Z ostatniej chwili 1 Wyniki badania UKE Rynek usług telekomunikacyjnych w Polsce w 2015 roku - Raport z badania klientów indywidualnych : Klienci indywidualni: 92% korzysta z telefonu komórkowego (wzrost o 4 pp. rdr) 24% posiada telefon stacjonarny (bez zmian) Średnie wydatki (telefon komórkowy: 49zł) 69% posiada dostęp do Internetu (wzrost o 9 pp. rdr) 23% korzysta z pakietów usług (wzrost o 7 pp. rdr), najczęściej TV i internet stacjonarny 1
Z ostatniej chwili 2 Minister Streżyńska dziś rano w TV Republika: W MC zostanie powołany specjalny Departamet ds. Cyberbezpieczeństwa (na czele z wiceministrem) Rozwój e-administracji (zmiana roli Państwa na usługową) Sugestie co do połączenia UKE i KRRiT Ze względu na to, że aukcja się zakończyła, minister nie ma możliwości wpływania na nią, spory będą rozstrzygać sądy powszechne 2
WYKŁAD 3 mgr inż. Marek Janiszewski mjaniszewski@tele.pw.edu.pl
Na poprzednich wykładach m.in. 4 Restrukturyzacja, prywatyzacja, liberalizacja UKE Uzasadnienie regulacji (monopol naturalny, asymetria informacji, gospodarka zasobami rzadkimi) Korzyści i zagrożenia regulacji Co i jak regulować? Regulacja stawek MTR Dyskryminacja cenowa Zagrożenia ze strony regulatora, właściwe cechy regulacji 4
Dlaczego regulować? 5 Uzasadnienie regulacji w sensie jakościowym (przesłanki regulacji) omówione na poprzednich wykładach, ale: Czy da się ilościowo wykazać, że regulacja jest korzystna? Kto i ile może zyskać na regulacji? Kto i ile traci na regulacji? Czy suma zysków jednej strony jest zawsze równa sumie strat drugiej strony? Która ze struktur rynku jest najkorzystniejsza dla konsumentów, a która dla producentów i dlaczego? 5
Plan wykładu 6 Działalność biznesowa Specyfika telekomunikacji Struktury rynku Konkurencja doskonała Monopol Konkurencja monopolistyczna Oligopol Porównanie struktur rynku Zastosowanie teorii gier w oligopolu Współpraca a konkurencja w telekomunikacji 6
DZIAŁALNOŚĆ BIZNESOWA
Zysk, przychód, koszt 8 Zysk (Profit) = Przychód (Revenue) Koszt (Cost) 8
Cel działania przedsiębiorstwa 9 Maksymalizacja zysku czy inne cele? Motyw zysku czy wyższy status społeczny? Motywacja pracownika i właściciela firmy (satysfakcja z samodzielności) Konflikt interesów menedżerów (rozmiary przedsiębiorstwa) i akcjonariuszy (zysk) 9
Korzyści skali 10 Długookresowy koszt średni maleje ze wzrostem produkcji 10
Przyczyny występowania korzyści skali 11 Niepodzielność dóbr kapitałowych (maszyny, urządzenia, budynki, etaty*) Postęp techniczny i organizacyjny, specjalizacja pracy Lepsze wykorzystanie zapasów, części zamiennych i rezerw w mocach wytwórczych przy dużych rozmiarach produkcji (prawo wiązki?) 11
Przyczyny występowania niekorzyści skali 12 Trudności w zarządzaniu Nowe oddziały (budynki) lokalizowane w coraz gorszych warunkach geograficznych (wyższe koszty transporty, wydobycia surowców) 12
Specyfika telekomunikacji 13 Ogromne korzyści skali Koszt wytworzenia dodatkowej jednostki usługi telekomunikacyjnej 0 Znaczne koszty stałe, bardzo małe koszty zmienne Duże bariery wejścia Nieregularność popytu 13
MONOPOL A KONKURENCJA DOSKONAŁA
Konkurencja doskonała - KD 15 Na rynku dobra istnieje wiele przedsiębiorstw Istnieje swoboda wejścia (i wyjścia) Wszystkie przedsiębiorstwa wytwarzają identyczny (jednorodny, homogeniczny) produkt Wszystkie przedsiębiorstwa są ceno-biorcami (każde z nich jest zbyt małe, aby wpływać na cenę) Producenci i konsumenci (a także potencjalni konkurenci) dysponują pełną znajomością rynku (świadomość ceny, kosztów, możliwości rynkowych, jakości i dostępności produktów) 15
