MIROEKONOMIA EKONOMICZNE MYŚLENIE. dr Sylwia Machowska

Transkrypt

1 MIROEKONOMIA EKONOMICZNE MYŚLENIE dr Sylwia Machowska 1

2 Zaliczenie przedmiotu Przedmiot kończy się zaliczeniem oraz egzaminem na ocenę. Egzamin pisemny skonstruowany na bazie wykładów. Zaliczenie testu to 51% poprawnych odpowiedzi. Do poprawki egzaminu przystępują tylko osoby, które uzyskają ocenę niedostateczną, bądź z przyczyn usprawiedliwionych nie stawiły się na pierwszy termin. 2

3 NIE POPRAWIAMY ocen pozytywnych np. 4,5 na 5. Egzamin odbywa się w sesji egzaminacyjnej, poprawka egzaminu w sesji poprawkowej. Wyznaczane terminy nie są terminami alternatywnymi bezwzględnie należy się stawiać na każdy termin. Nieobecność na egzaminie może być usprawiedliwiona tylko zwolnieniem lekarskim. Nie ma też możliwości przepisywania ocen. 3

4 Literatura piękna 1. Kamińska T., Kubska-Maciejewicz, B., Laudańska- Trynka J., Teoria podejmowania decyzji przez podmioty rynkowe, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Czarny E., Nojszewska E., Mikroekonomia, PWE, Warszawa Kątowski T., Podstawowy wykład z mikroekonomii, Wyd. Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Mikroekonomia, PWE, Warszawa Klimczak B., Mikroekonomia, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego, Wrocław

5 Podstawowe pojęcia Pochodzenie nazwy ekonomia Nazwę przypisuje się Arystotelesowi. Pochodzi ze złożenia dwóch słów: oikos (gospodarstwo domowe) i nomos (prawo). Ekonomia jest wiedzą o działalności w oikosie, dającą się ująć w postaci praw naukowych. 5

6 Ekonomia jest nauką NAUKA - jest to systematyczne przedstawianie rzeczywistości, oparte na logicznie uzasadnionych regułach. Kiedy wiedza jest nauką? 6

7 Wiedza aspirująca do miana nauki musi posiadać: przedmiot badań (to czym zajmuje się), swój język, metody i środki pozwalające na odkrywanie prawidłowości badanych zjawisk. 7

8 O czym jest ekonomia? - definicje Ekonomia nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji. 8

9 Ekonomia - jest nauką o tym, jak społeczeństwa radzą sobie z problemem rzadkości zasobów, jak używają ich do produkcji wartościowych dóbr i jak dzielą je pomiędzy różne grupy ludzi. 9

10 Rzadkość Pojęcie ograniczoności (rzadkości) zasobów wynika z faktu, że ludzie zawsze chcą konsumować więcej niż są w stanie wytworzyć. Powstaje luka między ogólną sumą dóbr i usług potrzebnych do zaspokojenia potrzeb społeczeństwa, a możliwością ich wytworzenia. 10

11 Ograniczoność środków Ograniczone środki mogą być zastosowane w różny sposób. Do wytworzenia tego samego produktu można użyć różnych narzędzi, materiałów, metod i technik produkcji. Zatem środki te można stosować alternatywnie. Powstaje więc problem wyboru. albo 11

12 Ograniczoność środków Ponieważ jednak nie można tych samych środków skierować jednocześnie do różnych dziedzin, by realizować różne cele, należy się zająć ich alokacją, czyli odpowiednim rozdysponowaniem. 12

13 Stąd wniosek, że ekonomia stawia sobie za cel sformułowanie teorii racjonalnego gospodarowania rzadkimi środkami, mającymi alternatywne zastosowanie. 13

14 EKONOMIA MIKROEKONOMIA Patrzy na gospodarkę narodową przez pryzmat przedsiębiorców i konsumentów z punktu widzenia maksymalizacji ich korzyści MAKROEKONOMIA W analizie gospodarki posługuje się wielkimi agregatami 14

