ZARYS TEORII REKREACJI RUCHOWEJ

Transkrypt

1 ZARYS TEORII REKREACJI RUCHOWEJ Redakcja naukowa Andrzej Dąbrowski AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO Warszawa, 2006

2 Recenzenci: prof. dr hab. Wiesław Siwiński prof. dr hab. Zbigniew Krawczyk Projekt okładki: Paweł Łazarczyk Opracowanie redakcyjne: mgr Magdalena Okoniewska Opracowanie techniczno-graficzne: mgr Małgorzata Pękala ISBN Druk i oprawa: Zakład Wydawniczy DrukTur Warszawa, ul. Wolska 45 tel wydawnictwo@druktur.com.pl

3 Spis treści Uwagi wstępne... 5 Rozdział I WYBRANE ZAGADNIENIA TEORETYCZNE REKREACJI RUCHOWEJ NA TLE JEJ ROZWOJU HISTORYCZNEGO W POLSCE (Andrzej Dąbrowski) 1.1. Tradycje wychowania do rekreacji w Polsce do roku Rekreacja ruchowa w 20-leciu międzywojennym Rekreacja ruchowa w Polsce po 1945 roku Rekreacyjne formy kultury fizycznej w programach organizacji młodzieżowych i społecznych Wartości i cele edukacji do rekreacji ruchowej Podstawowe pojęcia teorii rekreacji ruchowej Pozaszkolna rekreacja ruchowa w świetle ponowoczesnych trendów pedagogicznych Pojęcie kultury fizycznej, społeczny zasięg jej pozaszkolnych form i znaczenie dla wychowania młodzieży Ponowoczesność jako nurt reformatorski w światowej polityce, gospodarce i edukacji Ponowoczesność w amerykańskiej pedagogice krytycznej oraz jej europejskie i polskie edycje Znaczenie ponowoczesnych trendów pedagogicznych dla wychowania w rekreacji ruchowej w Polsce Rozdział II SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZE UWARUNKOWANIA REKREACJI RUCHOWEJ 2.1. Wychowanie do rekreacji ruchowej w rodzinie (Anna Dąbrowska, Joanna Kalecińska) Rola szkoły we wdrażaniu do rekreacji ruchowej uczniów (Elżbieta Biernat, Anna Dąbrowska) Wychowanie do rekreacji ruchowej alternatywnym programem edukacyjnym Organizacje działające na rzecz wychowania do rekreacji ruchowej (Bartłomiej Krynicki) Środki masowego komunikowania a rekreacja ruchowa (Krzysztof Jankowski)... 76

4 4 Spis treści 2.5. Rekreacja ruchowa osób dorosłych (Jolanta Lisowska) Rekreacja ruchowa osób trzeciego wieku (Ewa Kozdroń) Aktywność ruchowa w stylu życia, wzmacnianiu zdrowia i profilaktyce starzenia Zmiany potrzeb, postaw, motywów i barier w okresie starości Pozyskiwanie osób starszych do uczestnictwa w rekreacji ruchowej Kompetencje instruktora rekreacji ruchowej (Anna Dąbrowska) Rozdział III REKREACJA RUCHOWA Z PERSPEKTYWY WYBRANYCH NAUK 3.1. Rekreacja fizyczna w zwierciadle filozofii (Jerzy Kosiewicz) Psychologia w rekreacji zarys problematyki (Alicja Gorący) Organizacyjne aspekty rozwoju rekreacji ruchowej w Polsce (Jolanta Żyśko, Andrzej Smoleń) Ogólna charakterystyka systemu organizacyjnego rekreacji ruchowej w Polsce Charakterystyka działalności podstawowych jednostek organizacyjnych rekreacji ruchowej w Polsce Fizjologiczny aspekt uczestnictwa w rekreacji ruchowej (Bożena Wit) Biologiczna reakcja człowieka na wzmożoną aktywność fizyczną Intensywność wysiłku a wybrane formy aktywności rekreacyjnej Efekty zdrowotne systematycznego uczestnictwa w wysiłku rekreacyjnym

