A.Światkowski Wroclaw University of Economics Working paper 1
Zarządzanie zapasami w warunkach pokryzysowych na przykładzie przedsiębiorstwa z branży deweloperskiej Cel pracy: Zarekomendowanie optymalnych działań w zakresie zarządzania zapasami Słowa kluczowe: zarządzanie zapasami, zmiany wartości przedsiębiorstwa, zmiany zaangażowanych zapasów, model VBEOQ Streszczenie Podstawowym celem finansowym przedsiębiorstwa jest maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa i bogactwa jego właścicieli. Do realizacji tego celu przyczynia się także zarządzanie zapasami. W niniejszym raporcie omówiono model VBEOQ, który uwzględnia główny finansowy cel zarządzania przedsiębiorstwem. Sprawdzono także, w jaki sposób zmiana poziomu zapasów wpłynie na wartość przedsiębiorstwa. The basic financial target of company is to maximize the company value and the wealth of its owners. To the realization of this target contributes also the stock management. In this raport has been discussed VBEOQ model, which includes the main financial target of company management. It has been checked also how the change in the stock level will affect the company value. Wstęp Zarządzanie zapasami w istotny sposób wpływa na ogólną efektywność gospodarowania przedsiębiorstwa. Z jednej strony niedostateczne zapasy materiałów i surowców do produkcji, produkcji w toku i wyrobów gotowych mogą być przyczyną obniżenia przepływów pieniężnych wynikających z przerwania ciągłości procesów produkcji lub sprzedaży, gdy nabywcy zgłaszają popyt na produkty (niezadowoleni, mogą przenieść swój popyt do konkurencji). Z drugiej strony nadmierne gromadzenie zapasów naraża przedsiębiorstwo na zamrożenie kapitału i niższe przepływy pieniężne. Podstawowym celem zarządzania zapasami jest ukształtowanie takiego ich poziomu, który zapewnia ciągłość procesów produkcji i sprzedaży a z punktu widzenia maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa nie powoduje nadmiernego zamrożenia kapitału, co w konsekwencji prowadzi do obniżania wartości przedsiębiorstwa przez negatywny wpływ na poziom przepływów pieniężnych. Racjonalizacja gospodarki zapasami implikuje konieczność stosowania różnego rodzaju metod optymalizacyjnych, które pozwoliłyby na określenie efektywnej polityki dotyczącej zakupu i gromadzenia poszczególnych składników zapasów 1 uwzględniających, jako cel maksymalizację wartości przedsiębiorstwa. Podstawowymi modelami stosowanymi w zarządzaniu zapasami są modele oparte na optymalnej wielkości zamówienia EOQ. Modele te zostały skonstruowane z myślą o maksymalizacji zysku i nie wyznaczają optymalnej wielkości zamówienia z punktu widzenia majątku właścicieli 2. Minimalizują one koszty całkowite zapasów prowadząc w ten sposób do zwiększenia wielkości realizowanych zysków. Dla przedsiębiorstwa ukierunkowanego na maksymalizację wartości wydaje się bardziej adekwatnym podejście VBEOQ optymalnej z punktu widzenia maksymalizacji wartości wielkość zamówienia. 1 J. Czekaj, Z. Dresler, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 134. 2 G. Michalski, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 136. 2
Opis teoretyczny metody Dla przedsiębiorstwa, którego głównym celem jest maksymalizacja jego wartości staje się istotne, w jaki sposób zmiana poziomu zapasów wpłynie na tą wartość. W niniejszym raporcie szacowanie wartości przedsiębiorstwa zostanie przeprowadzone na podstawie wzoru, który opiera się na założeniu, że wartość przedsiębiorstwa jest sumą zdyskontowanych wolnych przepływów środków pieniężnych 3. V n t 1 1 FCFF k t t gdzie: V wartość przedsiębiorstwa, FCFF t - (free cash flow to firm) wolne przepływy pieniężne generowane przez przedsiębiorstwo w okresie t, k stopa dyskonta reprezentująca koszt kapitału finansującego przedsiębiorstwo. Przepływy pieniężne generowane przez przedsiębiorstwo są