15 Mikroekonomia Mikroekonomia to dziedzina nauki zajmująca się badaniem konkretnych podmiotów np. przedsiębiorstwa, gospodarstwa, a także określonymi rynkami np. rynek usług turystycznych 15

16 Mikroekonomia upraszcza rzeczywistość, zakładając ekstremalne warunki gospodarowania (doskonałą konkurencję, pełny monopol), przez co dość precyzyjnie analizuje zachowania producenta i konsumenta. Składają się na nią badania współzależności: Kosztów produkcji Utargów Cen Produkcyjności czynników produkcji Płac Zysków producentów Rent 16

17 Makroekonomia Makroekonomia jest to dziedzina nauki zajmująca się badaniem zjawisk w skali całego kraju np. skalą bezrobocia, PKB, inflacją, itp. 17

18 Makroekonomia bada współzależności między takimi agregatami, jak: Dochód narodowy Wydatki konsumpcyjne Wydatki inwestycyjne Oszczędności Dochody i wydatki budżetu państwa Bilans handlowy i płatniczy kraju Popyt na pieniądz i podaż pieniądza Przeciętny poziom cen Zatrudnienie i bezrobocie 18

19 Teoria ekonomiczna Teorią ekonomiczną nazywamy zbiór twierdzeń wyjaśniających zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane w modelu ekonomicznym. 19

20 Model ekonomiczny Modele teoretyczne to konstrukcje myślowe mające na celu wyjaśnienie obserwowanych zjawisk. Służą do wyizolowania badanych zjawisk, po to aby wyraziście ujawniły się badane zależności. 20

21 Teoretyczny model ekonomiczny składa się z pewnej liczby założeń, w których: - odrzuca się pewne zjawiska uznane za przypadkowe lub nieistotne, - przyjmuje się, że badane zjawiska, przedmioty i osoby mają określone cechy. 21

22 Ceteris paribus Użycie tego zwrotu oznacza świadome odrzucenie, w celu uproszczenia rozumowania, możliwości zajścia pewnych wydarzeń lub warunków, mogących zaburzyć związek między przesłanką a wnioskiem. Oznacza: przy innych warunkach niezmienionych. W każdym rozumowaniu odnaleźć można następujące elementy: racja i następstwo, przesłanka i konkluzja (wniosek). Zdanie A jest racją zdania B, zaś zdanie B jest następstwem zdania A wtedy, gdy prawdziwość zdania A jest gwarancją prawdziwości zdania B. Zdanie stanowiące podstawę do uznania (wyprowadzenia) innego zdania nazywa się przesłanką rozumowania, a zdanie uznane (wyprowadzone) na podstawie przesłanki rozumowania nazywa się konkluzją (wnioskiem) rozumowania (wyprowadzania). 22

23 Ceteris paribus Rynek upraw rolnych 23

24 Proces gospodarowania Jaki jest cel gospodarczej działalności człowieka? Naturalnym celem gospodarczej działalności człowieka jest zaspokajanie potrzeb. 24

25 Co to są za potrzeby? Potrzeba to subiektywne odczuwanie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych rzeczy bądź warunków, które człowiek uważa za niezbędne do utrzymania go przy życiu, umożliwienia mu rozwoju, realizowania ról społecznych itp. Cechami potrzeb są indywidualizm i subiektywizm. 25

26 Jakie środki służą do zaspokojenia potrzeb? Zaspokojenie potrzeb (osiąganie korzyści) wymaga odpowiednich środków przede wszystkim materialnych. Wszystkie środki służące bezpośrednio lub pośrednio do zaspokajania potrzeb ludzkich w formie rzeczy, usług lub stanu, nazywamy dobrami. 26

27 Co to są dobra ekonomiczne i jakie mają właściwości? Dobra ekonomiczne (wytwarzane przez człowieka w ograniczonej ilości) mają dwie główne cechy: - do ich wytwarzania trzeba użyć pracy ludzkiej oraz innych dóbr ekonomicznych, - są dobrami rzadkimi (w danym czasie mogą być wytworzone w ograniczonej ilości i przez to tylko częściowo zaspokoić potrzeby). 27

