Prowadzący. Podstawy Gospodarki Rynkowej (Cw) Program zajęć (1) Program zajęć (2) Literatura (1) Literatura (2)

Transkrypt

1 Prowadzący Podstawy Gospodarki Rynkowej (Cw) Tomasz Tyc Wydział Administracji i Nauk Społecznych Zakład Polityki Społeczno-Gospodarczej Program zajęć (1) 1. Przedmiot ekonomii; kategorie, prawa i mechanizmy ekonomiczne. 2. Podstawowe pojęcia, prawa i mechanizmy gospodarki rynkowej. 3. Rynek pracy i związane z nim kategorie ekonomiczne. 4. Pieniądz, jego funkcje i stosowane regulacje obiegu pieniądza. 5. Treść i zasady racjonalnego gospodarowania oraz wyboru opartego na rachunku ekonomicznym Program zajęć (2) 6. Przedsiębiorstwo w gospodarce rynkowej; analiza kosztów i utargów. 7. Zasoby i strumienie gospodarcze; ich wytwarzanie i podział. 8. Strategia, czynniki i bariery wzrostu i rozwoju gospodarczego. 9. Korzyści z międzynarodowego podziału pracy; podstawowe pojęcia i zagadnienia handlu zagranicznego; procesy integracyjne w Europie i na świecie. 10. Rola państwa i rynku w gospodarce; interwencjonizm państwowy, jego zakres i stosowane instrumenty regulacji. 3 4 Literatura (1) 1. BeggD. i inni, Makroekonomia, PWN, Warszawa BeggD. i inni, Mikroekonomia, PWN, Warszawa Marciniak S. i inni, Makro i mikroekonomia Podstawowe problemy, PWN, Warszawa Milewski R. i inni, Podstawy ekonomii, PWN, Warszawa Literatura (2) 5. StiglitzJ., Ekonomia sektora publicznego, PWN, Warszawa Rozwój zrównoważony, Zeszyt nr 26 KNSiA PW, Warszawa Skawiński E., Sobiech K.G., Nawrot K.A., Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, PWE, Warszawa

2 Zaliczenie ćwiczeń Sprawdziany (3) [50%] Prace domowe (6) [50%] Przedmiot ekonomii; kategorie, prawa i mechanizmy ekonomiczne 7 Skąd pochodzi ekonomia? Stworzył ją Arystoteles. Pochodzi ze złożenia dwóch greckich słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Oznaczało to że, ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych. Ekonomia (1) Nauka badająca jak ludzie radzą sobie z rzadkością -brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują problem alokacji ograniczoności zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych chęci, by zaspokoić ich tyle ile jest w danej sytuacji możliwe Nauką o najefektywniejszej alokacji ograniczonych zasobów, pomiędzy nieograniczone potrzeby w celu uzyskania maksimum zadowolenia społeczeństwa EKONOMIA musi odpowiedzieć na następujące pytania: Co i ile produkować? Jak produkować (jakimi metodami)? Dla kogo produkować? Jak dzielić produkcję na konsumpcję i inwestycje? 10 Ekonomia (2) Nauka o gospodarowaniu, a więc dokonywaniu przez ludzi wyborów, koniecznych przy wytwarzaniu dóbr i usług oraz ich podziale między członków społeczeństwa w warunkach ograniczonych zasobów. Wyróżnia się ekonomie pozytywną i normatywną. EKONOMIA POZYTYWNA -gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim jakim on jest, a nie takim, jakim powinien być EKONOMIA NORMATYWNA -gałąź badań która zajmuje się sądami wartościującymi: jakie powinny być ceny, poziomy produkcji, dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu, tzn. mówi o tym ja gospodarka powinna funkcjonować Mikro- a Makro-ekonomia (1) Mikroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w poszczególnych obszarach gospodarki, obserwowanych i wyjaśnianych z punktu widzenia działalności gospodarczej poszczególnych podmiotów gospodarczych: nabywców, konsumentów, sprzedawców i producentów. Makroekonomia zajmuje się badaniem zjawisk i procesów zachodzących w całej gospodarce. 11 2

