Diagnoza kliniczna dziecka i jego rodziny Studia Podyplomowe na Wydziale Psychologii UW Organizatorzy: Katedra Psychologii Klinicznej Dziecka i Rodziny prof. dr hab. Marina Zalewska dr hab. Małgorzata Święcicka
Propozycja programu studiów podyplomowych Nazwa studiów: Diagnoza kliniczna dziecka i jego rodziny Proponowane Kierownictwo Studiów Kierownik: prof. dr hab. Marina Zalewska, tel. 55 97 756 marina.zalewska@psych.uw.edu.pl Zastępca Kierownika: dr hab. Małgorzata Święcicka, tel. 55 97 757 malgorzata.swiecicka@psych.uw.edu.pl Informacje ogólne 1. Cel studiów Studia podyplomowe Diagnoza kliniczna dziecka i jego rodziny są przeznaczone dla psychologów pracujących z dziećmi, którzy podczas studiów nie odbyli specjalizacji Psychologia Kliniczna Dziecka, bądź ukończyli tę specjalizację dawno i pragną zaktualizować swoją wiedzę. Studia mają na celu: poszerzenie i uaktualnienie wiedzy teoretycznej dotyczącej mechanizmów zaburzeń dzieci niezbędnej w procesie diagnozowania dziecka i jego rodziny, opanowanie umiejętności stosowania metod diagnozy klinicznej dziecka i jego rodziny, odpowiedniego doboru metod diagnozy do problemu klinicznego, oraz interpretacji ich wyników w świetle teorii psychologicznych. 2. Tryb studiów Studia będą prowadzone w trybie zaocznym. 3. Tematyka i forma zajęć Treść i forma prowadzonych zajęć są tak zaplanowane, aby umożliwić doskonalenie umiejętności klinicznego myślenia podczas pracy z dzieckiem i rodziną. Szczególny nacisk jest położony na naukę stosowania klinicznych metod diagnozy oraz prawidłowego wnioskowania diagnostycznego w oparciu o współczesną wiedzę teoretyczną.. Czas trwania studiów: studia będę trwały trzy semestry. 2
5. Warunki rekrutacji na studia Liczba miejsc na studiach wynosi 36. Podstawą przyjęcia na studia jest ukończenie studiów magisterskich z zakresu psychologii oraz posiadanie co najmniej dwuletniej praktyki w zawodzie psychologa. Wymagania stawiane kandydatom: posiadanie dyplomu magistra psychologii, przynajmniej dwuletni staż pracy w zawodzie psychologa, pozytywny wynik rozmowy kwalifikacyjnej, dotyczącej motywacji podjęcia studiów, oczekiwań wobec studiów, oraz planów, co do sposobu wykorzystania uzyskanej wiedzy po zakończeniu studiów. 6. Sylwetka absolwenta Absolwent powinien charakteryzować się: Znajomością współczesnej wiedzy na temat perspektyw teoretycznych rozumienia mechanizmów zaburzeń. Umiejętnością stosowania adekwatnych metod diagnozy. Umiejętnością zastosowania wiedzy teoretycznej i metodologicznej w praktyce klinicznej oraz przestrzegania zasad etyki zawodowej. 7. Termin rozpoczęcia studiów Studia rozpoczną się w semestrze zimowym roku akademickiego 2009/10 (w październiku 2009 roku). 8. Rada programowa dr hab. Katarzyna Schier Prof. UW przewodnicząca Prof. dr hab. Małgorzata Kościelska Doc. dr hab. Agnieszka Maryniak Prof. dr hab. Ewa Pisula dr hab. Barbara Tryjarska Prof. UW 3
9. Spis osób prowadzących zajęcia Pracownicy i doktoranci Wydziału Psychologii UW: dr Szymon Chrząstowski dr Małgorzata Dragan dr Milena Gracka-Tomaszewska mgr Magdalena Górska dr Grażyna Kmita mgr Olga Kriegelewicz dr Joanna Radoszewska dr hab. Katarzyna Schier prof. UW dr hab. Małgorzata Święcicka dr Małgorzata Toeplitz-Winiewska dr hab. Barbara Tryjarska prof. UW mgr Małgorzata Woźniak-Prus prof. dr hab. Marina Zalewska Specjaliści spoza Wydziału Psychologii UW: mgr Małgorzata Dąbrowska prof. dr hab. Małgorzata Kościelska doc. dr hab. Agnieszka Maryniak mgr Marta Porębiak dr Diana Senator dr n. med. Krystyna Szymańska 10. Czesne Czesne za udział w zajęciach Studiów Podyplomowych Diagnoza kliniczna dziecka i jego rodziny wynosić będzie w obecnej edycji 7000 zł. Opłatę można wnosić jednorazowo lub w dwóch ratach. W przypadku płatności ratalnej pierwsza rata wyniesie 000 zł i będzie płatna do 10 października 2009 r., natomiast druga rata wyniesie 3000 zł i będzie płatna do 10 marca 2010 r.
