PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA

Transkrypt

1 PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA wykład 1 dr Marta Herzberg Instytut Nauk Społecznych WSG Plan wykładu 1. Definicja pedagogiki opiekuoczej 2. Geneza pedagogiki opiekuoczej Przedmiot pedagogiki opiekuoczej i jej funkcje 5. Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami 1

2 Definicja pedagogiki opiekuoczej Pedagogika opiekuocza dyscyplina nauk pedagogicznych powiązana z pedagogiką społeczną i polityką socjalną, której przedmiotem jest zjawisko opieki nad dziedmi i młodzieżą osieroconymi, opuszczonymi, zaniedbanymi, a także osobami w innych kategoriach wieku, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej (Winiarski, 2004, s ). Geneza pedagogiki opiekuoczej Wielu pedagogiów upatruje genezy p.o. w ramach pedagogiki społecznej; twórcom p.s. (H. Radlioska, R. Wroczyoski, A. Kamioski) nadaje się też miano prekursorów p.o.; R. Wroczyoski: od filantropii do pedagogiki opiekuoczej 1966 r. ukazuje się fundamentalna praca R. Wroczyoskiego Wprowadzenie do pedagogiki społecznej ; w rozdziale Problemy pedagogiki opiekuoczej porusza zagadnienia: pojęcie i zakres p.o., rozwój problematyki i metod, p.o. w Polsce systemy, kierunki, współczesne zadania 2

3 Geneza pedagogiki opiekuoczej Inni pedagodzy są zdania, że genezy p.o. należy poszukiwad w ramach dorobku pedagogicznego J.C. Babickiego i ówczesnych pedagogów społecznych; Babicki pierwszy użył pojęcia pedagogika opiekuocza, wprowadził też terminy opieka całkowita, opieka częściowa, placówki opiekuoczo-wychowawcze 1973 r. p.o. weszła jako odrębny przedmiot do programów wyższych studiów pedagogicznych; przyczynił się do tego głównie J. Wołczyk autor wielu inicjatyw o charakterze naukowym, badawczym, wydawniczym, organizacyjnym Geneza pedagogiki opiekuoczej 1974 r. z inicjatywy J. Wołczyka powstał Zespół Pedagogiki Opiekuoczej Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN; ośrodek inicjujący i integrujący działania naukowo-badawcze w dziedzinie p.o.; skupiał pedagogów, psychologów, lekarzy, prawników, socjologów, pracowników administracji oświatowej; zorganizował 6 znaczących konferencji naukowych o zasięgu ogólnokrajowym, poświęconych problemom p.o. 3

4 Geneza pedagogiki opiekuoczej 1976 r. konferencja naukowa w Częstochowie na temat teoretycznych i metodologicznych podstaw p.o.; początek aktywnego rozwoju p.o. jako subdyscypliny pedagogiki Lata 70. i 80. liczne publikacje książkowe dotyczące p.o. (Pyrzyk, 2006, s ; Winiarski, 2004, s ) Historię p.o. można podzielid na cztery okresy: 1. okres międzywojenny ( ) geneza p.o. i pierwsze lata istnienia 2. okres powojenny ( ) p.o. jako konstytutywna częśd pedagogiki społecznej i próby wyodrębnienia 3. okres współczesny ( ) p.o. tworzy własne podstawy teoretyczno-metodologiczne 4. okres najnowszy (1990- ) okres transformacji systemowej i wpływów europejskich (Pyrzyk, 2006, s ) 4

5 Okres międzywojenny ( ) Do tej pory na gruncie polskim mamy do czynienia jedynie z praktyką opiekuoczowychowawczą (J. Korczak, K. Jeżewski, ks. B. Markiewicz, instytucje: Rada Główna Opiekuocza, Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci) J.C. Babicki i H. Radlioska jako twórcy pierwszych koncepcji teoretycznometodologicznych p.o. Okres międzywojenny ( ) J.C. Babicki pierwszy użył nazwy pedagogika opiekuocza bursy, ochronki, schroniska nazwał placówkami opiekuoczo-wychowawczymi podjął próbę zdefiniowania pojęd: wychowanie, opieka, potrzeba, postawa opiekuocza, atmosfera opiekuocza, wychowanie w małych grupach wyznaczył p.o. ścisły przedmiot badao wychowanie opiekuocze 5

6 Okres międzywojenny ( ) H. Radlioska nadała p.o. ważne miejsce w pedagogice społecznej: Pedagogika opiekuocza to szczegółowa dziedzina pedagogiki społecznej * +, przedmiot specjalizacji * +, w której szczególnej wagi nabierają dwa problemy: pomoc dziecku i rodzinie (pedagogika opiekuocza) Okres powojenny ( ) Okres kontynuacji rozumienia p.o. jako szczegółowej dyscypliny pedagogiki społecznej 1966 r. konferencja w Gdaosku; krytyka stanowiska pedagogów społecznych, polaryzacja stanowisk co do wizji p.o. 6