najczęściej szacowane na podstawie wzoru 4 : FCFF t = (CR t FC WD - VC t D) x (1 T) + D - Δ NWC t gdzie: CR t przychody ze sprzedaży, FC WD koszty stałe bez uwzględniania amortyzacji, VC t koszty zmienne w okresie t, D amortyzacja T - efektywna stopa podatkowa, Δ NWC t przyrost kapitału pracującego netto. Zapasy utrzymywane w przedsiębiorstwie zgodnie z metodą ABC można podzielić na trzy grupy 5 : grupa A zawiera zapasy o największym znaczeniu dla przedsiębiorstwa, są to zapasy związane z największymi inwestycjami lub ich braki wiążą się z dużym zagrożeniem dla reputacji przedsiębiorstwa i kosztami, zazwyczaj jest to najmniejsza grupa zapasów w przedsiębiorstwie, ale ze względu na wagę poświęca się jej najwięcej uwagi, grupa B zapasy pośrednie, grupa C to zapasy tanie lub łatwe do zastąpienia, na monitorowanie tej grupy przedsiębiorstwa poświęcają najmniej czasu. 3 G. Michalski, VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa wielkość zamówienia zapasów, [w]: E. Urbańczyk [red.], Strategie wzrostu wartości przedsiębiorstwa, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007, s. 523-531. 4 Ibidem. 5 Ibidem. 3
W procesie zarządzania i monitorowania zapasów z grupy A, które mają największe znaczenie dla przedsiębiorstwa stosuje się złożone modele na przykład optymalnej z punktu widzenia maksymalizacji wartości wielkość zamówienia. 2x(1 T ) xk z xp VBEOQ vx( k Cx(1 T )) gdzie: VBEOQ - optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa wielkość zamówienia, T - efektywna stopa podatkowa, K z koszty tworzenia zapasów, P roczne zapotrzebowanie na dany rodzaj zapasów, v jednostkowy koszt (cena) zamówionych zapasów, k koszt kapitału finansującego przedsiębiorstwo, C procentowy udział kosztu utrzymania zapasów. Koszty utrzymania zapasów rosną proporcjonalnie do poziomu zapasów w przedsiębiorstwie. Procentowy udział kosztu utrzymania zapasów w przedsiębiorstwie jest sumą kosztów 6 : alternatywnych równych kosztowi kapitału finansującego przedsiębiorstwo, magazynowania, przeładunku, i transportu wewnątrz przedsiębiorstwa zapasów, ubezpieczenia, psucia się. Z tego wynika, że procentowy udział utrzymania zapasów jest zazwyczaj wyższy niż koszt alternatywny z zamrożenia kapitału wynikający z kosztu kapitału finansującego przedsiębiorstwo. Całkowite koszty zapasów zostaną oszacowane zgodnie z wzorem 7 : TCI P Q xk z ( zb ) xvxc Q 2 gdzie: TCI - całkowite koszty zapasów, Q wielkość partii zapasów, z b - poziom zapasu bezpieczeństwa. Opis analizowanego przedsiębiorstwa wynikający z wypełnionej ankiety Przedsiębiorstwo działa w branży deweloperskiej, zajmuje się najmem i dzierżawą nieruchomości. Przychody ze sprzedaży przedsiębiorstwa charakteryzują się brakiem sezonowości. Jednak w segmencie wykonawstwa budowlanego istnieje ryzyko wystąpienia niekorzystnych warunków atmosferycznych. Pomimo stosowanych technologii istnieje konieczność wykonywania niektórych prac przy sprzyjających warunkach pogodowych, co może wpływać na sezonowość i cykliczność tego rodzaju działalności. Poziom zmienności kosztów przedsiębiorstwa oraz EBIT cechuje się także brakiem sezonowości. Wielkość całkowitych aktywów na tle branży kształtuje się znacznie niżej niż u konkurentów z tego samego sektora. Znacznie mniejsze są także aktywa trwałe niż u konkurentów z tego samego 6 M. Sierpińska, D. Wędzki, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, s. 112. 7 G. Michalski, VBEOQ optymalna z punktu op. cit. 4
