Darmowy fragment

Transkrypt

1

2 Książkę dedykuję kobietom i mężczyznom z niepełnosprawnością intelektualną, z którymi prowadziłem rozmowy na temat ich życia seksualnego

3 Copyright by Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2009 Recenzenci: prof. zw. dr hab. Czesław Kosakowski prof. zw. dr hab. Stanisław Kowalik Redakcja wydawnicza: Dorota Getinger Korekta: Anna Poinc Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska Wydanie publikacji dofinansowane przez Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy ISBN Oficyna Wydawnicza Impuls Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (12) , fax (12) impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2009

4 Si vis amari, ama. (Jeśli chcesz być kochanym, kochaj.) Seneka

5 Spis treści Wprowadzenie Podziękowania Rozdział I Problematyka życia seksualnego osób z niepełnosprawnością intelektualną w świetle literatury przedmiotu Seksualność osób z niepełnosprawnością intelektualną w świetle współczesnych definicji i koncepcji niepełnosprawności intelektualnej Historyczne uwarunkowania i społeczne podejście do seksualności osób niepełnosprawnych i pełnosprawnych intelektualnie Współczesne modele seksualności człowieka Rozdział II Osoba z niepełnosprawnością intelektualną w drodze ku dorosłości i pełnemu seksualizmowi Prawidłowości rozwoju bio-psycho-seksualnego osób z niepełnosprawnością intelektualną na tle osób pełnosprawnych Przemiany biofizjologiczne w rozwoju kobiet i mężczyzn pełnosprawnych Przemiany psychoseksualne w dojrzewaniu kobiet i mężczyzn pełnosprawnych Przemiany biofizjologiczne w rozwoju kobiet i mężczyzn z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym Przemiany psychoseksualne w rozwoju kobiet i mężczyzn z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym... 98

6 8 Spis treści Rozdział iii Założenia metodologiczne badań własnych Cel, przedmiot i zakres badań oraz problemy badawcze Zmienne i wskaźniki zmiennych Metody, techniki i narzędzia badawcze Dobór i charakterystyka badanej grupy Charakterystyka badanej populacji z punktu widzenia czynników podmiotowych Rozdział IV Doświadczenia seksualne osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną wyniki badań własnych Wiedza badanych na temat seksualności człowieka Wiedza na temat identyfikacji płciowej Wiedza na temat fizjologii intymnych części ciała własnego i płci przeciwnej Wiedza na temat fizjologii zapłodnienia, ciąży oraz antykoncepcji Wiedza na temat chorób przenoszonych drogą płciową (STD), szczególnie HIV/AIDS Wiedza na temat zmian organizmu zachodzących w okresie adolescencji Wiedza na temat higieny ciała własnego i płci przeciwnej Wiedza na temat poczucia wstydu oraz miejsc prywatnych i publicznych Wiedza na temat aktywności seksualnej człowieka Gotowość do podejmowania zachowań seksualnych w grupie osób badanych Gotowość do podejmowania ról biologicznych i społecznych związanych z własną płcią Orientacja seksualna badanej młodzieży Higiena własnego ciała

7 Spis treści 9 Respektowanie zasad poczucia wstydu oraz wykorzystanie wiedzy do zachowania się w miejscach prywatnych i publicznych Aktywność seksualna badanej młodzieży Emocje związane z seksualnością człowieka Emocje badanych związane z identyfikacją płciową Emocje badanych związane z fizjologią intymnych części ciała własnego i płci przeciwnej Emocje badanych związane z fizjologią zapłodnienia i ciąży oraz antykoncepcji Emocje badanych związane ze zmianami organizmu zachodzącymi w okresie adolescencji Emocje badanych związane z aktywnością seksualną człowieka Typy doświadczania własnej seksualności przez osoby z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną (TDS) Rozdział V Doświadczenia seksualne osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną a wybrane cechy podmiotowe Wiedza osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną na temat seksualności a wybrane cechy podmiotowe Zachowania seksualne osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną a wybrane cechy podmiotowe Emocje osób z umiarkowaną niepełnosprawnością intelektualną związane z seksualnością człowieka a wybrane cechy podmiotowe Zakończenie i ogólne wnioski Bibliografia

