Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych

Transkrypt

1 1 Tomasz Żylicz Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych Wykład na WGiSR godzin 2016/2017 Wtorki, 9:45-11:15, s.108 (WGiSR) Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Dyżur: poniedziałek i wtorek 8:45-9:30, s.408 (WNE)

2 2 Optymalność równowagi rynkowej (1) Ekonomia = nauka o tym, jak ludzie dokonują wyborów Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych = nauka o tym, jak ludzie dokonują wyborów w sprawie jakości środowiska i użycia zasobów Ludzkie decyzje opierają się na popycie i podaży tego, co jest przedmiotem wyboru Gotowość do zapłacenia (Willingness To Pay, WTP) i gotowość do przyjęcia rekompensaty (Willingness To Accept, WTA) kluczowe koncepcje pomagające zrozumieć, jak ludzie dokonują wyborów

3 3 Optymalność równowagi rynkowej (2) p p p1 p2 MC= WTA MB= WTP p2 p1 0 q2 q 0 q1 q1 q2 q

4 4 Optymalność równowagi rynkowej (3) Krzywe popytu i podaży wiążą ilości z cenami Krzywe popytu i podaży mogą być przybliżone za pomocą linii ciągłych Jeśli podmioty są cenobiorcami, to równowaga rynkowa maksymalizuje nadwyżkę ekonomiczną

5 5 Optymalność równowagi rynkowej (4) p MC p* MB 0 q* q

6 6 Analizy międzyokresowe (1) Stopa dyskontowa (r) pozwala porównywać kwoty przypadające w różnych okresach X t = X 0 (1+r) t, or X 0 = X t /(1+r) t, gdzie X t wartość obecna (w roku t) kwoty X 0 przypadającej w roku 0; inaczej: X 0 jest wartością obecną (w roku 0) kwoty X t przypadającej w roku t. NPV = X 0 /(1+r) 0 + X 1 /(1+r) 1 + X 2 /(1+r) X T /(1+r) T, (NPV, Net Present Value), gdzie T jest ostatnim rokiem, w którym spodziewa się wystąpienia kosztu lub korzyści związanej z decyzją (projektem) Jeśli X t =X=const to wzór na wartość obecną upraszcza się: NPV = X/(1+r) 0 +X/(1+r) 1 +X/(1+r) X/(1+r) T = X(1+1/(1+r)+...+1/(1+r) T )

7 7 Analizy międzyokresowe (2) Wartość obecna X0 przyszłej kwoty XT=1,000,000 T=1 T=5 T=10 T=20 T=50 T=100 T=200 r=0% 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 r=1% 990, , , , , , ,686 r=4% 961, , , , ,713 19, r=8% 925, , , ,548 21, r=12% 892, , , ,667 3, <0.01

8 8 Analizy międzyokresowe (3) Wartość obecna stałego strumienia X=100 T=10 T=50 T=100 T= r=0% 1,000 5,000 10,000 r=1% 947 3,920 6,303 10,000 r=4% 811 2,148 2,451 2,500 r=8% 671 1,223 1,249 1,250 r=12%

9 9 Analizy międzyokresowe (4) Przykład: wiatrak o mocy 1 MW pracuje rocznie 2000 godzin kosztuje 2 mln euro prąd sprzedaje się po cenie 50 euro/mwh działa bezawaryjnie (i bez kosztów eksploatacyjnych) 30 lat Przy jakiej najwyższej stopie dyskontowej zwróci się taka inwestycja?

10 10 Analizy międzyokresowe (5) Wartość rocznej sprzedaży prądu wynosi euro NPV = k/(1+r) k/(1+r) k/(1+r) k/(1+r) 30 = = k + 100k(1/(1+r) + 1/(1+r) /(1+r) 30 ) = k + 100k((1-q 30 )/(1-q)), gdzie q=1/(1+r), jeśli q 1, czyli r 0 Kiedy NPV jest dodatnia, a kiedy ujemna?

11 11 Analizy międzyokresowe (6) NPV=0 wtedy i tylko wtedy, gdy q=0,97, czyli r=0,03 Jeśli r > 0,03, to inwestycja się nie zwróci Jeśli r < 0,03, to inwestycja się zwróci Stopa r=0,03 (dla tego projektu) nazywa się "wewnętrzną stopą zwrotu" (Internal Rate of Return, IRR) Jeśli r=0, to inwestycja zwróci się (po 20 latach)

12 12 Wykorzystanie zasobów naturalnych (1) Reguła Hotellinga: Ustalić tempo wydobycia zasobu wyczerpywalnego, pozwalające na maksymalizację zysku z jego sprzedaży na konkurencyjnym rynku Wielkość zasobu jest znana i nie może ulec zwiększeniu (tj. nie da się już niczego odkryć) p cena jednostki zasobu, MC krańcowy koszt wydobycia, r stopa dyskontowa, p-mc renta z tytułu wydobycia (d(p-mc)/dt)/(p-mc) = r, gdzie:

