Podstawowe zasady oceny stymulacji serca w elektrokardiografii The evaluation of pacemakers' ecg tracings basic concepts
|
|
- Daniel Dziedzic
- 9 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAF/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: Zaakceptowano/Accepted: Podstawowe zasady oceny stymulacji serca w elektrokardiografii The evaluation of pacemakers' ecg tracings basic concepts Dariusz Kozłowski Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca, Katedra Kardiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny W cyklu pogadanek o elektrokardiografii omówiliśmy już zagadnienia dotyczące pochodzenia rytmu, tak przedsionkowego jak i komorowego, różnicowanie częstoskurczów (z wąskimi QRS-ami jak i z szerokim) a także zaburzenia przewodzenia (na wszystkich poziomach układu przewodzącego serca). Przyszła więc kolej na zajęcie się tematyką zasad oceny elektrostymulacji w 12-odprowadzeniowym elektrokardiogramie. Zasady oceny stymulacji w elektrokardiografii Tak jak w poprzednich częsciach Pogadanek, analizę elektrokardiograficzną rytmów stymulowanych zaczniemy od podstawowych zasad elektrokardiografii. Na potrzeby specyficznej oceny, jaką jest elektrostymulacja, artykuł ten rozszerzymy o ocenę artefaktu stymulacji, typów pobudzeń wystymulowanych i ocenę osi elektrycznej serca. Badanie elektrokardiograficzne jest bowiem nadal najczęstszą techniką diagnostyczną stosowaną w kardiologii. Jego interpretacja pozostaje żmudną pracą i musi być wnikliwą obserwacją. Wielki specjalista w tej dziedzinie, Leo Shamroth sformułował bardzo cenną zasadę do oceny zapisu czynności elektrycznej serca: znajdujemy to, czego szukamy, rozpoznajemy to, co znamy. W związku z tą zasadą patrząc na elektrokardiogram należy sobie najpierw zadać pytanie, czego w nim poszukujemy? Od tego bowiem uzależnimy zastosowanie metody poszukiwawczej, czyli odpowiedniego algorytmu. Jeśli szukamy częstoskurczu (bo chory odczuwa kołatanie serca) to analizujemy algorytm na wąskie lub szerokie zespoły. Jeśli zmian w zakresie ostrych zespołów wieńcowych (bo chory ma właśnie dolegliwości wieńcowe) to analizujemy odcinek ST-T, załamki Q i załamki R. Jeśli chcemy określić prawidłowość stymulacji odpowiedniej jamy serca (bo chory ma implantowany stymulator serca) to oceniamy morfologię wystymulowanej fali P (czyli wystymulowanego załamka przedsionkowego) czy fali R (wystymulowanego zespołu komorowego). Powyższa reguła w pełni obowiązuje w diagnostyce różnicowej różnych zmian, które można napotkać w zapisie elektrokardiograficznym. Nie należy jednak zapominać, że podstawową rzeczą jest przede wszystkim ocena pracy serca a mówiąc szczegółowiej, ocena rytmu serca (czyli bodźcotwórczość). Trzeba dobrze rozróżnić rytm własny od stymulowanego i właściwie ustalić stosunki panujące między nimi. Dopiero po ustaleniu rytmu powinniśmy ocenić jak powstały rytm się przewodzi (przez własne drogi przewodzące, czy przez stymulator ). Właściwie na końcu pozostaje ocena pozostałych patologii w zapisie EKG (odchylenia w zapisie elektrokardiograficznym wskazujące na występowanie patologii). Zaczynamy więc zawsze od ważnej sprawy, jaką jest ocena podstawowego rytmu, czyli rytmu zatokowego. Zanim dokładnie przeanalizujemy właściwości rytmu stymulowanego przypomnienie kilku podstawowych zasad dotyczących elektrokardiografii. Zasada pierwsza elektrody i płaszczyzny Na początku odniosę się do podstawowych zasad zapisu elektrokardiogramu. Zasady, o których należy przy tym pamiętać, obejmują właściwie dwie podstawowe przedstawione poniżej. Główna dotyczy układu elektrod, który jest przedstawiony na rycinie 1. A. Odprowadzenia a) kończynowe np: - dwubiegunowe (I,,I) - jednobiegunowe (avr, avl, avf) b) przedsercowe np: - jednobiegunowe standardowe (V1-V6) - jednobiegunowe niestandardowe(v7-v9) - jednobiegunowe prawokomorowe (V1R-V6R) B. Częstość akcji serca a) przesuw papieru np: - 25mm/s: 1mm=0.04s=40ms & 5mm=0.2s=200ms - 50mm/s: 1mm=0.02s=20ms & 5mm=0.1s=100ms b) częstość rytmu np: - 25mm/s: 1500:RR(mm) - 25mm/1sek x 60 sek=1500/1min - 50mm/s: 3000:RR(mm) - 25mm/s: co 5mm(duży kwadrat): 300/150/100/75/60/50/42/37/33/30 Rycina 1. Układ elektrod w standardowym elektrokardiogramie (źródło własne)
2 Układ elektrod obejmuje 12 odprowadzeń: 6-kończynowych i 6-przedsercowych. Elektrody kończynowe są ułożone w płaszczyźnie czołowej (I,, I, avr, avl, avf), zaś elektrody przedsercowe są ułożone w płaszczyźnie poziomej (V1-V6). Dlaczego jest to takie ważne? Jeśli elektrody kończynowe są ułożone w płaszczyźnie czołowej, to mogą one zbierać kierunki rozchodzenia się impulsu tylko w tej płaszczyźnie. Oznacza to, że w płaszczyźnie elektrod kończynowych możemy powiedzieć o rozchodzeniu się frontu depolaryzacji w kierunkach: z góry na dół czy z dołu do góry. Jeśli będziemy chcieli określić kierunek impulsu w tej płaszczyźnie w przedsionkach to zanalizujemy morfologię załamka P, a w komorach oczywiście wychylenie zespołu QRS (załamek R tego zespołu). Z kolei używając elektrod przedsercowych możemy się wypowiedzieć na temat płaszczyzny poziomej, czyli kierunków pomiędzy ścianami serca przednią i tylną oraz bocznymi. Dlatego tak łatwo potrafimy oceniać przebyty zawał serca na ścianie bocznej, przedniej itd. W przypadku ściany dolnej to przerzucamy się na elektrody kończynowe. Dokładny rysunek płaszczyzn przedstawiono na rycinie 2. Rycina 2. Płaszczyzny serca odpowiednio odwzorowane w układzie elektrod (źródło: Sandoe E., Sigurd B. Arrhythmia diagnosis and management. Fachmed AG Verlag fuer Fachmedien 1991) Zasada druga pisak Pisak elektrody odbierającej impulsy z serca, kiedy front depolaryzacji zbliża się do tej elektrody wychyla się zawsze do góry. Kiedy zaś aktywacja elektryczna mięśnia serca oddala się od elektrody rejestrującej to pisak wychyla się w dół. Czyli elektrokardiogram działa jak typowy mężczyzna. Bowiem jeśli front podniecenia (czytaj-depolaryzacji) zbliża się do obiektu męskiego, to jego pisak idzie oczywiście w górę. Kiedy zaś się oddala to idzie w dół, czyli opada. Tak samo działa elektrokardiograf. Myślę więc, że zasada pisaka jest bardzo prosta. Dla dokładniejszego zobra- Rycina 3. zowania przedstawię ją jednak na odpowiednich rycinach (rycina 3). Zasada trzecia artefakt stymulacji Czynność sztucznego rozrusznika obserwujemy w elektrokardiogramie w postaci artefaktu stymulacji, czyli iglicy. Stanowi ona bezpośredni wykładnik impulsu rozrusznika. W elektrokardiogramie uwidacznia się ona jako krótkoczasowe wychylenie (cienka kreska) o czasie trwania nie dłuższym niż 0.5 ms dla stymulatorów jednojamowych. W stymulatorach dwuprzedsionkowych i dwukomorowych wychylenie może być dłuższe ( ms). Najczęściej, pod względem fazowości, składa się z 2 faz: dodatniej i ujemnej, które są ułożone prostopadle do linii izoelektrycznej. Amplituda artefaktu stymulacji zależy głównie od napięcia prądu stymulującego serce, ale nie tylko. Także od odległości między elektrodami a rozrusznikiem, czy umieszczenia elektrod odbiorczych. To, co jest jednak najważniejsze to stymulacja może mieć charakter jednobiegunowy i dwubiegunowy (rycina 4). Rycina Wychylenie pisaka elektrokardiogramu w zależności od kierunku rozchodzenia się frontu pobudzenia (źródło: Sandoe E., Sigurd B. Arrhythmia diagnosis and management. Fachmed AG Verlag fuer Fachmedien 1991) unipolarna bipolarna Zasada stymulacji jednobiegunowej i dwubiegunowej (źródło: książeczka stymulatorowa) 184