Równowaga przedsiębiorstwa w KD Jeżeli występują zyski, to istnieje bodziec do wejścia na rynek nowych firm lub do zwiększenia produkcji przez firmy obecne Wtedy następuje przesunięcie krzywej podaży całego sektora, a więc spadek ceny równowagi Rynek dąży do sytuacji w której zyski =0 16
Dlaczego jest tak mało KD? 17 Korzyści skali KD jest niestabilna jeżeli występują korzyści skali: Jeżeli występują korzyści skali to powyżej pewnej wielkości spadają koszty średnie przedsiębiorstwa => jest ono w stanie obniżać cenę poniżej innych konkurentów Dążenie do wyróżnienia się producenci chcą osiągać zyski nadzwyczajne (próba przekształcenia w konkurencję monopolistyczną) 17
Monopol 18 Na rynku danego dobra istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo Istnieją duże i nieprzemijające bariery wejścia 18
Monopol 19 Krzywa podaży przedsiębiorstwa jest krzywą podaży całego sektora (istnieje tylko jedna firma) Popyt jest mało elastyczny (brak substytutów) słabo zmienia się wraz z ceną Monopolista sam ustala cenę (jest ceno-twórcą) Zysk nadzwyczajny nie zanika bo brak presji konkurencyjnej Miarą siły monopolistycznej jest wielkość nadwyżki ceny nad kosztem krańcowym Nadwyżka ta tym większa im mniej elastyczny popyt 19
Przyczyny istnienia monopoli 20 Patenty i inne formy ochrony własności intelektualnej Monopole rządowe Rosnące korzyści skali Działalność niezgodna z prawem 20
Bariery wejścia 21 Korzyści skali Zróżnicowanie produktu i lojalność wobec marki Niższe koszty ustabilizowanego przedsiębiorstwa (krzywa uczenia się) Posiadanie kluczowych czynników produkcji Posiadanie lub kontrola nad kanałami dystrybucji Ochrona prawna Fuzje i przejęcia Taktyki agresywne (wojna cenowa, ceny dumpingowe) Odstraszanie 21
KD a monopol 22 W konkurencji doskonałej przedsiębiorstwa produkują więcej i sprzedają taniej Da się to łatwo pokazać matematycznie 22
Teoria 23 Monopol (oligopol*) jest nieefektywny Więc należy go poddać regulacji W celu zniwelowania czystej straty społecznej (części zysków, które nie są konsumowane ani przez producentów, ani konsumentów w porównaniu z KD)! 23
Tyle teoria, ale w praktyce 24 Jak zmierzyć przebieg krzywej popytu? Jak pozyskać dane o rzeczywistych kosztach? Jak ocenić wartość korzyści skali? Jaką metodę regulacji przyjąć? 24
Pomiar efektów regulacji w praktyce przykład 1 25 Ocena regulacji stawek MTR Raport firmy Audytel na zlecenie UKE, 2010 Bilans dobrobytu społecznego 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 19,44 2,82 3,01 Telefonia ruchoma 3,8 0,17 1,95 0,99 Telefonia stacjonarna 12,58 Bilans dobrobytu społecznego wprowadzenia regulacji MTR dla lat 2006-2010, opracowanie własne na podstawie: Audytel, Analiza wpływu dotychczasowej regulacji telefonii ruchomej w Polsce (od 2006 r. do 22 września 2010 r.) w zakresie ustalania stawek MTR na rozwój krajowego rynku telekomunikacyjnego (telefonii ruchomej i stacjonarnej), Wniosek: regulacje prowadzone w sposób właściwy, przyczyniły się do wzrostu całkowitego dobrobytu społecznego 25