5 Uwagi wstępne Porządkujący namysł nad teorią rekreacji ruchowej skłania do opinii, iż teoria ta, obok teorii wychowania fizycznego, teorii sportu i wiedzy o rehabilitacji ruchowej człowieka, stanowi integralną część nauk o kulturze fizycznej, a w perspektywie, być może teorii kultury fizycznej. Nauki o kulturze fizycznej postrzegać można jako obszar refleksji nad rzeczywistością kulturową obejmującą wychowanie fizyczne, sport, rekreację ruchową (i turystykę) oraz rehabilitację ruchową. Cała ta sfera przynależy do szerzej rozumianej kultury, pojmowanej jako całokształt zobiektywizowanych elementów dorobku społecznego 1. Kultura fizyczna, rozumiana w kategoriach humanistycznych, zorientowana na wartości osobowości człowieka, takie jak zdrowie, rozwój, sprawność, uroda, znajduje wsparcie zarówno w personalizmie humanistycznym 2, jak i neotomistycznej teologii ciała Jana Pawła II 3. Na tle bliskiej nam teorii wychowania fizycznego jako nauki poznawczej, opisowej i wyjaśniającej, teoria rekreacji postrzegana jest jako nauka praktyczna 4. Stanowi przestrzeń rzeczywistości kulturowej ukształtowanej wokół aktywności w czasie wolnym, w której obok zachowań zdeterminowanych socjalizacją przebiegają procesy wychowania do rekreacji i kształcenia do rekreacji. W procesach tych, zorientowanych na osobowość człowieka, a więc i na jego ciało, pierwszorzędne znaczenie ma poznanie podmiotu naszych zabiegów, jego motywów, postaw, przekonań, potrzeb, stanu zdrowia, sprawności, wydolności itd. słowem całego człowieka. Procesy te silnie związane są z uwarunkowaniami środowiskowymi, bytowymi, kulturowymi i czasem wolnym. Tak więc teorię rekreacji ruchowej rozumiemy dziś jako obszar multidyscyplinarnej refleksji naukowej, odnoszący się do wszelkich akceptowanych społecznie zachowań ludzkich w czasie wolnym, podejmowanych dobrowolnie, bezinteresownie i dla przyjemności, służących odnowie i umacnianiu sił człowieka, jego aktywnej i różnorodnej samorealizacji o cechach zabawy, rozpatrywanej w kategoriach indywidualnych, grupowych i globalnych. Takiemu określeniu miejsca w systemie nauk oraz szczególnie sposobowi rozumienia teorii rekreacji ruchowej towarzyszy przekonanie o potrzebie odrzucenia klasycznego, na gruncie nauk multidyscyplinarnych, konfliktu poznawczego (metodologicznego) uformowanego wokół natury i kultury. Konstrukcja niniejszego 1 S. Czarnowski: Dzieła t.i. Warszawa S. Wołoszyn: Jaką pedagogikę uprawiamy? Głos w dyskusji. W: (red.) E. Malczewska, B. Śliwerski: Pedagogika i edukacja wobec nowych wspólnot i różnic w jednoczącej się Europie. Kraków J. Kosiewicz: Myśl wczesnochrześcijańska i katolicka wobec ciała. Warszawa M. Demel: O trzech wersjach teorii wychowania fizycznego. Próba ujęcia komplementarnego. Kultura Fizyczna 1989, nr 3-4.

6 opracowania, z uwagi na złożoną materię przedmiotu zainteresowań, nawiązuje do postulatów holizmu antropologicznego. W tym miejscu należy przypomnieć, że pierwsze prace naukowe integrujące zjawiska aktywności ruchowej należą do pionierów ogólnej teorii rekreacji ruchowej m.in. Macieja Demela, Włodzimierza Humena, Wiesława Siwińskiego, Ryszarda Winiarskiego oraz Teresy Wolańskiej, której wychowankowie współtworzyli to opracowanie. Wyrażam nadzieję, że niniejsza książka spotka się z aprobatą środowiska teoretyków rekreacji ruchowej i stanowić będzie inspirację do dalszych, pogłębionych studiów w tej dziedzinie. Słowa uznania i wdzięczności kieruję do Autorów tekstów, skupionych w rozdziałach drugim i trzecim. Dziękuję też prof. dr. hab. Zbigniewowi Krawczykowi oraz prof. dr. hab. Wiesławowi Siwińskiemu wybitnym uczonym w dziedzinie nauk o kulturze fizycznej, za recenzje niniejszej pracy. Andrzej Dąbrowski