3 AAI AAI DDD DDD Rycina 5. Zapis elektrokardiograficzny artefaktu stymulacji w standardowym elektrokardiogramie (źródło własne) Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca GUMed Elektrokardiogram nr 5/1 I avr V1 V4 avl V2 V5 I avf V3 V6 25 mm/sec; 1 cm/mv Rycina 6. Zapis elektrokardiograficzny własnych zespołów komorowych w standardowym elektrokardiogramie HiStoria choroby: opis: KoMENtarZ: (źródło: Zimmerman F.H.: Clinical Electrocardiography. PreTest self-assessment and review. McGraw- Hill Inc, New York 1994) Stymulacja jednobiegunowa unipolarna charakteryzuje się wysoką amplitudą artefaktu (czyli kreski), co oznacza, że jest dobrze widoczna w standardowym elektrokardiogramie. Iglice są wówczas wysokie i dwufazowe, co wynika z wektora impulsu, który przebiega miedzy elektrodą stymulującą a odległą. Stymulacja elektrodą dwubiegunową bipolarną cechuje się iglicami małymi. Na rycinie 5 przedstawiono dwa tryby stymulacji serca: AAI i DDD. Panel górny to jednojamowa stymulacja przedsionkowa (AAI), natomiast pod spodem zobrazowano stymulację dwujamową przedsionkowo-komorową (DDD). W kolumnie lewej występują obydwie wyżej wymienione stymulacje w układzie jednobiegunowym. Bardzo dobrze widoczne są wysokie amplitudy artefaktów stymulacji przedsionkowej i komorowej. Natomiast po prawej stronie ryciny te same tryby stymulacji w układzie dwubiegunowym. Proszę zwrócić uwagę, że w pierwszych odprowadzeniach artefakty praktycznie są niewidoczne. Dopiero w kolejnych dają się zauważyć małe piki stymulacji odpowiednio przedsionków i komór (rycina 5). Zasada czwarta typy pobudzeń wystymulowanych Odpowiedź na impuls rozrusznika właściwie może być trojakiego rodzaju: (1) zespół czysto wystymulowany paced, (2) zespół zsumowany fusion, (3) zespół pseudozsumowany pseudofusion, (4) zespół pseudopseudozsumowany pseudopseudofusion. Najłatwiej będzie mi przedstawić wyżej wyszczególnione typy pobudzeń wystymulowanych na podstawie sty- 185
4 mulacji komorowej, w której powstaje zespół komorowy QRS. Prawidłowy, własny zespół komorowy jest wąski (80 ms) i różnie ukształtowany w odpowiednich odprowadzeniach: od morfologii rs (V1) przez RS, qrs, qrs (V3-V4) do qr (V5). Przedstawia to kolejna rycina 6. W rytmie pobudzanym przez stymulator czysto, tj. w pełni wystymulowany zespół (1) komorowy jest szeroki (120 ms) o morfologii bloku lewej odnogi pęczka Hisa (najczęściej lewej, ponieważ stymuluje się głównie komorę prawą). Taki poszerzony zespół o morfologii bloku śródkomorowego i poprzedzony artefaktem stymulacji jest czysto wystymulowanym pobudzeniem komorowym (rycina 7). Oznacza to, że komora kurczy się tylko pod wpływem impulsu elektrycznego pochodzącego ze stymulatora. Oprócz takich czysto wystymulowanych zespołów komorowych, w zapisach elektrokardiograficznych dokonanych podczas stymulacji serca mogą występować także inne formy pobudzeń stymulowanych. Czasem zdarza się, że rytm stymulowany nakłada się w czasie na pobudzenie własne i powstaje wówczas pobudzenie zsumowane (2). Zsumowana depolaryzacja komorowa wynika z szybkiego przewodzenia przez natywny układ His-Purkinje (bodziec własny) i równocześnie wolniejszego przewodzenia przez zwykłe komórki miokardium pobudzane przez stymulator (impuls ze stymulatora). Zespoły zsumowane mają więc postać pośrednią pomiędzy Klinika Kardiologii zespołami i Elektroterapii własnymi Serca i wystymulowanymi. GUMed Są dzięki temu trochę węższe niż czysto wystymulowane, a nieco szersze niż własne. Proszę zaobserwować wszystkie trzy typy zespołów komorowych na kolejnej rycinie (rycina 8), która tym razem jest zapisem elektrokardiograficznym metodą Holtera. W 3-kanałowym zapisie stymulatora dwujamowego DDD(pracującego głównie w trybie VAT) można zauważyć, że pobudzenie 6. jest własnym zespołem komorowym QRS, pobudzenie 7. jest zespołem zsumowanym, a kolejne 8. jest zespołem w pełni wystymulowanym. Zespoły zsumowane pod względem morfologicznym mają cechy spontanicznego zespołu komorowego i zmodyfikowanego jak w bloku odnogi LBBB. Taki pojedynczy zespół zsumowany przedstawiono na elektrokardiogramie z ryciny 9 (pierwsze pobudzenie w odprowadzeniach kończynowych I, i czwarte pobudzenie w rhythm strip ). Kolejnym rodzajem bodźca prowokowanego przez układ stymulujący jest zespół pseudozsumowany (3). Jego powstanie jest uzależnione od odpowiedniej sytuacji klinicznej, w której dochodzi do hamowania się stymulatora. Prawidłowo rozrusznik serca hamuje się wówczas, gdy elektrogram wewnątrzsercowy wygeneruje odpowiednie napięcie. Jednak w tym samym czasie w elektrokardiogramie z powierzchni ciała może się już zapisać znaczna część własnego zespołu komorowego. Stymulator może wtedy wysłać impuls komorowy w czasie trwania spontanicznego zespołu, a to oznacza, że impuls ze stymulatora przypadnie w re- Elektrokardiogram nr 5/1 I avr V1 V4 avl V2 V5 I avf V3 V6 opis: 25 mm/sec; 1 cm/mv Rycina 7. Zapis elektrokardiograficzny stymulacji DDD, w której zespoły komorowe są w pełni wystymulowane HiStoria choroby: ( czysta stymulacja ) (źródło własne) KoMENtarZ: 186
5 W F P Rycina 8. Zapis elektrokardiograficzny zespołów komorowych zsumowanych w zapisie holterowskim. Legenda: W spontaniczny zespół komorowy, F fuzja, zsumowany zespół komorowy, P pacing, w pełni Klinika Kardiologii wystymulowany i Elektroterapii zespół Serca komorowy GUMed (źródło własne) Elektrokardiogram nr 5/1 I F avr V1 V4 P avl V2 V5 I avf V3 V6 P F 25 mm/sec; 1 cm/mv Rycina 9. Zapis elektrokardiograficzny artefaktu stymulacji w standardowym elektrokardiogramie. Legenda: W spontaniczny zespół komorowy, F zsumowany zespół komorowy, P pacing, w pełni wystymulowany zespół komorowy (źródło: Zimmerman F.H.: Clinical Electrocardiography. PreTest self-assessment KoMENtarZ: and review. McGraw-Hill Inc, New York 1994) HiStoria choroby: opis: frakcji bezwzględnej mięśnia komory. Nie jest wówczas w stanie wywołać depolaryzacji komory. Artefakt takiej stymulacji występuje w standardowym zapisie tuż po początku zespołu QRS. Takie pobudzenie nosi nazwę pseudofuzji (pseudofusion) albo pobudzenia pozornie zsumowanego albo inaczej mówiąc pseudozsumowanego (rycina 10). Analogicznie do zespołu pseudozsumowanego może powstawać kolejny typ zespołu wystymulowanego zwany jednak pseudopseudozsumowanym (4). Jego powstanie wynika z tego, że w stymulatorach dwujamowych, występuje możliwość pojawienia się artefaktu stymulacji przedsionkowej z początkiem trwania spontanicznego zespołu komorowego QRS. 187
6 Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca GUMed I avr V1 Elektrokardiogram nr 5/1 V4 avl V2 V5 I avf V3 V6 25 mm/sec; 1 cm/mv HiStoria choroby: opis: Rycina 10. Zapis elektrokardiograficzny artefaktu stymulacji w standardowym elektrokardiogramie. Strzałkami KoMENtarZ: oznaczono pobudzenia pseudozsumowane (źródło: Zimmerman F.H.: Clinical Electrocardiography. PreTest self-assessment and review. McGraw-Hill Inc, New York 1994) Tak więc stymulator wypuszcza impuls przedsionkowy podczas trwania procesu depolaryzacyjnego komory. Takie wbudowanie impulsu (superimpozycja) nieskutecznej a priori stymulacji przedsionkowej z początkiem trwania QRS-u, powoduje powstanie zespołu pseudopseudozsumowanego. Niestety w zapisie elektrokardiograficznym jest to zespół najtrudniejszy do rozpoznania. Nie wszystkie elektrody z 12-odprowadzeniowego zapisu elektrokardiograficznego są w stanie odzwierciedlić taką sytuację. Wynika to z faktu, że stymulacja przedsionkowa a właściwie artefakty tej stymulacji są najlepiej rozpoznawalne w odprowadzeniach z płaszczyzny czołowej a nie horyzontalnej. Tak więc artefakty te najlepiej widać w odprowadzeniu, a gorzej już w I. Ale praktycznie nie ma ich w odprowadzeniach przedsercowych np. V1 (zwłaszcza, jeśli są dwubiegunowe). Dlatego niektórzy określają zespoły pseudopseudozsumowane jako niewidoczne (odpr. przedsercowe) lub prawie niewidoczne (odpr. kończynowe). Należy zaznaczyć, że wyzwolenie impulsu przedsionkowego w okresie początkowej depolaryzacji komory jest możliwe dzięki zbyt późnemu wysterowaniu fali R po tym jak depolaryzacja komorowa zaczęła się już w elektrodach