Funkcjonowanie przedsiębiorstw w aktualnych warunkach gospodarczych Wydanie I

Funkcjonowanie przedsiębiorstw w aktualnych warunkach gospodarczych Wydanie I Szczecin 2009 1

Tytuł książki: Funkcjonowanie przedsiębiorstw w aktualnych warunkach gospodarczych Wydanie: I Redaktor Naukowy: Dr hab. prof. UZ Arkadiusz Świadek Autorzy: Mgr Krzysztof Konstantyn Mgr Krzysztof Miciuła Mgr Lidia Sokołowska Mgr Małgorzata Bachara Mgr Mirosław Starzyński Mgr Violetta Rutkowska Mgr Dagmara Bogacka Mgr inż. Jerzy Piwowarczyk Mgr Magdalena Suska-Szczerbicka Mgr Piotr Król Mgr Katarzyna Pułtorak Mgr inż. Józef Niedźwiecki Mgr Robert T. Jóźwiak Mgr Lidia Sokołowska Mgr inż. Jan Kaczmarczyk Recenzenci: Prof. zw. dr hab. Ksenia Czubakowska Dr hab. prof. US Iga Rudawska Prof. nzw. dr hab. Inż. Tadeusz Krupa Prof. zw. dr hab. Edward Urbańczyk Dr hab. prof. US Stefan Grzesiak Prof. US Marian Malicki Prof. zw. dr hab. Jerzy Dudziński Dr hab. Tomasz Wiśniewski Dr hab. prof. US Barbara Kryk Skład i korekta techniczna: Jacek Storm Wydawca: Naukowe Wydawnictwo IVG Miejsce i Rok Wydania: Szczecin 2009 rok Format książki A-4 Ilość stron 193 ISBN 978-83-62062-72-0 ebook Wydrukowano i opracowano w Polsce przez: Naukowe Wydawnictwo IVG Szczecin 2009 rok Copyright 2009 All rights reserved by groupivg.com 2

Funkcjonowanie przedsiębiorstw w aktualnych warunkach gospodarczych Wydanie I 3

Spis treści I Zmiany na Polskim rynku motoryzacyjnym w wyniku światowego kryzysu finansowego... 6 II Problem monopolizacji w aktualnych warunkach gospodarczych... 18 III Zarządzanie zmianami w procesie realizacji projektów o złożonej strukturze... 29 IV Kapitał pracujący jako element skutecznego procesu przekształcenia szpitala... 38 V Płynność finansowa komercjalizowanego szpitala... 49 VI Budżety na podstawie rachunku kosztów działań a zarządzanie kosztami działań w przedsiębiorstwach komunikacji samochodowej... 58 VII Wpływ światowego kryzysu gospodarczego na finansowanie... 70 VIII Przesłanki automatycznej identyfikacji elektroniczny kod produktu epc... 79 IX Systemy automatycznej identyfikacji... 88 X Sytuacja polskiego eksportu w dobie światowego kryzysu gospodarczego... 98 XI Funkcjonowanie Polskiej Służby Celnej w aktualnych warunkach społecznogospodarczych... 109 XII Analiza porównawcza opodatkowania osoby fizycznej prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą w Niemczech i w Polsce... 128 XIII Przemysł stalowy w obliczu obecnych zmian w Polsce i na świecie... 141 XIV Inwestycje ekologiczne sposobem na walkę z kryzysem... 153 XV Wpływ alternatywnego źródła energii (biomasy) na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych... 167 XVI Audyt wewnętrzny w zarządzaniu finansami publicznymi... 175 XVII Podmioty gospodarcze rynku chronionego w nowej rzeczywistości... 185 4