28 Co to są czynniki wytwórcze? Czynnik wytwórczy (inaczej: nakład, czynnik produkcji) - to dobro lub usługa wykorzystywana w procesie produkcji. Klasyczny podział czynników wytwórczych obejmuje kolejno ziemię, pracę i kapitał. 28

29 Mogą to zatem być zarówno materiały, maszyny, surowce, praca i inne niezbędne czynniki. Przedsiębiorstwo zazwyczaj ustala konkretne proporcje pomiędzy czynnikami wytwórczymi, a więc stosuje pewną metodę produkcji. 29

30 Gospodarowanie jako proces dokonywania wyborów Fundamentalne założenie ekonomii (klasycznej) mówi o tym, że potrzeby ludzkie są nieograniczone, a środki będące do dyspozycji każdego społeczeństwa są ograniczone. 30

31 Stąd konieczność wyboru coś za coś zawsze jeśli wybieramy jedno to tracimy coś innego. Pojawia się kategoria kosztu alternatywnego. 31

32 32

33 Gospodarowanie - współzależności EKONOMIA jest nauką o... zaspokajaniu potrzeb które dotyczą konsumpcji dóbr i usług które są produkowane z rzadkich zasobów potrzeby są nieograniczone konieczne jest dokonywanie wyboru podaż surowców jest ograniczona oznacza to, że wszystkim wyborom towarzyszą koszty alternatywne 33

34 Koszt alternatywny Koszt alternatywny to koszt zaniechanych możliwości. Mierzony jest on wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy w tym celu, aby zwiększyć produkcję innych dóbr. Koszt alternatywny to najlepsza z odrzuconych alternatyw. 34

35 Koszt alternatywny OGRANICZONY DOCHÓD zmusza Cię do zakupu biletu na koncert albo kilku płyt TWOIM WYBOREM JEST bilet na koncert KOSZTEM ALTERNATYWNYM SĄ płyty z których zrezygnowałeś Koszt alternatywny = poświęcenie najkorzystniejszego odrzuconego wyboru 35

36 Podstawowe problemy wyboru ekonomicznego Mając na uwadze nieograniczone potrzeby człowieka oraz ograniczone zasoby czynników wytwórczych (praca, kapitał i ziemia), społeczeństwo gospodarujące stoi przed koniecznością wyboru, co do tego: jakie i ile czynników wytwórczych przeznaczyć na produkcję dobra X, Y, czy Z. 36

37 37

38 O alokacji czynników wytwórczych pomiędzy różne zastosowania (produkcję X, Y, Z) w mechanizmie rynkowym decyduje rynek, dokładniej cena równowagi rynkowej. 38

39 Rynek jest właśnie tym miejscem, gdzie podmioty gospodarujące w gospodarce towarowo pieniężnej, kierując się racjonalnością wyborów (kupić najtaniej i sprzedać najdrożej) porozumiewają się co do przedmiotu kupna sprzedaży (co?, ile?) oraz jego ceny. 39

40 Uzgodniona cena pomiędzy kupującym a sprzedającym, a więc reprezentantem popytu i podaży, jest niczym innym jak ceną równowagi na danym rynku. 40

41 Sfinalizowanie aktu kupna i sprzedaży, np., na dobro X jest jednocześnie sygnałem dla producenta: co? i ile? produkować. Racjonalność gospodarowania przedsiębiorcy, nastawionego na maksymalizację zysku, określa dodatkowo odpowiedz na pytanie - jak? produkować. 41

42 Przedsiębiorca znając cenę sprzedaży dobra X będzie zmierzał do zakupu takiej ilości czynników wytwórczych, by stosując osiągalną technikę zminimalizować przeciętny koszt produkcji przy danej skali zbytu. 42

43 Wybór racjonalny Zarówno w przypadku konsumenta (reprezentant popytu), jak i przedsiębiorcy (reprezentant podaży) mamy do czynienia z racjonalnym wyborem. 43

44 Krzywa możliwości produkcyjnych krzywa transformacji produktu 44

45 Krzywa możliwości produkcyjnych krzywa transformacji produktu Istotę racjonalnych wyborów ekonomicznych (wyborów najlepszych z możliwych w uproszczonym modelu gospodarki) ilustruje krzywa możliwości produkcyjnych, która znajduje uzasadnienie w poniższym przykładzie: 45