powierzchniowego zapisu. Zasada piąta ocena osi elektrycznej serca Prawidłowa stymulacja serca zależy od wielu czynników, jednym z nich jest właściwe położenie elektrody. W ocenie prawidłowości jej lokalizacji pomocą służy określenie osi elektrycznej serca, a dokładnie osi elektrycznej wystymulowanego zespołu QRS. Oś najlepiej określać w najprostszy sposób a więc nie używając jak dotychczas odprowadzeń I,, I a w ich zastępstwie I, avf i ewentualnie (do określenia lewogramu patologicznego). Do opisu osi elektrycznej odnoszą się najnowsze standardy ame rykańskie (rycina 11). Proponuje się w nich stosowanie czterech określeń: odchylenie osi w prawo (+90 do +180 stopni), odchylenie osi w lewo ( 30 do 90 stopni), oś niezdefiniowana ( 90 do 180 stopni), oś pośrednia (-30 do +90 stopni) (rycina 11). Oś pośrednia może być najczęściej normogramowa (0 do +90 stopni) lub lewogramowa (0 do -30 stopni). Istnieją czasem trudności w dokład nym ustaleniu czy zapis to normogram, czy lewogram, zwłasz cza w sytuacji, gdy oś serca nie została obliczona przez aparat EKG. Ważne jest to, że wprowadzenie pojęcia osi pośredniej upraszcza opis osi w większości przypadków, bowiem nie wiąże się to z koniecznością stosowania kolejnych rozpoznań (a więc wchodzi w pojęcie zapis w granicach normy ). Dla nieprawidłowych osi serca 188
7 Rycina 11. Najprostszy sposób oceny osi serca w oparciu o odprowadzenia I, avf i ewentualnie (źródło: Kardiol.Pol 2010; 68: supl. IV) danej jamy. Chociaż zdarza się, zwłaszcza w stymulacji resynchronizującej u chorych ze strukturalnie uszkodzonym sercem, że można zauważyć opóźnioną rekcję mięśnia na prąd ze stymulatora. Określa się to mianem przedłużonej latencji i nie stanowi o nieskutecznej stymulacji. Wtedy też pomiędzy artefaktem stymulacji a odpowiedzią danej jamy serca, można zaobserwować ms opóźnienie. Ze swej natury powinno ono być stałe (niezmienne) w czasie. Jeśli jednak takie opóźnienie jest zmienne, to oznacza, że nie zależy od stanu mięśnia a bardziej od stymulatora/elektrody. Dlatego zmienność czasu odstępu artefakt-fala P/R sugeruje najczęściej nieskuteczną stymulacje. Właściwie to jest ona wówczas określana mianem pseudoskutecznej, bowiem zbliżone do siebie częstości rytmu własnego chorego i rytmu stymulowanego markują ją, gdyby stymulacja była w pełni skuteczna. proponuje się trzy inne rozpoznania. Pierwsze z nich to odchy lenie osi w prawo (oś od +90 do +180 stopni), kolejne rozpoznanie to odchylenie osi w lewo (oś od -30 do -90 stopni). Ten zakres wartości osi określany jest jako lewogram patologiczny. Tak więc odchylenie osi w lewo i lewogram patologiczny są synonimami. Ostatnie rozpoznanie to oś nieokreślona (oś od -90 do -180 stopni), ale przez niektóre aparaty automatyczne określana jako zakres od +180 do +270 stopni. Podstawowe zasady oceny funkcji rozrusznika Ocena skuteczności stymulacji Ocena skuteczności jest jedną z najważniejszych i kluczowych analiz pracy stymulatora. Od właściwości stymulacji często zależy bowiem życie chorego. Skuteczność stymulacji rozpoznaje się na podstawie odpowiedzi jamy stymulowanej na wyzwolenie impulsu ze stymulatora. Jednym słowem skuteczną stymulację rozpoznajemy, gdy w zapisie elektrokardiograficznym można zaobserwować wystymulowany załamek P (stymulowaną falę P) lub wystymulowany zespół komorowy QRS (stymulowaną falę R). Sama bowiem obecność artefaktu stymulacji (czyli iglicy) nie stanowi o jej skuteczności. Iglica informuje nas jedynie o tym, że z rozrusznika został wyzwolony prąd o odpowiednim napięciu i natężeniu. Natomiast nie wiemy czy ta ilość prądu wystarcza do pobudzenia mięśnia roboczego do pracy kurczliwej (!). Tak więc o skuteczności mówimy wówczas, gdy pojawi się załamek świadczący o stymulowanej (kurczącej się) jamie. Odpowiedź danej jamy powinna być natychmiastowa i zabierać nie więcej niż 3-12 ms. Tak krótki czas nie pozwala oczywiście na zaobserwowanie linii izoelektrycznej pomiędzy artefaktem stymulatora a załamkiem depolaryzacyjnym Rycina 12. Paszport stymulatorowy wydawany każdemu choremu po implantacji stymulatora (źródło: Eucomed/EWGCP 2002) 189
8 Stymulacja określana jako nieskuteczna polega na braku odpowiedzi elektrycznej i hemodynamicznej po impulsie ze stymulatora. Aby mieć pewność co do skuteczności bądź nieskuteczności rytmu stymulowanego należy przeanalizować wszystkie impulsy stymulatora i wszystkie rytmy serca powstające pod ich wpływem. Nieskuteczność stymulacji należy zdiagnozować niezależnie od posiadanych informacji o trybie pracy stymulatora. Dokładne zaś przyczyny takiej nieskutecznej stymulacji można wyjaśnić dopiero w oparciu o pełny zakres danych dotyczących stymulatora i jego programu stymulacji. Program stymulacji można znaleźć w paszporcie stymulatorowym, który wydaje się choremu (rycina 12). Niestety, najczęściej taki paszport jest aktualny tuż po implantacji rozrusznika. Oczywiście powinny być tam wpisywane wszystkie dane z kolejnych wizyt, ale czasem jest ich tak dużo, że chorym wydaje się wydruk z programatora. Zawiera on znacznie więcej i ważniejszych danych. Dzieje się tak w przypadku stymulatorów bardziej zaawansowanych, z większą liczbą parametrów do zaprogramowania (rycina 13). Rycina 13. Wydruk z programatora stymulatora z podaniem najważniejszych parametrów, które były ustawione (prev) i które zostały zmienione (new) podczas kontroli stymulatora (źródło: programator firmy Biotronik) Istnieje wiele parametrów, które służą do oceny skuteczności stymulacji. Poniżej przedstawię dwa najważniejsze. Bezwzględnie ważna jest ocena rodzaju stymulatora, bowiem określa to rodzaj wariantów stymulacji pochodzących z danego rozrusznika. I tak np. wykrycie stymulacji typu VVI u chorego z implantowanym stymulatorem dwujamowym DDD może oznaczać, że u pacjenta (1) występuje napad migotania przedsionków lub (2) został zmieniony program lub (3) wyczerpuje się bateria. Kolejnym parametrem jest ocena trybu pracy stymulatora. W stymulatorach jednojamowych (przedsionkowym AAI lub komorowym VVI) sposób pracy jest jednoznaczny. Stymulator ma zaprogramowaną częstość stymulacji na poziomie 60/min (patrz rycina obok). Oznacza to, że podczas zapisu elektrokardiograficznego rytm chorego powinien być co najmniej 60/min (stymulowany) lub wyższy ponad tę wartość (rytm własny, który prawidłowo wyłącza stymulator). Należy zwrócić uwagę, że pomiędzy zaprogramowaną częstością a zmierzoną na elektrokardiogramie, mogą występować minimalne różnice, które jednak nie powinny przekraczać 1-2% częstości zaprogramowanej (dla naszego przykładu ~1% z 60 to 0.6/min do 2% z 60/min to 1.2/min). Jednym słowem różnica może wynieść maksymalnie 60.0/min-1.2/min, czyli 58.8/min. Jeśli jednak u chorego zaobserwujemy częstość rytmu stymulowanego 55/min, oznacza to częściowe wyładowanie baterii (ERI elective replacement indicator). Może się zdarzyć w ogóle brak rytmu stymulowanego, przy istotnej bradykardii własnego rytmu rzędu 40/min. Wskazuje to na całkowite wyczerpanie baterii stymulatora i jest pilnym wskazaniem do wymiany rozrusznika (EOL end of life). Dość istotną informacją, która może zmienić przedstawione powyżej myślenie dotyczące niższej częstości rytmu własnego chorego niż zaprogramowana częstość stymulacji jest tzw. histereza. Jest to specjalny program stymulatora polegający na tym, że częstość akcji serca, przy której następuje rozpoczęcie stymulacji jest niższa od częstości stymulacji (czyli częstości podstawowej). Na przykład, jeśli w programie częstość podstawowa nastawiona jest na 70/min, a histereza na 40/min, oznacza to, że częstość stymulacji wynosi 70/min, ale stymulacja włączy się dopiero wówczas, gdy częstość akcji serca chorego spadnie poniżej 40/min. Histereza jest potrzebna wówczas, gdy występująca u pacjenta bradyarytmia ma charakter napadowy. Pozwala to uniknąć nieuzasadnionej stymulacji, gdy własny rytm serca jest wolny, ale pozostaje w granicach fizjologicznej normy. Stwierdzenie więc częstości akcji serca poniżej częstości podstawowej stymulatora nie musi oznaczać dysfunkcji układu stymulującego. Dlatego należy bezwzględnie sprawdzić ustawienie histerezy w programie stymulatora (!). Na rycinie 14 przedstawiono 2 programy ze stymulatorów dwujamowych. Na lewym panelu mogą Państwo zobaczyć, że funkcja histerezy jest wyłączona (hysteresis off), na prawym zaś włączona i ustawiona na poziomie -10 ppm (czyli o 10/uderzeń mniej niż podstawowa stymulacja, która jest ustawiona na poziomie 60/min). Tak więc w pierwszym przypadku nie może być odstępstwa od zasady, że rytm chorego nie może być niższy niż podstawowa stymulacja (basic rate = 62/min). W drugim zaś rytm chorego może być niższy niż stymulacja ustawiona na 60/min i to niższy o 10 uderzeń/min. Jeśli 190
