JAK POMÓC DZIECKU Z PROBLEMAMI DYSLEKTYCZNYMI

Transkrypt

1 JAK POMÓC DZIECKU Z PROBLEMAMI DYSLEKTYCZNYMI W statnich latach głśn pdejmwany jest prblem dysleksji. Psychlgwie zaczęli zajmwać się nim dpier w latach trzydziestych XX wieku. Jedną z najstarszych rganizacji działających na rzecz dzieci z prblemami dyslektycznymi jest Twarzystw Dysleksji im. Ortna, które pwstał w 1949 r. w Stanach Zjedncznych. W Eurpie w 1987 rku utwrzn Eurpejskie Twarzystw Dysleksji, które zrzesza 15 krajów Eurpy. W Plsce Plskie Twarzystw Dysleksji zstał zarejestrwane w r. i jest człnkiem Eurpejskieg Twarzystwa Dysleksji, a prf. Martą Bgdanwicz piastuje funkcję wiceprzewdniczącej. W 1992 r. Światwa Organizacja Zdrwia na knferencji w Genewie przyjęła Międzynardwą Statystyczną Klasyfikację Chrób i Prblemów Zdrwtnych. W Międzynardwej Klasyfikacji Zaburzeń ICD10 specyficzne trudnści w nauce czytania i pisania zstały ujęte w spsób następujący: F.81 - specyficzne zaburzenia rzwju i umiejętnści szklnych F specyficzne zaburzenia panwania umiejętnści czytania F specyficzne zaburzenia panwania umiejętnści prawidłwej piswni F specyficzne zaburzenia panwania umiejętnści arytmetycznych F.82 - specyficzne zaburzenia rzwju funkcji mtrycznych (dysgrafia) W każdej szkle istnieje pewna grupa dzieci mających duże trudnści w panwaniu umiejętnści czytania i pisania. Jeżeli ich przyczyną nie są wady wzrku i słuchu, zaburzenia neurlgiczne, bniżny pzim rzwju umysłweg, zaniedbanie śrdwiskwe, niewłaściwe metdy nauczania raz czynniki emcjnaln-mtywacyjne, t istnieje duże prawdpdbieństw, iż jest t dysleksja rzwjwa. Diagnza dysleksji dtyczy więc wyłącznie (według ustaleń PTD raz Kmisji Egzaminacyjnej) uczniów z nrmą intelektualną (a nawet inteligencją wyską), zmtywwanych, prawidłwym rzwju emcjnaln-spłecznym, sprawnie przebiegającym prcesie edukacyjnym psiadających wiedzę i zdlnść rzwiązywania prblemów. Przejawia się t siągnięciami dydaktycznymi w pstaci bardz dbrych cen z większści przedmitów i utrzymującymi się specyficznymi trudnściami w czynnściach pisania i czytania, które mgą isttnie wpływać na wybiórcze kłpty w nauce. Niezmierne ważne jest tutaj również kształtwanie umiejętnści w dziedzinie rtgrafii. Z dświadczeń pradnictwa wynika, że większść uczniów nie zna zasad rtgraficznych.