Program studiów 1. Informacje ogólne Studia będą trwały 3 semestry i obejmą łącznie 356 godz. zajęć. Zajęcia będą miały formę wykładów i seminariów, prowadzonych dla wszystkich uczestników, oraz ćwiczeń prowadzonych dla dwóch grup naprzemiennie. Program studiów składa się z trzech bloków: Celem Bloku 1 jest przekazanie współczesnej wiedzy dotyczącej rozwoju dziecka oraz mechanizmów zaburzeń rozwoju w różnych ujęciach teoretycznych. Zajęcia w ramach tego bloku, łącznie 6 godz., będą miały formę wykładów i seminariów. Blok 2 będzie poświęcony zasadom postępowania i wnioskowania diagnostycznego. Omówiona zostanie specyfika klinicznych metod diagnozy dziecka i rodziny oraz etyczne problemy pracy psychologa. W ramach tego bloku odbędą się także zajęcia poświęcone superwizji procesu diagnostycznego prowadzonego przez uczestników. Blok obejmuje 10 godz. w tym 0 godz. wykładu, 8 godz. seminarium i 16 godz. ćwiczeń. Blok 3 będzie dotyczył diagnozy najczęściej spotykanych zespołów zaburzeń dziecięcych oraz specyficznych konstelacji w rodzinach dzieci z zaburzeniami rozwoju. Zajęcia tego bloku (188 godz. ogółem) będą realizowane przede wszystkim w formie seminariów (92 godz.) i ćwiczeń (56 godz.). 2. Zajęcia objęte programem Blok 1. Podejścia teoretyczne do rozpatrywania zaburzeń rozwoju dziecka i patologii rodziny Nazwa Forma Liczba godzin Teorie rozwoju wykład 12 seminarium Teorie psychopatologii perspektywa relacyjnointerakcyjna Teorie psychopatologii perspektywa poznawczointerakcyjna Teorie psychopatologii perspektywa rodzinno - systemowa wykład seminarium wykład seminarium wykład seminarium 12 12 12 Prowadzący dr G. Kmita / dr n. med. K. Szymańska / dr hab. M. Święcicka prof. dr hab. M. Zalewska dr hab. M. Święcicka dr hab. B. Tryjarska, prof. UW 5
Blok 2. Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny. Nazwa Forma Liczba godzin Obserwacja psychologiczna Wykład 8 dziecka Seminarium 8 Rozmowa kliniczna Metody diagnozy rodziny Diagnoza w toku niedyrektywnej terapii zabawowej dziecka Diagnoza w procesie terapii rodzin Etyka zawodowa Superwizja procesu diagnostycznego Wykład Seminarium Wykład Seminarium Wykład Seminarium Wykład Seminarium Wykład Seminarium 8 8 8 8 8 8 8 8 Prowadzący prof. dr hab. M. Zalewska dr J. Radoszewska dr S. Chrząstowski dr G. Kmita/ dr hab. M. Święcicka prof. UW dr hab. Sz. Chrząstowski dr M. Toeplitz-Winiewska dr hab. K. Schier prof. UW Ćwiczenia 16 dr hab. B. Tryjarska prof. dr hab. M. Zalewska Blok 3. Problemy szczegółowe diagnozy klinicznej dziecka i rodziny Nazwa Forma liczba godzin Diagnoza dzieci wysokiego Wykład ryzyka zaburzeń rozwoju Seminarium 8 Ćwiczenia Diagnoza dzieci z uszkodzeniami mózgu Diagnoza dzieci z całościowymi zaburzeniami rozwojowymi Diagnoza dzieci i młodzieży z zaburzeniami lękowymi i depresją Diagnoza dzieci z nadpobudliwością psychoruchową i z zaburzeniami zachowania Wykład seminarium Ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia 8 8 8 Prowadzący dr G. Kmita / dr n. med. K. Szymańska / mgr M. Dąbrowska doc. dr hab. A. Maryniak dr D. Senator dr Joanna Radoszewska/ dr M. Gracka-Tomaszewska dr hab. M. Święcicka / mgr M. Woźniak-Prus 6
Diagnoza dzieci z trudnościami w nauce szkolnej Diagnoza dzieci z upośledzeniem umysłowym Diagnoza psychologiczna dzieci chorych somatycznie Diagnoza dzieci z zaburzeniami psychosomatycznymi Diagnoza dzieci z zaburzeniami jedzenia Diagnoza specyficznych konstelacji rodzinnych: Przemoc fizyczna i emocjonalna między małżonkami i wobec dzieci Diagnoza specyficznych konstelacji rodzinnych: Smutek w rodzinie- rola żałoby i depresji Diagnoza specyficznych konstelacji rodzinnych: Molestowanie dziecka i problem alkoholowy w rodzinie Diagnoza specyficznych konstelacji rodzinnych: Konflikty między małżonkami, nastawienia lękowe rodziców Wykład Seminarium ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia Wykład Seminarium Ćwiczenia Wykład seminarium Ćwiczenia Seminarium Ćwiczenia Seminarium Ćwiczenia Seminarium Ćwiczenia Seminarium Ćwiczenia 8 8 8 8 8 dr hab. M. Święcicka prof. dr hab. M. Kościelska doc. dr hab. A. Maryniak dr hab. K. Schier, prof. UW dr J. Radoszewska dr M. Dragan mgr M. Górska mgr M. Porębiak mgr O. Kriegelewicz Zasady ukończenia studiów Warunkiem ukończenia studiów jest uzyskanie ocen zadowalających z egzaminu, prac domowych i opracowanego samodzielnie studium przypadku. Egzamin: Blok 1 będzie zaliczany na podstawie egzaminu pisemnego, zawierającego pytania otwarte, sprawdzające znajomość omówionych teorii. 7
