Rozwój infrastruktury rowerowej w mniejszych gminach: Koncepcja ruchu rowerowego, zintegrowanie infrastruktury rowerowej z siecią transportu publicznego, turystyka rowerowa Dwustronne spotkanie robocze Ciechanowiec i Rosbach vor der Höhe Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 r. Sebastian Lenz NVBW Nahverkehrsgesellschaft Baden-Württemberg mbh
Agenda 1) Wprowadzenie 2) Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii i strategia rowerowa 3) Koncepcja ruchu rowerowego 4) Zintegrowanie infrastruktury rowerowej z siecią transportu publicznego 5) Turystyka rowerowa 6) Podsumowanie Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 2
Wprowadzenie I: Informacje ogólne Rower jako rozwiązanie problemów: Jazda na rowerze jest przyjazna dla klimatu i środowiska, jest cicha, nie powoduje zanieczyszczenia powietrza Jazda na rowerze jest przyjemna i zdrowa Jazda na rowerze jest tania Rower jako czynnik gospodarczy: W branży rowerowej powstają miejsca pracy (w Badenii- Wirtembergii 32 000 miejsc pracy, niemal 900 przedsiębiorstw) Dzięki turystyce rowerowej powstają nowe miejsca pracy Każdy kilometr przejechany na rowerze to oszczędność 12,5 centa dla systemu opieki zdrowotnej Zwiększenie popularności dzięki rowerom elektrycznym Pedelec i (Pedelc, E-Bike), nowe grupy użytkowników Jeśli chcemy, by powiaty ziemskie rozwijały się w sposób zrównoważony, opracowując koncepcje rozwoju, nie możemy zrezygnować z tak wydajnego, elastycznego i taniego środka transportu, jakim jest rower. Edgar Wolff, starosta powiatu Göppingen Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 3
Wprowadzenie II: Przykład wzorowej systemowej koncepcji ruchu rowerowego Trzy obszary: infrastruktura, komunikacja, serwis. Komunikacja rowerowa będzie miała w przyszłości charakter systemowy Miasto przyjazne rowerzystom Pola przedstawione na wykresie (od góry do dołu): identyfikacja marki, ratusz, infrastruktura, mobilny serwis, myjnia, posterunek policji, punkt obsługi pasażerów, transport bagażu + usługa dostawy, kurier rowerowy, wypożyczalnia rowerów, rowery służbowe + serwis, strzeżony parking rowerowy, przechowalnia bagażu, zwrot kosztów podróży, ADFC (Niemiecki Klub Rowerowy), skład, konserwacja, opróżnianie składu, stacje benzynowe z serwisem rowerowym, myjnia rowerowa, rowery służbowe firmy Data-Com, sklep rowerowy, sprzedaż leasing wypożyczalnia konserwacja Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 4
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii- Wirtembergii Strategia rowerowa Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 5
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii I: Sytuacja wyjściowa Gminy początkujące + średnio zaawansowane + wzorowe Średnia dla kraju związkowego: 10 % Udział ruchu rowerowego w transporcie w powiatach miejskich i ziemskich, Badenia-Wirtembergia Cel: promocja ruchu rowerowego w mniejszych miejscowościach Źródło: Skrócona ekspertyza dodatkowa nt. strategii rowerowej w Badenii-Wirtembergii Wykład w Ciechanowcu,18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 6
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii II: Podział kompetencji Rozwój infrastruktury rowerowej jako zadanie wspólne! NVBW Nahverkehrsgesellschaft Baden-Württemberg mbh Ciechanowiec, Rosbach vor der Höhe RZĄD FEDERALNY Ramy prawne, ścieżki rowerowe przy drogach krajowych, realizacja Narodowego Planu Ruchu Rowerowego KRAJ ZWIĄZKOWY BADENIA-WIRTEMBERGIA Rozporządzenia, ścieżki rowerowe przy drogach regionalnych, dotacje, koordynacja projektów, mediacje, inicjatywa 4 PREZYDIA REJENCJI Budowa ścieżek rowerowych przy drogach regionalnych, realizacja programów dotacyjnych, komunikacja z powiatami miejskimi i ziemskimi 35 POWIATÓW ZIEMSKICH 9 POWIATÓW MIEJSKICH Urzędy komunikacji, ścieżki rowerowe przy drogach powiatowych, koncepcja infrastruktury powiatowej, koordynacja pracy miast i gmin 1 101 MIAST I GMIN Odpowiedzialność za 80% wszystkich dróg i ścieżek rowerowych Źródło: Strategia rowerowa Badenii- Wirtembergii Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 7