7 Okres współczesny ( ) Okres poszukiwao i pluralizmu koncepcji p.o., który trwa do dnia dzisiejszego Powstające koncepcje, mimo swych ograniczeo i wewnętrznych sprzeczności, nieliczenia się z genezą i historią p.o., przyczyniają się do powolnego, ale konsekwentnego jej rozwoju Okres najnowszy (1990- ) W aspekcie teoretycznym p.o. Schodzenie na drugi plan dotychczasowych koncepcji teoretyczno-metodologicznych Powstanie nowych koncepcji, związanych z personalizmem filozoficznym i chrześcijaoskim Promuje się coraz częściej rodzinne formy opieki wobec dzieci osieroconych (rodzinne domy dziecka, rodziny zastępcze, rodziny adopcyjne) 7

8 Przedmiot pedagogiki opiekuoczej Tożsamośd pedagogiki opiekuoczej da się ustalid poprzez określenie jej złożonego, specyficznego przedmiotu poznania, na który składa się: opieka międzyludzka, zwłaszcza nad dzieckiem, wychowanie przez opiekę poprzez przekazywanie wartości osobotwórczych (opieka wychowawcza), wychowanie opiekuocze, czyli nadawanie różnym formom wychowania, a szczególnie edukacji szkolnej, walorów opiekuoczych (Dąbrowski, 2006a, s. 254). Funkcje pedagogiki opiekuoczej Można wyodrębnid dziesięd funkcji pedagogiki opiekuoczej: 1. dostarczanie niezbędnej wiedzy o potrzebach ludzkich, a szczególnie o potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowanie, 2. stawianie obiektywnej diagnozy rzeczywistych zewnętrznych warunków, w jakich przebiegają procesy opiekuoczo-wychowawcze oraz gromadzenie wiedzy na temat psychofizycznej kondycji jednostki podlegającej opiece, 3. wskazywanie, jakie należy stosowad zasady, formy, metody i techniki sprawowania opieki, aby jej przebieg był prawidłowy, 8

9 Funkcje pedagogiki opiekuoczej 4. wypracowanie wskazao co do zasad, form, metod i technik wychowania opiekuoczego, 5. ukazywanie możliwości i powinności opiekuoczej waloryzacji wychowania, 6. opisywanie i wyjaśnianie istotnych relacji zachodzących między opieką a wychowaniem, a zwłaszcza rzeczywistych oraz możliwych związków i zależności między tymi dziedzinami, 7. kreowanie i rozwijanie wiedzy o wartościach opieki międzyludzkiej, których urzeczywistnienie stanowi dla opiekuna zobowiązanie nie do odrzucenia, Funkcje pedagogiki opiekuoczej 8. rozwijanie wiedzy o postulowanym, a jednocześnie realistycznym modelu naturalnego (nieformalnego) i jednocześnie profesjonalnego opiekuna, 9. dostarczanie wiedzy o roli i miejscu pedagogiki opiekuoczej w systemie nauk społecznych oraz jej specyficznych treściach, funkcjach i charakterze, 10.gromadzenie wiedzy historycznej z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuoczego, głównie w aspektach analizy krytyczno-porównawczej (Dąbrowski, 2006a, s ). 9

10 Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami Ogólne określenie p.o. dopełnia się w jej specyficznych związkach z innymi dyscyplinami, a zwłaszcza z: pedagogiką ogólną pedagogiką społeczną pedagogiką specjalną psychologią ogólną (Dąbrowski, 2006a, s. 255). Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami PEDAGOGIKA OGÓLNA treści autonomiczne treści podrzędnie zależne treści autonomiczne PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA Rys. 1. Relacja: pedagogika ogólna a opiekuocza Źródło: Dąbrowski, 2006b, s. 31 Częściowe podrzędne zawieranie się 10

11 Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami PEDAGOGIKA SPOŁECZNA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA Teren wspólny Rys. 2. Relacja: pedagogika społeczna a opiekuocza Źródło: Dąbrowski, 2006b, s. 33 Wspólny teren poznania Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami PEDAGOGIKA SPECJALNA PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA Przedmiot wspólny Rys. 3. Relacja: pedagogika specjalna a opiekuocza Źródło: opracowanie własne na podstawie Dąbrowski 2006b, s. 34 Wspólny przedmiot poznania 11

12 Pedagogika opiekuocza w relacjach z innymi dyscyplinami PSYCHOLOGIA OGÓLNA teoria potrzeb PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA Rys. 4. Relacja: psychologia ogólna a pedagogika opiekuocza Źródło: opracowanie własne na podstawie Dąbrowski 2006a, s. 256 Teoriotwórcze wykorzystywanie psychologii ogólnej Bibliografia Dąbrowski Z. (2006a). Pedagogika opiekuocza. W: B. Śliwerski (red.), Pedagogika, Tom 3, Subdyscypliny wiedzy pedagogicznej. Gdaosk: Gdaoskie Wydawnictwo Pedagogiczne, s Dąbrowski Z. (2006b). Pedagogika opiekuocza w zarysie, Tom 1. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmiosko-Mazurskiego. Pyrzyk I.J. (2006). Wprowadzenie do pedagogiki opiekuoczej. Włocławek: Wyższa Szkoła Humanistyczno-Ekonomiczna we Włocławku. Winiarski M. (2004). Hasło: Pedagogika opiekuocza. W: T. Pilch (red.), Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku, Tom 4. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak, s