9 Rycina 14. Wydruk z programatora stymulatora z podaniem najważniejszych parametrów, które były ustawione (prev) i które zostały zmienione (new) podczas kontroli stymulatora (źródło własne) własny rytm serca obniży się poniżej 50/min (60/min- 10 /min=50/min) to musi się włączyć skuteczna stymulacja. Na kolejnej rycinie 15 zapisie elektrokardiograficznym przedstawiam zasadę działania histerezy. Na poniższym elektrokardiogramie jako podstawowy Kardiologii rytm stwierdzamy i Elektroterapii bradykardię Serca GUMed Klinika zatokową (55/min) z wydłużonym przewodzeniem przedsionkowo-komorowym (blok p-k I stopnia). Jak widać na dolnym zapisie, nastąpiło włączenie stymulatora po dodatkowym pobudzeniu węzłowym ze wstecznym pobudzeniem przedsionków. To spowodowało przerwę trwającą 1200 ms i włączenie sie stymulacji komorowej o częstości 72/min. Następnie po czterech wystymulowanych pobudzeniach nastąpiło przejęcie rytmu przez własny rytm zatokowy. Ponieważ pauza wynosiła 1.2 s, tzn. akcja serca obniżyła się poniżej 50/min, oznacza to, że histereza była włączona (on) i ustawiona na poziomie 50/min. Stymulator pracował z częstością 72/min, ale rytm własny pojawił się po 680 ms (czyli akcja serca ~88/min) i tym samym częstość własna przekroczyła stymulowaną dlatego stymulator wyłączył się. Na koniec przypomnę jeszcze o pewnym objawie akordeonowym, który pierwszy raz opisałem Państwu w I części Elektrokardiografii (Różnicowanie częstoskurczów z wąskimi zespołami QRS). Mechanizm tego objawu w elektrostymulacji jest oczywiście zupełnie inny niż w częstoskurczu AVRT ortodromowym, ale należy o nim tu wspomnieć. Objaw akordeonowy odnosi się do różnego woltażu jak i czasu trwania zespołów komorowych QRS u chorego z implantowanym stymulatorem serca. Wynika on z obserwacji w zapisie EKG płynnej zmiany morfologii zespołów QRS od Elektrokardiogram nr 5/1 I avr V1 V4 avl V2 V5 I avf V3 V6 25 mm/sec; 1 cm/mv Rycina 15. Zapis elektrokardiograficzny obrazujący włączenie sie stymulatora w wyniku zadziałania histerezy HiStoria choroby: (źródło: Zimmerman F.H.: Clinical Electrocardiography. PreTest self-assessment and review. McGrawoPiS: KoMENtarZ: Hill Inc, New York 1994) 191
10 własnego (wąskiego) do zsumowanego (poszerzonego) czy w pełni wystymulowanego (szerokiego). Dzieje się tak wówczas, gdy zachodzi stopniowa zmiana rytmu własnego na stymulowany przy częstości rytmu kardiotopowego, zbliżonego do zaprogramowanego dla rozrusznika. Objaw ten nie świadczy o żadnej patologii, ale stanowi odmianę normy. Ocena prawidłowości sterowania Kolejny, dość istotny punkt w ocenie pracy stymulatora to analiza sterowania. Stymulatory działają na tzw. żądanie (ang. on demand). W ten sposób zużywają jak najmniej energii (starczają na dłużej, ok lat, bateria litowa). Oznacza to, że włączają się tylko wtedy, kiedy nie ma własnego pobudzenia serca, a właściwie, kiedy nie widzą, nie rozpoznają własnego pobudzenia. No i właśnie to widzenie nosi nazwę sterowania. Prawidłowe sterowanie oznacza, że jeśli stymulator zauważy własne pobudzenie to powinien się wyhamować i nie wypuszczać impulsu elektrycznego. Niestety, nie zawsze tak jest. Zbyt mała fala pobudzenia w danej jamie serca może spowodować, że stymulator nie jest w stanie jej dojrzeć. Mówimy wtedy o niedoczułości, czyli undersensingu. Najczęściej analizujemy wtedy falę P (w stymulacji przedsionkowej) lub falę R (w stymulacji komorowej). Łatwo zresztą sobie wyobrazić, że np. mniejsze fale jak trzepotania, czy migotania mogą nie być zauważone przez stymulator, bo są zbyt niskie. Jeśli natomiast dana fala np. pola elektromagnetycznego czy własnych potencjałów mięśniowych jest zbyt duża, wówczas stymulator analizuje je jak własne, mimo iż nie są one falami prawidłowego pobudzenia serca. Najczęściej dotyczy to powstania fal-artefaktów z pracy mięśni. Fachowo noszą one nazwę fal M czyli miopotencjałów. Mogą one być na tyle wysokie, że zahamowują pracę stymulatora, mimo iż nie powinny, bo nie pochodzą z wnętrza serca. Innym przykładem źle odczytanej fali jest wysoki załamek T. Nie wiąże się on przecież z depolaryzacją serca, a z jego repolaryzacją; stymulator może go odczytywać fałszywie jako falę depolaryzacji wewnątrzsercowej. Przykłady opisane powyżej świadczą o występowaniu nadczułości, czyli oversensingu. Dla ułatwienia obydwie sytuacje podsumowuje rycina poniżej (rycina 16). Zostaje jeszcze wyjaśnić skuteczność stymulacji, której nie jesteśmy w stanie ocenić, podobnie jak sterowania (czułości). O skuteczności nie możemy się wypowiedzieć, jeśli na przedstawionym do analizy elektrokardiogramie nie widać pracującego stymulatora. Oznacza to, że u chorego cały czas dominuje własny rytm. Co wtedy można ocenić? Możemy oceniać jedynie sterowanie. Jeśli stymulator nie włączył się ani razu, to sterowanie jest prawidłowe. Kiedy z kolei nie możemy ocenić sterowania? Wtedy, gdy Rycina 16. Typy zaburzeń sterowania w elektrostymulacji (źródło własne) przez cały czas pracuje stymulator. Oznacza to, że rytm własny chorego nie włączył się, a jego serce permanentnie jest pobudzane przez rozrusznik. Wówczas wypowiadamy się o skuteczności stymulacji, a na temat sterowania piszemy, że jest nie do oceny. Zapis wewnętrznego elektrogramu stymulatora 12-odprowadzeniowy zapis elektrokardiograficzny stanowi podstawowe narzędzie oceny elektrycznej u chorych kardiologicznie, także z implantowanym stymulatorem serca. Jak powszechnie wiadomo, nie zawsze jest to jednak narzędzie, które w najlepszy sposób odwzorowuje prądy elektryczne powstające samoistnie, jak i pod wpływem stymulacji w sercu. Ponieważ chory z implantowanym na stałe układem stymulującym ma wprowadzone do jam serca elektrody, można z nich odczytywać prądy wewnątrzsercowe. Tak więc stymulatory nie muszą służyć jedynie do pobudzania serca do pracy kurczliwej, ale także mogą dać nam informacje o prądach tworzących się w miokardium. Zapis tych prądów możemy uzyskać z zapisu zwanego elektrogramem stymulatora EGM (EGM Electrogram). Na takim elektrogramie szczegółowo zaznaczone są impulsy własne, które odbierają elektrody (mają wtedy rozszerzenie S-sensed) i impulsy wynikające ze stymulacji (rozszerzenie P-paced). Oczywiście w zależności od jamy serca mogą być to pobudzenia oznaczone przez komputer jako AS, AP czy VS, VP. Przykładowy zapis przedstawiam na poniższych rycinach. Na obydwu w panelu górnym przedstawione są zapisy ze stymulacji przedsionkowej AAI, natomiast w panelu dolnym stymulacji komorowej VVI. Stymulator dokładnie zaznaczył pobudzenia wysterowane (AS i VS) oraz pobudzenia wystymulowane (AP, VP). w układzie DDD (ryciny 17, 18). W następnym odcinku pogadanek zajmiemy się oceną rytmu stymulowanego w przedsionkach. Adres do korespondencji: + Dariusz Kozłowski Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca Katedra Kardiologii Gdański Uniwersytet Medyczny ul. Dębinki 7; Gdańsk ( ( (+48 58) dkozl@gumed.edu.pl 192