Podjęcie decyzji jak regulować przykład 2 26 Przetarg na 1800 MHz analiza scenariuszowa rozstrzygnięć przetargu Raport Audytel Gra o sześć miliardów, 2012 Bilans dobrobytu w 4 przypadkach: Rozwój organiczny P4 dostaje 2 lub 3 bloki, resztę dostaje W2 (bez Polkomtela) Hiperkonkurencja P4 dostaje 2 lub 3 bloki, resztę nowy gracz Spekulacja P4 dostaje 2 lub 3 bloki, resztę nowy gracz, który je następnie sprzedaje W3 Silny oligopol większość lub wszystkie bloki dostają W3 26
OLIGOPOL I KONKURENCJA MONOPOLISTYCZNA
Konkurencja monopolistyczna 28 Na rynku dobra istnieje wiele przedsiębiorstw Swoboda wejścia (i wyjścia) Każde z przedsiębiorstw wytwarza zróżnicowany produkt => ma monopol na swój produkt Każde z przedsiębiorstw ma kontrolę nad ceną Produkty posiadają wiele substytutów (dobra oferowane przez inne przedsiębiorstwa) 28
Konkurencja monopolistyczna 29 Istnieje zróżnicowanie produktów Produkt firmy jest na tyle odmienny od produktów rywali, że jest możliwe podniesienie ceny bez utraty wszystkich klientów W długim okresie występuje tendencja do zaniku zysków nadzwyczajnych (tak jak w KD), ale nie zawsze to zachodzi 29
Oligopol 30 Na rynku danego dobra istnieje kilka przedsiębiorstw Istnieją znaczne i nieprzemijające bariery wejścia 30
Cechy oligopolu 31 Współzależność Każde przedsiębiorstwo odczuwa decyzje rywali, ale także jego decyzje mają wpływ na rywali 31
Typy oligopoli 32 Oligopol z porozumieniem (kartel, zmowa) Uczestnicy porozumiewają się (formalnie lub nieformalnie) co do ograniczenia konkurencji między sobą. Mogą ustalać: Limity wielkości produkcji Ceny Wielkość nakładów na promocję Tempo rozwoju produktów Zasięg działalności Kartel (jako całość) działa jak monopolista Oligopol bez porozumienia Brak porozumienia między konkurentami => konkurencja 32
Typy oligopoli 33 Ciche porozumienie Wszyscy oligopoliści ustalają takie ceny jak uznany lider występuje przywództwo cenowe: Firmy dominującej liderem jest największa firma Firmy barometrycznej liderem jest firma, która okazała się wzorem do naśladowania taka, która najlepiej odzwierciedla warunki rynkowe 33
Czynniki sprzyjające porozumieniom 34 Firmy są do siebie podobne i wiedzą o tym (nie chcą lub nie mogą się wyróżnić) Jest tylko kilka firm (im mniej tym łatwiejsze porozumienie) Firmy nie ukrywają przed sobą kosztów i metod produkcji Mają podobne metody produkcji i koszty Wytwarzają podobne produkty Występuje lider przedsiębiorstwo dominujące Znaczne bariery wejścia Rynek stabilny Brak regulacji prawnych i penalizacji takich działań Wzajemne zaufanie wiara, że żadna z firm nie złamie porozumienia 34
Pokusa wyłamania się z kartelu 35 Obniżenie ceny pozwoli na wyższą sprzedaż Może spowodować zemstę pozostałych uczestników Może wywołać wojnę cenową (rozpad kartelu) Nierespektowanie limitów sprzedaży Powoduje zmniejszenie sprzedaży pozostałych uczestników Zemsta może nie być natychmiastowa Zachowania w oligopolu => teoria gier 35
Kształtowanie się ceny w oligopolu 36 Współpraca i wyznaczenie ceny monopolistycznej (zmowy i kartele) Konkurencja przy pomocy cen, cena ustala się na poziomie długookresowej równowagi Cena kształtuje się pomiędzy powyższymi dwoma przypadkami Ceny są nieprzewidywalne 36
Złamana krzywa popytu oligopol bez porozumienia 37 Jeżeli oligopolista obniży cenę to jego rywale zrobią to samo, aby nie dopuścić do zagarnięcia przez niego udziałów w rynku Jeżeli oligopolista podwyższy cenę to rywale nie zareagują, dzięki czemu zwiększą swoje udziały w rynku P P* Q* D Q 37