46 Przykład Wyobraźmy sobie, ze gospodarka kraju LILIPUT dysponuje określonymi zasobami czynników produkcji, w tym zasobem 5 pracowników, których może alokować pomiędzy produkcję różnych dóbr. Inne czynniki wytwórcze (np. maszyny) są nieprzenoszalne i niezmienne (ceteris paribus). 46

47 Przykład Korzystając z kolejnych uproszczeń naszej modelowej analizy załóżmy, że w danej gospodarce produkujemy tylko koszule i komputery, zaś każdy pracownik ze względu na swoją uniwersalność może być zatrudniony zarówno przy produkcji koszul, jak i komputerów oraz, że każdy kolejny zatrudniony uzyskuje taką samą wydajność. 47

48 W analizowanym przypadku, każdy pracownik może wyprodukować w porównywalnym czasie 2 koszule lub jeden komputer. Skrajnymi przypadkami zatrudnienia może być zatrudnienie wszystkich pięciu pracowników przy produkcji koszul i żadnego przy produkcji komputera lub odwrotnie. Biorąc pod uwagę, że zaspokojenie potrzeb związane jest z posiadaniem jednocześnie koszuli i komputera, należy rozpatrzyć rozdysponowanie 5 pracowników pomiędzy produkcję obu dóbr. 48

49 Możliwe warianty zatrudnienia i wielkości produkcji prezentuje tabela. Alokacja czynników wytwórczych między różne zastosowania Liczba pracowników Zatrudnienie przy produkcji koszul Zatrudnienie przy produkcji komputerów Wielkość produkcji koszul Wielkość produkcji komputerów Jeden pracownik = 2 koszule lub jeden komputer 49

50 Jeśli przedstawimy powyższe kombinacje dóbr za pomocą osi współrzędnych, to łącząc je uzyskamy wykres zwany krzywą możliwości produkcyjnych. KMP jest właśnie zbiorem różnych kombinacji wyprodukowanych koszul i komputerów przy pełnym wykorzystaniu zasobów czynników wytwórczych. 50

51 KMP 51

52 Łatwo zauważyć, że przy każdej kombinacji produkowanych koszul i komputerów, zawsze wykorzystujemy 5 pracowników. Oznacza to, że KMP jest zbiorem najlepszych z możliwych kombinacji dwóch dóbr wyprodukowanych w oparciu o wszystkie posiadane zasoby. 52

53 Każdy punkt leżący poniżej krzywej oznacza niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych, zaś każdy punkt powyżej krzywej transformacji oznacza kombinację dóbr nieosiągalną dla danej gospodarki przy danych zasobach. 53

54 Przypomnienie: Każdy pracownik może wyprodukować w porównywalnym czasie 2 koszule lub jeden komputer. W naszym modelu alokujemy 5 pracowników, przy założeniu ceteris paribus, pomiędzy produkcję koszul i komputerów i tak np. kombinacja 6 koszul i 1 komputera, leżąca poniżej krzywej transformacji wymaga zatrudnienia 4 pracowników, czyli mamy niepełne wykorzystanie czynników wytwórczych w danej gospodarce. 54

55 Jest to sprzeczne z zasadą racjonalnych wyborów, czyli takim rozdysponowaniem zasobów pomiędzy różne zastosowania, by uzyskany był efekt najlepszy (tu największy) z możliwych. Nie wykorzystanie jednego pracownika jest na to dowodem. 55

56 Przy założeniu ceteris paribus (ilość i jakość czynników wytwórczych jest stała) osiągnięcie kombinacji np. 10 koszul i 1 komputera jest niemożliwe, gdyż do produkcji potrzebnych jest.?. 6 pracowników DLA 10 KOSZUL POTRZEBA 5 PRACOWNIKÓW A DLA 1 KOMPUTERA 1 PRACOWNIKA ŁĄCZNIE 6 PRACOWNIKÓW 56