11 Rycina 17. Zapis EGM ze stymulatora ze szczegółowym podaniem rytmów wystymulowanych (P) oznaczonych strzałkami i wysterowanych (S) w stymulacji przedsionkowej (panel górny) i komorowej (panel dolny) (dzięki uprzejmości programu Core-Pace firmy Medtronic) Rycina 18. Zapis EGM ze stymulatora ze szczegółowym podaniem rytmów wystymulowanych (P) i wysterowanych (S) oznaczonych strzałkami w stymulacji przedsionkowej (panel górny) i komorowej (panel dolny) (dzięki uprzejmości programu Core-Pace firmy Medtronic) 193
Zaburzenia przewodzenia śródkomorowego bloki wiązek Intraventricular comduction delay fascicular blocks
56 G E R I A T R I A 2014; 8: 56-61 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 06.05.2013 Zaakceptowano/Accepted: 20.12.2013 Zaburzenia przewodzenia
Ocena stymulacji serca w elektrokardiogramie The evaluation of the cardiac pacing in the electrocardiogram
117 G E R A T R A 2014; 8: 117130 Akademia Medycyny POGADANK O ELEKTROKARDOGRAF/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 06.05.2014 Zaakceptowano/Accepted: 06.05.2014 Ocena stymulacji serca
Dariusz Kozłowski, Krzysztof Łucki Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca, II Katedra Kardiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny
Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło: 13.09.2009 Zaakceptowano: 13.09.2009 Elektrokardiografia w schematach (część 3) zaburzenia rytmu serca (częstoskurcze)
EKG w stanach nagłych. Dr hab. med. Marzenna Zielińska
EKG w stanach nagłych Dr hab. med. Marzenna Zielińska Co to jest EKG????? Układ bodźco-przewodzący serca (Wagner, 2006) Jakie patologie, jakie choroby możemy rozpoznać na podstawie EKG? zaburzenia rytmu
Podstawy elektrokardiografii część 1
Podstawy elektrokardiografii część 1 Dr med. Piotr Bienias Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii WUM Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus w Warszawie ELEKTROKARDIOGRAFIA metoda rejestracji napięć elektrycznych
II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK
II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 6 elektrod przedsercowych V1 do V6 4 elektrody kończynowe Prawa ręka Lewa ręka Prawa noga Lewa noga 1 2 Częstość i rytm Oś Nieprawidłowości P Odstęp PQ Zespół QRS (morfologia,
Dodatek A Odprowadzenia i techniki rejestracji badania EKG. 178
Dodatki Dodatek A Odprowadzenia i techniki rejestracji badania EKG. 178 Dodatek B Związki zachodzące w sercu i ich wpływ na zmiany pola elektrycznego oraz związany z tym proces tworzenia elektrokardiogramu
Dariusz Kozłowski, Krzysztof Łucki Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca, II Katedra Kardiologii, Gdański Uniwersytet Medyczny
Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło: 13.09.2009 Zaakceptowano: 13.09.2009 Elektrokardiografia w schematach (część 2) zaburzenia przewodzenia i
Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze przedsionkowe Narrow QRS tachycardias atrial tachycardias
POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło: 6.11.2007 Poprawiono: 9.11.2007 Zaakceptowano: 10.11.2007 Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze przedsionkowe
Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS zespoły preekscytacji Narrow QRS tachycardias preexcitation syndromes
Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło 15.09.2008 Zaakceptowano 15.09.2008 Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS zespoły preekscytacji Narrow QRS
Częstoskurcze z szerokimi zespołami QRS Broad QRS complex tachycardias
Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło: 24.03.2009 Zaakceptowano: 24.03.2009 Częstoskurcze z szerokimi zespołami QRS Broad QRS complex tachycardias
Elektrokardiografia: podstawy i interpretacja
Elektrokardiografia: podstawy i interpretacja Podstawy EKG 1887 rok- Waller dokonał bezpośredniego zapisu potencjałów serca. 1901 rok- galwanometr strunowy Einthovena pozwolił na rejestrację czynności
MONITOROWANIE EKG, ZABURZENIA RYTMU SERCA RC (UK)
MONITOROWANIE EKG, ZABURZENIA RYTMU SERCA Zagadnienia Wskazania i techniki monitorowania elektrokardiogramu Podstawy elektrokardiografii Interpretacja elektrokardiogramu formy NZK groźne dla życia zaburzenia
FIZJOLOGICZNE I PATOFIZJOLOGICZNE PODSTAWY INTERPRETACJI EKG. Aleksandra Jarecka
FIZJOLOGICZNE I PATOFIZJOLOGICZNE PODSTAWY INTERPRETACJI EKG Aleksandra Jarecka CO TO JEST EKG? Graficzne przedstawienie zmian potencjałów kardiomiocytów w czasie mierzone z powierzchni ciała Wielkość
EKG Zaburzenia rytmu i przewodzenia cz. II
EKG Zaburzenia rytmu i przewodzenia cz. II Karol Wrzosek KATEDRA I KLINIKA KARDIOLOGII, NADCIŚNIENIA TĘTNICZEGO I CHORÓB WEWNĘTRZNYCH Mechanizmy powstawania arytmii Ektopia Fala re-entry Mechanizm re-entry
II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK
II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 Zawał serca ból wieńcowy p30 min +CPK +Troponiny Zawał serca z p ST STEMI ( zamknięcie dużej tętnicy wieńcowej) Z wytworzeniem załamka Q Zawał serca bez pst NSTEMI Zamknięcie
Układ bodźcoprzewodzący
ZABURZENIA RYTMU I PRZEWODZENIA II KATEDRA II KATEDRA KARDIOLOGII CM UMK 2014 2014 Układ bodźcoprzewodzący Węzeł zatokowo-przedsionkowy Węzeł przedsionkowo-komorowy Pęczek Hisa lewa i prawa odnoga Włókna
Zaburzenia przewodzenia zatokowo-przedsionkowego Disorders of the sino-atrial impuls conduction
224 GERIATRIA 2011; 5: 224-230 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 13.05.2011 Zaakceptowano/Accepted: 20.05.2011 Zaburzenia przewodzenia
PAKIET I-poz.1 Oddział Kardiologii Stymulator jednojamowy SSIR z elektrodami (Podstawowy) Producent: Nazwa/numer katalogowy: Kraj pochodzenia:
PAKIET I-poz.1 Oddział Kardiologii Stymulator jednojamowy SSIR z elektrodami (Podstawowy) Kraj pochodzenia: 1 Żywotność stymulatora min 8 lat (nastawy nominalne) 2 Waga max. 30 [g] Do 30 g 10 pkt powyżej
Część 1. Podstawowe pojęcia i zasady wykonania i oceny elektrokardiogramu
Podstawy EKG Część 1. Podstawowe pojęcia i zasady wykonania i oceny elektrokardiogramu Wojciech Telec telec@ump.edu.pl EKG Elektrokardiograf to bardzo czuły galwanometr - wykonuje pomiary natężenia prądu
Zaburzenia przewodzenia międzyprzedsionkowego Disorders of the interatrial impuls conduction
162 GERIATRIA 2011; 5: 162-166 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 13.05.2011 Zaakceptowano/Accepted: 20.05.2011 Zaburzenia przewodzenia
Częstoskurcze z szerokim zespołami QRS algorytm podstawowy Broad QRS complex tachycardia basic algorithm
295 G E R I A T R I A 2010; 4: 295-300 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 20.10.2010 Zaakceptowano/Accepted: 26.10.2010 Częstoskurcze
Przedsionkowe zaburzenia rytmu
Przedsionkowe zaburzenia rytmu 4 ROZDZIAŁ Wstęp Załamki P elektrokardiogramu odzwierciedlają depolaryzację przedsionków. Rytm serca, który rozpoczyna się w węźle zatokowo-przedsionkowym i ma dodatnie załamki
Układ bodźcoprzewodzący ZABURZENIA. Prawidłowa generacja i przewodzenie impulsów RYTMU I PRZEWODZENIA
Układ bodźcoprzewodzący ZABURZENIA RYTMU I PRZEWODZENIA Węzeł zatokowo-przedsionkowy Węzeł przedsionkowo-komorowy Pęczek Hisa lewa i prawa odnoga Włókna Purkinjego II KATEDRA KARDIOLOGII CM CM UMK UMK
P U Ł A P K I EKG w codziennej praktyce lekarza rodzinnego
P U Ł A P K I EKG w codziennej praktyce lekarza rodzinnego Dariusz Kozłowski II Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca Gdański Uniwersytet Medyczny Pułapki w ocenie rytmu Ocena rytmu serca W PRZEDSIONKACH
Pacjent ze stymulatorem
Choroby Serca i Naczyń 2008, tom 5, nr 4, 221 226 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. med. Rafał Baranowski Pacjent ze stymulatorem Ewa Piotrowicz, Rafał Baranowski Instytut Kardiologii im.