3 Mikro- a Makro-ekonomia (2) Fundamentalne założenia Mikroekonomii Źródło: Mikroekonomia, dr hab. W. Rembisz 13 Homo oeconomicus Homo oeconomicus celem każdej jednostki jest maksymalizacja korzyści z podjętych działań (firma dąży do maksymalizacji zysków, konsument do maksymalizacji użyteczności po minimalnych kosztach). Garry S. Becker, ekonomista i filozof amerykański, laureat Nagrody Nobla w 1992 roku. Omawianą koncepcję przedstawił w pracy Ekonomiczna teoria zachowań ludzkich Ceteris paribus Ceteris paribus(lub caeteris paribus) to zwrot pochodzący z łaciny, oznaczający dosłownie wszystko inne takie samo. Na polski tłumaczy się zwykle jako przy pozostałych warunkach równychlub przy tych samych okolicznościach. Użycie tego zwrotu oznacza świadome odrzucenie, w celu uproszczenia rozumowania, możliwości zajścia pewnych wydarzeń lub warunków, mogących zaburzyć związek między przesłanką a wnioskiem. Ceteris paribusmoże też wyrażać przekonanie o pewnej bezwładności praw rządzących rzeczywistością: jeśli coś było prawdą przez jakiś długi czas, to jest mało prawdopodobne, że szybko przestanie obowiązywać. 15 Systemy gospodarcze (1) Gospodarka nakazowa inaczej gospodarka centralnie planowana. Model powszechny w krajach byłego bloku ZSRR przed rokiem 1989, obecnie wystepujerzadko, tylko w krajach takich jak np. Korea Północna. Grupa ludzi decyduje o tym co, w jakich ilosciach, jakim sposobem i dla kogo produkowac. Jak wiadomo system ten jest wysoce nieefektywny, głównie z powodu: Braku konkurencji (np. niska jakość produktów, brak innowacyjności, mała motywacja do pracy "czy sie stoi czy sie leży 2000 sie należy"). Niedoinformowania planistów (m.in. inwestowanie w przestarzałe gałezie gospodarki, produkcja niepotrzebnych dóbr). Systemy gospodarcze (2) Gospodarka wolnorynkowa państwo nie ingeruje w działanie rynku. Każdy dba o siebie i w ten sposób wzrasta całkowite bogactwo dobrobyt. Zjawisko to nazywa sie "niewidzialna ręka rynku" i zostało wprowadzone przez Adam Smitha w XVIII wieku. Obecnie nie występuje w czystej postaci. Gospodarka wolnorynkowa ma następujące wady: Umożliwia produkcje i dystrybucje dóbr społecznie szkodliwych (np. narkotyki, bron masowego rażenia). Nie zawsze jest w pełni efektywna (brak darmowego szkolnictwa itp.)

4 Systemy gospodarcze (3) Gospodarka mieszana społeczna gospodarka rynkowa. Rynek teoretycznie rządzi się swoimi prawami, jednak państwo często wpływa na mechanizmy rynkowe poprzez ceny minimalne i maksymalne, podatki, akcyzę oraz koncesje. Panuje zasada "solidarności bogatszych z biednymi (redystrybucja dochodów). System ten łączy w sobie większość zalet gospodarki wolnorynkowej z niektórymi wadami gospodarki nakazowej. Krzywa Możliwości Produkcyjnych Określana jako granica możliwości produkcyjnych lub krzywa transformacji produktu -to graniczne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być wykorzystane gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane Sytuacja A-zasoby do produkcji tych dóbr są w pełni wykorzystane (efektywnie) Sytuacja B-sytuacjanieosiągalna do zrealizowania, ze względu na ograniczoność posiadanego potencjału produkcyjnego Sytuacja C-sytuacja osiągnięta przy niepełnym wykorzystaniu posiadanych przez producenta Sytuacja D-efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów Cel działalności człowieka Naturalnym celem gospodarczej działalności ludzi jest zaspokajanie potrzeb. Potrzeby (1) Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub podania określonych warunków lub rzeczy, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizmi subiektywizm. Potrzeby (2) Struktura potrzeb człowieka (wg Maslowapiramida Maslowa): 1) biologiczne, 2) bezpieczeństwa, 3) kontaktów społecznych, 4) uznania, 5) samorealizacji. Źródło: 4