Przedmowa Publikacja, którą Państwu prezentujemy stanowi zbiór prac naukowych w zakresie różnej problematyki dotyczącej aspektów funkcjonowania przedsiębiorstw w aktualnych warunkach gospodarczych. Naszą intencją jest, aby dostarczyć Państwu możliwie kompleksowych i pogłębionych analiz, które wniosłyby nową wiedzę, nieobecną w publikowanych dotąd innych książkach oraz pozycjach. W niniejszej książce prezentowane są artykuły naukowe przygotowane przez doktorantów Wydziałów Nauk Ekonomicznych i Zarządzania w Polsce. Prace pozwalają na dalsze określanie kierunków badań w dziedzinie zarządzania i organizacji przedsiębiorstw zorientowanych na zwiększenie ich wartości rynkowej oraz podniesienie konkurencyjności. Artykuły dostarczają cenną i bogatą wiedzę z nauk ekonomii i zarządzania oraz zawierają praktyczne przykłady różnych podmiotów gospodarczych. Książka służy jako zasób wiedzy wykorzystywana w różnych obszarach zarządzania i organizacji w podmiotach gospodarczych oraz w celach naukowych. Może znaleźć zastosowanie w procesach projektowania i wdrażania, a w konsekwencji może wpłynąć na zwiększenie sukcesów rynkowych przedsiębiorstwa i innych podmiotów gospodarczych. Książkę adresujemy do studentów, pracowników naukowych oraz przedsiębiorstw, szczególnie sektora MSP i pozostałych podmiotów gospodarczych. Liczymy, że odnajdą Państwo w publikacji inspiracje dla własnej praktyki zawodowej lub naukowej. 5

mgr Dagmara Bogacka I Zmiany na Polskim rynku motoryzacyjnym w wyniku światowego kryzysu finansowego Wstęp Literatura przedmiotu dowodzi, że w gospodarce rynkowej takie agregatowe wielkości, jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje nie rosną równomiernie. Ich tempo charakteryzuje się okresowymi wahaniami określanymi jako cykle koniunkturalne. Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu: kryzys, depresja, ożywienie i rozkwit 1. Wahania poszczególnych cyklów są nieregularne, różnią się długością i amplitudą. W pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku rynek międzynarodowy stoi przed wielkim wyzwaniem. Gospodarki wielu krajów znajdują się w fazie kryzysu, który najbardziej dotkną sferę finansów. Istnieją cztery rodzaje czynników wyzwalających kryzys: wzrost stóp procentowych, wzrost niepewności, wpływ sytuacji na rynkach aktywów na bilans przedsiębiorstwa oraz panika bankowa 2. Należy wskazać, że rozpatrywane wahania i zaburzenia jakie wystąpiły na rynkach finansowych w połowie 2008 roku - miały swoje źródło w lokowaniu przez banki wolnych środków pieniężnych w ryzykowne kredyty. Tani pieniądz spowodował, że instytucje finansowe udzielały pożyczek nie poręczonych odpowiednim zabezpieczeniem ze strony pożyczkobiorców. Kryzys finansowy charakteryzuje się gwałtownym spadkiem cen aktywów oraz upadłością wielu firm i instytucji finansowych. Kryzys może doprowadzić do negatywnej selekcji i ryzyka nadużyć na rynkach finansowych, co w efekcie prowadzi do tego, że rynki nie są w stanie efektywnie przekazywać funduszy od osób oszczędzających do tych, które znajdują produktywne możliwości inwestycji 3. Należy zwrócić uwagę, że gospodarka polska jest elementem gospodarki globalnej. W tej sytuacji musi być przygotowana na zmiany, jakie wystąpią w wyniku światowego kryzysu finansowego. Globalne i narodowe otoczenie ma istotne znaczenie w kształtowaniu indywidualnych cech sektorów i rynków. Zmiany w makro-otoczeniu na poziomie globalnym 1 R.Mitewski: Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 s. 513 2 F.Mishkin: Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s.275-276 3 Ibidem, s.275-276 6

i narodowym są przyczyną zmian w potrzebach klientów, produktach i technikach produkcyjnych, konkurencji, a także sektorach i strukturach rynkowych 4. Kryzys finansowy zbiera swoje żniwa na całym świecie. Z tego powodu również polski rynek motoryzacyjny nie zostanie ominięty. Rynkiem można określić zespół wszystkich kupujących i sprzedających, których decyzje nawzajem od siebie uzależnione kształtują podaż, popyt i określają poziom ceny 5. Definiując rynek motoryzacyjny można zatem powiedzieć, że jest to proces za pomocą którego sprzedający (dealer, producent, komis samochodowy) i kupujących określają, jaki samochód chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Rynek motoryzacyjny można podzielić na elementy składowe tj. sprzedaż i produkcja. Sprzedaż samochodów można rozpatrywać z punktu widzenia samochodów nowych i używanych. W produkcji samochodów również występuje podział samochodów na: osobowe i dostawcze. Przetrwanie przedsiębiorstw sektora motoryzacyjnego, w tych trudnych warunkach wymaga bieżącego monitoringu. Tylko wówczas możliwa jest odpowiednio szybka identyfikacja dokonujących się zmian. Wskazanie obszarów, które w znaczącym stopniu uległy przekształceniom i zmierzenie skutków oddziaływania kryzysu finansowego na polski rynek motoryzacyjny. Zmiany te w warunkach globalizacji należy rozpatrywać na tle rynku światowego. 4 G.Stonehouse, J.Hamill, D.Campbell, T.Purdie: Globalizacja strategia i zarządzanie, Felberg SJA, Warszawa 2001, s. 56 5 T.Kramer: Podstawy Marketingu, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 33 7

