Podstawy ekonomii wykład 01 dr Adam Salomon KTiL
Ekonomia: EKONOMIA. WPROWADZENIE TEORETYCZNE Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 2
Rola ekonomistów Gospodarka w takim samym stopniu zależy od ekonomistów, jak pogoda od meteorologów - George Herbert Welles. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 3
Potrzeba (1/4) Potrzeba jest to stan uświadomienia sobie braku czegoś. Obiektywne potrzeby są wspólne wszystkim ludziom, niezależnie od czasu i przestrzeni i w zasadzie są jednakowe pod względem ilościowym i jakościowym. Przyczyną tego jest natura ludzka, wspólna wszystkim ludziom, niezależnie od epoki i terytorium. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 4
Potrzeba (2/4) Najogólniej można stwierdzić, że potrzeba jest to właściwość organizmu ludzkiego sprawiająca, że człowiek nie może normalnie funkcjonować (wykorzystywać swoich zdolności w działaniu) i rozwijać się bez określonych warunków. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 5
Potrzeba (3/4) Kiedy potrzeba nie zostaje zaspokojona, pojawia się stan napięcia wymagający rozładowania, czyli potrzeby to pragnienie, chęci, odczucia. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 6
Potrzeba (4/4) W życiu człowieka potrzeby odgrywają ogromną rolę. Mają one decydujący wpływ na życie i działania ludzkie. Potrzeby są czynnikami dynamizującymi ludzkie działanie. Potrzeba pobudza ludzki organizm do działania, mającego na celu jej zaspokojenie. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 7
Podstawowe źródła potrzeb 1) organizm człowieka; 2) środowisko przyrodnicze, warunki klimatyczne; 3) życie społeczno-gospodarcze. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 8
Środki służące do zaspokojenia ludzkich potrzeb dobra usługi Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 9
Ekonomia Słowo ekonomia wywodzi się z języka greckiego. Pochodzi od dwóch słów: οίκος (oikos) dom i νομος (nomos) prawo reguła. Pierwszy raz pojawia się u Ksenofonta (V/IV w. p.n.e.). Starożytni rozumieli pod tym pojęciem zasady prowadzenia gospodarstwa domowego. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 10
Ekonomia bliżej definicji Ekonomia jest nauką o pewnym aspekcie działalności człowieka o gospodarowaniu, czyli o używaniu dostępnych zasobów w celu uzyskania zamierzonych efektów. Chcę coś osiągnąć to Muszę czegoś użyć Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 11
Co to jest Ekonomia? Nie jest łatwo powiedzieć, co to jest ekonomia. Jest wiele definicji ekonomii Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 12
Ekonomia a gospodarowanie EKONOMIA jest nauką gromadzącą i porządkującą prawdziwą wiedzę o gospodarowaniu. GOSPODAROWANIE oznacza PRODUKOWANIE i DZIELENIE (między ludzi) DÓBR, czyli wszystkiego, co zaspokaja ludzkie potrzeby. PRODUKOWANIE dóbr robienie dóbr przez ludzi, którzy pracują, tworząc jedne dobra z innych (za pomocą innych) dóbr. DZIELENIE dóbr przekazywanie wyprodukowanych dóbr konkretnym osobom. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 13
Czym dziś zajmuje się ekonomia przykłady zagadnień ekonomicznych 1) Jakie mogą być skutki epidemii ptasiej grypy dla przedsiębiorstwa produkującego parówki drobiowe? 2) Co determinuje chęć do pracy? 3) Czy dziś w Polsce opłaca się studiować? 4) Czy i dlaczego trzeba restrukturyzować kopalnie, stocznie i koleje? 5) O ile wzrosną ceny w przyszłym roku? 6) Jak stymulować wzrost gospodarczy? 7) Czy dobre wyniki gospodarcze kraju są zasługą tego rządu? 8) Co determinuje wielkość zatrudnienia w gospodarce i jak można na nie wpłynąć? Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 14
Metoda działań ekonomistów skupia się na czterech działaniach: 1) Obserwacji procesów gospodarczych. 2) Uogólnianiu (indukcji). 3) Wnioskowaniu. 4) Krytyce. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 15