Zablokowane pobudzenie przedwczesne przedsionkowe poziom bloku
Franciszek Walczak, Robert Bodalski Klinika Zaburzeń Rytmu Serca Instytutu Kardiologii w Warszawie STRESZCZENIE Niniejsza praca jest komentarzem do ryciny 13. zamieszczonej w Forum Medycyny Rodzinnej (2007;
Przewrotny tytuł nie jest tym razem związany
Choroby Serca i Naczyń 2010, tom 7, nr 2, 101 105 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał Baranowski Cyrkiel, logika i znajomość reguł klucz do sukcesu interpretacji EKG Callipers,
Przyczyny nieadekwatnych interwencji kardiowertera-defibrylatora
Przyczyny nieadekwatnych interwencji kardiowertera-defibrylatora Dr n. med. Aleksander Maciąg Pracownia Elektrofizjologii Klinicznej II Kliniki Choroby Wieńcowej Instytutu Kardiologii w Warszawie 1 Deklaracja
Analiza zapisu elektrokardiograficznego
134 funkcję elektryczną serca można wyrazić w postaci dipola, czyli najprostszego generatora prądu składającego się z bieguna dodatniego i ujemnego. Dipol znajduje się w geometrycznym środku trójkąta utworzonego
Załącznik Nr 3 do siwz OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA - PARAMETRY JAKOŚCIOWE. Część 1 - Defibrylator - kardiowerter ICD-VR jednojamowy z elektrodami
Strona 1 z 7 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA - PARAMETRY JAKOŚCIOWE Załącznik Nr 3 do siwz Część 1 - Defibrylator - kardiowerter ICD-VR jednojamowy z elektrodami 1 Rok produkcji min. 201r. 2 Waga poniżej 80
Stymulator jednojamowy typu SSIR z elektrodami
Pakiet 1 Załącznik nr 2 SIWZ Formularz cenowy wraz z parametrami techniczno użytkowymi jednostko wa Stymulator jednojamowy typu SSIR z elektrodami zużycie na 12 m-cy oferowanego towaru, która będzie używana
Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze węzłowe Narrow QRS tachycardias nodal tachycardias
POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło: 25.03.2008 Zaakceptowano: 28.03.2008 Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze węzłowe Narrow QRS tachycardias nodal
ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO PROGRAMOWE
ZAŁOŻENIA ORGANIZACYJNO PROGRAMOWE Rodzaj kształcenia Kurs specjalistyczny jest to rodzaj kształcenia, który zgodnie z ustawą z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki i położnej (Dz. U. z 2001r. Nr
Zaburzenia przewodzenia bloki przedsionkowo-komorowe Disorders of the impuls conduction atrioventricular blocks
70 G E R I A T R I A 2011; 5: 70-74 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 02.02.2011 Zaakceptowano/Accepted: 02.03.2011 Zaburzenia przewodzenia
PAKIET IV poz. 1. STYMULATORY SERCA AUTOMATYCZNE PROSTE JEDNOJAMOWE SSIR w komplecie z elektrodą 2014 Parametry wymagane pkt 1-21 i oceniane pkt 19-22
PAKIET IV poz. 1. STYMULATORY SERCA AUTOMATYCZNE PROSTE JEDNOJAMOWE SSIR w komplecie z elektrodą 2014 Parametry wymagane pkt 1-21 i oceniane pkt 19-22 L.p. Opis parametru I Stymulator SSIR dla monitorowania
Analiza i Przetwarzanie Biosygnałów
Analiza i Przetwarzanie Biosygnałów Sygnał EKG Historia Luigi Galvani (1737-1798) włoski fizyk, lekarz, fizjolog 1 Historia Carlo Matteucci (1811-1868) włoski fizyk, neurofizjolog, pionier badań nad bioelektrycznością
KWESTIONARIUSZ EKG INSTRUKcjE dla lekarzy OpISUjących WyNIKI badania EKG
KWESTIONARIUSZ EKG Instrukcje dla lekarzy opisujących wyniki badania EKG KWESTIONARIUSZ EKG Instrukcje dla lekarzy opisujących wyniki badania EKG Opracowanie: Prof. Witold A. Zatoński i zespół projektu
Opis przedmiotu zamówienia. Zestawienie wymaganych warunków i parametrów technicznych
Nr sprawy 105/PNE/SW/2011 Załącznik nr 1 do SIWZ Część 1 Opis przedmiotu zamówienia Zestawienie wymaganych warunków i parametrów technicznych Stymulator jednojamowy SSIR z elektrodami i zestawem do kaniulacji
PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA - PARAMETRY JAKOŚCIOWE
Strona 1 z 7 PRZEDMIOT ZAMÓWIENIA - PARAMETRY JAKOŚCIOWE Załącznik Nr 2 do siwz Część 1 - Defibrylator - kardiowerter ICD-VR jednojamowy z elektrodami 1 Nazwa, nr katalogowy, producent 2 Rok produkcji
10. Zmiany elektrokardiograficzne
10. Zmiany elektrokardiograficzne w różnych zespołach chorobowyh 309 Zanim zaczniesz, przejrzyj streszczenie tego rozdziału na s. 340 342. zmiany elektrokardiograficzne w różnych zespołach chorobowych
Do lekarza rodzinnego przychodzi pacjent z wszczepionym rozrusznikiem... Krótkie kompendium postępowania, część 1
Choroby Serca i Naczyń 2012, tom 9, nr 5, 288 292 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał Baranowski Do lekarza rodzinnego przychodzi pacjent z wszczepionym rozrusznikiem... Krótkie
CENTRUM KSZTA CENIA PODYPLOMOWEGO PIEL GNIAREK I PO O NYCH
RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO WYKONANIE I INTERPRETACJA ZAPISU ELEKTROKARDIOGRAFICZNEGO (Nr 03/07) Program przeznaczony dla pielęgniarek i położnych Warszawa, dnia 28 maja 2007 2 2 AUTORZY WSPÓŁPRACUJĄCY
Zaburzenia przewodzenia śródkomorowego bloki odnóg pęczka Hisa Intraventricular conduction delay bundle branch blocks
56 GERIATRIA 2012; 6: 56-62 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 19.03.2012 Zaakceptowano/Accepted: 23.03.2012 Zaburzenia przewodzenia
Elektrokardiografia w schematach (część 4) - ostre zespoły wieńcowe Electrocardiography in scheme (part 4) - acute coronary syndromes
Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 13.03.2010 Zaakceptowano/Accepted: 20.03.2010 Elektrokardiografia w schematach (część 4) - ostre
Zaburzenia rytmu serca. Monika Panek-Rosak
Zaburzenia rytmu serca Monika Panek-Rosak załamek P depolaryzacja przedsionków QRS depolaryzacja komór załamek T repolaryzacja komór QRS < 0,12 sek PR < 0,2 sek ROZPOZNAWANIE ZAPISU EKG NA MONITORZE 1.
SYMULATOR EKG. Bartłomiej Bielecki 1, Marek Zieliński 2, Paweł Mikołajaczak 1,3
SYMULATOR EKG Bartłomiej Bielecki 1, Marek Zieliński 2, Paweł Mikołajaczak 1,3 1. Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Chełmie 2. Państwowy Szpital im. Ludwika Rydygiera w Chełmie 3. Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Analiza czynności stymulatora w badaniu EKG metodą Holtera
ATYKUŁ POGLĄDOWY Folia Cardiol. 2002, tom 9, nr 3, 203 208 Copyright 2002 Via Medica IN 1507 4145 Analiza czynności stymulatora w badaniu EKG metodą Holtera omuald Ochotny, Hanna Wachowiak-Baszyńska i
Ewa Lewicka Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca Gdański Uniwersytet Medyczny
Ewa Lewicka Klinika Kardiologii i Elektroterapii Serca Gdański Uniwersytet Medyczny II Konferencja Edukacyjna Czasopisma Anestezjologia Intensywna Terapia Sopot, 4-5.04.2014 Stymulator serca Kardiowerter-defibrylator
Nieokreślony typ ostrego zespołu wieńcowego rola elektrokardiogramu
PRACA POGLĄDOWA PRZEDRUK Folia Cardiologica Excerpta 2007, tom 2, nr 5, 175 182 Copyright 2007 Via Medica ISSN 1896 2475 Nieokreślony typ ostrego zespołu wieńcowego rola elektrokardiogramu Artur Klimczak
(L, S) I. Zagadnienia. 1. Potencjały czynnościowe komórek serca. 2. Pomiar EKG i jego interpretacja. 3. Fonokardiografia.