Prace domowe: Zajęcia bloku 2 i 3 będą zaliczane na podstawie prac domowych, np. samodzielnie wykonanej interpretacji danych z obserwacji. Studium przypadku: Podczas III semestru studiów uczestnicy będą przygotowywali studium dziecka lub rodziny. Studium przypadku będzie oceniane przez osoby prowadzące superwizję, za dodatkowym wynagrodzeniem. Ocena końcowa studiów będzie ustalana na podstawie średniej z ocen egzaminu i studium przypadku. Ocena zajęć przez uczestników studiów Po zakończeniu każdego bloku tematycznego słuchacze otrzymają specjalne ankiety, zawierające pytania zamknięte i otwarte, za pomocą których dokonają oceny każdego z odbytych zajęć. Ankiety przetwarzane będą przez kierownictwo Studiów Podyplomowych. Rezultaty oceny, przedstawione w postaci zbiorczej, przekazane zostaną prowadzącym. W przypadku rażąco niskich ocen, prowadzący proszony będzie o dokonanie adekwatnych zmian w prowadzonych przez siebie zajęciach. 8
Blok 1 Podejścia teoretyczne do rozpatrywania zaburzeń rozwoju dziecka i patologii rodziny Teorie rozwoju Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Wykład (12 godz.), seminarium ( godz.) Prowadzący: dr Grażyna Kmita, dr n. med. Krystyna Szymańska, dr hab. Małgorzata Święcicka Cele: Zajęcia poświęcone są przedstawieniu wybranych teorii prawidłowego rozwoju szczególnie użytecznych dla rozumienia zaburzeń rozwoju u dzieci. Omówione zostaną koncepcje mieszczące się w dwóch komplementarnych nurtach teoretycznych: relacyjno-interakcyjnym oraz neuropoznawczo-interakcyjnym. Zagadnienia: 1. Wprowadzenie do teorii rozwoju: podstawowe pojęcia: rozwój, zmiana rozwojowa, procesy rozwojowe, współczesne modele rozwoju na przykładzie transakcyjnego modelu rozwoju oraz teorii systemów dynamicznych, czynniki i mechanizmy podatności i odporności w ujęciu rozwojowym. 2. Biologiczne podstawy rozwoju, modele plastyczności oun; 3. Perspektywa relacyjno-interakcyjna. Omówienie teorii J.Bowlby ego, D.Sterna, Trevarthena. Perspektywa poznawczo-interakcyjna. Omówienie interakcyjnej teorii rozwoju H.R. Schaffera, neuropoznawczej teorii D. Derryberry ego, poznawczo-społecznej teorii rozwoju osobowości A. Bandury. Literatura: Bowlby J. (2007). Przywiązanie. Warszawa: PWN Brzezińska A., Lutomski G. (red.) (199). Dziecko w świecie ludzi i przedmiotów. Poznań: Zysk i S-ka. str. 96-189. Gracka M. (1991).Teoria wczesnego rozwoju poczucia siebie. Nowiny Psychologiczne, 3/, 5 21. 9
Kmita G. (2007) (red.) Małe dziecko i jego rodzina. Z teorii i praktyki wczesnej interwencji psychologicznej. Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka PTP, nr 5, Warszawa: Wydawnictwo EMU cz.1, rozdz. 2 i 3 Święcicka M. (2005). Uwaga, samokontrola, emocje. Psychologiczna analiza zachowań dzieci z zaburzeniami uwagi. Warszawa: Emu. str. 28-7. Oleś P.K. (2005). Wprowadzenie do psychologii osobowości. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar. str. 167-26. 10