sektora. Podobna jest natomiast długość cyklu operacyjnego oraz długość cyklu konwersji zapasów analizowanego przedsiębiorstwa na tle konkurentów z branży. Na tle sektora zmienność cyklu konwersji zapasów charakteryzuje się umiarkowaną sezonowością. Opisywane przedsiębiorstwo oferuje podobne produkty, jak konkurenci z tego samego sektora, charakteryzują się one przeciętną oryginalnością. Produkty pod względem innowacyjności są także przeciętnie innowacyjne na tle produktów oferowanych przez konkurentów z sektora. Na tle konkurentów produkty cechują się przeciętną rynkową wchłanialnością, co oznacza przeciętną możliwość ich swobodnego i nieograniczonego umieszczania /sprzedawania na rynku. Przedsiębiorstwo na tle konkurentów z tego samego sektora pod względem liczby zatrudnionych oraz pod względem przychodów ze sprzedaży jest przedsiębiorstwem średniej wielkości. Relacja aktywów bieżących do przychodów ze sprzedaży na tle konkurentów z sektora jest umiarkowanie niższa, jeśli przeciętna dla sektora relacja wynosi 100 punktów, to w przedsiębiorstwie jest to 79 punktów. Na tle innych przedsiębiorstw w sektorze analizowane przedsiębiorstwo realizuje politykę umiarkowaną pośrednią w zakresie zapasów. Przedsiębiorstwo ma znacznie wyższą w porównaniu z konkurentami z sektora relację zadłużenia krótkoterminowego do zadłużenia długoterminowego, jeśli przeciętna relacja w sektorze wynosi 100 punktów, to w przedsiębiorstwie to 268 punktów. W zakresie finansowania zarządzający przedsiębiorstwem prowadzą politykę mocno agresywną. Przedsiębiorstwo oferuje niewiele rodzajów produktów. Przedsiębiorstwo realizuje politykę doceniania finansowego pracowników i dążenia do stabilności kadr podobną jak u konkurencji, a pracownicy wynagradzani są przeciętnie. Ryzyko prowadzenia działalności przedsiębiorstwa jest podobne, jak w sektorze. Przedsiębiorstwo utrzymuje znacznie niższe zasoby rezerwy gotówki niż w sektorze. Przedsiębiorstwo nie stosuje modeli planowania zapasów. Planowanie poziomu środków pieniężnych, planowanie terminów zmian poziomu środków pieniężnych, zarządzania środków pieniężnych przedsiębiorstwo realizuje w oparciu o budżet środków pieniężnych (budżet gotówki). Badane przedsiębiorstwo ocenia realizowane inwestycje w oparciu o metodę zdyskontowanych przepływów pieniężnych - NPV (zaktualizowanej wartości netto) oraz stosuje, jako metodę uzupełniającą NPVR. Przedsiębiorstwo przypisuje przeciętne znaczenie dla utrzymywania środków pieniężnych w postaci gotówki i bliskich gotówce ekwiwalentów. Również przeciętne znaczenie ma systematyczne stosowanie zaawansowanego systemu oceny efektywności inwestycji. Do oceny ryzyka stosowana jest analiza scenariuszy. W zakresie należności przedsiębiorstwo realizuje słabo restrykcyjną politykę. Podstawowym celem działalności analizowanego przedsiębiorstwa jest maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa. Cel podstawowy wspierają cele cząstkowe: utrzymywanie płynności finansowej oraz zwiększanie udziału w rynku. Praktyczny przykład zastosowania Analizowane przedsiębiorstwo zgłasza roczne zapotrzebowanie na materiały niezbędne do produkcji o wartości 23 000 000 zł, koszty zamawiania wynoszą 45 zł. Przeciętny okres realizacji zamówienia wynosi 3 dni, a cena jednostkowa to 5 zł przy procentowym koszcie utrzymania zapasów równym 25%. Koszt kapitału służącego do finansowania przedsiębiorstwa wynosi 12%. Efektywna stopa podatkowa przedsiębiorstwa wynosi 18%. Poziom zapasu bezpieczeństwa ustalony został na poziomie 24 000 zł, współczynnik bezpieczeństwa wynosi 0. Dla przedsiębiorstwa wielkość jednego zamówienia wynosi: 2x(1 0,18) x45x23000000 VBEOQ 32 320 zł 5x(0,12 0,25x(1 0,18)) Optymalna wielkość zamówienia obliczona ze wzoru na EOQ wynosi: 5