5 Koszt alternatywny To koszt zaniechanych możliwości. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu aby zwiększyć produkcję innych dóbr lub innych wartości. Koszt alternatywny przedstawiany jest poprzez Krzywą Możliwości Produkcyjnych. Źródło: Cechy Krzywej MoŜliwości Produkcyjnych Substytucyjność dóbr. Zbudowana według prawa malejącego przyrostu produkcji na jednostkę nakładu. Zbudowana według prawa rosnącego kosztu alternatywnego. Krzywa Możliwości Produkcyjnych (1) 28 Krzywa Możliwości Produkcyjnych (2) Krzywa Możliwości Produkcyjnych (3)

6 Gospodarstwa domowe (1) Podstawowe podmioty w gospodarce rynkowe Gospodarstwo domowe jest dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkującychi podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydawania zarobionych pieniędzy. Nasiłkowski M., System rynkowy Podstawy mikro-i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usług i doświadczenie za co otrzymują określone dochody. Gospodarstwa domowe (2) Dochody gospodarstwa domowego to: Dochody ze świadczenia pracy; Procent od posiadanych oszczędności i różnych papierów wartościowych (obligacje, bony skarbowe); Przychody z dywidend od akcji; Renta z tytułu posiadanej ziemi lub posiadania określonych zasobów mieszkaniowych. Przedsiębiorstwo Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Nasiłkowski M., System rynkowy Podstawy mikro-i makroekonomii, Wydawnictwo Key Text Przedsiębiorstwo korzysta z różnorodnych czynników produkcji w celu stworzenia dóbr i usług. Czynniki produkcji (1) Czynniki produkcji-materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci towarów i usług. W klasycznym ujęciuwyróżnia się następujące czynniki produkcji: Ziemiaoraz surowce naturalneposiadane przez ludzi. Ceną ziemi jest renta gruntowa. Pracato wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego dobra, ceną pracy jest płaca, Kapitałto dobra wytworzone uprzednio przez ludzi używane do produkcji innych dóbr. Są to budynki, narzędzia i maszyny. Ceną kapitału są odsetki. Czynniki produkcji (2) W nowoczesnym ujęciudo 3 czynników klasycznych (ziemia, praca i kapitał) dodaje się 2 kolejne:: Technologia produkcji, która determinuje zużycie pozostałych czynników (ziemia/surowce, praca oraz kapitał) oraz dostarcza produkt o określonej jakości oraz innych cechach unikalnych. Przedsiębiorczość, czyli zdolność ludzi do stworzenia przedsięwzięcia biznesowego, podjęcia ryzyka, znalezienia lub wynalezienia ludzkich potrzeb do zaspokojenia. 6

7 Gospodarstwo rolne Szczególny rodzaj podmiotu. Łączy w sobie cechy gospodarstwa domowego oraz przedsiębiorstwa produkcyjnego. Znaczna część produkcji jest przeznaczana na własne potrzeby konsumpcyjne, a nadwyżka jest sprzedawana na rynku. Inni uczestnicy rynku Banki komercyjne(dostarczyciele zasobów finansowych); Bank centralny; Instytucje państwowe(instytucje kontrolne lub wspierające); Pozostali interesariusze (grupy nacisku, organizacje pozarządowe itp.); Rynek Rynek To forma poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi próbującymi sprzedać i kupić towar. Rynek jest miejscem konkurencji między producentami (sprzedającymi) oraz konsumentami (kupującymi) o określone dobra. Rodzaje dóbr Dobra komplementarne Dobra uzupełniają się i nie mogą samoistnie zaspokoić określonej potrzeby Dobra substytucyjne: Służą do zaspokojenia takiej samej lub podobnej potrzeby. Tym samym dobra te mogą się wzajemnie zastępować. Popyt Popyt to takie zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić ustaloną na rynku cenę, dysponując do tego celu odpowiednią sumą dochodu pieniężnego Popyt na określone dobro nie jest równoznaczny z potrzebą posiadania danego dobra. Potrzeby są z reguły nieograniczone. 7