Blok 1 Podejścia teoretyczne do rozpatrywania zaburzeń rozwoju dziecka i patologii rodziny Teorie psychopatologii perspektywa relacyjno-interakcyjna Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Wykład 12 godz., seminarium godz. Prowadzący: prof. dr hab. Marina Zalewska Cel: Celem wykładu jest zapoznanie słuchaczy z najnowszymi osiągnięciami podejścia relacyjno - interakcyjnego w rozumieniu mechanizmów zaburzeń rozwoju. Szczególny nacisk zostanie położony na znaczenie traumy relacyjnej jako mechanizmu patologizującego osobowy rozwój dziecka. Celem seminarium jest omówienie głównych problemów teoretycznych perspektywy relacyjno interakcyjnej oraz pokazanie zasad aplikacji wiedzy do rozumienia mechanizmów zaburzeń osobowego rozwoju dziecka. Zagadnienia: 1. Modele rozpatrywania zaburzeń rozwoju, koncepcje człowieka i założenia podejścia interakcyjno poznawczego 2. Zaburzenia rozwoju więzi a patologia rozwoju emocjonalnego, 3. Zaburzenia rozwoju więzi a patologia rozwoju osobowego,. Przebieg procesu rozwoju poczucia siebie a patologia rozwoju osobowego, 5. Mechanizmy zakłócające interakcję matki z dzieckiem 6. Mechanizmy zakłócające interakcję ojciec z dzieckiem 7. Trauma rodzaje traumy i ich skutki dla rozwoju emocjonalnego i osobowego, 8. Deprywacja opieki macierzyńskiej, stres, trauma, przemoc, maltretowanie mechanizmy i sposób ich uwikłania w patologię rozwoju dziecka. 9. Relacja psycholog dziecko i psycholog rodzic dziecka jako czynniki rzutujące na rozumienie dziecka, 10. Podsumowanie. Literatura: Allen, J. G. (2001) Traumatic relationships and serious mental disorders. John Wiley & Sons, LTD Part I. Chapter 1 i 2. str 3 Cicchetti, D., Cohen, D. J. ((eds) (2006) Developmental Psychopathology. John Wiley and Sons, LTD. Tom 1. rozdział 2 str. 2 293 i rozdział 11 str 370 19 Stern, D. (1985) Interpersonal World of the Infant. Basic Books, Harper Collins, Pub. 11
Blok 1 Podejścia teoretyczne do rozpatrywania zaburzeń rozwoju dziecka i patologii rodziny Teorie psychopatologii perspektywa poznawczo-interakcyjna Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Forma zajęć: wykład 12 godz., seminarium godz. Prowadzący: dr hab. Małgorzata Święcicka Cele: Celem zajęć jest przedstawienie roli konstytucjonalnych właściwości procesów poznawczych, wykonawczych oraz emocjonalności dziecka w powstawaniu różnych form zaburzeń rozwoju, w świetle współczesnych podejść teoretycznych. Podkreślone zostanie znaczenie interakcji dziecka, przejawiającego deficyty w zakresie tych procesów, z jego otoczeniem społecznym, przede wszystkim rodzinnym, dla nasilania się (bądź wyrównywania) problemów rozwojowych. Omówione zostaną także teorie, próbujące wyjaśniać zaburzenia funkcjonowania dzieci, poprzez odwoływanie się do specyfiki kształtujących się u nich reprezentacji poznawczych. Zagadnienia: 1. Rola deficytów procesów poznawczych i wykonawczych w powstawaniu zaburzeń rozwoju: dysfunkcje procesu hamowania w powstawaniu patologii rozwoju teorie R.A. Barkley a i J.T. Nigga; sprawność pamięci operacyjnej a zaburzenia rozwoju; sprawność procesów uwagi a zaburzenia rozwoju Teoria M. Posnera i M. Rothbart. 2. Właściwości temperamentu a rozwój zaburzeń u dzieci. nadreaktywność systemów motywacyjnych a podatność na różne formy zaburzeń rozwoju teoria D. Derryberry ego; typ emocjonalności i zdolność do samoregulacji a podatność na zaburzenia rozwoju teoria M. Rothbart; temperamentalna podatność na zaburzenia lękowe wg teorii J. Kagana. 3. Specyfika reprezentacji poznawczych u dzieci o różnych typach zaburzeń: 12
zniekształcenia poznawcze u dzieci z zaburzeniami lękowymi i deficyty poznawcze dzieci z ADHD w ujęciu P.C. Kendalla; poczucie skuteczności u dzieci z zaburzeniami lękowymi i dzieci z trudnościami w nauce według A. Bandury. Literatura: Bandura, A., Caprara, G.V., Barbaranelli, C., Pastorelli, C. (2003). Role of affective selfregulatory efficacy in diverse spheres of psychological functioning. Child Development, 7, 769-782. Barkley, R.A. (1998). A theory of ADHD: inhibition, executive functions, self-control, and time. W: R.A. Barkley (red.) Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. A handbook for diagnosis and treatment. New York, London Guilford Press. str. 225-26. Kendall, P.C. (2000). Guiding theory for therapy with children and adolescents. W: Kendall P.C. (ed.) Child and adolescence therapy. Cognitive behavioural procedures. New York, London: Guilford Press, II edition, str. 3 27. Nigg, J.T. (2006). Temperament and developmental psychopathology. Journal of Psychology and Psychiatry, 7, 395-22. Święcicka, M. (2008). Zaburzenia rozwoju dzieci z perspektywy neuropoznawczej teorii samoregulacji D. Derryberry ego. W: M. Zalewska (red.) Zaburzenia rozwoju dziecka z perspektywy relacji. Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka t. 6. Warszawa, Emu. 13