Ekonomia Ekonomia jest nauką badającą, jak ludzie radzą sobie z rzadkością. Ekonomia zajmuje się badaniem zachowań podmiotów gospodarczych (i ekonomicznych konsekwencji tych zachowań) w zakresie sposobu wykorzystania ograniczonych zasobów - w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 16
Ekonomia i rzadkość Rzadkość jest podstawowym faktem życia gospodarczego: dostępne zasoby (czynniki produkcji) są ograniczone, natomiast potrzeby ludzkie są nieograniczone. Rzadkość wymusza dokonywanie wyboru. Czynniki produkcji wykorzystywane przy produkcji jednego dobra nie mogą być jednocześnie wykorzystane przy produkcji innych dóbr. Oznacza to, ze produkując jakieś dobra, jednocześnie rezygnujemy z wytwarzania innych dóbr. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 17
Dobro w ekonomii 1) może być materialne lub niematerialne; 2) posiada użyteczność; 3) ma za zadanie zaspokoić potrzeby. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 18
Rodzaje dóbr (w ekonomii) Dobra konsumpcyjne zaspokajają potrzeby człowieka w sposób bezpośredni. Dobra produkcyjne zaspokajają potrzeby człowieka w sposób pośredni i służą do wytwarzania innych dóbr. Dobra wolne występują w przyrodzie w ilości nieograniczonej w stosunku do ludzkich potrzeb. Dobro rzadkie takie dobro, którego dostępność nie jest w stanie pokryć potrzeb ludzkich. Przykładem w czasach dzisiejszych może być samochód, jedzenie, książki, czy też każde inne dobro, dla którego przy zerowej cenie zgłoszony popyt przewyższa podaż. Dobra ekonomiczne są wynikiem działalności gospodarczej człowieka i występują w ilości ograniczonej w stosunku do ludzkich potrzeb. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 19
Dobra wolne (1/2) Dóbr wolnych jest niewiele. Najbardziej oczywistym przykładem jest powietrze. Innym przykładem może być lód na Biegunie Północnym. W kraju gorącym, lód nie jest, rzecz jasna, dobrem wolnym. Na Saharze piasek jest dobrem wolnym, ale już nie jest w Wielkiej Brytanii. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 20
Dobra wolne (2/2) W Polsce kilka dóbr uznaje się za wolne, gdyż można je uzyskać bez płacenia za nie, np. "wolna" edukacja, "wolne" usługi służby zdrowia, "wolne" biblioteki. W tych przypadkach zerowa cena oczywiście nie oznacza zerowych kosztów. Wszystkie te usługi dostarczane są przy wykorzystaniu rzadkich czynników wytwórczych, jak ziemia, praca, paliwa, materiały itd. Ich wykorzystanie związane jest z poniesieniem kosztów alternatywnych i dlatego nie są one dobrami wolnym. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 21
Dobra DOBRAMI są RZECZY (np. szkła kontaktowe, budynek, w którym jesteśmy, babka ziemniaczana serwowana w restauracji Pyra Bar Gdynia na Skwerze Kościuszki w Gdyni, itd. ) i/lub USŁUGI (np. strzyżenie męskie w zakładzie fryzjerskim, usługi transportowe LOT-u, koncert Depeche Mode itd.). = Wszystko co ma wartość dla sprzedającego i kupującego. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 22
Dobra ekonomiczne (gospodarcze) Dobrami gospodarczymi (ekonomicznymi) są produkty pracy ludzkiej. Produkty powstają w wyniku uzdatniania (np. wody do picia), uprawiania (np. zboże), hodowli (np. bydło), wydobycia (np. węgiel), przetwarzania (np. chleb). Produkty w życiu gospodarczym występują pod postaciami surowców, materiałów, półproduktów (półfabrykatów), wyrobów gotowych i towarów. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 23
Surowce Surowce są to produkty wydobyte z zasobów naturalnych (węgiel, ruda, ropa naftowa, sól) lub otrzymane z upraw i hodowli (zboża, warzywa, owoce, żywiec, mleko, jaja, drewno) i przeznaczone do dalszego przetwarzania. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 24
Materiały Materiały (w ścisłym tego słowa znaczeniu) są to produkty otrzymane z surowców w wyniku określonego procesu przetwórczego (mąka, mięso, tarcica, metal) i przeznaczone do dalszego przerobu. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 25