Struktury rynku - porównanie 38 Struktura rynku Konkurencja doskonała Konkurencja monopolistyczna Liczba przedsiębiorstw Swoboda wejścia Rodzaj produktu Przykłady Bardzo dużo Nieograniczona Jednorodny Kapusta, marchew Dużo Nieograniczona Zróżnicowany Hydraulicy, restauracje Oligopol Kilka Ograniczona lub brak Monopol Jedno Ograniczona lub brak Jednorodny lub zróżnicowany Cement, samochody, sprzęt elektryczny Cechy krzywej popytu na produkt jednego przedsiębiorstwa Pozioma, przedsiębiorstwo jest cenobiorcą Opadająca, dość elastyczna Opadająca, stosunkowo nieelastyczna Specyficzny Gaz Opadająca, nieelastyczna, przedsiębiorstwo ma znaczącą kontrolę nad ceną 38
Dlaczego oligopol jest lepszy niż monopol? 39 Możliwość wyłamania się z kartelu Przeznaczenie części zysków nadzwyczajnych na badania i rozwój Przełomowy produkt może pozwolić na uzyskanie przewagi nad pozostałymi oligopolistami Presja na zmniejszenie kosztów (możliwe osiągnięcie stosunkowo wyższych zysków niż rywale) Może umożliwić zwycięstwo w wojnie cenowej Dążenie do różnicowania produktu 39
Różnicowanie cen 40 Sprzedaż tego samego produktu po różnych cenach Droga do zwiększenia zysku przedsiębiorstwa Metoda ograniczenia konkurencji Warunki Istnieje możliwość ustalania cen Rynki są oddzielone 40
à propos dyskryminacji Play 41 Operatorzy (W3) stosowali zawyżone stawki do Play, mimo tego, że MTRy są równe Play podjął kroki w celu lobbowania na rzecz ukarania W3 Strata klientów wynikająca z zawyżonych stawek do Play: 800 mln PLN 41
TEORIA GIER
Więzień A przyznać się nie przyznawać się Dylemat więźnia Sformułowanie klasyczne 43 Dwóch przestępców zostało aresztowanych za wspólnie dokonane fałszerstwo, każdy z nich jest przesłuchiwany oddzielnie i są następujące możliwości: Jeżeli żaden z nich nic nie powie, sąd z racji na wystarczające dowody skaże obydwu na rok więzienia Jeżeli jeden z nich się przyzna i obciąży zeznaniami drugiego, to współpracujący z sądem dostanie jedynie karę 3 miesięcy, ale wspólnik zostanie skazany na 10 lat Jeżeli obaj się przyznają, to dostaną po 3 lata A: 1 rok B: 1 rok Więzień B nie przyznawać się przyznać się A: 10 lat B: 3 m-ce Decyzja graczy następuje równocześnie Cel: minimalizacja wymiaru kary A: 3 m-ce B: 10 lat A: 3 lata B: 3 lata 43
Więzień A przyznać się nie przyznawać się 44 Dylemat więźnia cd. Drobna zmiana w sformułowaniu problemu pozwala stosować dylemat więźnia w problemach ekonomicznych, np. Czy wejść na rynek z nowym produktem? Czy obniżyć cenę? Czy zwiększyć nakłady na promocję? Daje się łatwo uogólnić na większą liczbę graczy Inne określenia decyzji: Przyznać się = oszukiwać (drugiego gracza) = sypać Nie przyznać się = współpracować (z drugim graczem) = milczeć A: 1 rok B: 1 rok A: 3 m-ce B: 10 lat Więzień B nie przyznawać się przyznać się A: 10 lat B: 3 m-ce A: 3 lata B: 3 lata 44
Więzień A przyznać się nie przyznawać się Dylemat więźnia cd. 45 Rozwiązanie polega na znalezieniu najlepszej odpowiedzi na każde z zachowań drugiego gracza Gra z punktu widzenia gracza A: Co powinienem zrobić: Zakładając, że B się nie przyzna? Zakładając, że B się przyzna? Gracz A ma strategię dominującą: Powinien się przyznać A: 1 rok B: 1 rok Więzień B nie przyznawać się przyznać się A: 10 lat B: 3 m-ce Gra z punktu widzenia gracza B: Co powinienem zrobić: Zakładając, że A się nie przyzna? Zakładając, że A się przyzna? A: 3 m-ce B: 10 lat A: 3 lata B: 3 lata Gracz B ma strategię dominującą: Powinien się przyznać - Najlepsze odpowiedzi A na decyzje B - Najlepsze odpowiedzi B na decyzje A 45