Blok 1 Podejścia teoretyczne do rozpatrywania zaburzeń rozwoju dziecka i patologii rodziny Teorie psychopatologii perspektywa rodzinno-systemowa Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy wykład 12 godz. seminarium godz. Prowadzący: dr hab. Barbara Tryjarska prof. UW Cele: 1. Przedstawienie mechanizmów zaburzenia rodziny i jej członków z perspektywy interakcyjno-systemowej z uwzględnieniem dynamiki zmian rodziny. 2. Dostarczenie kategorii do diagnozy rodziny. Zagadnienia: 1. Wielopokoleniowa transmisja patologii emocjonalnej. Istotne zjawiska: znaczenie stopnia zróżnicowania Ja, dyferencjacja interpersonalna, źródła napięć w parze małżeńskiej i sposoby radzenia sobie z nimi, triangulacja dziecka. 2. Komunikacja i wymiana emocjonalna między członkami rodziny. Znaczenie jasnej, otwartej, bezpośredniej i spójnej komunikacji, funkcje dziecka w rodzinie w przypadku braku satysfakcji rodziców. 3. Proces zdobywania niezależności w rodzinie. Zjawiska wiązanie, odsuwanie, delegacje rodzinne, mity rodzinne i ich funkcja; patologiczny proces separacjiindywiduacji.. Rodzina jako system o określonej strukturze. Wzory transakcji rodzinnych, reguły rządzące transakcjami; znaczenie hierarchii władzy w rodzinie, specyfika funkcjonowania systemów niezaangażowanych i nadmiernie uwikłanych. 5. Wizja zjawisk w rodzinie z perspektywy postmodernizmu i konstruktywizmu społecznego. Równouprawnienie narracji rodzinnych. Literatura Górniak, L. (2003). Konstruktywizm a zmiany w praktyce psychoterapeutycznej. W: L. Górniak, B. Józefik (red.), Ewolucja myślenia systemowego w terapii w terapii rodzin. s 19-32, Kraków: Wydawnictwo UJ, Goldenberg, H., Goldenberg, I. (2006). Terapia rodzin. Kraków: Wydawnictwo UJ. S. 3-53, 190-206, 295-320, 327-360 1
Namysłowska, I. (2000). Terapia rodzin. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii. Roz. 2, 8, 11, 1 Napier, A. Y., Whitaker, C. A. (2006). Rodzinna karuzela. Warszawa: Wydawnictwo Znak Satir, V. (2000). Rodzina. Tu powstaje człowiek. Gdańsk: GWP. Roz. 2-9 Stierlin, H., Rücker-Embdet, I., Wetzel, N., Wirsching, M. (1999). Pierwszy wywiad z rodziną. Gdańsk: GWP. Roz. 2 15
Obserwacja psychologiczna dziecka Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Wykład 8 godz., seminarium 8 godz. Prowadzący prof. dr hab. Marina Zalewska Cel: Celem zajęć jest przedstawienie teoretycznych (psychologicznych i filozoficznych) podstaw obserwacji dziecka jako metody zmierzającej do rozumienia jego życia psychicznego, oraz szkolenie w stosowaniu obserwacji dziecka i wykorzystywania danych obserwacyjnych na użytek diagnozy klinicznej. Szczególny nacisk zostanie położony na umiejętność korzystania z wiedzy psychologicznej przy formułowaniu wniosków diagnostycznych. Materiał będą stanowiły obserwacje dzieci przygotowane przez osobę prowadzącą i osoby uczestniczące w szkoleniu. Zagadnienia: 1. Hermeneutyka, metody i konteksty stosowania obserwacji psychologicznej, obserwowany i obserwator, 2. Rozumienie vs. wyjaśnianie zachowania, sposoby wnioskowania diagnostycznego, 3. Obserwacja dziecka w kontakcie z przedmiotami, w kontakcie z matką i w kontakcie z osobą obcą (psychologiem),. Teoretyczna wiedza psychologiczna a sposób nadawania znaczeń zachowaniu dziecka, 5. Wykorzystanie obserwacji zachowania dziecka dla celów diagnozy i postępowania terapeutycznego, 6. Analiza obserwacji dziecka podczas aktywności na przedmiotach fakty obserwacyjne vs interpretacyjne, kryteria poprawnej obserwacji, płaszczyzny odniesienia danych, wykorzystanie teorii, analiza błędów w nadawaniu znaczeń, 7. Analiza obserwacji dziecka podczas interakcji z matką fakty obserwacyjne i nadawanie znaczeń w terminach relacji matka dziecko, wykorzystanie teorii, różne płaszczyzny odniesienia danych, 8. Analiza obserwacji dziecka podczas swobodnej interakcji z psychologiem odniesienie danych do teorii więzi, analiza danych z autoobserwacji psychologa, analiza obserwacji dziecka w sytuacji zadaniowej, 9. Podsumowanie: zalety i ograniczenia obserwacji psychologicznej. Literatura: Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny 16