1. Wpływ kryzysu finansowego na światowy rynek motoryzacyjny Światowy kryzys gospodarczy różnie oddziałuje na poszczególne segmenty tego rynku. Z punktu widzenia przyjętych rozwiązań ważny jest rynek amerykański i europejski. Symptomy kryzysu nie pojawiają się też jednocześnie. Ocenę zmian na rynku motoryzacyjnym należy więc prowadzić w dwóch ujęciach, to jest jako sprzedaż w miesiącu, w którym wystąpiły oznaki kryzysu lub też narastająco od początku roku. Miesiącem, w którym oznaki kryzysu były najbardziej widoczne zdaniem wielu ekspertów był miesiąc październik 2008 roku. Najszybciej kryzys widoczny był na rynku Stanów Zjednoczonych. We wrześniu 2008 roku sprzedaż samochodów nowych w USA spadła do poziomu sprzed 15 lat. Na rynku nie było firmy, której udałoby się zbyć więcej aut, niż przed rokiem. W efekcie właścicieli znalazło o 27% mniej samochodów niż w roku ubiegłym 6. Najsilniejszy spadek sprzedaży (45%) odnotował największy koncern motoryzacyjny na świecie, jakim jest General Motors. W prasie fachowej zaczęły pojawiać się publikacje prognozujące nawet upadłość tego podmiotu. Kryzys finansowy dotknął też i innych producentów. Sprzedaż Toyoty w USA spadła 26%, Chryslera o 35%, a Forda o ponad 30% 7. Dokonujące się zmiany na rynku amerykańskim nie były obojętne dla rynku europejskiego. Należy wskazać, że w październiku 2008 roku sprzedaż samochodów w Europie była mniejsza o 192 738 szt. w porównaniu do roku poprzedniego, co stanowi spadek o 14%. Najgorsze wyniki odnotowano w Islandii (-85,85%), na Łotwie (-55,05%), w Irlandii (-54,59%), Hiszpanii (-39,98%), Estonii (-33,83%), Norwegii (-27,96%) i na Litwie (-24,48%). Spośród 28 krajów w październiku jedynie w trzech odnotowano wzrost sprzedaży samochodów. Były nimi w kolejności: Słowacja (wzrost o 18,55%), następnie Polska (12,29%) i Czechy (7,04%). Wyniki sprzedaży samochodów w miesiącu październiku znacząco wpłynęły na dotychczasowe wyniki całego roku. Sprzedaż samochodów osobowych rozpatrywana narastająco zmniejszyła się o 727 106 sztuk w porównaniu do roku ubiegłego, co oznacza spadek o 5,35%. Globalna ocena nie przekłada się na cenę zmian zachodzących na rynkach krajowych. Ograniczając rozważania do największych rynków na kontynencie to najlepsza sytuacja ma miejsce w Niemczech (2 630 tys. aut, 0,3%). Znacznie gorzej kształtuje się natomiast w Wielkiej Brytanii (1 922 tys. aut, -8,76%), we Włoszech (1 879 tys. aut, 6 C. Pytlom: Sprzedaż aut w USA najniższa od 15 lat, Dziennik 03-10-2008 7 A. Kublik: Amerykańska motoryzacja idzie na dno, Gazeta.pl 05-11-2008 8

-11,97%), Francji (1 750 tys. aut, 2,25%) i Hiszpanii (1 025 tys. aut -23,75%). Najgorsza sytuacja jak więc wynika z przedstawionych danych ma miejsce w Hiszpanii. Na rynku tym odnotowano spadek sprzedaży o blisko 24%, ale również produkcji o około 10%. Z dziesięciu produkowanych w Hiszpanii marek, dyrektorzy dziewięciu zapowiadają grupowe zwolnienia z pracy. Na pierwszym miejscu jest Nissan, który chce zwolnić 1800 pracowników, czyli 40% całej załogi, potem zaś Ford planujący redukcję1300 pracowników, General Motors przymierza się do zwolnienia tysiąca osób. Seat zrezygnował natomiast z nocnej zmiany, co bezpośrednio dotknęło ponad 4 tysięcy osób 8. Kryzys finansowy zaczął odciskać swoje piętno na amerykańskim rynku motoryzacyjnym, a to z kolei w niedługim czasie znalazło odzwierciedlenie w Europie. Należy wskazać, że największe koncerny motoryzacyjne mają swoje główne siedziby w USA, a te z kolei ratując rodzimy rynek, wspierają się jednostkami europejskimi. W wyniku takich mechanizmów, następuje pogorszenie się sytuacji na rynkach Europy w tym więc także i Polski. 8 las, IAR: Hiszpania: Kryzys przemysłu motoryzacyjnego, Gazeta.pl 13-11-2008 9