Półprodukty Półprodukty (półfabrykaty, produkcja w toku) są to produkty, które przeszły określoną fazę przetwarzania (odlewy, obrobione elementy do produkcji mebli, cholewek) lub znajdują się w stanie (płynne żeliwo, ciasto chlebowe w czasie zarabiania, deski w czasie obrabiania) i przeznaczone są do dalszego przerobu. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 26
Wyroby gotowe Wyroby gotowe są to produkty przeznaczone do użytkowania (chleb, ubrania, maszyna). Mogą one mieć charakter wyrobów finalnych i kooperacyjnych. Wyroby finalne są przeznaczone do bezpośredniego użytkowania, natomiast wyroby kooperacyjne, np. opony, guziki, części do maszyn stanowią produkty zużywane do wykończenia (zmontowania) innych wyrobów. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 27
Towary Towary są to produkty zakupione i przeznaczone do sprzedaży. Mogą mieć postać zarówno surowców, jak i materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 28
Dobra ekonomiczne - podział Dobra ekonomiczne mogą występować jako dobra konsumpcyjne lub produkcyjne. 1) Do dóbr konsumpcyjnych zalicza się produkty, które służą bezpośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich, np. żywność, odzież, meble, telewizory, itp. 2) Do dóbr produkcyjnych zalicza się produkty służące do otrzymywania nowych dóbr gospodarczych i do świadczenia usług (tzw. środki produkcji, czyli główne surowce, materiały i maszyny). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 29
Dobra konsumpcyjne - rodzaje 1) Dobra konsumpcyjne trwałego użytku. Ten rodzaj dóbr konsumpcyjnych charakteryzuje się długim czasem ich używania, często przez kilkanaście lat. Zaliczamy do nich przykładowo meble, sprzęt gospodarstwa domowego czy samochód. Przy czym konsumujemy usługi dostarczane przez te dobra, a nie same dobra. 2) Dobra konsumpcyjne nietrwałego użytku. Są to dobra zużywane natychmiast (to znaczy w trakcie jednorazowej konsumpcji) lub we względnie krótkim czasie. Jedzenie, napoje, mydło, pasta do zębów są przykładami tego rodzaju dóbr. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 30
Dobra produkcyjne Do dóbr produkcyjnych zalicza się produkty służące do otrzymywania nowych dóbr gospodarczych i do świadczenia usług. Są to tak zwane środki produkcji, czyli główne surowce, materiały i maszyny. Środki produkcji dzieli się na środki pracy i przedmioty pracy. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 31
Środki pracy Środki pracy to: narzędzia, maszyny, urządzenia, budynki fabryczne, środki transportu, za pomocą których człowiek oddziałuje na przedmioty pracy. Środki pracy umożliwiają i ułatwiają człowiekowi pracę. Są one wyprodukowane przez człowieka. W miarę rozwoju człowiek posługuje się coraz bardziej skomplikowanymi środkami pracy. Wymaga to od niego zdobywania nowych i uzupełniania posiadanych kwalifikacji poprzez uczenie się. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 32
Przedmioty pracy Przedmiotami pracy są surowce, materiały oraz ziemia, na które skierowana jest praca człowieka. Oddziałując na przedmioty pracy otrzymuje się produkty zaspokajające potrzeby. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 33
Podział dóbr kryterium: własność 1) dobra prywatne - są to takie dobra, których posiadanie jest związane z przeniesieniem praw własności w momencie zapłacenia za nie sprzedającemu; 2) dobra publiczne - są to dobra, których rząd dostarcza w sytuacjach wymagających nie wyłączenia nikogo z konsumpcji. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 34
Podział dóbr kryterium: konieczność zaspokojenia potrzeby 1) Dobra normalne: luksusowe (jachty, samochody, futra z norek); pierwszej potrzeby (żywność, odzież). 2) Dobra niższego rzędu ( gorsze ), np. chleb. Powyższa klasyfikacja dóbr zmienia się w czasie i przestrzeni. Dobra normalne kiedyś uważane za luksusowe stały się obecnie podstawowymi. Podobnie dobra uważane w niektórych krajach za podstawowe, w innych zaliczane są do luksusowych. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 35