Czownicka, A., Zalewska, M. (1988) O obserwacji psychologicznej zasady wnioskowania diagnostycznego. W: M. Kościelska (red) Studia z psychologii klinicznej dziecka. Warszawa, WSiP, Krasnodębski, Z. (1986) Rozumienie ludzkiego zachowania. Warszawa, PIW. Przyłębski, A. (red), (1995) Oblicza hermeneutyki. Poznań, Wydawnictwo Fundacji Humaniora. Ziemski, S. (1973) Problemy dobrej diagnozy. Warszawa, Wiedza Powszechna. 17
Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny Rozmowa kliniczna Rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Wykład 8 godz., seminarium 8 godz. Prowadzący: Joanna Radoszewska Cel: Celem zajęć jest przedstawienie rozmowy klinicznej jako metody diagnozyi pozostawania w kontakcie z dzieckiem i jego rodzicami. Zostaną zaprezentowane zasady wnioskowania diagnostycznego oraz wymiary do analizy danych uzyskanych w toku rozmowy. Omówione zostaną kompetencje, niezbędne psychologowi do zastosowania rozmowy klinicznej w pracy z pacjentem dziecięcym i jego rodziną. Zagadnienia: 1. Podstawy teoretyczne rozmowy klinicznej. Rozmowa kliniczna zastosowanie metody do pracy diagnostycznej w kontakcie z dzieckiem i jego rodziną. Zasady etyczne. 2. Rozmowa jako metoda umożliwiająca wnioskowanie dotyczące: poczucia tożsamości dziecka; psychicznej reprezentacji matki/ ojca; reprezentacji dziecka w umyśle matki/ ojca; reprezentacji siebie jako rodzica. Zasady wnioskowania diagnostycznego. 3. Czynniki utrudniające i sprzyjające optymalnemu pozostawaniu w kontakcie z dzieckiem i rodzicem dziecka. Kompetencje psychologa: m.in. podążanie za klientem, empatia; otwartość; decentracja interpersonalna.. Specyfika kontaktu z pacjentem dziecięcym. Trudności będące udziałem psychologa w kontakcie z pacjentem dziecięcym; adolescentem i rodzicami. 5. Zastosowanie rozmowy klinicznej jako metody diagnozy dziecka; adolescenta i rodzica. Rozmowa kliniczna z rodzicem dziecka/ adolescenta doświadczającego trudności/i zaburzeń rozwojowych. Ograniczenia i trudności. Formułowanie informacji zwrotnych. Literatura: Radoszewska J. (200) Rozmowa kliniczna jako metoda diagnozy i pozostawania w kontakcie z osobą. W: J. Przesmycka Kamińska (red.) Diagnoza psychologiczna dzieci z trudnościami porozumiewaniu się werbalnym. Wrocław. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. Suchańska A. (2007) Rozmowa i obserwacja w diagnozie psychologicznej. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. Szustrowa T. (1991) Swobodne techniki diagnostyczne. Wywiad i obserwacja. Warszawa, Wyd. UW. 18
Zalewska M. (1998) Dziecko w autoportrecie z zamalowaną twarzą. Warszawa: Jacek Santorski & Co. Zalewska, M. (2005). Dziecko i jego rodzice w kontakcie z psychologiem klinicznym. W: Święcicka, M. Zalewska M. (red) Problematyka kontaktu w diagnozie i terapii dzieci (9-16). Warszawa, Emu. 19
Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny Metody diagnozy rodziny rok akademicki 2009/10, semestr zimowy Wykład 8 godz., seminarium 8 godz. Prowadzący: dr Szymon Chrząstowski Cele: Celem zajęć jest zaprezentowanie różnych podejść do diagnozy funkcjonowania rodziny. Uczestnicy kursu zapoznają się z podstawowymi metodami diagnozy, które będą mogli wykorzystać w swojej pracy. Podstawą teoretyczną prowadzonego kursu będzie podejście systemowe (szczególnie w późniejszym okresie jego rozwoju, tj. inspirowane cybernetyką drugiego rzędu oraz konstrukcjonizmem społecznym). 1. Diagnoza rodziny przegląd zagadnień Ustalenie celu diagnozy Rola diagnozy medycznej (nozologicznej) w planowaniu interwencji rodzinnych Kwestie etyczne w diagnozie rodziny. 2. Diagnoza motywacji do podjęcia współpracy z psychologiem Analiza kontekstu skierowania 3. Prowadzenie wywiadu z rodziną Podstawowe zasady prowadzenia wywiadu Omówienie kolejnych faz wywiadu Sposób formułowania pytań w wywiadzie rodzinnym Wywiad rodzinny przy użyciu genogramu. Wieloaspektowy opis problemu 5. Diagnoza mechanizmów psychicznych i interpersonalnych zgłaszanego problemu Przegląd potencjalnych mechanizmów problemu w ujęciu systemowym Przegląd potencjalnych mechanizmów problemu w ujęciu narracyjnym Mechanizmy problemu w perspektywie rozwojowej (m.in. koncepcja cyklów życia rodziny) Formułowanie hipotez dotyczących mechanizmów problemu 6. Diagnoza nastawiona na poszukiwanie zasobów w rodzinie Definicja zasobów w rodzinie 20
Poszukiwanie wyjątków 7. Przegląd metod kwestionariuszowych do diagnozy funkcjonowania rodziny Literatura: de Barbaro, B. (red.) (1999). Wprowadzenie do systemowego rozumienia rodziny. Kraków: Wydawnictwo UJ. Johnstone, L., Dallos R. (red.) (2006). Formulation In Psychology and Psychotherapy. Making of people s problems. London, New York: Routledge, Taylor & Francis Group. Marcus, E. (1993). Pomaganie bez oporu. w: Santorski, J. (red.), Abc psychologicznej pomocy. (t.8, 27-31). Warszawa: Jacek Santorski & Co. Agencja Wydawnicza. Namysłowska, I. (2001). Kryzys rodziny i powrót do równowagi. Psychoterapia, 116, 13-22. 21
Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny Diagnoza w toku niedyrektywnej terapii zabawowej dziecka Rok akademicki 2010/11, semestr zimowy Wykład godz., seminarium 8 godz. Prowadzący: dr Grażyna Kmita, dr hab. Małgorzata Święcicka Cele: Celem zajęć jest pokazanie wzajemnego związku między diagnozą a terapią dzieci oraz uwrażliwienie uczestników na dostrzeganie ważnych z punktu widzenia diagnostycznego zachowań dzieci, pojawiających się podczas psychoterapii. Ćwiczenia polegać będą na analizie materiału klinicznego pochodzącego z terapii dzieci pod kątem możliwości jego wykorzystania w diagnozie klinicznej. 1. Terapeutyczne znaczenie badania diagnostycznego (obserwacji dziecka, rozmowy z rodzicami). 2. Analiza kontaktu terapeutycznego jako źródło informacji diagnostycznej o dziecku. Specyfika kontaktu terapeutycznego i jego zmian w toku terapii w różnych formach zaburzeń: zaburzenia lękowe, zaburzenia uwagi, impulsywność i nadaktywność, zaburzenia zachowania. 3. Analiza stanu psychicznego terapeuty jako źródło informacji o dziecku.. Analiza bawienia się dziecka z perspektywy różnych teorii mieszczących się w nurcie relacyjnym. 5. Analiza zachowań dziecka podczas niedyrektywnej terapii zabawowej jako źródło informacji o funkcjonowaniu poznawczym, emocjonalnym, społecznym, sposobie spostrzegania przez siebie i rzeczywistości. Literatura: Axline, V. M. (1989). Play Therapy. Paperback edition. Churchill Livingstone fragmenty. Landreth G.L. (2002). Play Therapy: The art of relationship. NewYork: Brunner-Routledge. Fragmenty Schaefer C.E., Kaduson H.G.(2006). Contemporary play therapy: Theory,Research and Practice. The Guilford Press. fragmenty 22
Święcicka, M., Zalewska M. (red) (2005). Problematyka kontaktu w diagnozie i terapii dzieci. Zeszyty Sekcji Psychologii Klinicznej Dziecka Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo EMU. Roz. 2, 7, 10. Święcicka M. (2002). Trudności w interakcjach społecznych dzieci z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej. Analiza kontaktu dziecko terapeuta podczas indywidualnej psychoterapii. Psychiatria i Psychologia Kliniczna Dzieci i Młodzieży, 2, 17-26. Winnicott, D.W. (1995). Bawienie się. Rozważania teoretyczne. W: A.Brzezińska, T. Czub, G. Lutomski, B. Smykowski (red.). Dziecko w zabawie i świecie języka. Poznań: Wydawnictwo Zysk i s-ka. (str. 215-231). 23
Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny Diagnoza w procesie terapii rodzin Rok akademicki 2010/11, semestr zimowy Wykład godz, seminarium 8 godz. Prowadzący: dr Szymon Chrząstowski Cele: Celem zajęć jest pokazanie, w jaki sposób diagnoza rodziny może zmieniać się w toku prowadzenia psychoterapii. Uczestnicy kursu będą przygotowywali konkretne diagnozy na podstawie zaprezentowanych studiów rodzin oraz uczestniczyli w scenkach dających możliwość ćwiczenia formułowania roboczych hipotez w trakcie spotkania z rodziną. Zajęcia mają służyć integracji wiedzy zdobytej podczas zajęć teoretycznych i szukaniu sposobów wykorzystania jej w praktyce. Zagadnienia: 1. Wprowadzenie zmieniające się rozumienie diagnozy w trakcie rozwoju terapii rodzin: terapia strukturalna (prezentacja filmu z fragmentem sesji prowadzonej przez S. Minuchina) terapia post-mediolańska zespół odzwierciedlający podejście J. Bird terapia narracyjna 2. Traktowanie diagnozy jako interwencji terapeutycznej 3. Ćwiczenie umiejętności przygotowania diagnozy oraz jej zmiany w toku kolejnych sesji terapeutycznych. Ćwiczenie umiejętności pracy z zespołem odzwierciedlającym jako formy diagnozy prowadzonej w trakcie spotkania terapeutycznego 5. Listy terapeutyczne jako forma dzielenia się diagnozą z Rozmówcami Literatura: Cecchin, G. (1995). Mediolańska Szkoła Terapii Rodzin. Kraków: Collegium Medicum UJ. 2
de Barbaro, B. (1997). Dzieje terapeuty rodzinnego. Od sędziego, poprzez eksperta do uczestnika dialogu. Tekst do uzyskania pod adresem: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/i/ip/terapeuta_rodzinny.html Goldenberg, H., Goldenberg I. (2006). Terapia rodzin. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego (s. 327-11). Tryjarska, B. (2006). Terapia rodzin. W: Grzesiuk, L. (red.) Psychoterapia. Podręcznik Akademicki (t.2, 75-1). Warszawa: Eneteia, Wydawnictwo Psychologii i Kultury. 25
Blok 2 Zasady postępowania i wnioskowania diagnostycznego w odniesieniu do dziecka i rodziny Etyka zawodowa Rok akademicki 2010/11, semestr zimowy Wykład 8 godz., seminarium 8 godz. Prowadzący: dr hab. Katarzyna Schier prof. UW, dr Małgorzata Toeplitz-Winiewska Cel zajęć: Celem zajęć jest analiza podstawowych zasad etycznych w pracy klinicznej z dzieckiem i jego rodziną zarówno w kontekście diagnozy, jak i oddziaływań terapeutycznych. Wybrane dylematy etyczne będą analizowane na przykładach z pracy klinicznej osób prowadzących. Zagadnienia: 1. Psycholog zawód zaufania społecznego. Naczelne wartości zawodu psychologa: autonomia, podmiotowość, prawo do prywatności, poufność. 2. Dziecko szczególny klient psychologa, ochrona jego dobra. Prawna ochrona dziecka. Prawa dziecka a prawa rodziców. 3. Znaczenie kodeksów etycznych w pracy psychologa pracującego z dziećmi: a. Kodeks Etyczno-Zawodowy PTP, Kodeks etyczny psychoterapeuty Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego oraz Kodeks Etyczny Polskiego Towarzystwa Psychoanalitycznego. Tajemnica zawodowa: zasady sformułowane w przepisach prawnych (kodeks karny, kodeks postępowania karnego, ustawa o zawodzie psychologa). Warunki i sytuacje naruszenia zasady poufności. Dylematy związane z tajemnicą zawodową dyskusja nad problemami przygotowanymi przez słuchaczy. 5. Diagnoza psychologiczna: zawieranie kontraktu z dzieckiem, a zawieranie kontraktu z rodzicami, uzyskiwanie zgody badanego. Warunki badania oraz stosowane techniki diagnostyczne. 6. Zakończenie diagnozy: przekazywanie badanemu informacji zwrotnej o wynikach. Problemy i zasady formułowania opinii psychologicznej. Prowadzenia dokumentacji z badań, przechowywanie jej i udostępnianie. Czym różni się dokumentacja psychologiczna od lekarskiej? 7. Problemy etyczne w psychoterapii dzieci. Granice zaangażowania emocjonalnego psychologa w pracę z dzieckiem. Przeciwprzeniesienie jako metoda diagnozy poziomu rozwoju moralnego dziecka i jego rodziców. Kiedy można ją stosować? 26