2. Oddziaływanie międzynarodowego kryzysu finansowego na wielkości sprzedaży samochodów nowych w Polsce Porównawcza ocena wpływu światowego kryzysu finansowego na polski rynek motoryzacyjny prowadzona będzie w takich samych ujęciach czasowych i problemowych. Październik 2008 roku na polskim rynku okazał się być jeszcze lepszy niż rok wcześniej. Sprzedaż samochodów zwiększyła się o 12,29%. Najwyższy wzrost wynoszący 293,13% w skali miesiąca odnotował koncern Mitsubishi, sprzedając 515 samochodów w porównaniu z 131 samochodami w październiku 2007 roku. Bardzo dobre wyniki osiągnęły również marki takie, jak: Dacia (88,79%), Subaru (87,01%), Hyundai (66,51%), Chevrolet (41,64%), Toyota (32,08%), Audi (26,61%), Mini (26,09%), Kia (25,97%), Volkswagen (25,77%) Lancia (24,58%). Październik nie był natomiast najlepszy dla następujących marek: Lada (-72,22%), Land Rover (-57,14%), Jaguar (-41,18%), Jeep (-37,33%), Alfa Romeo (- 34,21), Dodge (-25%), Seat (-24,94%), Citroen (-21,96%), Volvo (-12,64%). Jeśli chodzi o wartości skumulowane to sprzedaż w Polsce nowych samochodów do października wzrosła o 21 875 sztuk, co stanowi 8,79%. Do takiego wyniku przyczyniły się takie marki, jak: Hyundai (131,84%), Mitsubishi (67,90%), Lancia (46,98%), Subaru (41,11%), Mini (37,62%), Kia (32,65%), BMW (21,86%), Saab (20%), Renault (18,96%), Mercedes (16,36%), Volkswagen (16,21%), Audi (14,57%), %), Dacia (12,75%), Chevrolet (11,03%). Należy wskazać, że większość marek, które osiągnęły dobry wynik w październiku, również radzą sobie znakomicie od początku roku. Spadki wielkości sprzedaży samochodów liczone od początku roku odnotowały: Lada (-55,06%), Alfa Romeo (-33,02%), Jeep (-15,47%), Peugeot (-14,07%), Seat (-9,82%). Przedstawione wyniki wyraźnie wskazują, że w Polsce od początku roku przeważa ilość marek, odnotowujących wzrost wielkości sprzedaży niż tych, gdzie ona maleje. Ta pozytywna ocena nie wypada jednak tak korzystnie na tle sformułowanej na początku roku prognozy wzrostu poziomu sprzedaży. Obecny wzrost sprzedaży wynoszący 8,79% jest znacznie poniżej prognozowanego 25-30%. Wzrost 9% mógłby być zadowalający, gdyby nie fakt, że polski rynek od kilku lat znajduje się w kryzysie. Liczba rejestrowanych nowych samochodów jest zdecydowanie niższa w porównaniu do liczby Polaków. Ilość 231 575 zarejestrowanych aut w okresie 9 miesięcy daje w przeliczeniu na 1000 mieszkańców wynik na poziomie 6 aut. Wskaźnik ten jest jednym z najniższych w Europie. Pozwolił on na zajęcie przez Polskę przedostatniego miejsca na liście rankingowej krajów Unii Europejskiej. Za nami jest tylko Bułgaria i Litwa 10