Podział dóbr kryterium: zastępowalność 1) Dobra komplementarne (uzupełniające) to takie, które muszą być stosowane w celu zaspokojenia określonej potrzeby (np. samochód i benzyna, taśma i magnetowid). 2) Dobra substytucyjne (zastępowalne) to takie dobra, które mogą się wzajemnie zastępować, ponieważ zaspokajają tę samą potrzebę (np. masło i margaryna, kanapka z szynką i kanapka z polędwicą). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 36
Usługi (1/2) Drugim środkiem zaspokojenia potrzeb są usługi. Usługami są wszystkie czynności świadczone na rzecz zaspokojenia potrzeb ludzkich w sposób bezpośredni lub pośredni. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 37
Usługi (2/2) W procesie zaspokojenia potrzeb usługi odgrywają coraz większą rolę. Wynika to m.in. z faktu, że usługi (poza zaspokojeniem określonych potrzeb) mają charakter komplementarny wobec potrzeb zaspokajanych przez dobra, np. posiadanie dóbr w postaci urządzeń technicznych wymaga usług w postaci naprawy oraz substytucyjny, umożliwiający rezygnację z dóbr na rzecz usług, np. nie kupujemy samochodu, lecz korzystamy z taksówek. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 38
Rodzaje usług Usługi rzeczowe, obejmujące czynności skierowane na podmioty lub obiekty (a) usługi renowacyjne (remontowe, naprawcze i konserwacyjne, instalacyjne i budowlane) b) usługi współdziałające w procesie produkcji (zlecone prace w zakresie obróbki mechanicznej, nakładania powłok, farbowania) c) usługi eksploatacyjne w sferze wymiany (transport, handel, łączność). Usługi osobiste, obejmujące czynności skierowane na człowieka, zaspokajające jego potrzeby fizyczne i psychiczne (a) usługi w zakresie edukacji, b) usługi w zakresie ochrony zdrowia i opieki społecznej, c) usługi związane z rekreacją, kulturą i sportem, d) usługi hotelarskie i gastronomiczne). Usługi ogólnospołeczne, obejmujące czynności skierowane na całą gospodarkę narodową i społeczeństwo, zaspokajające potrzeby organizacyjnoporządkowe (a) usługi pośrednictwa finansowego, b) usługi komunalne, c) usługi w zakresie administracji publicznej i obrony narodowej). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 39
Ekonomiczne myślenie W warunkach rzadkości dóbr i zasobów warto pamiętać o tym, że: 1. wszystko kosztuje ( nie istnieją darmowe obiady ); 2. prawie zawsze istnieją alternatywne możliwości wykorzystania ograniczonych zasobów; 3. należy szukać najlepszych rozwiązań (np. maksymalizujących korzyści/użyteczność lub minimalizujących koszty/straty); 4. jakość naszych decyzji zależy od wiedzy oraz od informacji, jakie zgromadzimy. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 40
Koszt alternatywny i krzywa możliwości produkcyjnych Koszt alternatywny (opportunity cost) reprezentuje wartość najbardziej cennej nie wykorzystanej alternatywy. Graficzną ilustracją kosztu alternatywnego jest krzywa (granica) możliwości produkcyjnych (rys. 1.1). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 41
Krzywa możliwości produkcyjnych (= krzywa transformacji) (1/2) Pokazuje ona alternatywne kombinacje dóbr i usług finalnych, które mogą być wytworzone w danym okresie. przy wykorzystaniu dostępnych zasobów i technologii. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 42
Krzywa możliwości produkcyjnych (= krzywa transformacji) (2/2) Ponieważ możliwości produkcyjne gospodarki są ograniczone, to wytwarzanie jednego dobra (obrabiarek) można zwiększyć tylko kosztem zmniejszenia produkcji drugiego (zboża). Jednak zwiększanie wytwarzania danego dobra o każdą kolejną jednostkę będzie odbywać się w drodze coraz poważniejszych ubytków w produkcji drugiego wynika to z oddziaływania prawa malejących przychodów. Punkty A, B, C na krzywej pokazują, jaki poziom produkcji tych dwóch dóbr jest maksymalny. Jeśli znajdujemy się na krzywej, nie możemy zwiększyć już produkcji jednego dobra bez zmniejszenia produkcji drugiego. Jeśli z kolei produkcja osiągnie punkt D, który znajduje się pod krzywą, to znaczy, że gospodarka nie wykorzystuje w pełni swoich możliwości produkcyjnych możliwe jest zwiększenie produkcji jednego dobra bez konieczności ograniczenia produkcji drugiego albo też jednoczesne zwiększenie produkcji obu dóbr. Punkt E obrazuje poziom produkcji niemożliwy do osiągnięcia przy zastosowanej technologii i zasobie czynników. B D A C E Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 43
