dr Mieczysław Juda Filozofia z estetyką

Transkrypt

1 dr Mieczysław Juda Filozofia z estetyką Zakład Teorii i Historii Sztuki ASP Katowice mjuda@asp.katowice.pl

2 [4] Systemy nowożytne: empiryzm Bacona i racjonalizm Kartezjusza a. empiryzm Francisa Bacona b. racjonalizm Kartezjusza

3 Francis Bacon [1561 London 1626 Highgate] filozof, eseista, teolog, prawnik studia w Cambridge: odwrót od scholastycznego arystotelizmu jeden z twórców nowożytnej metody naukowej opartej o indukcję i eksperyment twórca empiryzmu Eseje 1597, Novum Organum 1620, New Atlantis 1627

4 filozofia: ideał nauki w służbie życia, tj. nauki pozwalającej panować nad przyrodą nastawienie praktyczne, źródła: * likwidacja feudalizmu w Anglii kapitalizm * wynalazki, rozwój sił wytwórczych * rozszerzenie praktyki w żeglarstwie, lecznictwie, technice wojskowej, itd. konieczna nowa nauka odpowiadająca na potrzeby życia: * nie spekulatywna a eksperymentalna * zwrócona ku rzeczom i oparta na doświadczeniu *metodologicznie indukcyjna: prawidłowość (generalizacja) wyprowadzona z faktów jednostkowych

5 metodologia i teoria poznania: zadania filozofii: praktyczne wyniki; dotychczas ich brak (1) fałszywych założeń (dogmatyzm) (2) niewłaściwej metody (dedukcyjnej) poglądy teoriopoznawcze: * przedmiotem poznania nauki (nauk szczegółowych) jak i filozofii jest tylko przyroda * wszelkie poznanie przyrody rozpoczyna się od spostrzeżeń zmysłowych (sensualizm) i opiera na doświadczeniu (empiryzm metodologiczny) * ludzkie pojęcia pochodzą z doświadczenia i są jedynie efektem oddziaływania przedmiotów na nas (empiryzm genetyczny) * ale: zmysły same nie są wystarczające do poznania przyrody konieczność współdziałania z rozumem

6 metodologia i teoria poznania: zasadnicze trudności poznania złudzenia umysłu idole: 1. złudzenia rodu (idola tribus): złudzenia plemienne, wspólne całemu rodzajowi ludzkiemu, to niedoskonałości naszych zmysłów i rozumu samego przypisywanie przyrodzie cech analogicznych jemu samemu 2. złudzenia jaskini (idola specus) złudzenia indywidualne uwarunkowane wychowanie, otoczeniem spoglądającego na świat ze swej jaskini 3. złudzenia rynku (idola fori) złudzenia z obcowania ludzi pomiędzy sobą, z formy obcowania, tj. języka (mowy); wieloznaczność, nieostrość terminów 4. złudzenia teatru (idola theatri) złudzenia teorii; błędy płynące z wiary w autorytety, resp. tradycyjne systemy filozoficzne

7 indukcja: cel: poznawanie ukrytych przed zmysłami stałych własności rzeczy (istota rzeczy nieodłączna od materii, obiektywna podstawa jakości zmysłowych ex. ruch cząstek materii dla ciepła) indukcja wg. Bacona: indukcja eliminacyjna etapy indukcji wg. Bacona: (1) czysto empiryczne zbieranie danych, to: obserwacja i eksperyment (2) analiza danych zgromadzonych w doświadczeniu: a) tablica istnienia i obecności obejmuje przypadki, w których badana własność występuje b) tablica odchyleń, czyli nieobecności notuje się te przypadki, które różnią się od poprzednich brakiem badanej własności, ale wszystkim poza tym się zgadzają c) tablica stopni, czyli porównawcza notuje się przypadki, w których widoczne są różnice między przedmiotami i zjawiskami

8 znaczenie Bacona: 1. świadome opracowanie nowej metody, metody naukowej 2. metoda jako kodeks postępowania badacza, neutralna procedura powszechny użytek 3. inicjator metodologii nauk 4. teoria indukcji 5. wskazanie społecznego kodeksu poznania 6. wytyczenie dróg rozwoju nauki nowożytnej (teoria idoli) 7. koncepcja nauki jako metody przekształcania i opanowywania świata 8. walka o autonomię rozumu