(L, S) I. Zagadnienia 1. Potencjały czynnościowe komórek serca. 2. Pomiar EKG i jego interpretacja. 3. Fonokardiografia. II. Zadania 1. Badanie spoczynkowego EKG. 2. Komputerowa rejestracja krzywej EKG
Częstoskurcz z szerokimi zespołami QRS część I
R O Z D Z I A Ł 6 Częstoskurcz z szerokimi zespołami QRS część I June Edhouse, Francis Morris Częstoskurcz z szerokimi zespołami QRS może powstawać w różnych mechanizmach. Może być zarówno częstoskurczem
Ocena czynności stymulatora serca w badaniu EKG metodą Holtera
Folia Cardiol. 2001, tom 8, supl. A, A11 A15 Copyright 2001 Via Medica ISSN 1507 4145 Ocena czynności stymulatora serca w badaniu EKG metodą Holtera Romuald Ochotny I Klinika Kardiologii Instytutu Kardiologii
DIPOLOWY MODEL SERCA
Ćwiczenie nr 14 DIPOLOWY MODEL SERCA Aparatura Generator sygnałów, woltomierz, plastikowa kuweta z dipolem elektrycznym oraz dwiema ruchomymi elektrodami pomiarowymi. Rys. 1 Schemat kuwety pomiarowej Rys.
Częstoskurcze z szerokimi zespołami QRS - algorytm średniozaawansowany Broad QRS complex tachycardia intermediate algorithm
217 G E R I A T R I A 2010; 4: 217-222 Akademia Medycyny POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Otrzymano/Submitted: 13.09.2010 Zaakceptowano/Accepted: 13.09.2010 Częstoskurcze
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
RAMOWY PROGRAM KURSU SPECJALISTYCZNEGO WYKONANIE I INTERPRETACJA ZAPISU ELEKTROKARDIOGRAFICZNEGO Program przeznaczony dla pielęgniarek i położnych AUTORZY WSPÓŁPRACUJĄCY Z CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO
Rejestracja i analiza sygnału EKG
Rejestracja i analiza sygnału EKG Aparat do rejestracji czynności elektrycznej serca skonstruowany przez W. Einthovena. Proszę zauważyć w jakich miejscach na ciele zbierana jest sygnał. Rozchodzenie się
Przypadki kliniczne EKG
Przypadki kliniczne EKG Przedrukowano z: Mukherjee D. ECG Cases pocket. Börm Bruckmeier Publishing LLC, Hermosa Beach, CA, 2006: 135 138 (przypadek 31) i 147 150 (przypadek 34) PRZYPADEK NR 1 1.1. Scenariusz
Fizjologia układu krążenia II. Dariusz Górko
Fizjologia układu krążenia II Dariusz Górko Fizyczne i elektrofizjologiczne podstawy elektrokardiografii. Odprowadzenia elektrokardiograficzne. Mechanizm powstawania poszczególnych załamków, odcinków oraz
Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce
Rozdział 7. Nieprawidłowy zapis EEG: EEG w padaczce Znaczenie zapisu EEG w rozpoznaniu i leczeniu EEG wspiera kliniczne rozpoznanie padaczki, ale na ogół nie powinno stanowić podstawy rozpoznania wobec
Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze przedsionkowo-komorowe Narrow QRS tachycardias atrioventricular tachycardias
POGADANKI O ELEKTROKARDIOGRAFII/SPEECHES ABOUT ELECTROCARDIOGRAPHY Wpłynęło 22.06.2008 Zaakceptowano 23.06.2008 Częstoskurcze z wąskimi zespołami QRS częstoskurcze przedsionkowo-komorowe Narrow QRS tachycardias
Przypadki kliniczne EKG
Przypadki kliniczne EKG Przedrukowano z: Mukherjee D. ECG Cases pocket. Börm Bruckmeier Publishing LLC, Hermosa Beach, CA 2006: 139 142 (przypadek 32); 143 146 (przypadek 33). PRZYPADEK NR 1 1.1. Scenariusz
Rola monitorowania EKG przez telefon w diagnostyce zaburzeń czynności rozrusznika serca
Folia Cardiol. 2001, tom 8, supl. A, A35 A40 Copyright 2001 Via Medica ISSN 1507 4145 Rola monitorowania EKG przez telefon w diagnostyce zaburzeń czynności rozrusznika serca Dariusz Wojciechowski 1, Marek
Co nurtuje lekarza rodzinnego, czyli dylemat: czy ten pacjent ma migotanie przedsionków?
Choroby Serca i Naczyń 2011, tom 8, nr 3, 165 169 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał Baranowski Co nurtuje lekarza rodzinnego, czyli dylemat: czy ten pacjent ma migotanie przedsionków?
Jaki aparat EKG wybrać? Czy warto mieć aparat EKG z opisem automatycznym?
Choroby Serca i Naczyń 2014, tom 11, nr 6, 354 357 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał Baranowski Jaki aparat EKG wybrać? Czy warto mieć aparat EKG z opisem automatycznym? How
SPIS TREŚCI. 1. Podstawy fizyczne elektrokardiografii... 11. 2. Rejestracja elektrokardiogramu... 42. 3. Ocena morfologiczna elektrokardiogramu...
SPIS TREŚCI 1. Podstawy fizyczne elektrokardiografii.............................. 11 Wstęp................................................................ 11 Ogólny opis krzywej elektrokardiograficznej...................................
Jaka to arytmia, czyli rzadsze postaci częstoskurczu przedsionkowego
Choroby Serca i Naczyń 2013, tom 10, nr 6, 337 341 E K G W P R A K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał Baranowski Jaka to arytmia, czyli rzadsze postaci częstoskurczu przedsionkowego What kind
Zaburzenia stymulacji w codziennej praktyce pracowni 24 h monitorowania EKG ocena częstości, przykłady zapisów EKG
Folia Cardiol. 2001, tom 8, supl. A, A21 A29 Copyright 2001 Via Medica ISSN 1507 4145 Zaburzenia stymulacji w codziennej praktyce pracowni 24 h monitorowania EKG ocena częstości, przykłady zapisów EKG
Aktywność elektryczna serca. Elektrokardiografia.
Ćw. M3 Zagadnienia: Aktywność elektryczna serca. Elektrokardiografia. Podstawy elektrodynamiki. (Pole elektryczne, pole magnetyczne, oddziaływanie ww pól z ładunkami, dipole) Podstawowe prawa przepływu
Najczęstsze przyczyny nieadekwatnych interwencji kardiowertera-defibrylatora. Analiza zapisów wewnątrzsercowych
Najczęstsze przyczyny nieadekwatnych interwencji kardiowertera-defibrylatora. Analiza zapisów wewnątrzsercowych Dr n.med. Aleksander Maciąg Pracownia Elektrofizjologii Klinicznej II Kliniki Choroby Wieńcowej
RADOMSKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY
RADOMSKI SZPITAL SPECJALISTYCZNY im. dr Tytusa Chałubińskiego RADOM ul. Lekarska 4 Dział Zamówień Publicznych, Funduszy Strukturalnych i Zaopatrzenia www.szpital.radom.pl; zampubl@rszs.regiony.pl NIP 796-00-12-187
25. Mężczyzna, 68 lat, z paroletnim wywiadem zastoinowej niewydolności serca, zgłaszający nasiloną duszność.
Opisy przypadków 25. Mężczyzna, 68 lat, z paroletnim wywiadem zastoinowej niewydolności serca, zgłaszający nasiloną duszność. 26. Kobieta, 85 lat, z niedawno przebytym epizodem pełnej utraty przytomności
1- Wszczepialne kardiowertery- defibrylatory jednojamowe z elektrodą - 50 szt
ZAŁĄCZNIK NR 6 OPIS PRZEDMIOTU ZAMÓWIENIA ZESTAWIENIE WYMAGANYCH PARAMETRÓW Pakiet I Kardiowertery 1- Wszczepialne kardiowertery- defibrylatory jednojamowe z elektrodą - 50 szt Odp. Oferenta - Min. dwie
Opis przedmiotu zamówienia
Część Opis przedmiotu zamówienia Zestawienie wymaganych warunków i parametrów technicznych Kardiowertery-defibrylatory jednojamowe w standardzie Df/Df do wyboru Kardiowertery-defibrylatory jednojamowe
Artefakty w spoczynkowym badaniu EKG to się zdarza i może sprawiać problemy
Choroby Serca i Naczyń 2013, tom 10, nr 3, 164 168 E K G W P R K T Y C E Redaktor działu: dr hab. n. med. Rafał aranowski rtefakty w spoczynkowym badaniu EKG to się zdarza i może sprawiać problemy rtifacts
FORMULARZ CENOWY- ZADANIE 1 Stymulatory SSIR i DDDR pro MRI
FORMULARZ CENOWY- ZADANIE 1 Stymulatory SSIR i DDDR pro MRI Lp. Nazwa asortymentu J.m. Ilość Cena jedn. netto Wartość netto (poz. 4x5) Podatek VAT % Kwota Wartość brutto (poz. 6+8) Producent Nazwa Handlowa
SPECYFIKACJA TECHNICZNA I PARAMETRY OCENIANE MATERIAŁÓW WSZCZEPIALNYCH
Załącznik nr 3A do SIWZ SPECYFIKACJA TECHNICZNA I Y OCENIANE MATERIAŁÓW WSZCZEPIALNYCH Część nr 1 : Stymulatory Pozycja nr 1: Stymulator dwujamowy DDDR z algorytmami zapobiegającymi napadom FA z elektrodami
Opracował: Arkadiusz Podgórski
Opracował: Arkadiusz Podgórski Serce to pompa ssąco-tłocząca, połoŝona w klatce piersiowej. Z zewnątrz otoczone jest workiem zwanym osierdziem. Serce jest zbudowane z tkanki mięśniowej porzecznie prąŝkowanej
Holter. odprowadzeń CM5, CS2, IS.