ze wskaźnikiem wynoszącym 5 samochodów na 1000 mieszkańców 9. Wobec niskiego stopnia nasycenia polskiego rynku motoryzacyjnego kryzys finansowy z pewnością stwarza poważne zagrożenie dla wielkości sprzedaż samochodów nowych w przyszłości. 3. Rozwój sprzedaży samochodów używanych na rynku Polskim Liczba samochodów używanych sprowadzanych do Polski z roku na rok systematycznie rośnie. Od początku 2008 roku do września sprowadzono do kraju 821 778 sztuk aut używanych, co oznacza wzrost o około 112 tys. w porównaniu do tego samego okresu w roku ubiegłym. Średnio w każdym miesiącu Polacy sprowadzili 91,3 tys. aut. Rozpatrując strukturę najchętniej sprowadzanych przez Polaków marek nie dostrzega się istotnych zmian. Bezkonkurencyjnym liderem pozostaje Volkswagen z ponad 20% udziałem w rynku. Kolejne miejsce zajmuje Opel (13,9% rynku), Ford (8,8%), Audi (8,6%), Renault (7,8%), Mercedes (4,7%), BMW (4,3%), Toyota (3,1%), Seat (3,0%). Rys. 1. Samochody używane sprowadzane do Polski w latach 2004-2008 Źródło: Polska: Samochody osobowe Październik lepszy niż wrzesień www.samar.pl 05-11-2008 Czołową dziesiątkę zamyka Peugeot (2,8%) 10. Tak duża ilość importowanych samochodów używanych stanowi istotną konkurencje dla dealerów sprzedających samochody nowe. Pozytywnym zjawiskiem, jakie daje się zaobserwować w imporcie samochodów używanych, jest dokonująca zmiana w strukturze wiekowej. Auta najmłodsze o okresie 9 Polska: Samochody osobowe Październik lepszy niż wrzesień www.samar.pl 05-11-2008 10 Ibidem, 11

eksploatacji poniżej 4 lat stanowią już 11,7%, najliczniejsza grupa bo, aż 44% to samochody w wieku od 5 do 10 lat, przy czym auta w wieku 10-15 lat to 37,6%. 4. Wpływ międzynarodowego kryzysu finansowego na sprzedaż samochodów dostawczych w Polsce Jeśli chodzi o samochody dostawcze to październik 2008 roku okazał się być jednym z najgorszych miesięcy w historii. Prawie wszystkie marki odnotowały spadek sprzedaży w porównaniu do roku poprzedniego. Łącznie sprzedaż samochodów dostawczych w październiku była mniejsza o 9,62% w porównaniu do października 2007. Największe spadki dotknęły samochodów takich marek, jak Land Rover (-100%), Gaz (-80,95%), Gaz-Avc (- 64,81%), Nissan (-63,56%), Mitsubishi Trucks (-62%), Renault Trucks (-54,70%), Kia (- 53,49%), Hyundai (-40%), Iveco (-38,06%), Mitsubishi (-21,09%), Mercedes (-10,75%), Opel (-8,49%), Toyota (-8,28%). Wzrost w październiku zaobserwowano jedynie w sprzedaży samochodów: Skoda (112,50%), Ford (27,73%), Citroen (27,03%) i Peugeote (11,36%). Znacznie lepiej prezentuje się sprzedaż skumulowana od początku roku. Ilość sprzedanych samochodów ogółem wzrosła o 11,83%, co stanowi 5 098 sztuk. Możliwe to było dzięki zwiększeniu sprzedaży samochodów takich marek, jak: Skoda (577,95%), Opel (55,02%), Hyundai (45,45%), Citroen (38,54%), Peugeot (36,16%), Renault Truck (21,09%), Ford (20,58%), Mercedes (14,77%), Fiat (14,14%), Mitsubishi Truck (8,49%), Volkswagen (6,27%), Mistsubishi (5,02%). Rok 2008 okazał się być nienajlepszy dla samochodów takich marek, jak: Gaz (-52,69%), Kia (-48,09%), Land Rover (-25,81%), Nissan (-21,71%), Gaz-Avc (-10,43%), Iveco (-6,45%), Renault (-6,32%), Toyota (-2,75%). Jak wynika z zaprezentowanych wielkości kryzys finansowy nie dotknął jeszcze sprzedaży samochodów dostawczych na rynku polskim. Wzrost na poziomie około 12% jest wynikiem zadowalającym. Pojawiające się jednak niekorzystne sygnały mogą jednak istotnie zmienić obraz w przyszłości. Dlatego też sytuacja musi być w tym zakresie bieżąco monitorowana, by odpowiednio szybko można było podjąć właściwe środki zaradcze. 12