Ekonomia pozytywna Ekonomia pozytywna zajmuje się światem gospodarczym takim, jakim on jest. Pozwala na możliwie bezstronne uogólnianie procesów i mechanizmów gospodarczych. Tworzy fundament, na którym budowane są różne szkoły myślenia normatywnego. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 44
Ekonomia normatywna Ekonomia normatywna zajmuje się światem gospodarczym takim, jaki powinien być. Posługuje się sądami wartościującymi: Jakie powinny być kierunki polityki gospodarczej, podaż pieniądza, stopa bezrobocia, stopa inflacji itp. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 45
Ekonomia pozytywna i normatywna Ekonomia normatywna Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 46
Ekonomia = Makroekonomia + Mikroekonomia Ekonomia jest nauką społeczną, która tłumaczy zachowania ludzi. To, ze ekonomista interesuje się różnymi podmiotami (np. człowiekiem, przedsiębiorstwem, gałęzią przemysłu, całą gospodarką), skutkuje podziałem ekonomii na MIKROEKONOMIĘ i MAKROEKONOMIĘ. W gospodarowaniu wykorzystywane są zasoby, czyli rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług. Do podstawowych zasobów zaliczamy ziemię, pracę, kapitał i technologię. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 47
Makroekonomia Makroekonomia zajmuje się współzależnościami pomiędzy wielkimi agregatami, takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitałowe, wielkość zatrudnienia, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, bilans płatniczy itp. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 48
Mikroekonomia Mikroekonomia zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej (konsumentów, producentów) oraz analizą rynków poszczególnych dóbr i usług. Mikroekonomia bada tylko wybrane części gospodarki jest badaniem pojedynczych rynków zboża, książek i tak dalej, które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 49
Teoria i model ekonomiczny TEORIA Teoria jest to zestaw abstrakcji dotyczących rzeczywistości. MODEL Model jest to teoretyczne uogólnienie określonego fragmentu badanej rzeczywistości, które w sposób uproszczony odwzorowuje zachodzące procesy ekonomiczne. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 50
Rola modeli w ekonomii (1/2) Ekonomia zajmuje się wyjaśnianiem zachowań gospodarczych jednostek i społeczeństw za pomocą metod naukowych, a te (w wielkim skrócie) polegają na formułowaniu modeli ekonomicznych, czyli konstrukcji teoretycznych, które zawierają upraszczające rzeczywistość założenia (dotyczące zachowania się podmiotów gospodarczych), które mogą być stosowane do wyciagnięcia wniosków dotyczących relacji pomiędzy zmiennymi stosowanymi w modelu. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 51
Rola modeli w ekonomii (2/2) Modele stosowane są zatem do wyjaśnienia i przewidywania zjawisk ekonomicznych. Zmienne ekonomiczne dzielimy na: zmienne endogeniczne (zmienne, których wartości są określane wewnątrz modelu) i zmienne egzogeniczne (wpływają na zmienne endogeniczne lecz ich wartości są wyznaczone poza modelem). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 52
Formułowanie i sprawdzanie modeli ekonomicznych Modele mogą być formułowane słownie, graficznie lub algebraicznie. Sprawdzanie modeli ekonomicznych odbywa się za pomocą konfrontowania ich z danymi empirycznymi. Zasadniczo można stwierdzić, że jeżeli wyniki badania empirycznego są sprzeczne z przewidywaniami teorii, to teorię należy odrzucić. Empiryczną weryfikacją modeli ekonomicznych zajmuje się ekonometria. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 53
Rola ekonometrii w badaniach ekonomicznych Ekonometria zajmuje się ilościowym mierzeniem związków między badanymi wielkościami przy wykorzystaniu danych ekonomicznych. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 54