57 komputery Posuwając się po krzywej transformacji w dół łatwo zauważyć, że każdorazowe zwiększenie produkcji komputerów z 0 do 1; 1 do 2; 2 do 3, itd. jest okupione zmniejszeniem produkcji koszul odpowiednio z 10 do 8; 8 do 6; 4 do 2, itd. Poruszając się po krzywej w górę zmiany będą odwrotne: zwiększenie produkcji koszul okupione jest zmniejszeniem produkcji komputerów. 57

58 Krzywa transformacji produktu ilustruje więc efekt substytucji pomiędzy analizowanymi kombinacjami dóbr. Oznacza to, że - w warunkach pełnego wykorzystania czynników wytwórczychzwiększenie produkcji jednego dobra, może się dokonać tylko kosztem zmniejszenia produkcji drugiego dobra. 58

59 Zwiększenie produkcji jednego dobra okupujemy utratą drugiego dobra. Jest to koszt utraconych możliwości produkcji jednego dobra w wyniku zwiększenia produkcji dobra alternatywnego. Koszt utraconych możliwości zwany jest kosztem alternatywnym. 59

60 Koszt alternatywny to koszt utraconych (zaniechanych) możliwości. Mierzony jest wartością tej produkcji, której nie realizujemy lub z której rezygnujemy, aby zwiększyć produkcje innych dóbr. 60

61 KMP trochę inaczej W praktyce najczęściej występuje możliwość wyboru więcej jednego, mniej drugiego, którą uogólnia się w postaci krzywej możliwości produkcyjnych (krzywej transformacji produktu). 61

62 KMP trochę inaczej Efektywność produkcji występuje gdy społeczeństwo nie może zwiększyć produkcji jednego dobra, nie zmniejszając produkcji drugiego dobra. Gospodarka efektywna znajduje się na krawędzi (krzywej) możliwości produkcyjnych. 62

63 Krzywa możliwości produkcyjnych Dobra konsumpcyjne C max A B E C D I max Dobra inwestycyjne 63

64 KMP Krzywa możliwości produkcyjnych przedstawia problem rzadkości, konieczności wyboru i kosztu alternatywnego. dobro B dobro A 64

65 KMP Kształt krzywej wskazuje na problem substytucyjności dóbr, czyli zastępowania jednych dóbr drugimi (zwiększenie produkcji jednego dobra jest możliwe jedynie za cenę zmniejszenie produkcji innego dobra). 65

66 MRT czyli krańcowa stopa transformacji Ilość dobra, z jakiej trzeba zrezygnować, aby otrzymać określoną ilość innego dobra nazywamy stopą transformacji. 66

67 MRT krańcowa stopa transformacji Krańcowa stopa transformacji (MRT) dobra B w dobro A informuje, o ile należy zmniejszyć produkcję B, aby móc zwiększyć produkcję dobra A o jednostkę. MRT= spadek produkcji dobra B / przyrost produkcji dobra A o jednostkę 67

68 - MRTXY= ΔX ΔY MRT - uwagi Krańcowa stopa transformacji dobra X w dobro Y Żeby wyprodukować jednego Y trzeba zrezygnować z i tu podajemy wynik MRT. - MRTYX= ΔY ΔX Krańcowa stopa transformacji dobra Y w dobro X Żeby wyprodukować jednego X trzeba zrezygnować z i tu podajemy wynik MRT. 68

69 Przykład: który z producentów produkuje taniej? (Wynik MRT podajemy z wymiarze bezwzględnym) producent I producent II X Y MRTyx(I) = 80/20 = 4 Y MRTyx(II) = 150/50 = 3 Y MRTxy(I) = 1/4 X MRTxy(II) = 1/3 X Żeby wyprodukować jednego X.. Żeby wyprodukować jednego Y.. Producent I ma przewagę komparatywną w produkcji Y (produkuje Y po niższym koszcie alternatywnym: 1/4X< 1/3X). Producent II ma przewagę komparatywną w produkcji X (3Y<4Y). 69