2 Wszystkie działania nauczycieli i terapeutów zmierzające d pprawy sytuacji dziecka dyslektyczneg w szkle mają sens i mgą przynieść pżądane rezultaty tylk wówczas, gdy twarzyszy im dbra wla i zaangażwanie tak ucznia, jak i jeg rdziców. Ważne jest uświadmienie uczniwi, że pinia psychlgiczna, stwierdzająca u nieg prblemy dyslektyczne, nie jest zwlnieniem d pracy, ale wręcz przeciwnie mbilizacją d ćwiczeń i własnej aktywnści. Pdstawą pwdzenia jest własna, systematyczna praca dzieci w szkle, a szczególnie cdzienne, ddatkwe ćwiczenia w dmu, zalecane i mnitrwane przez specjalistę z zakresu terapii pedaggicznej ( becnie w dkumentach MENiS termin reedukacja zastąpiny jest pjęciem terapia pedaggiczna w zakresie specyficznych trudnści w pisaniu i czytaniu) i praca z pmcą rdziców. Ustawa systemie światwym mówi, że system światy zapewnia dstswanie wymagań edukacyjn-egzaminacyjnych d mżliwści ucznia, u któreg stwierdzn specyficzne trudnści w uczeniu się lub deficyty rzwjwe uniemżliwiające sprstanie wymaganim edukacyjnym, wynikającym z prgramu nauczania, na pdstawie pinii pradni psychlgiczn-pedaggicznej. Pdstawą prawną jest aktualnie Rzprządzenie MENiS z dnia rku w sprawie warunków i spsbu ceniania, klasyfikwania i prmwania uczniów i słuchaczy raz przeprwadzania sprawdzianów i egzaminów w szkłach publicznych. Zadanie dstswania warunków egzaminu d dysfunkcji uczniów należy d kmpetencji dyrektra szkły - przewdnicząceg szklneg zespłu egzaminacyjneg. Ważne jest również, że uczeń dyslektyczny raz jeg rdzice lub prawni piekunwie mgą sami zdecydwać, czy zechcą skrzystać z prpnwanych udgdnień, a decyzję pwinni w frmie pisemnej przekazać dyrekcji szkły. Pdejmwanie terapii wbec dzieci w klasach młdszych jest becnie pwszechne, natmiast prblem dysleksji uczniów w starszym wieku szklnym nie jest d kńca rzwiązany. W starszym wieku szklnym prblem dysrtgrafii jest jednym z najczęstszych prblemów spśród specyficznych trudnści w uczeni się. U uczniów tych zmniejsza się zazwyczaj liczba takich błędów jak mylenie liter, puszczanie ich lub całych ich grup. Natmiast wraz z pszerzaniem materiału rtgraficzneg, kniecznścią pisania dłuższych ntatek i samdzielnych prac pisemnych zwiększa się liczba błędów typw rtgraficznych. Główną przyczyną trudnści w nauce rtgrafii w starszym wieku szklnym jest późnienie w rzwju lub nieprawidłwe funkcjnwanie nawet jedneg analizatra. T zakłóca bwiem prces kształtwania się umiejętnści pisania, gdyż utrudnia wytwrzenie się prawidłwych pwiązań między pszczególnymi śrdkami w mózgu. Zaburzna praca analizatrów pwduje trudnści w utrwalaniu brazów wzrkwych wyrazów, czyli pwstawanie spstrzeżeń. Jednak pmcy ucznim z dysleksją należy udzielać w każdym wieku - nigdy nie jest na t za późn. Praca z uczniem z zaburzeniami funkcji percepcyjn mtrycznych pwinna dbywać się w frmie zajęć terapii pedaggicznej, wspieranej przez pracę samkształceniwą lub na

3 zasadzie ukierunkwywania prcesu samkształcenia i samkntrli, głównie w przypadku uczniów starszych. Specjaliści zajmujący się prblematyką dysleksji zalecają w pracy z dzieckiem ze specyficznymi trudnściami w czytaniu i pisaniu, stswanie szeregu praktycznych wskazówek przez terapeutów, nauczycieli i rdziców: 1. Nie należy: Spdziewać się, że dzieck wyrśnie z teg typu prblemów. Łudzić się, ze kłpty ucznia pzbawineg specjalistycznej pmcy graniczą się d czytania i pisania i skńczą się w młdszych klasach szkły pdstawwej. Traktwać ucznia jak niezdlneg, złeg lub leniweg. Ograniczać uczniwi liczbę zajęć pzalekcyjnych i zwalniać g z systematycznych ćwiczeń i pracy nad sbą. 2. Wskazane jest: Jak najwcześniejsze zabserwwanie trudnści ucznia, pdjęcie próby kreślenia ich charakteru i przyczyny. Sknsultwanie prblemu dziecka ze specjalistą (psychlgiem, lgpedą, pedaggiem, ewentualnie lekarzem). Zrzumienie ucznia, jeg ptrzeb, mżliwści, graniczeń, aby zapbiec wystąpieniu wtórnych zaburzeń emcjnalnych. Utrzymywanie kntaktu z pradnią, efektywne wykrzystywanie zaleceń zawartych w pinii psychlgiczn pedaggicznej raz ustalenie reguł współpracy z rdzicami dziecka. Uczynienie dziecka dpwiedzialnym za pracę nad sbą, rdziców za pmaganie dziecku, a pedagga za bycie dradcą. Okazywanie życzliwści, cierpliwści i wyrzumiałści. Stswanie różneg rdzaju wzmcnień raz stwarzanie sytuacji zapewniających przeżycie sukcesu. Uczenie spsbów radzenia sbie w sytuacjach trudnych. Ćwiczenie dprnści psychicznej. Stswanie indywidualnych wymagań w zakresie przekazywania i egzekwwania nwych treści prgramwych.