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii IIa: Podział kompetencji Kraj związkowy Badenia-Wirtembergia Rozporządzenia, ścieżki rowerowe przy drogach regionalnych Dotacje, koordynacja pracy miast i powiatów ziemskich Mediacje, inicjowanie projektów, konsultacje społeczne, szkolenia, koordynacja projektów, komunikacja Cztery prezydia rejencji Realizacja programów dotacyjnych Komunikacja z powiatami ziemskimi 35 powiatów ziemskich i 9 powiatów miejskich Urzędy komunikacji, ścieżki rowerowe przy drogach powiatowych Koordynacja pracy gmin 1 101 miast i gmin Odpowiedzialność za 80% wszystkich dróg i ścieżek rowerowych: Realizacja projektów Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 8
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii III: trzy filary RadSTRATEGIE RadNETZ RadKULTUR STRATEGIA rowerowa SIEĆ rowerowa KULTURA rowerowa KONCEPCJA INFRASTRUKTURA KOMUNIKACJA Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 9
Rozwój infrastruktury rowerowej w Badenii-Wirtembergii IV: realizacja strategii rowerowej Kompleksowa promocja jazdy na rowerze to o wiele więcej niż tylko infrastruktura Infrastruktura Integracja Bezpieczeństwo Grupę docelową tworzy wiele podmiotów Kompetencje rozdzielone pomiędzy różne podmioty, od federalnych po lokalne Wymiar społeczny Systematyczny rozwój infrastruktury rowerowej Komunikacja i kultura jazdy Ponad 60 celów, ok. 200 działań Konkretny plan i monitoring Źródło: Strategia rowerowa Badenii-Wirtembergii Turystyka rowerowa i sport Rowery elektryczne i gospodarka Struktura i warunki ramowe Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 10
Koncepcja ruchu rowerowego Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 11
Wprowadzenie: Sieci rowerowe O atrakcyjności ścieżek rowerowych przesądza nie istnienie pojedynczych, rozbudowanych odcinków ścieżek, ale ich ciągłość! Analizy umożliwiają systematyczne wykrywanie słabych stron i luk w sieci Podstawa do opracowania programów działania i ustalenia priorytetów Zachęcanie do użytkowania ścieżek rowerowych podczas dojazdów do pracy i w czasie wolnym, o ile ścieżki są widoczne! => dobre oznakowanie Istotna część gminnej koncepcji infrastruktury rowerowej Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 12
Wprowadzenie: Koncepcja ruchu rowerowego Koncepcja ruchu rowerowego jako warunek dobrego wykorzystania ograniczonych środków budżetowych Warunek i podstawa do wczesnego składania wniosków o dotacje Większa stabilność i możliwość swobodnego planowania dla organów administracji Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 13
Wymagania dotyczące (gminnych) koncepcji ruchu rowerowego WYMAGANIA DOTYCZĄCE DOBRZE PRZYGOTOWANYCH GMINNYCH KONCEPCJI RUCHU ROWEROWEGO Dobrze przygotowana gminna koncepcja ruchu rowerowego powinna mieć następujące cechy i elementy: Zintegrowana sieć infrastruktury rowerowej (dojazdy do pracy i jazda w czasie wolnym) charakteryzująca się ciągłością, bez luk. W przypadku koncepcji regionalnych bardzo ważne jest połączenie sieci rowerowych z lokalnymi drogami przeznaczonymi do ruchu międzymiastowego. Uwzględnienie wszystkich podmiotów odpowiedzialnych za budowę dróg, a więc rządu federalnego, krajów związkowych, powiatów i gmin Listy lub kataster prowadzonych czynności służące jako dokumentacja i opis przy prowadzeniu niezbędnych czynności Ustalenie priorytetów dla poszczególnych czynności według kryteriów merytorycznych takich jak bezpieczeństwo na drodze, znaczenie i potencjał sieci infrastruktury rowerowej Szacunek kosztów umożliwiający odpowiednie planowanie budżetu zarówno podmiotowi odpowiedzialnemu za budowę, jak i podmiotowi udzielającemu dotacji Określenie celów i przebiegu realizacji działań, najlepiej wraz z informacjami nt. podziału zadań przewozowych, potrzebnych zasobów finansowych i personalnych, kontroli skuteczności i kontynuacji działań Koncepcja ruchu rowerowego powinna podejmować nie tylko kwestie infrastrukturalne, ale także inne istotne zagadnienia. Szczególnie ważne są tutaj następujące aspekty: Parkingi rowerowe w pobliżu ważnych celów komunikacji rowerowej Integracja z systemem komunikacji miejskiej, w szczególności z systemem B+R oraz uwzględnienie możliwości przewozu rowerów w komunikacji miejskiej Działania PR informujące o działaniach uzupełniających realizację projektu oraz promujące jazdę na rowerze Zarządzanie jakością informacje o konserwacji infrastruktury oraz o kwestiach związanych z organizacją pracy Źródło: Strategia rowerowa Badenii-Wirtembergii Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 14