5. Oddziaływanie i skutki międzynarodowego kryzysu finansowego na wielkości produkowanych samochodów w Polsce Zmiany wielkości sprzedaży samochodów ilustrują sytuację rynku motoryzacyjnego za dany okres. Elementem kształtującym sytuację tego sektora w niedalekiej przyszłości będą charakteryzowały decyzję dotyczące ograniczenia produkcji lub jej wstrzymania, które są wyrazem przyszłych nastrojów konsumentów. W październiku 2008 roku wielkość produkcji samochodów osobowych i dostawczych kształtowała się na poziomie 76 776 sztuk. Jest to wynik gorszy o 15,2% w porównaniu do zeszłorocznego. Jeśli chodzi o wartości skumulowane to produkcja wyniosła 870 266 aut, co stanowi wzrost o 23,5%. Należy wskazać, że tegoroczna produkcja w wartościach skumulowanych wykazuję jeszcze wzrost, ale jego tempo wyraźnie spada. Kryzys finansowy w różnym stopniu oddziałuje na strukturę asortymentową produkowanych samochodów. Inne tendencje występują w przypadku samochodów osobowych, i w odniesieniu do samochodów dostawczych. Produkcja samochodów osobowych w październiku wyniosła 68 556 sztuk, co stanowi o 13,1% mniej niż przed rokiem. Łącznie od początku roku w krajowych fabrykach wyprodukowano 757 698 aut, o 23,0% więcej niż przed rokiem 11. W Polsce samochody osobowe produkowane są przez Fiat Auto Polska, fabrykę Opla w Gliwicach, Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO) i Volkswagen Poznań. Fiat Auto Polska do października 2008 roku nie odczuł skutków kryzysu finansowego. W fabryce w Tychach wyprodukowano od początku roku 387 716 aut, co stanowi wzrost na poziomie 37% w porównaniu do roku wcześniejszego. Należy jednak pamiętać, że 96% produkcji Fiata w Polsce trafia na eksport. Z uwagi na kłopoty koncernu General Motors w USA, fabryka Opla w Gliwicach została zmuszona do zredukowania wielkości produkcji. W październiku zakład produkujący Zafirę, Astrę III i Astrę Classic stał trzy tygodnie. Dalsze przestoje wystąpiły w miesiącach listopadzie i grudniu. To jednak nie zmieni faktu, iż od początku roku do października 2008 roku z taśmy w Gliwicach zjechało 158 548 pojazdów, czyli o 4,6% więcej, niż w tym samym czasie ubiegłego roku, który był rekordowy w historii zakładu 12. Wstrzymanie produkcji w Gliwicach zostało podyktowane spadkiem sprzedaży samochodów nowych w Europie. Należy wskazać, że aż 95% produkcji Opla w Gliwicach trafia na eksport. 11 Polska produkcja samochodów w październiku www.samar.pl 13-11-2008 12 Ibidem, 13

Rys. 2. Produkcja samochodów osobowych i dostawczych w Polsce w październiku 2008 Źródło: Polska produkcja samochodów w październiku www.samar.pl 13-11-2008 Druga fabryka w Polsce gdzie, również produkuje się samochody należące do General Motors, to warszawska Fabryka Samochodów Osobowych (FSO). Udział FSO w rynku zmniejszył się jednak na przestrzeni roku z 19,5% do 18,4%. Październikowa produkcja FSO wyniosła 6 129 aut. W tym miejscu produkuje się nowego Chevroleta Aveo. W listopadzie również w tej fabryce zarządzono przestoje w produkcji samochodów. Jako powód przerwy w produkcji spółka podała opóźnienia w dostawie części z Korei 13. Czwarty rodzimy producent na polskim rynku to Volkswagen Poznań. Tu produkcja wzrosła do poziomu 72 456 sztuk od początku roku do października, co stanowi o ok. 10 tys. więcej, niż przed rokiem. Należy wskazać, że tak jak w przypadku pozostałych producentów 95% produkcji trafia na eksport. Volkswagen Poznań również został zmuszony do spowolnienia produkcji na początku listopada. Tu również skutki kryzysu odczuli pracownicy zatrudnieni tymczasowo, z którymi nie przedłużono współpracy (blisko 10% personelu). Produkcja samochodów dostawczych w Polsce od początku roku wyniosła 112 568 sztuk, o 26,8% więcej niż przed rokiem. W październiku wyprodukowano 8220 sztuk, o 6,2% mniej niż rok wcześniej. Obaj działający w Polsce producenci wykazali jeszcze wzrost produkcji od początku roku do października Volkswagen (82 816 sztuk) o 9,6%, Fiat (29752 sztuki) o 126,4%. W październiku w porównaniu do zeszłego roku wielkość produkcji w przypadku VW spadła, aż o 23,9%, a Fiat odnotował wzrost na poziomie 113,3%. Na polski rynek trafiło w 2008 roku jedynie 3,7% krajowej produkcji samochodów dostawczych 14. 13 Polska produkcja samochodów w październiku www.samar.pl 13-11-2008 14 Ibidem, 14