4 W pracy z dzieckiem dyslektycznym isttne jest uczenie plisensryczne, angażujące jedncześnie zmysł słuchu, wzrku i kinestezji. Należy maksymalnie wykrzystywać te funkcje, które są prawidłw rzwinięte raz ćwiczyć te słabsze. Równcześnie uczeń musi mieć świadmść, że kłpty w czytaniu i pisaniu t jeg prblem. Natmiast terapeuta pwinien udzielać wszechstrnnej pmcy w pknywaniu trudnści dyslektycznych raz pzytywnie nastawiać dzieck d efektów jeg pracy, które częst nie są miardajne w stsunku d włżneg wysiłku. Trzeba dbierać różnrdne frmy i metdy pracy, nie ma bwiem innej mżliwści pdniesienia sprawnści czytania i pisania niż ćwiczenia w tym zakresie. Spsby pracy z uczniami mającymi trudnści dyslektyczne (trudnści w czytaniu): Dzieci z zaburzeniami dyslektycznymi nie pwinny być dpytywane głśneg czytania w becnści całej klasy, gdyż na skutek narastająceg napięcia emcjnalneg dzieck czyta grzej. Głśne czytanie zalecane jest wówczas, gdy czytany tekst zstał pracwany w dmu. Uczniwie nie pwinni czytać zbyt długich czytanek. Należy wprwadzić czytanie selektywne głśne i ciche ze sprawdzeniem zrzumienia tekstu. Nie wln pzwalać dziecim dyslektycznym na głśne czytanie bez kntrli, gdyż pwduje t utrwalanie błędów i nie dsknali techniki czytania. Ćwiczenia w czytaniu głśnym pwinny dbywać się wyłącznie pd kntrlą nauczycieli, rdziców, tak aby dzieck czytał pprawnie, pwli i wyraźnie. Ćwiczenia w czytaniu pwinny dnsić się d takich prcesów jak: pstrzeganie, rzpznawanie i rzumienie. Praca nad pwiększeniem pla widzenia umżliwia wzrst tempa czytania. W celu usprawnienia czytania mżna stswać tzw. metdę reprterską, plegającą na nagrywaniu czytaneg tekstu, dtwarzaniu g i zwracaniu uwagi na ppełniane błędy. W pracy z uczniem dyslektycznym prpnuje się wykrzystywać tzw. książki mówine. Są t taśmy magnetfnwe z nagraniami lektur szklnych, dstępne w biblitekach pedaggicznych lub dla sób niepełnsprawnych (niewidmych). Książki mówine pmagają ucznim przeczytać dpwiednie lektury w krótszym czasie.

5 Przykłady ćwiczeń w czytaniu: 1. Ćwiczenia usprawniające technikę czytania i rzumienie: Labirynty dczytywanie haseł z liter zebranych p drdze. Łączenie w pary wyrazów różniących się jedną literą. Pdkreślenie wśród rzsypanych wyrazów wyrazów pięciliterwych, sześciliterwych itp. Przestawianie liter w pdanych wyrazach twrzenie pjęć: nazwy drzew, kwiatów, warzyw itp. Stawianie pinwych kresek w tekście pisanym ciągiem w celu wydrębnienia wyrazów. Wyszukiwanie wyrazów ukrytych w pdanych słwach. Dzielenie tekstu (wiersza) na wyrazy, wstawienie znaków interpunkcyjnych. Uzupełnianie luk w tekście wyrazami umieszcznymi pniżej. Wykreślanie z tekstu pmyłkw umieszcznych wyrazów. Wykreślenie z tekstu wyrazów, które nie pasują d kntekstu. Ciche czytanie tekstu i wyknywanie pleceń sprawdzających zrzumienie treści. Nadawanie tytułów przeczytanym histryjkm. Książka mówina : prezentwanie pczątku książki mówinej przez sbę drsłą, dzieck kntynuuje czytanie z użyciem kasety magnetfnwej. Zadaniem dziecka jest: słuchanie tekstu, przy jednczesnym śledzeniu g w książce, słuchanie tekstu bez czytania, streszczenie przeczytaneg tekstu (ustne lub pisemne), dyskusja nad tekstem. 2. Ćwiczenia usprawniające ruchy czu pdczas czytania:

6 Odczytywanie par wyrazów w klumnach wyrazy pdbne ptycznie, jak i w brzmieniu fnetycznym. Śledzenie wzrkiem biegu linii granicznych punktami (cyfry i litery). Śledzenie wzrkiem p śladzie linii łączących figury, tam Czytanie tekstu (pzim wierszami) rzmieszczneg w dwóch, trzech ddzielnych grupach. Pstrzeganie tekstu szybkimi dwma lub trzema rzutami czu. Odczytywanie wyrazów w pinie (metda wertykalna). Czytanie tekstu sylabami (pinw). Spsby pracy z uczniami mającymi prblemy dysrtgraficzne: Ćwiczenia w czytaniu pwinny łączyć się z ćwiczeniami w pisaniu. Dyktanda i prace pisemne ucznia z dysrtgrafią należy ceniać jakściw (piswa cena błędów), pd warunkiem systematycznej pracy w zakresie utrwalania reguł rtgrafii i krekty błędów w zeszytach. Ćwiczenia w pisaniu pwinny być przeprwadzane systematycznie, w spkjnej atmsferze, bez pśpiechu i zdenerwwania. Praca taka jest skuteczna wówczas, kiedy przeprwadzna jest wytrwale przez szereg miesięcy. Ćwiczenia w pisaniu pwinny być kntlwane przez sbę drsłą tak, aby zapewnić natychmiastwą pprawę ewentualnych błędów. W pracy z uczniem jak najczęściej prpnuje się stswać różne gry dydaktyczne, które wszechstrnnie stymulują rzwój funkcji pznawczych. W pczątkwej fazie pracy usprawniającej pprawną piswnię rtgraficzną należy kncentrwać się na nauce pisania wyrazów z kreślnym prblemem rtgraficznym. Od nauki pisania pszczególnych wyrazów, ich analizy słuchwej i wzrkwej należy przejść d pisania związków wyrazwych. W późniejszym czasie dzieck pwinn pracwać z pjedynczymi zdaniami, a następnie z tekstem. Pwyższe zadania ćwiczą spstrzegawczść, pamięć, kncentrację uwagi, zauważanie prblemu rtgraficzneg. Przykłady ćwiczeń w pisaniu:

7 Czytanie, zapamiętywanie i zapisywanie z pamięci zestawu wyrazów (10 15 wyrazów). Pdawanie jak największej ilści przymitników kreślających cechy wybranych rzeczwników. Układanie wyrazów zaczynających i kńczących się na kreślną literę. Układanie zdań z wykrzystaniem wszystkich pdanych wyrazów (wyrazy rzsypane). Zapamiętywanie układy figur gemetrycznych ryswanie z pamięci identyczneg układu. Dpisywanie d pdaneg zestawu wyrazów wyrazów pdbnym znaczeniu. Odnajdywanie w tekście (pisanym ciągiem) nazw zwierząt, rślin itp. Układanie wyrazów np. z rz z wykrzystaniem pdanych sylab. Twrzenie łańcucha wyrazów z trudnściami rtgraficznymi. Każdy następny wyraz zaczyna się d statniej litery pprzednieg. Przekształcanie pdanych wyrazów w inne, pprzez zamianę klejnści sylab. Wyszukiwanie w pdanym zbirze liter wyrazów jednsylabwych, dwusylabwych z trudnściami rtgraficznymi. Spstrzeganie różnic na brazkach wymienianie i zapisywanie szczegółów, którymi się różnią. Dpisywanie synnimów d pdanych wyrazów np. z uwzględnieniem piswni ch h, ó u, rz ż. Rzwiązywanie diagramów z wykrzystaniem infrmacji zawartych w pdanym tekście. Twrzenie rymu d pdanych wyrazów z trudnściami rtgraficznymi. Prządkwanie rzsypanych wypwiedzi twrzenie dialgu. Redagwanie pwiadań z wykrzystaniem pdanych wyrazów. Pisanie prac na kmputerze z wykrzystaniem edytra tekstu mżliwść natychmiastwej krekty błędów. Przykładem innych ćwiczeń pprawnej piswni są tygdniwe ćwiczenia wg prpzycji prf. Marty Bgdanwicz raz dyktand w 10 punktach z kmentarzem rtgraficznym (również pracwane przez prf. Bgdanwicz).