70 Kształt KMP MRT stała B A Liniowa krzywa KMP charakteryzuje się stałym kosztem alternatywnym. Zwiększenie produkcji A o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze ze stałej ilości dobra B. Wzrost produkcji dobra B o jednostkę wymaga rezygnacji zawsze z takiej samej ilości dobra A. 70

71 Kształt KMP MRT rosnąca B A Wklęsła w stosunku do początku układu współrzędnych KMP charakteryzuje się rosnącym kosztem alternatywnym. Aby zwiększyć produkcję dobra A, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości B. Aby zwiększyć produkcję dobra B, trzeba zrezygnować z coraz większej ilości A. 71

72 Kształt KMP MRT malejąca B A Wypukła względem początku układu współrzędnych KMP charakteryzuje się malejącym kosztem alternatywnym. Zwiększenie produkcji A pociąga za sobą konieczność rezygnacji z coraz mniejszej ilości dobra B. Aby zwiększyć produkcję B, trzeba zrezygnować z coraz mniejszej ilości dobra A. 72

73 B Kombinacje ilości dóbr na i wokół krzywej. L. X. Z. K. M Punkt Z oznacza taką kombinację ilościową A i B, której gospodarka nie jest w stanie osiągnąć z tytułu ograniczoności zasobów lub technologii. A Wszystkie punkty (K, L, M) leżące na KMP oznaczają rozwiązania produkcyjne efektywne, dają one różne ilości dóbr A i B, ale gwarantują pełne i efektywne zatrudnienie dostępnych czynników produkcji. Punkt X leżący pod krzywą określa nieefektywną kombinację dóbr A i B, w tym wypadku przy określonej technologii nie wszystkie zasoby są zatrudnione; możliwa jest też sytuacja, że wszystkie czynniki są zatrudnione, ale stosowana technologia jest nieefektywna. 73

74 B Zmiany technologii a KMP KMP3 KMP1 KMP2 A Poprawa technologii produkcji dobra A przesuwa krzywą z KMP1 do KMP2. Z tytułu poprawy technologii można zwiększyć produkcję dobra A przy wykorzystaniu takiej samej ilości czynników produkcji. Pogorszenie technologii produkcji dobra A przesuwa krzywą do KMP3; oznacza to, że wykorzystując tę sama ilość czynników produkcji produkuje się mniej dobra A. 74

75 Zmiany technologii a KMP B KMP3 KMP1 KMP2 A Przesunięcie początkowej krzywej możliwości produkcyjnych KMP1 do KMP2 oznacza poprawę technologii produkcji obu dóbr. Przesunięcie do KMP3 oznacza pogorszenie technologii zarówno w produkcji dobra A jak i B. Takie zmiany położenia KMP mogą być spowodowane również wzrostem ilości dostępnych zasobów (KMP2) lub ich ograniczeniem (KMP3). 75

76 Pytania do studenta W jaki sposób buduje się krzywą możliwości produkcyjnych? Wyznaczają ją alternatywne kombinacje dwóch dóbr, które można wytworzyć w przedsiębiorstwie w danym czasie, jeśli wykorzystuje się do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane czynniki produkcji. 76

77 Wyjaśnij dlaczego krzywa możliwości produkcyjnych jest wklęsła względem początku układu współrzędnych? 77

78 Wklęsłość krzywej jest przejawem rosnącego kosztu alternatywnego przy każdej kolejnej zmianie zastosowania czynników produkcji (w celu uzyskania dodatkowych ilości jednego dobra trzeba poświęcać kolejno coraz większe ilości drugiego dobra). 78

79 Co oznacza przesunięcie KMP? Przesunięcie krzywej KMP jest przejawem zmian w procesie produkcyjnym. Przesunięcie w prawo świadczy o innowacjach technicznych, albo o zwiększeniu zasobów czynników produkcji i oznacza relatywne zmniejszenie rzadkości produkowanego dobra. 79

80 Czy postęp technologiczny może sprzyjać zmniejszeniu znaczenia problemu rzadkości? Postęp technologiczny przyczynia się do zwiększenia możliwości produkcyjnych, co z kolei czyni produkowane dobro relatywnie mniej rzadkim. 80

81 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 81