2xPxK z EOQ 40694 zł Cxv Wynika stąd, że będzie: N = 23 000 000/40 694 = 565 dostaw w ciągu roku, natomiast przeciętny stan zapasów wyniesie: 40694/2+24 000 = 44 347 zł 44 347 x 5 = 221 735 zł zamrożonych w zapasach Całkowite koszty zapasów wynoszą: 23000000 44347 TCI x45 ( 24000) x5x0, 25 81 056 zł 44347 2 Porównanie przyrostu wartości przedsiębiorstwa w przypadku zamówienia o wielkości 32 320 i 35 000 pokaże, że model VBEOQ wiąże się z największym przyrostem wartości przedsiębiorstwa. Jednorazowo zostanie uwzględniona zmiana poziomu zapasów, która jest w tym przypadku równa zmianie kapitału pracującego netto. ΔNWC = ΔAIN 23000000 32320 TCI 32320 x45 ( 24000) x5x0, 25 82 224 zł 32320 2 23000000 35000 TCI 35000 x45 ( 24000) x5x0, 25 81 446 zł 35000 2 TCI = 82 224 81 056 = 1168 zł Δ 32320 ΔTCI 35000 = 81 446 81 056 = 390 zł AIN 32320 = 5 x (32320/2 + 24 000) = 200 800 zł AIN 35000 = 5 x (35000/2 + 24 000) = 207 500 zł ΔAIN 32320 = 200 800-221 735 = -20 935 zł ΔAIN 35000 = 207 500-221 735 = - 14 235 zł ΔV 32320 = 20 935 (1168x(1-0,18)/0,12 = 12 954 zł ΔV 35000 = 14 235 (390x(1-0,18)/0,12 = 11 570zł Model VBEOQ wiąże się z największym przyrostem wartości przedsiębiorstwa. W przypadku realizowania optymalnej wielkości dostawy wyznaczonej z punktu widzenia maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa maksymalizuje ona bogactwo właścicieli (przyrost wartości przedsiębiorstwa ma wartość 12 954 zł, natomiast przy dostawie nieco większej o 8 punktów procentowych przyrost wartości przedsiębiorstwa jest niższy i wynosi 11 570 zł) Podsumowanie Tradycyjnie stosowany model optymalizacji wielkości zamówienia EOQ proponuje rozwiązanie oparte na zminimalizowaniu kosztów całkowitych utrzymania zapasów, co zostało zaprezentowane na przykładzie przedsiębiorstwa z branży deweloperskiej. Dla przedsiębiorstwa, którego głównym celem jest maksymalizacja wartości bardziej efektywnym jest model VBEOQ, który sugeruje niższe wielkości zamówienia i tym samym wiąże się z większym przyrostem wartości przedsiębiorstwa. 6
Bibliografia: 1. Czekaj Jan, Dresler Zbigniew, Zarządzanie finansami przedsiębiorstw. Podstawy teorii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 2. Michalski Grzegorz, Płynność finansowa w małych i średnich przedsiębiorstwach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005 3. Sierpińska Maria, Wędzki Dariusz, Zarządzanie płynnością finansową w przedsiębiorstwie, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002 4. Michalski Grzegorz, VBEOQ optymalna z punktu widzenia maksymalizacji wartości przedsiębiorstwa wielkość zamówienia zapasów, [w]: E. Urbańczyk [red.], Strategie wzrostu wartości przedsiębiorstwa, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2007 5. Michalski Grzegorz, Ocena finansowa kontrahenta na podstawie sprawozdań finansowych (Financial Analysis in the Firm. A Value-Based Liquidity Framework), oddk, Gdańsk 2008. 6. Michalski, Grzegorz, Net Working Capital Management Strategies as Factor Shaping Small Firm Value. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1000770 7. Michalski, Grzegorz, Liquidity or Profitability: Financial Effectivness of Investments in Working Capital (June 25, 2008). INTERNATIONAL FINANCIAL SYSTEMS, P. Cervinek, ed., BRNO, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1299586 8. Michalski, Grzegorz, Small and Medium Enterprises Accounts Receivable Management With Value of Liquidity in View. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1000669 9. Michalski, Grzegorz, Short-Term Sme Financing. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1000763 10. Michalski, Grzegorz, Net Working Capital Management Strategies as Factor Shaping Firm Value. PROBLEMY ROZOWJU RYNKU FINANSOWEGO W ASPEKCIE WZROSTU GOSPODARCZEGO, pp. 564-570, UMCS Lublin, 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081302 11. Michalski, Grzegorz, Operational Risk of the Purchasers - Portfolio Management Approach in Accounts Receivable Management. EUROPEAN FINANCIAL SYSTEMS, J. Krajicek, ed., Masaryk University, Faculty of Economics and Administration, Department of Finance, pp. 255-263, Brno 2007. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=997027 12. Michalski, Grzegorz, MPB: Data Collected from Over 3000 Polish Firms for 2008-2010 (June 26, 2012). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2093415 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2093415 13. Michalski, Grzegorz, Finanse Organizacji Nonprofit W Niestabilnym Otoczeniu: Inwestycje W Płynne Aktywa W Opodatkowanych I Nieopodatkowanych Organizacjach (The Efficiency of Liquid Assets Investment: Taxed and Not Taxed Organizations) (September 16, 2012). Finanse w Niestabilnym Otoczeniu - Dylematy i wyzwania, Finanse przedsiębiorstw, pp. 263-272, 14. H. Zadora, G. Łukasik, eds., Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Wydziałowe nr 107, (ISSN: 2083-8611) Katowice, 2012. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2147338 15. Michalski, Grzegorz, Mining Industry Enterprises Risk Sensitivity& Financial Liquidity Decisions: The Case of Kghm Polska Miedź S.A. (July 15, 2012). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2108536 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2108536 7
16. Michalski, Grzegorz, Empirical Relation between Liquidity Measures and Efficiency in Polish Nonprofit Organizations (September 24, 2012). Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2151134 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2151134 17. Michalski, Grzegorz, After-Crisis Relation between General Economic Condition and Liquidity Management: Financial Liquidity Investment Efficiency Model (FLIEM) Use to Diagnose Polish Economics Standing (August 27, 2012). 25th Australasian Finance and Banking Conference 2012. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2137173 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.2137173 18. Michalski, Grzegorz, Risk Sensitivity Indicator as Correction Factor for Cost of Capital Rate (December 23, 2012). 6th International Scientific Conference Managing and Modelling of Financial Risks, Ostrava, September 10-11, 2012. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=2193398 19. Michalski, Grzegorz, Target Liquid Balances and Value of the Firm (December 14, 2009). Zagreb International Review of Economics & Business, Vol. 12, No. 1, pp. 1-18, 2009. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1841812 20. Michalski Grzegorz, Strategie finansowe przedsiębiorstw (Entrepreneurial financial strattegies), oddk, Gdańsk 2009 21. Michalski, Grzegorz Marek, Wprowadzenie do zarządzania finansami przedsiębiorstw, (Introduction to Entrepreneurial Financial Management), Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1934041 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1934041 22. Michalski Grzegorz (2008), Corporate inventory management with value maximization in view, Agricultural Economics-Zemedelska Ekonomika, 54, 5, 187-192. 23. Michalski Grzegorz (2009), Inventory management optimization as part of operational risk management, Economic Computation and Economic Cybernetics Studies and Research, 43, 4, 213-222. 24. Soltes Vincent (2012), Paradigms of Changes in the 21th Century - Quest for Configurations in Mosaic, Ekonomicky Casopis, v.60 is.4 pp. 428-429. Soltes Vincent (2011), The Application of the Long and Short Combo Option Strategies in the Building of Structured Products, 10th International Conference of Liberec Economic Forum, Liberec. 25. Polak Petr, Sirpal R., Hamdan M. (2012), Post-Crisis Emerging Role of the Treasurer, European Journal of Scientific Research, 86, 3, 319-339 Kresta A.; Tichy Tomas (2012), International Equity Portfolio Risk Modeling: The Case of the NIG Model and Ordinary Copula Functions, FINANCE A UVER-CZECH JOURNAL OF ECONOMICS AND FINANCE 62, 2, 141-161. 26. Michalski, Grzegorz Marek, Value-Based Inventory Management, Value-Based Inventory Management, Journal of Economic Forecasting, 9/1, 82-90, 2008. Available at SSRN: http://ssrn.com/abstract=1081276 or http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.1081276 8