Zawirowania w wielkości produkcji samochodów dostawczych w Polsce nie rokują dobrze. Brak systematyczności i duże dysproporcję pomiędzy poszczególnymi producentami, mogą być dowodem na rysujący się chaos i brak stabilności na rynku. 6. Prognozy zmian na rynku Polskim w najbliższym okresie Polski rynek motoryzacyjny jeśli chodzi o sprzedaż do października 2008 roku nie odczuwał dużo większych zmian wynikających z międzynarodowego kryzysu finansowego. Należy wskazać, że kryzys na rynku motoryzacyjny nie jest zjawiskiem, które pojawiło się nagle. Już od ośmiu lat producenci i dealerzy borykają się z kłopotami. Problemy zaczęły się w 2000 roku od podwyższenia akcyzy, co wywołało spadek sprzedaży o połowę. Czynnikiem destabilizującym rynek były również rosnące ceny paliw Jeszcze klika lat temu olej napędowy był dwukrotnie tańszy od benzyny. Dziś ceny tych produktów są porównywalne. Kryzys finansowy z pewnością w niedługiej przyszłości doprowadzi również do większych strat na polskim rynku motoryzacyjnym. Już w tym momencie pozyskanie kredytu na zakup nowego samochodu nie jest prostą sprawą. Banki i firmy leasingowe wprowadzają liczne ograniczenia (m.in.: GMAC Bank, Prime Car Managment S.A. i przedstawienie zabezpieczenia), co w efekcie uniemożliwia szeregu klientom zakup nowego samochodu. Również koszt takiego kredytu bądź leasingu jest znacznie wyższy, niż kilka miesięcy wcześniej. Wysokie stopy procentowe również przyczynią się do odroczenia decyzji o zakupie nowego samochodu. W październiku zaobserwowano spadki w wielkościach sprzedaży niektórych marek samochodów osobowych i dostawczych. Prawdopodobnie koniec roku i pierwszy kwartał 2009 również będzie dość dobrym okresem sprzedaży, ponieważ na ten właśnie czas przypada wyprzedaż starego rocznika. W tzw. okresie złotych żniw sprzedaż zawsze osiąga bardzo dobre wyniki. Sytuacja z pewnością pogorszy się w miesiącu marcu. W tym czasie zakończy się wyprzedaż starego rocznika i jednocześnie - zmienią się stawki akcyzy na samochody z silnikiem powyżej 2000cm 3 z 13,6% na 18,6%. Dealerzy szacują, że 5% wzrost akcyzy z pewnością zmniejszy wielkość sprzedaży samochodów z takimi właśnie silnikami. A to w konsekwencji zmniejszy ogół sprzedaży wszystkich samochodów. Niekorzystnie na sprzedaż wpłynie również zmiana cenników samochodów nowych, która jest spowodowana rosnącym kursem euro. Już teraz część producentów zapowiada 15

zmianę cen od 1 stycznia 2009 roku. Jeśli złotówka będzie w dalszym ciągu słabnąć, kolejne zmiany są zapowiadane właśnie na marzec. Podsumowując produkcję na polskim rynku to tu, należy spodziewać się większych problemów. Jeśli w niedługim czasie sytuacja na rynkach światowych nie poprawi się, to część producentów w dalszym ciągu będzie spowalniać produkcję, i redukować zatrudnienie. Powodem jest struktura sprzedaży. Obecnie duża część rodzimej produkcji, bo aż około 96% trafia na eksport. Produkcja samochodów w Polsce jest ściśle uzależniona od kryzysu na rynkach światowych. Część specjalistów prognozuje, że przyszły rok będzie ostatnim rokiem kryzysu, a od 2010 sytuacja będzie się poprawiała. Inni twierdzą, że to, co obserwują dzisiaj, to dopiero początek niekorzystnych zmian 15. Streszczenie Celem artykułu było przedstawienie oddziaływania międzynarodowego kryzysu finansowego na polski rynek motoryzacyjny jako całość i jego segmenty, tj. sprzedaż i produkcja. Sprzedaż samochodów jest rozpatrywana w dalszym ciągu z punktu widzenia samochodów nowych (osobowych i ciężarowych) i używanych. W celu przedstawienia pełnego obrazu zmian na polskim rynku motoryzacyjnym badanie przeprowadzono w dwóch ujęciach, to jest jako sprzedaż w miesiącu, w którym wystąpiły oznaki kryzysu (październik 2008 roku) i narastająco. Ocenę ex post uzupełniono prognozą zmian jakie mogą wystąpić na polskim rynku motoryzacyjnym w wyniku nadchodzącego kryzysu finansowego. Summary Changes in Polish automotive market in result of the global financial crisis The aim of the paper is to present the impact of the international financial crisis on the whole Polish automotive market as well as on its segments, i.e. sale and production. Sale of cars is still considered in division for new (cars and trucks) and second hand. In order to present the full picture of changes in the Polish automotive market investigation has been conducted in to version: firstly as a sale in October 2008, i.e. the month in which the symptoms of a crisis have appeared, and secondly accumulatively. 15 M. Zwierzchowski: W 2009 sprzedaż może spaść poniżej 300 tys. aut, www.samar.pl 22-12-2008 16