Tworzenie dobrze przygotowanych koncepcji ruchu rowerowego Uwagi wstępne: Istotne merytoryczne podstawy umożliwiające systematyczną promocję jazdy na rowerze Gminy mogą powoływać się na koncepcje opracowane przez podmioty nadrzędne (np. powiaty ziemskie) W Badenii-Wirtembergii wiele gmin należących do powiatu posiada własną koncepcję ruchu rowerowego Koncepcja może być tworzona przez lokalny samorząd, usługodawców zewnętrznych lub inne podmioty trzecie. Zatrudnienie biur projektowych okazało się dobrym pomysłem przemawia za nimi doświadczenie, obiektywne spojrzenie z zewnątrz, neutralność (a co za tym idzie wiarygodność) Czas trwania: ok. 2 lata od przetargu do gotowej koncepcji Możliwe jest np. stworzenie dodatkowych stanowisk pracy Dzięki decyzji odpowiedzialnego za koncepcję gremium politycznego zobowiązanie ma charakter bardziej formalny Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 15
Tworzenie dobrze przygotowanych koncepcji ruchu rowerowego: procedura (Źródło: wykład firmy Planungsgemeinschaft Verkehr Alrutz, seminarium Koncepcje ruchu rowerowego stowarzyszenia AGFK-BW w dn. 14.09.2016) Tekst na diagramie: Pole na górze, po lewej stronie: Parkingi rowerowe, działania PR i serwis Pole na górze, po środku: Sieć infrastruktury rowerowej, analiza słabych stron, ewaluacja, planowanie działań, priorytety Pole na górze, po prawej stronie: Średniookresowa koncepcja działań, działania natychmiastowe Pola na dole: Integracja sieci infrastruktury rowerowej z koncepcją ruchu drogowego Koncepcja sieci infrastruktury rowerowej może być częścią koncepcji ruchu drogowego Źródło: PGV-Alrutz Wykład w Ciechanowcu,18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 16
Ćwiczenie: intensywna partycypacja mieszkańców w tworzeniu koncepcji Mieszkańcy mają możliwość zapoznania się z procesem tworzenia koncepcji ruchu i włączenia się w niego. Organy administracji mogą poznać opinię obywateli => prowadzi to do większego wzajemnego zrozumienia; długotrwałe efekty można osiągnąć np. poprzez stworzenie okrągłego stołu w kwestii ruchu rowerowego Tekst na diagramie Opisy kolumn na górze (od lewej do prawej): Podmioty tworzące koncepcję, zapraszające do konsultacji Osoby uczestniczące w tworzeniu koncepcji, politycy, mieszkańcy Opisy wierszy po prawej stronie (od góry do dołu): Poznanie interesów i opinii Informowanie, wspieranie procesu wyrabiania sobie własnej opinii Partycypacja, współuczestnictwo Współpraca Tekst pod diagramem Kierunek komunikacji: z inicjatywy podmiotu tworzącego koncepcję z inicjatywy uczestników, polityków, mieszkańców inicjatywa obustronna, partnerstwo Intensywność komunikacji: niska średnia wysoka bardzo wysoka Źródło: FGSV (red.): Hinweise zur Beteiligung und Kooperation in der Verkehrsplanung, Ausgabe 2012 [Wskazówki dotyczące partycypacji i współpracy przy tworzeniu koncepcji ruchu, wyd. 2012] Źródło: Forschungsgesellschaft für Straßen- und Verkehrswesen (FGSV) Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 17
Przykład 1: Miasto Lahr (ok. 45 000 mieszkańców) Podniesienie jakości infrastruktury rowerowej: Parkingi rowerowe w centrum Lahr 98 miejsc przy stojakach typu U (barierki) Przed Po Liczba rowerów Deptak Budynki użyteczności publicznej Źródło: Miasto Lahr Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 18
Przykład 1: Miasto Lahr (ok. 45 000 mieszkańców) Działania w obszarze komunikacji Źródło: Stadt Lahr Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 19