9 René Descartes [ ] francuski filozof, matematyk i fizyk, jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, uważany za prekursora nowożytnej kultury umysłowej wychowany u jezuitów w La Flèche ( ) studia w Paryżu, Poitiers (prawo) służba w armii (wojna trzydziestoletnia) podróże: Niderlandy (przyjaźnie z fizykami i filozofami) wyjazd do Sztokholmu (królowa Krystyna) Rozprawa o metodzie, 1637 (pierwsza praca filozoficzna), Medytacje o pierwszej filozofii, 1641 (główne dzieło) Zasady filozofii, 1644 podręcznikowy wykład swej filozofii

10 poglądy ontologiczne: skrajny dualizm: byt istnieje w dwóch niezależnych i wyłączających się substancjach: 1. ciała rozciągłe (res extensa) 2. myślące dusze (res cogitans) ciało i rozciągłość są identyczne, ciała nie podlegają innym zmianom niż przestrzenne cokolwiek w świecie zachodzi, jest to przestrzenna zmiana połączeń wzajemnych ciał każda zmiana jest ruchem mechanicznym źródłem ruchu jest Bóg: pierwszy sprawca ruchu w świecie; nadał materii określoną i niezmienną ilość ruchu Bóg (pierwszy impuls) tylko stworzył świat i dalej już w niego nie ingeruje; ustalił prawa ruchu dusza to substancja zasadniczo różna od ciała, jej atrybut: myślenie tylko człowiek dysponuje duszą - siedlisko doznań; zwierzęta nie mają duszy, to niewrażliwe automaty dusza znajduje się w ciele będącym także maszyną (automatem) jak ciało zwierząt dusza i ciało są radykalnie oddzielone od siebie i mogą wzajemnie zmieniać kierunek zmian

11 kartezjańska idea reformy nauk (warunki metody): 1. pewność poznawcza; odrzucenie wszystkiego co wątpliwe 2. uniwersalność, tj. możliwość zastosowania do każdego przedmiotu badań 3. użyteczność wyników: zlikwidowanie bezpłodnych roztrząsań opartych na spekulacji scholastycznej metoda reguły postępowania badawczego (każdego) 1. nie traktować nigdy żadnej rzeczy jako prawdziwej zanim nie pozna się jej z całą oczywistości 2. podzielić każde z rozpatrywanych zagadnień na tyle części, na ile się da i ile będzie wymagać tego lepsze rozwiązanie 3. prowadzić myśl do porządku od rzeczy najprostszych do bardziej złożonych 4. czynić wszędzie wyszczególnienia maksymalnie dokładne

12 sceptycyzm metodologiczny i natywizm cel: znalezienie twierdzenia bezwzględnie pewnego w powszechnym wątpieniu jedno jest pewne akt wątpienia (nie może być dla umysłu wątpiącego przedmiotem wątpliwości) wątpienie jest myśleniem; myśl moja (jako wątpienie) istnieje choćbym śnił lub choćby mnie zły demon wprowadził w błąd; mogę się mylić w rozumowaniu, ale mogę się mylić tylko jeśli myślę; jeśli więc myślę, to muszę być czymś muszę istnieć - muszę istnieć jako substancja myśląca: cogito ergo sum natywizm idee w umyśle: (1) idee wrodzone - substancji, Boga, duszy, aksjomaty matematyki, naczelne zasady etyki, (2) nabyte, (3) skonstruowane idee wrodzone należą do umysłu jako jego własność; są niezależne od woli są proste, są jasne, wyraźne, są niezawodne, bo pochodzą od Boga demokratyzm idei wrodzonych: człowiek ma wiedzę wrodzoną, prawdziwa wiedza nie wymaga uczoności książkowej

13 znaczenie Kartezjusza 1. twórca nowożytnej refleksji filozoficznej 2. ustalenie źródła wiedzy i jej pewność w rozumie myślącego indywiduum 3. odkrycie roli podmiotu i jego cogito 4. poszukiwania wiarygodnej wiedzy i metody 5. odgraniczenie wiedzy, filozofii, nauki od scholastycznej metafizyki WN: ojciec nowożytnej filozofii, wkład do nauk szczegółowych: fizyki (mechanika: względność ruchu spoczynkowego, zasada zachowania i bezwładności ruchu, odkrycie zasady zachowania pędu; optyka: prawo załamania światła, matematyczna teoria dot. zjawiska tęczy), kosmologii, matematyki twórca geometrii analitycznej (układ współrzędnych, nowe pojęcie funkcji, system znaków algebraicznych)

14