13 13 Wykorzystanie zasobów naturalnych (2) Maksymalny trwały przychód (Maximum Sustainable Yield, MSY) G MSY 0 x MSY K x

14 14 Wykorzystanie zasobów naturalnych (3) Zasoby odnawialne niemobilne (np. las) V V V MSY 0 t MSY t V volume of timber

15 15 Wykorzystanie zasobów naturalnych (4) d V d t : V r 0 t F Ekonomicznie optymalny okres rotacji bez wartości rezydualnej (t 0 ), oraz okres rotacyjny Faustmanna (t F ) t 0 t

16 16 Wykorzystanie zasobów naturalnych (5) Zasoby odnawialne mobilne (np. łowiska) TR, TC TC 0 E * E MSY E g E Model Gordona-Schaefera E intensywność odłowu (harvest effort) jako procent odławianego rocznego przyrostu g E równowaga bionomiczna E MSY Maximum Sustainable Yield E * intensywność odłowu maksymalizująca zysk TR

17 17 Wykorzystanie zasobów naturalnych (6) Połowy śledzia na Morzu Północnym

18 18 Trwały rozwój (1) Definicja Brundtland (klasyczna) 1987: Zaspokojenie potrzeb bieżącego pokolenia bez uszczerbku dla szans na zaspokojenie potrzeb w przyszłości Trwały rozwój (sustainable development) = = nieprzejadanie kapitału

19 19 Trwały rozwój (2) Rodzaje kapitału: Wytworzony przez człowieka (man-made) Przyrodniczy (natural) Ludzki (human) Rodzaje trwałości: Słaba (weak sustainability) wszystkie rodzaje kapitału są substytucyjne Silna (strong sustainability) poszczególne rodzaje kapitału są komplementarne

20 20 Trwały rozwój (3) Hermana Daly'ego koncepcja trwałości: 1. Ograniczenie przepływu (throughput) surowców i emisji w celu pobudzenia postępu technicznego zorientowanego na wzrost efektywności 2. Eksploatowanie zasobów odnawialnych w sposób nie rabunkowy, czyli a. bez przekraczania naturalnych stóp regeneracji zasobów żywych (zwierząt i roślin) b. bez przekraczania naturalnej pojemności asymilacji odpadów 3. Eksploatowanie zasobów wyczerpywalnych w tempie odpowiadającym tworzeniu odnawialnych substytutów

21 21 Instrumenty polityki ekologicznej (1) Kryteria oceny polityki Skuteczność (effectiveness) = osiągnięcie celu Efektywność (efficiency) = maksymalizacja przewagi korzyści nad kosztami (koszty mają być uzasadnione osiąganymi korzyściami) Efektywność kosztowa (cost-effectiveness, cost-efficiency) = osiągniecie celu minimalnym kosztem Sprawiedliwość (equity) = obarczanie kosztami proporcjonalnie do osiąganych korzyści

22 22 Instrumenty polityki ekologicznej (2) Typowe błędy polityki: Brak efektywności kosztowej Zastosowanie jednolitych standardów Zwolnienia uwarunkowane politycznie Zaniedbywanie egzekucji postanowień Stawianie nierealistycznych celów Brak możliwości monitoringu

23 23 Instrumenty polityki ekologicznej (3) Zdroworozsądkowe zasady: Zasada Zanieczyszczający Płaci (Polluter Pays Principle) Sensu largo: zanieczyszczający jest odpowiedzialny za jakiekolwiek szkody jego działalność może wywołać Sensu stricto: zanieczyszczający jest odpowiedzialny finansowo za spełnienie wymagań ochronnych przewidzianych prawem Zasada pomocniczości (Subsidiarity Principle) Środki powinny być podjęte przez najniższy możliwy szczebel, który jest właściwy ze względu na naturę szkód Zasada przezorności (Precautionary principle) Podjęte środki powinny brać pod uwagę najgorszy możliwy wynik

24 24 Instrumenty polityki ekologicznej (4) Instrumenty cenowo-podatkowe (price instruments) Podatki Pigou (Pigouvian taxes) z progiem lub bez Niskie (Sub-Pigouvian) opłaty ekologiczne Kary za przekroczenia (Non-compliance fees) Regulacje ilościowe Standardy Pozwolenia niezbywalne Strefowanie Pozwolenia zbywalne Instrumenty nieobowiązkowe (Voluntary instruments) Perswazja moralna Eko-etykiety