Przykład 2: Powiat ziemski Göppingen Tekst na diagramie Pole na górze: Kompleksowa promocja jazdy na rowerze Pola na dole (od lewej do prawej): Koncepcja ruchu rowerowego, Ekomobilność, Oznakowanie, Informacja i komunikacja/marketing Tekst pod diagramem: Moduł 1: Koncepcja ogólna Moduł 2: Powiat przyjazny rowerzystom, planowanie poszczególnych projektów Tekst na diagramie Pole z lewej strony: Koncepcja ruchu rowerowego Pola po środku (od góry do dołu): Stworzenie koncepcji, Realizacja, Kontynuacja Pola z prawej strony (od góry do dołu): Rozbudowanie sieci rowerowej, Plan działań *** Przekonywanie, Finansowanie, Budowa *** Jakie działania zostały zrealizowane? Czy prowadzą one do zmiany infrastruktury? Czy zostały zastosowane zalecenia dotyczące infrastruktury rowerowej? Źródło: Powiat ziemski Göppingen Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 20
Zintegrowanie infrastruktury rowerowej z siecią transportu publicznego Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 21
Partnerska relacja między ruchem rowerowym a transportem publicznym Ekologiczne środki transportu to alternatywa przede wszystkim dla samochodu. Na terenach wiejskich i w okresach niskiego zapotrzebowania transport publiczny może nie pokrywać różnych potrzeb pasażerów; rower jako środek komunikacji służący do dotarcia do przystanku oraz z przystanku do celu. Wykorzystanie roweru może zachęcić nowych pasażerów do korzystania z transportu publicznego. Możliwe są jednak problemy z przepustowością w godzinach szczytu i konflikty z pozostałymi pasażerami; brak gwarancji przewozu roweru. Źródło: RadKULTUR Baden-Württemberg, Ilustracja: helios bz Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 22
Możliwości integracji ruchu rowerowego Rower można zaparkować na dworcu / na przystanku (Bike and Ride) => konieczne są parkingi rowerowe wysokiej jakości Rower może być przewożony środkami transportu publicznego (przewóz rowerów) => Konieczna jest odpowiednia przepustowość i odpowiednio wyposażone pojazdy Źródło: miasto Villingen-Schwenningen Źródło: Siemens AG Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 23
Przewóz rowerów autobusem i oferty specjalne na przewóz rowerów dla turystów Powiat Ludwigsburg Źródło: Verkehrs- und Tarifverbund Stuttgart GmbH (VVS) Bike2Go Powiat Rems Murr Źródło: Verkehrs- und Tarifverbund Stuttgart GmbH (VVS) Badenia- Wirtembergia Źródło: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 25
Turystyka rowerowa Źródło: RadSTRATEGIE Baden-Württemberg Źródło: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 26
Znaczenie turystyki rowerowej Turystyka rowerowa jako część gospodarki, korzyść dla różnych gałęzi gospodarki Rozwój obszarów wiejskich Turystyczne trasy rowerowe / Turystyka rowerowa dla wielu osób stwarza okazję pierwszego kontaktu z infrastrukturą rowerową Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 27
Konserwacja turystycznej infrastruktury rowerowej: kluczowa rola podmiotów lokalnych Organizacja nadrzędna (np. związek turystyczny / organizacja turystyczna, starostwo powiatu) Jest lokalną instytucją kontaktową Zna podmioty odpowiedzialne za turystykę i planowanie Podejmuje próby przyspieszenia procesu wdrażania w życie ulepszeń w tym zakresie Pobliskie gminy i powiaty ziemskie Usuwają usterki infrastruktury Ustawiają nowe słupki do drogowskazów (o ile jest to konieczne) Pracownicy gminnych i powiatowych składów budowlanych montują drogowskazy (w porozumieniu z innymi podmiotami, odpowiedni podział pracy) Praca patronów ścieżek rowerowych (często wolontariacka) jako uzupełnienie obowiązków zatrudnionych pracowników odpowiedzialnych za ten obszar Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 28
Części infrastruktury turystycznej Oznakowanie Infrastruktura wzdłuż drogi rowerowej Stan dróg / nawierzchnia, szerokość, komfort jazdy Bezpieczeństwo / wytyczanie bezpiecznych dróg rowerowych a natężenie ruchu Wytyczanie dróg rowerowych Warto kierować się kryteriami ewaluacji jakości drogi rowerowej Niemieckiego Klubu Rowerowego (ADFC) Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 29