8 P Q Czynniki determinujące popyt (1) Czynniki związane z rynkiem Czynniki determinujące popyt (2) Czynniki niezwiązane z rynkiem wielkość dochodów, gdy wzrasta dochód, wzrasta również popyt na dane dobro (i odwrotnie) cena towaru: ceny substytutów, ceny dóbr komplementarnych, przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości, antycypacja popytu, czyli wyprzedzanie faktycznego popytu (np. wykupywanie towaru przed zapowiedzianą podwyżką, tak jak to miało miejsce w Polsce przed 1 maja 2004), preferencje konsumentów: gusty konsumentów, upodobania i przyzwyczajenia, moda, czynniki demograficzne: liczba ludności, struktura wiekowa konsumentów, struktura płciowa konsumentów, stan cywilny, poziom wykształcenia, wyznanie, warunki geograficzne warunki klimatyczne, pora roku, poziom zamożności, sytuacja gospodarcza, sytuacja polityczna Przesunięcie krzywej popytu Możliwe w przypadku zmian zachodzących w środowisku ekonomicznym, które zwiększają lub zmniejszają popyt na dane dobro, np.: zubożenie konsumentów; kampania reklamowa; spadek ceny substytutu danego dobra; wzrost ceny dobra komplementarnego. 8

9 Przesunięcie po krzywej popytu Spowodowane jest na ogół drobnymi fluktuacjami cen, lub przesunięciem się krzywej podaży. Należy odróżnić od przesunięcia się krzywej popytu! Podaż Podaż(ang. supply) to ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku (ceteris paribus). Zależność między ceną a podażą przedstawia krzywa podaży. Prawo podaży Przy ceteris paribus, wielkość podaży danego towaru się zwiększa, jeśli wzrasta jego cena, natomiast obniżaniu się ceny towarzyszy spadek wielkości podaży. Poziom wielkości podaży, tak jak poziom wielkości popytu nie zależy tylko od ceny towaru. Czynniki determinujące podaż cena danego dobra, czyli ilość pieniędzy jaką producent otrzymuje ze sprzedaży każdej jednostki tego dobra ceny czynników produkcji, czyli płace, opłaty za energię, czynsz, ceny urządzeń i surowców, procenty od zaciągniętych kredytów czyli poziom kosztów produkcji technologia, czyli postęp techniczny ceny dóbr substytucyjnych (zamienników) i komplementarnych (uzupełniających) liczba producentów na danym rynku cele przedsiębiorstwa oczekiwania dotyczące zmian cen eksport oraz import wielkość rezerw czynniki przypadkowe, np. pogoda czas, jakim dysponują producenci interwencyjna polityka państwa, dotacje, subwencje, warunki prawne elastyczność podaży 9

10 Przesunięcie krzywej podaży Możliwe w przypadku zmian zachodzących w środowisku ekonomicznym, które zwiększają lub zmniejszają podaż danego dobra, np.: zubożenie konsumentów; kampania reklamowa; spadek ceny substytutu danego dobra; wzrost ceny dobra komplementarnego. Przesunięcie po krzywej podaży Spowodowane jest na ogół drobnymi fluktuacjami cen, lub przesunięciem się krzywej popytu. Należy odróżnić od przesunięcia się krzywej podaży! Równowaga 59 10