8 Wprowadzenie Być Inną zginęłam zabłąkałam się w labiryncie lat unosząc tę diagnozę nie była wyrokiem ślepą uliczką nie, była, tylko formą życia. Nie zrozumiałam tego. Wciąż nowe przejścia przede mną w wymiar inny zdobyte w ciszy Nie ściany istnieją naprawdę, są tylko: ładem do ustalenia, drogą do dróg do celu wspólnego Być inną jak łatwo, jak trudno Grażyna Tomczyk (2009) Jak dotąd problemy seksualności osób z głębszą niepełnosprawnością intelektualną nie zostały opracowane w sposób wyczerpujący i kompleksowy. Zagadnienia te nadal budzą kontrowersje, wokół tej tematyki powstaje wiele uprzedzeń i mitów. Jak pisze Z. Lew-Starowicz (1999, s. 7) oraz Z. Izdebski (1992), przez wiele stuleci na seksualność osób niepełnosprawnych, szczególnie niepełnosprawnych intelektualnie, spuszczano zasłonę milczenia. Skutkiem tego było uzyskanie przez osoby niepełnosprawne wypaczonego statusu seksualnych dewiantów, stojącego w sprzeczności z wymiarem płciowym, składającym się na naturalne wyposażenie każdego człowieka

9 12 Wprowadzenie (B. Waxman, A Finger 1989, s. 1 5). Trudno jednoznacznie wytłumaczyć ten fakt. Być może brał się z przekonania, że osoby niepełnosprawne nie mają w tej dziedzinie żadnych problemów. Być może wynikał z niewłaściwie rozumianej dyskrecji, która nakazywała pomijanie problemów zbyt bolesnych i zbyt intymnych. Być może był przejawem stereotypów społecznych. Autorytety z zakresu pedagogiki specjalnej i nauk pokrewnych, między innymi S. Kowalik (2007), O. Lipkowski (1981), K. Kirejczyk (1981), A. Hulek (1980), H. Borzyszkowska (1986), H. Larkowa (1987), J. Doroszewska (1989), M. Kościelska (1995), J. Wyczesany (1998), R. Ossowski (1999), W. Dykcik (2001), Z. Sękowska (2001), Z. Kawczyńska-Butrym (2001; 1994), A. Krause (2004), C. Kosakowski (2003), jednoznacznie podkreślają, że stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych intelektualnie był przez wiele wieków pejoratywny, a przejawy ich seksualności traktowano z wyraźną niechęcią. W konsekwencji przekładało się to na wszystkie obszary ich społecznego funkcjonowania. Problem seksualności był i nadal jest najbardziej ignorowany w grupie osób niepełnosprawnych intelektualnie. Wyraża się to zarówno w braku zainteresowania sferą seksualną tych osób, jak i w braku przemyślanej koncepcji wychowania seksualnego niepełnosprawnych intelektualnie w polskiej i europejskiej pedagogice specjalnej. Nie prowadzi się również wystarczającej liczby badań w tym zakresie. Dopiero od niedawna w publikacjach naukowych zaczęły się pojawiać rozważania o rozwoju psychoseksualnym osób niepełnosprawnych intelektualnie. Wydano kilka publikacji, na przykład książkę M. Kościelskiej Niechciana seksualność czy też pracę pod redakcją A. Ostrowskiej O seksualności osób niepełnosprawnych. Po wielu latach ciszy w polskiej pedagogice specjalnej nastąpiło przełamanie zmowy milczenia na temat seksualności tych osób. W świecie nauki nie budzi już wątpliwości fakt, że również u nich niezależnie od stopnia niepełnosprawności pojawia się i rozwija potrzeba seksualna. Dowodem na to są ewidentne i obserwowalne przejawy seksualności wszelkiego typu (J. Walter 1986). Nie ma także uzasadnionych powodów, by deprecjonować znaczącą rolę, jaką w życiu tych osób odgrywa miłość oraz budowanie relacji partnerskich z płcią przeciwną. Obecnie bezzasadne stają się pytania o to, czy osoba z niepełnosprawnością ma potrzeby seksualne. Aktualnie istotne są pytania o to, jak najpełniej wspomagać osoby niepełnosprawne w optymalnym rozwijaniu potrzeb seksualnych. W polskiej pedagogice specjalnej na uwagę zasługują prace takich badaczy, jak: M. Kościelska (2004), S. Kowalik (2007), Z. Izdebski (2000), I. Fornalik (2002), M. Beisert (2004), A. Ostrowska (2007), K. Lausch (1987), K. Nowak- -Lipińska (1998) i inni. Badacze potwierdzają, że wciąż mało jest badań empirycznych całościowego spojrzenia jakościowo-ilościowego na omawianą kwestię. Czynnikiem utrudniającym badania w tym obszarze jest tabu, którym społeczeństwo otacza problematykę seksualną. Ukrywa się