Norman Jefferis Jeff (1.1.1914-21.7.1983) amerykański biofizyk skonstruował urządzenie rejestrujące EKG przez 24 godziny, tzw. EKG. W zależności od typu aparatu sygnał EKG zapisywany jest z 2, 3, rzadziej
PAKIET II poz. 1. STYMULATORY SERCA AUTOMATYCZNE PROSTE JEDNOJAMOWE SSIR w komplecie z elektrodą Parametry wymagane pkt 1-21 i oceniane pkt 19-22
Sprawa nr 40/2016 Dostawa kardiowerterów i stymulatorów dla Szpitala Powiatowego w Chrzanowie AIT 2016 PAKIET II poz. 1. STYMULATORY SERCA AUTOMATYCZNE PROSTE JEDNOJAMOWE SSIR w komplecie z elektrodą Parametry
Z II Kliniki Kardiologii i Oddziału Klinicznego Kardiologii. dr hab. n. med. Andrzej Przybylski, prof. nadz. Uniwersytetu Rzeszowskiego
dr hab. n. med. Andrzej Przybylski, prof. nadz. Uniwersytetu Rzeszowskiego Klinika Kardiologii, Kliniczny Szpital Wojewódzki nr 2 w Rzeszowie, Wydział Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego Al. Kopisto 2a
PRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW
PRZEWODNIK I PROGRAM NAUCZANIA PRZEDMIOTU FAKULTATYWNEGO NA WYDZIALE LEKARSKIM I dla STUDENTÓW V ROKU STUDIÓW 1. NAZWA PRZEDMIOTU Warsztaty EKG 2. NAZWA JEDNOSTKI (jednostek ) realizującej przedmiot: II
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Janusza Korczaka w Słupsku
Wojewódzki Szpital Specjalistyczny im. Janusza Korczaka w Słupsku EN ISO 9001:2008 ul. Prof. Lotha 26 76-200 Słupsk tel. 059 8424867, fax 059 8428143 dyrekcja@szpital.slupsk.pl www.szpital.slupsk.pl WSS/
PROGRAM PRZYGOTOWANY PRZEZ ZESPÓŁ PROGRAMOWY W SKŁADZIE 1
PROGRAM PRZYGOTOWANY PRZEZ ZESPÓŁ PROGRAMOWY W SKŁADZIE 1 1. dr hab. n. o zdr. Barbara Ślusarska Przewodnicząca Zespołu; Katedra Onkologii i Środowiskowej Opieki Zdrowotnej Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet
EKG (Elektrokardiogram zapis czasowych zmian potencjału mięśnia sercowego)
6COACH 26 EKG (Elektrokardiogram zapis czasowych zmian potencjału mięśnia sercowego) Program: Coach 6 Projekt: na ZMN060c CMA Coach Projects\PTSN Coach 6\EKG\EKG_zestaw.cma Przykład wyników: EKG_wyniki.cma
Interesujące zapisy 24-godzinnego EKG
ELEKTROKARDIOGRAMY, ELEKTROGRAMY... Interesujące zapisy 24-godzinnego EKG Przedstawiamy Państwu 3 zapisy 24-godzinnego EKG, prezentowane podczas Konferencji Sekcji Elektrokardiologii Nieinwazyjnej w Kościelisku
Elektrofizjologiczne podstawy lokalizacji ogniska padaczkowego. Piotr Walerjan
Elektrofizjologiczne podstawy lokalizacji ogniska padaczkowego Piotr Walerjan Elektrofizjologia w padaczce Dlaczego stosujemy metody elektrofizjologiczne w diagnostyce padaczki? Ognisko padaczkowe Lokalizacja
Wskazania do elektrostymulacji u chorych z omdleniami w świetle ostatnich wytycznych ESC. Piotr Kułakowski Klinika Kardiologii CMKP, Warszawa
Wskazania do elektrostymulacji u chorych z omdleniami w świetle ostatnich wytycznych ESC Piotr Kułakowski Klinika Kardiologii CMKP, Warszawa Deklaracja potencjalnego konfliktu interesów (w stosunku do
układu krążenia Paweł Piwowarczyk
Monitorowanie układu krążenia Paweł Piwowarczyk Monitorowanie Badanie przedmiotowe EKG Pomiar ciśnienia tętniczego Pomiar ciśnienia w tętnicy płucnej Pomiar ośrodkowego ciśnienia żylnego Echokardiografia
Ocena stymulacji typu DDD u chorego z komorowymi zaburzeniami rytmu serca
PRACE KAZUISTYCZNE Ocena stymulacji typu DDD u chorego z komorowymi zaburzeniami rytmu serca Grażyna Kübler 1, Joanna Moszczyńska-Stulin 2 1 Poradnia Elektrostymulacji i Zaburzeń Rytmu Serca Szpitala Klinicznego
Krystian Stanek, Marek Grygier, Przemysław Mitkowski, Marek Prech, Franciszek Zerbe, Andrzej Cieśliński
Ograniczenie górnej częstości synchronizacji przedsionkowo-komorowej u chorej ze stymulatorem DDD spowodowane rejestracją potencjałów komorowych przez tor przedsionkowy Krystian Stanek, Marek Grygier,
Specjalistyczny Szpital im. dra Alfreda Sokołowskiego ul. A. Sokołowskiego Wałbrzych
ISO 9001 Specjalistyczny Szpital im. dra Alfreda Sokołowskiego ul. A. Sokołowskiego 4 58-309 Wałbrzych tel. 74/64 89 600 fax 74/ 64 89 746 www.zdrowie.walbrzych.pl szpitalsokolowski@zdrowie.walbrzych.pl
Wszyscy Wykonawcy. Grudziądz, dnia r. ZP / 16
Grudziądz, dnia 04.03.2016 r. Wszyscy Wykonawcy ZP - 453 / 16 Dotyczy przetargu nieograniczonego na dostawy stymulatorów oraz kardiowerterówdefibrylatorów serca wraz z wyposażeniem dla potrzeb Oddziału
Zalecenia dotyczàce stosowania rozpoznaƒ elektrokardiograficznych
Zalecenia dotyczàce stosowania rozpoznaƒ elektrokardiograficznych Dokument opracowany przez Grup Roboczà powołanà przez Zarzàd Sekcji Elektrokardiologii Nieinwazyjnej i Telemedycyny Polskiego Towarzystwa
1.4 Badanie EKG Hendrik Sudowe. 1.4.1 EKG 3-odprowadzeniowe, dwubiegunowe
26 e) Zbieranie wywiadu pytanie do osób z rodziny Ryc. 1.12 Szybkie badanie pacjenta bez urazu (ciąg dalszy) f) Zbieranie wywiadu poszukiwanie leków RATOWNIK 2 Ewentualnie podać tlen do oddychania. Przygotować
Choroba wieńcowa i zawał serca.
Choroba wieńcowa i zawał serca. Dr Dariusz Andrzej Tomczak Specjalista II stopnia chorób wewnętrznych Choroby serca i naczyń 1 O czym będziemy mówić? Budowa układu wieńcowego Funkcje układu wieńcowego.
DIAGNOSTYKA NIEINWAZYJNA I INWAZYJNA WRODZONYCH I NABYTYCH WAD SERCA U DZIECI
DIAGNOSTYKA NIEINWAZYJNA I INWAZYJNA WRODZONYCH I NABYTYCH WAD SERCA U DZIECI Dlaczego dzieci sąs kierowane do kardiologa? Różnice w diagnostyce obrazowej chorób układu krążenia u dorosłych i dzieci Diagnostyka
CENTRUM KSZTAŁCENIA PODYPLOMOWEGO PIELĘGNIAREK I POŁOŻNYCH
PROGRAM PRZYGOTOWANY PRZEZ ZESPÓŁ PROGRAMOWY W SKŁADZIE 1 1. dr hab. n. o zdr. Barbara Ślusarska Przewodnicząca Zespołu; Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Katedra Onkologii i Środowiskowej
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym
Wielkością i kształtem przypomina dłoń zaciśniętą w pięść. Położone jest w klatce piersiowej tuż za mostkiem. Otoczone jest mocnym, łącznotkankowym workiem zwanym osierdziem. Wewnętrzna powierzchnia osierdzia