Ex-post assessment is complemented with the forecast of changes that might appear in the Polish automotive market in result of oncoming financial crisis. Translated by: Kazimierz Taczała Bibliografia Literatura: 1. Kramer T.: Podstawy Marketingu, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000 2. Mishkin F.: Ekonomika pieniądza, bankowości i rynków finansowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 3. Mitewski R.: Podstawy ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 4. Stonehouse G., Hamill J., Campbell D., Purdie T.: Globalizacja strategia i zarządzanie, Felberg SJA, Warszawa 2001 Czasopisma: 1. Kublik A.: Amerykańska motoryzacja idzie na dno Gazeta.pl 05-11-2008 2. Pytlos C.: Sprzedaż aut w USA najniższa od 15 lat, Dziennik 03-10-2008 3. las, IAR Hiszpania: Kryzys przemysłu motoryzacyjnego, Gazeta.pl 13-11-2008 4. Dealers Report SAMAR October 2008 Źródła internetowe: 1. Zwierzchowski M. W 2009 sprzedaż może spaść poniżej 300 tys. aut www.samar.pl 22-12-2008 2. Polska: Samochody osobowe Październik lepszy niż wrzesień, www.samar.pl 05-11-2008 17

mgr Dagmara Bogacka II Problem monopolizacji w aktualnych warunkach gospodarczych Wstęp We współczesnej gospodarce spotykamy różne formy organizacji rynku. Mamy do czynienia z konkurencją doskonałą, niedoskonałą z oligopolem oraz z monopolem. Poniższa praca poświęcona jest monopolizacji na rynku polskim. Termin monopolu jest różnie wyjaśniany w literaturze przedmiotu, jednak najczęściej spotykamy się z definicją, że monopol to struktura rynkowa charakteryzująca się: występowaniem na rynku tylko jednego dostawcy danego towaru, który kontroluje podaż i cenę, oraz wielu odbiorców, występowaniem barier uniemożliwiających innym firmom wejście na rynek (np. ustawodawstwo, patenty, koszty itp 16. Należy wskazać, że literatura przedmiotu wyróżnia trzy główne przyczyny powstania monopolu na rynku 17 : techniczne, instytucjonalne, konkurencyjne. Przyczyny techniczne powstania monopoli są związane z występowaniem ograniczonych zasobów 18. Taka sytuacja w ekonomii jest nazywana monopolem naturalnym i wynika ona z natury dostarczonej usługi lub towaru, gdyż ze względów technicznych konkurencja wielu podmiotów jest niemożliwa lub utrudniona. Przykładem takiego typu monopolu mogą być zakłady energetyczne, PKP, telekomunikacja. Powstanie monopolu z przyczyn instytucjonalnych oznacza, że przyczyną takiej sytuacji są ograniczenia prawno-administracyjne w postaci zakazów, nakazów, licencji itp. Taka sytuacja ograniczania konkurencji jest niekorzystna społecznie i gospodarczo. Przykładem takiego typu monopolu mogą być Lasy Państwowe, Totalizator Sportowy, zakłady oczyszczania miasta, przedsiębiorstwa wodno-kanalizacyjne 19. Przyczyną pojawienia 16 www.pl.wikipedia.org/wiki/monopol 17 Mikroekonomia: D. Kopycińska [red.], Katedra Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2005, s. 200 18 tamże, s. 200 19 tamże, s.200 18