25 25 Wycena dóbr nierynkowych (1) TEV = UV+NUV = = DUV+IUV+EV+BV, gdzie TEV Całkowita wartość ekonomiczna (Total Economic Value), UV Wartość użytkowa (Use Value), NUV Wartość pozaużytkowa (Non-Use Value), DUV Wartość użytkowa bezpośrednia (Direct Use Value), IUV Wartość użytkowa pośrednia (Indirect Use Value), EV Wartość z tytułu istnienia (Existence Value), BV Wartość dziedziczenia (Bequest Value)

26 26 Wycena dóbr nierynkowych (2) Techniki wyceny (przykłady) Metody pośrednie (rynki surogatowe) Metoda kosztu podróży (Travel Cost, TC) Metoda cen hedonicznych (Hedonic Price, HP) Metody bezpośrednie (rynki hipotetyczne) Wycena warunkowa (Contingent Valuation, CV) Eksperyment z wyborem (Choice Experiment, CE)

27 27 Wycena dóbr nierynkowych (3) Idea pośrednich technik wyceny (H. Folmer i H. L. Gabel (red.), Principles of Environmental and Resource Economics. A Guide for Students and Decision-Makers, Edward Elgar 2000, s. 77)

28 28 Wycena dóbr nierynkowych (4) Podsumowanie rocznej wartości usług dostarczanych przez światowe systemy ekologiczne (Tablica 2 w: Costanza et al. "The value of the world's ecosystem services and natural capital", Nature, tom 387, 15 V, s [1997]) Liczby wewnątrz tablicy podane są w 1994 $ ha -1 rok -1 Sumy w wierszach i kolumnach podane są w 10 9 $ ha -1 rok -1 Sumy w kolumnach są iloczynami wartości usług dostarczanych przez 1 ha oraz powierzchni każdego z biomów, a nie wartością usług dostarczanych przez 1 ha Niewypełnione komórki wskazują, że w danym przypadku usługi nie występują, mają znikomą wartość, albo brak danych

29 Wycena dóbr nierynkowych (5) 29

30 Pozwolenia zbywalne (1) 30

31 31 Pozwolenia zbywalne (2) Warianty: 1. Pułapu bezwzględnego ("cap-and-trade", "harvest quota") 2. "Uznań" ("credit system") 3. Pułapu względnego 4. Rozwiązania hybrydowe

32 32 Pozwolenia zbywalne (3) Zalety: 1. Idealna realizacja efektywności kosztowej 2. Odseparowanie decyzji dotyczących skali i alokacji 3. Uwolnienie administracji od konieczności rozpatrywania indywidualnych uwarunkowań podmiotów 4. Możliwość stopniowego osiągania celów ekologicznych

33 33 Pozwolenia zbywalne (4) Pułapki: 1. Nonsensowność łączenia z innymi instrumentami 2. Możliwość oszukiwania na "uznaniach" 3. Możliwość dyskredytacji mechanizmu rynkowego 4. Możliwość dyskredytacji mechanizmu finansowego

34 34 Pozwolenia zbywalne (5) Zastosowania: Historyczne USA: "bubbles" USA: benzyna bezołowiowa USA: "Kwaśny deszcz" etc. Aktualne ETS Kwoty połowowe etc. Potencjalne PL: zanieczyszczenia "tradycyjne" Świat: ochrona klimatu

35 35 Ekologiczna reforma podatkowa (1) Składniki budżetu państwa w PL 2015 [mld PLN] Razem 289 w tym z podatków 259 z tego: VAT 123 akcyza 63 w tym od paliw 28 PIT 45 CIT 26

36 36 Ekologiczna reforma podatkowa (2) Polskie opłaty (i kary) ekologiczne: 2,1 mld PLN < 1% wpływów budżetowych z podatków

37 37 Ekologiczna reforma podatkowa (3) Hasło: Opodatkować "zła", a nie "dobra" (Tax bads not goods!) Brzmi wspaniale, ale nie realizowane na świecie

38 38 Ekologiczna reforma podatkowa (4) Badania OECD: 1. Definicja podatku "ekologicznego" (= "umotywowany ekologicznie" albo "sprzyjający ochronie środowiska") 2. Udział podatków "ekologicznych" w PKB (udział budżetu państwa w PKB wynosi zazwyczaj około 50%): średnio w UE 2%-4% w PL około 3% w Danii 6%

39 39 Ekologiczna reforma podatkowa (5) Europejska Agencja Ochrony Środowiska (European Environment Agency, EEA) w Kopenhadze: 15% udziału podatków "ekologicznych" w budżetach państw = "drastyczna ekologiczna reforma podatkowa"

40 40 Ekologiczna reforma podatkowa (6) Przyczyny braku wdrażania 1. "Ekonomia polityczna" 2. Podkopywanie bazy podatkowej (self-erosion of the taxbase); tylko energia nie zagraża całkowitym zanikiem bazy podatkowej 3. Problematyczność argumentacji o wielokrotnych "dywidendach" (double dividend, triple dividend, etc)