Więzień A przyznać się nie przyznawać się 46 Dylemat więźnia cd. W dylemacie więźnia istnieje równowaga Nasha: Przyznanie się przez obu graczy Ale, gdyby współpracowali ze sobą (nie przyznali się) to obaj osiągnęliby lepsze wyniki A: 1 rok B: 1 rok Więzień B nie przyznawać się przyznać się A: 10 lat B: 3 m-ce Równowaga Nasha: Optymalny* wybór dla każdego z graczy A: 3 m-ce B: 10 lat A: 3 lata B: 3 lata - Wybór zapewniający maksimum korzyści - Równowaga Nasha 46
Strategie w teorii gier 47 Gracz racjonalny Stosuje strategię dominującą Próba maksymalizacji swojego wyniku Gracz nadracjonalny Założenie: inni gracze przeprowadzają identyczne rozumowanie jak ja Próba maksymalizacji wyniku wszystkich graczy 47
Gra: 2/3 średniej 48 Każda osoba podaje liczbę całkowitą z przedziału [1;100] (jednocześnie) Wygrywa ten gracz, który poda liczbę będącą najbliżej 2/3 średniej liczb podanych przez wszystkich graczy 48
Powtarzalny dylemat więźnia 49 Przy pojedynczej grze racjonalne jest przyznanie się (oszukiwanie innych graczy) Powtarzamy grę w dylemat więźnia n razy (n jest znane dla wszystkich graczy przed rozpoczęciem gry) Zawsze w ostatniej partii opłaca się oszukiwanie (tak jak w pojedynczej grze inni gracze nie będą mieli okazji się zemścić) Skoro w ostatniej grze opłaca się oszukiwać, to wcześniej również Powtarzamy grę nieskończenie wiele razy Opłaca się nie wyłamywać się ze współpracy, bo inni gracze zawsze będą mieli okazję się zemścić Powtarzamy grę w dylemat więźnia n razy (n jest nieznane) Opłaca się nie wyłamywać się ze współpracy, bo inni gracze prawdopodobnie będą mieli okazję się zemścić 49
Cechy możliwych strategii 50 Przyjazność nie oszukiwanie dopóki przeciwnik tego nie zrobi Mściwość reagowanie na zdradę przeciwnika Skłonność do wybaczania wracanie do współpracy po okresie zemsty za oszustwo Brak zazdrości nie staranie się uzyskać lepszego wyniku niż przeciwnik 50
Strategie w powtarzalnym dylemacie więźnia 51 Wybaczający wet za wet Niewybaczający wet za wet Agresywny (zawsze oszukuj) Współpracujący (zawsze współpracuj) 51
Przykład dylematu więźnia w praktyce? 52 52
Zastosowania teorii gier w oligopolu 53 Zachowania graczy bazujące na współpracy mogą przynieść wysokie ceny i zyski Agresywne zachowania graczy prowadzą do niskich cen i zerowego zysku (konkurencja) 53
WSPÓŁPRACA A KONKURENCJA W TELEKOMUNIKACJI
Walka konkurencyjna 55 Post-paid: Rozmowy no limit za 29 zł SMS za 9 zł 19 zł za 1GB Pre-paid: No limit za 2zł/dziennie Odpowiedź Play Odpowiedź T-mobile Odpowiedź Plus - brak Dla kogo? Wojna cenowa = spadek ARPU? Wyniki Nju mobile po roku: 479 tys. klientów: 77% (369 tys.) - prepaid, 23% (110 tys.) - abonament 76% klientów spoza Orange.\ 55
Konkurenci, czy partnerzy 56 czyli co? + Wspólne zarządzanie siecią dostępową Współdzielenie infrastruktury Zachowanie oddzielnych pasm częstotliwości (ale możliwość korzystania z częstotliwości drugiej strony) Cel: ograniczenie kosztów Poprawa jakości usług, zwiększenie pojemności sieci Lepsza pozycja konkurencyjna W obszarze usług nadal konkurenci 56
Alians strategiczny PTK i PTC 57 Motywacja: Ograniczenie kosztów Ograniczone zasoby Przeciwwaga dla grupy ZSŻ Postępująca konsolidacja Problemy Postrzeganie UKE i UOKiK Znacząca pozycja Świadczenie usług na bazie tej samej infrastruktury Bezpośrednie konkurowanie Trudność zakończenia współpracy Pokusa nadużycia Wyciek danych strategicznych 57