Oznakowanie I Źródło: NVBW Instrukcja dotycząca oznakowania dróg rowerowych (drogowskazy) Stand der Technik Źródło: FGSV e. V. (red.) 1998: Merkblatt zur wegweisenden Beschilderung für den Radverkehr, Kolonia (str. 20) Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 30
Oznakowanie II Tablice informacyjne jako uzupełnienie (informacje o drodze rowerowej, regionie, możliwościach spędzania czasu itd.) Źródło: Ministerstwo Infrastruktury Badenii-Wirtembergii Quelle: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 31
Infrastruktura wzdłuż drogi rowerowej Oferta gastronomiczna Zakwaterowanie (różnych kategorii) Miejsca odpoczynku i place zabaw Parkingi rowerowe wysokiej jakości Serwisy rowerowe Tablice lub słupy informacyjne Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 32
Stan dróg / nawierzchnia, szerokość, komfort jazdy Szerokość drogi (możliwość przejazdu także z przyczepką dla dziecka) Stan nawierzchni (rodzaj i stan nawierzchni, ubytki) Wyrwy, wystające korzenie drzew, pasy trawy itd. Brak schodów lub stopni W miarę możliwości brak sztucznych przeszkód (barierek spowalniających ruch, słupków, szlabanów itd.); jeśli są konieczne, należy je zabezpieczyć Źródło: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 33
Bezpieczeństwo / wytyczanie bezpiecznych dróg rowerowych a natężenie ruchu Wytyczenie drogi rowerowej (od dróg z zakazem wjazdu dla samochodów do dróg o (bardzo) dużym natężeniu ruchu) Niezabezpieczone przejazdy przez jezdnię Niebezpieczeństwo stwarzane przez barierki ochronne Źródło: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 34
Wytyczanie dróg rowerowych Droga prosta / kręta, niebędąca najkrótszą drogą do celu Odcinki z zakazem jazdy na rowerze (należy ich bezwzględnie unikać) Niepotrzebne wzniesienia jezdni Hałas, zanieczyszczenie powietrza, nieprzyjemne zapachy Źródło: NVBW Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 35
Podsumowanie Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 36
powiaty miasta i gminy Rozwój infrastruktury rowerowej kosztuje! Zapotrzebowanie finansowe gmin w zakresie infrastruktury rowerowej (w euro na mieszkańca) Infrastruktura (budowa, przebudowa i konserwacja) Infrastruktura (czyszczenie nawierzchni, odśnieżane) Suma (kolumny 1+2) Parkingi rowerowe Działania o małej intensywności (np. komunikacja) Pozostałe działania (system wypożyczania rowerów, stacje rowerowe) Suma całkowita (kolumny 3-6), w zaokrągleniu początkujące zaawansowane wzorowe początkujące zaawansowane wzorowe Źródło: Krajowy plan ruchu rowerowego 2020, w: RadSTRATEGIE Baden-Württemberg Wartości wyrażone w euro na mieszkańca na rok; zakres wartości zależy od sytuacji wyjściowej i perspektyw Źródło: Krajowy plan ruchu rowerowego 2020 Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 37
Uwagi podsumowujące I Ogólne Przekonanie mieszkańców do wspierania rozwoju infrastruktury rowerowej zależy od gmin Obecna sytuacja sprzyja zwiększeniu ruchu rowerowego Często nie trzeba wyważać otwartych drzwi, można wykorzystać istniejące zasoby => tworzenie sieci współpracy, wymiana doświadczeń Z punktu widzenia rowerzystów Infrastruktura i jej regularna konserwacja są konieczne do zwiększenia ruchu rowerowego Należy komunikować wprowadzane zmiany i nowe rozwiązania Infrastruktura już stworzona musi być konserwowana i naprawiana Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 38
Uwagi podsumowujące II Wewnętrzna organizacja pracy i zarządzanie Rozwój infrastruktury rowerowej jako przedmiot współpracy Dostrzeżenie znaczenia takich działań i przyswojenie sobie odpowiedniej wiedzy wymaga czasu Działania podmiotów ponadregionalnych i lokalnych powinny się uzupełniać i działać wzajemnie na swoją korzyść Działania lobbingowe także na niższych poziomach Czynniki gwarantujące sukces: Wzajemne poznanie się różnych podmiotów i określenie odpowiedzialności każdego z nich Kultura rowerowa w organach administracji i organizacjach nadrzędnych (doradca ds. polityki rowerowej) Partycypacja i ciągłe motywowanie podmiotów lokalnych Satysfakcja z pracy i szczere zaangażowanie Wykład w Ciechanowcu, 18.07.2017 Sebastian Lenz, NVBW 39