10 Wprowadzenie 13 fakty, przemilcza wstydliwe zachowania seksualne czy jawnie wyrażane potrzeby. Badania w tym obszarze mają charakter intymny i ingerujący w sferę osobistą, dlatego też trudno jest znaleźć adekwatną metodę. Badania seksualności młodego człowieka z niepełnosprawnością intelektualną stanowią bardzo skomplikowany obszar dociekań badawczych i często wywołują niepokój i dysonans społeczny. Do przyczyn takiego stanu można zaliczyć kilka aspektów (por. K. Nowak-Lipińska 1996). Wśród nich na uwagę zasługują te, które od lat są dla osób podejmujących temat seksualności człowieka niepełnosprawnego istotnymi dylematami badawczymi: trudności w prowadzeniu długofalowych badań naukowych czy dokładnych obserwacji dotyczących seksualności tych osób; wątpliwości związane z przyjęciem tych samych kryteriów merytorycznych i metodologicznych w odniesieniu do osób pełnosprawnych i niepełnosprawnych intelektualnie; wielość merytorycznych orientacji myślowych związanych z podejściem do sfery seksualnej człowieka i określonym jej traktowaniem; postrzeganie osób głębiej upośledzonych umysłowo w konwencji wiecznego dziecka, a co za tym idzie, odmawianie im prawa do posiadania potrzeb przynależnych człowiekowi dorosłemu; ciągle jeszcze nazbyt przedmiotowe traktowanie osób niepełnosprawnych; aseksualne traktowanie przez społeczeństwo osób z niepełnosprawnością intelektualną, często uniemożliwiające pokierowanie tymi osobami czy zastosowanie odpowiedniej edukacji; różnice w podejściu do tych problemów badaczy laickich i badaczy o światopoglądzie religijnym. Zagadnienia, które przyjęto za przedmiot analiz, mają charakter intymny i ingerujący w sferę osobistą osób badanych. Ze względu na specyficzny charakter badań należało zadbać o kwestie etyczne realizowanego projektu, jak również przyjąć adekwatną metodę (J. Kurzępa 2007, s. 79). Ważne było także zoperacjonalizowanie przyjętych do badań zmiennych, aby wyłączyć niejednoznaczności i wykluczyć nieporozumienia. W związku z obawami o naruszenie intymności badanych starano się zachować należytą rzetelność badawczą oraz na każdym etapie procedury badawczej dbać o wysokie standardy etyczne i moralne. Niezbędnym elementem było uzyskanie pisemnej zgody na udział w badaniach od rodziców młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną. O wyrażenie zgody na przeprowadzenie badań poproszono również dyrektorów placówek, w których badania były realizowane. Należy wspomnieć, że badanie osób z niepełnosprawnością intelektualną pod kątem ich doświadczeń seksualnych narażone jest na ryzyko zniekształcenia danych wskutek zatarcia w pamięci wielu szczegółów.