8 Wykaz prpnwanych d wykrzystania pdręczników, zestawów ćwiczeń, gier dydaktycznych raz prgramów kmputerwych: Bgdanwicz M., O dysleksji czyli specyficznych trudnściach w czytaniu i pisaniu dpwiedzi na pytania rdziców i nauczycieli, Lublin 1994 Chylińska H., Szybkie czytanie, Warszawa, WSiP 1984 Dąbrwska M., Mje dzieck jest dyslektykiem, Warszawa, Wydawnictw Sewenth Sea 2003 Kaszuba Lizurej A., W krainie rtgrafii, Gleszów 1999 Król F., Sztuka czytania, Warszawa, WSiP 1982 Kujawa E., Kurzyna M., Reedukacja dzieci z trudnściami w czytaniu i pisaniu metdą 18 struktur wyrazwych, Warszawa, WSiP 1996 Łuczak A., Murdzek A., Rzumiem, c czytam ćwiczenia w czytaniu ze zrzumieniem dla uczniów gimnazjum, Gdańsk, Gdańskie Wydawnictw Oświatwe 2000 Mickiewicz J., Jedynka z rtgrafii?: rzpznawanie dysleksji, dysgrafii i dysrtgrafii w starszym wieku szklnym, Truń, Dm Organizatra TNOiK 1996 Pmirska Z., Wygraj z dysleksją, Kielce, Wydawnictw Pedaggiczne ZNP 2004 Saduś Z., Zeszyty d ćwiczeń d nauki rtgrafii, Ople 1995 Studnicka J., Prgram edukacyjn terapeutyczny Ortgrafitti złżny z 9 zeszytów, Gdynia, Wydawnictw Pedaggiczne Opern 2003 Szyndler L., Pmyśl, zapamiętaj, zapisz, Kraków, Wydawnictw Pl Druk 2004 Tarnwska E., 202 dyktanda, Warszawa, Wydawnictw Skrypt 1999 Gry dydaktyczne: Czabaj R., Gra rtgraficzna: Mam wersja brazkw wyrazwa wersja wyrazwa Pusy Prgramy kmputerwe:

9 Na trpach języka plskieg multimedialny prgram dla uczniów gimnazjum (klasy 1 3) i szkły pdstawwej (klasy 4 6). Plnez język plski dla każdeg (Zestaw prgramów d nauki języka plskieg dla uczniów szkół pdstawwych i średnich). Dyktand (Śrdek dydaktyczny zalecany przez Ministra Edukacji Nardwej d nauczania języka plskieg, prgram dstswany d zrefrmwanej szkły). Spsób na rtgrafię (Plecany przez Plskie Twarzystw Dysleksji terapia dysrtgrafii dla dzieci ze starszych klas szkły pdstawwej). Samuczek rtgraficzny (terapia dysrtgrafii dla gimnazjalistów i licealistów). Sylaba p sylabie (Terapia dysleksji. Prgram d nauki czytania dla dzieci ze starszych klas szkły pdstawwej i gimnazjalistów, także przydatny w terapii lgpedycznej). prac. Agnieszka Fabian, Iwna Gerhardt - Regucka (na pdstawie literatury przedmitu)