Na rozwój ekonometrii miały wpływ: 1) wzrastająca dostępność danych ekonomicznych (sprawozdawczość); 2) wyrażana przez ekonomistów potrzeba metodycznej i ścisłej analizy danych; 3) rozwój statystyki matematycznej (czasy Gaussa), szczególnie intensywny od lat 20-tych XX w. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 55
Historia ekonometrii (1/3) Za prekursora ekonometrii można uważać Wiliama Petty, twórcę arytmetyki politycznej (XVII w). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 56
Historia ekonometrii (2/3) Za bliższego prekursora można uważać Niemca Ernsta Engla (XIX w), prowadzącego studia empiryczne nad wydatkami gospodarstw domowych sformułował on prawa, zwane dzisiaj prawami Engla: w miarę wzrostu dochodów, udział wydatków na żywność w wydatkach ogółem maleje. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 57
Historia ekonometrii (3/3) Pierwsze badania ekonometryczne w obecnym rozumieniu tego terminu prowadzone były od I wojny światowej. Obejmowały one najpierw: 1) badanie cyklu koniunkturalnego (barometr Harvardzki: stosunkowo prymitywne metody badań, za pomocą których nie przewidziano kryzysu w 1929 r.); 2) analizę popytu konsumpcyjnego, a od lat 20-tych analizę procesu produkcyjnego (Cobb, Douglas); 3) a od lat 30-tych modelowanie gospodarki narodowej, jako całości (Tinbergen), m.in. pod wpływem prac Keynes a. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 58
Podział modeli ekonometrycznych (1/5) kryterium: liczba zmiennych objaśniających 1) modele z jedną zmienną objaśniającą; 2) modele z wieloma zmiennymi objaśniającymi. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 59
Podział modeli ekonometrycznych (2/5) kryterium: liczba zmiennych objaśnianych 1) modele z jedną zmienną objaśnianą (modele jednorównaniowe); 2) modele z wieloma zmiennymi objaśnianymi (modele wielorównaniowe). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 60
Podział modeli ekonometrycznych (3/5) kryterium: interpretacja zmiennych objaśniających 1) modele przyczynowo-skutkowe, w których wszystkie zmienne objaśniające mogą być traktowane jako przyczyny kształtowania się zmiennej objaśnianej (przykładowo model zależności wielkości kosztów od wielkości produkcji); 2) modele symptomatyczne, w których brak bezpośrednich relacji przyczyna-skutek, ale występują zmienne będące symptomami pewnych trudnych do obserwacji lub nieobserwowalnych zjawisk, będących przyczynami zmiennej objaśnianej; 3) modele tendencji rozwojowej, czyli tzw. trendy, w których jedyną zmienną objaśniającą jest zmienna czasowa (oznaczana zazwyczaj przez t); 4) autoregresyjne, w których pośród zmiennych objaśniających możemy wyróżnić zmienną objaśnianą z przeszłości. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 61
Podział modeli ekonometrycznych (4/5) kryterium: postać analityczna modele liniowe (gdy zależność między zmienną objaśnianą a zmiennymi objaśniającymi jest liniowa); modele nieliniowe (gdy zależność przyjmuje formę nieliniową, np. hiperboli, paraboli itp.). Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 62
Podział modeli ekonometrycznych (5/5) kryterium: uwzględnienie czynnika czasu 1) Statyczny system informacji przestrzennej przedstawia (zwykle stałą, to jest niezależną od czasu) zależność pomiędzy sygnałem na wejściu i wyjściu układu. Rozpatrywanie charakterystyk czasowych w kontekście układu statycznego nie ma sensu, gdyż nic nie mówią one o układzie, w którym nie ma żadnych zmiennych stanu. 2) Dynamiczny system informacji przestrzennej jest to rodzaj systemu informacji przestrzennej, w którym oprócz położenia obiektu uwzględniono czas jego powstania. Pozwala to na przeglądanie zmian w czasie na mapach generowanych przez system. Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 63
Podstawy ekonomii (WN UM w Gdyni) dziękuję za uwagę Podstawy ekonomii dr Adam Salomon, Katedra Transportu i Logistyki UM w Gdyni 64