Analiza Kosztów i Korzyści

Transkrypt

1 Analiza Kosztów i Korzyści I. Wprowadzenie dr Anna Bartczak WNE UW

2 CBA Teoria racjonalnego wyboru: Osoby fizyczne: Korzyści prywatne (TPB) > Koszty prywatne (TPC) Przedsiębiorstwa: Rentowność => korzyści prywatne (TPB=TR) > Koszty prywatne (TPC); max Zysku max (TPB TPC) (TR TC) MR=MC Rządzący; decydenci decyzje dotyczące społeczeństwa/społeczności: Analiza Kosztów i Korzyści (z ang. Cost-Benefit Analysis, CBA), czasami nazywana Analizą Kosztów i Korzyści SPOŁECZNYCH

3 Kryteria wyboru projektów przez podmioty prywatne Rentowność inwestycji jej zaktualizowana wartość netto (Net Present Value, NPV) musi być większa od zera NPV n NI ( i 0 n i KEi i 1 r) i 1 i ( 1 r) i 0 NPV- zaktualizowana wartość netto; NIi- nakłady inwestycyjne w danym roku; KEi- koszty eksploatacyjne poniesione w danym roku; i- przychody osiągane w danym roku; r- stopa dyskontowa; i- rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem, działania inwestycji.

4 CBA - definicja CBA metoda oceny efektywności decyzji dotyczących społeczeństwa (polityk, projektów, interwencji rządowych), w której porównywane są strumienie kosztów i korzyści społecznych wycenianych w pieniądzu.

5 Kryteria wyboru projektów przez podmioty publiczne Cel: poprawa dobrobytu społecznego Kryterium: wybór ekspercki Kryterium: efektywność ekonomiczna

6 Cele CBA Pomoc przy podejmowaniu decyzji dotyczących społeczeństwa Pomoc przy efektywniejszym wykorzystaniu zasobów Dlaczego pomoc jest potrzebna? Doskonała konkurencja; efektywna alokacja zasobów Nie działa => zaburzenia rynkowe: występowanie dóbr publicznych; efekty zewnętrzne; asymetryczna informacja => potrzebne INTERWENCJE RZĄDOWE

7 Efekty zewnętrzne i efekty pieniężne Efekty zewnętrzne (koszty bądź korzyści) występują wtedy, gdy jeden podmiot (tj. konsument, przedsiębiorstwo, bądź rząd) ingeruje w dobrobyt drugiego podmiotu inaczej ujmując wpływa na jego funkcję użyteczności, bądź produkcji Efekty pieniężne powstają wtedy gdy następuje zmiana cen nakładów lub produktów w gospodarce. Nie powodują przesunięcia funkcji produkcji lub użyteczności. Nie prowadzą do błędnej alokacji rynkowej na rynku konkurencyjnym. Nie są efektami zewnętrznymi

8 Efektywność a ingerencja w rynek Charakterystyka projektu Efektywność ekonomiczna Tak Nie Wykonalność finansowa Tak Nie Projekt powinien być zrealizowany; sam rynek jest to w stanie zapewnić Projekt powinien być zrealizowany; sam rynek nie jest w stanie tego zapewnić; potrzebna jest ingerencja z zewnątrz (np. dotacja z funduszu publicznego) albo stworzenie odpowiedniego rynku Projekt nie powinien być zrealizowany Projekt nie powinien być zrealizowany; sam rynek do tego nie dopuści

9 Projekty powinny być realizowane jeśli są efektywne ekonomicznie tzn. suma społecznych korzyści z nich osiąganych przewyższa sumę kosztów społecznych z nimi związanych Koszty społeczne = koszty prywatne+koszty zewnętrzne Korzyści społeczne = korzyści prywatne+korzyści zewnętrzne

10 CBA Korzści prywatne Korzyści zewnętrzne Korzyści spoleczne Naklady inwestycyjne Koszty operacyjne Koszty zewnętrzne Koszty spoleczne Zdyskontownany strumień korzyści i kosztów spolecznych Wskaźniki efektywności ekonomicznej Wybor projektu (opcji)

11 Ekonomiczna zaktualizowana ENPV wartość netto n SC n i i i 0( 1 d) i 1( 1 SB d) ENPV- ekonomiczna zaktualizowana wartość netto; SCi- społeczne koszty poniesione w danym roku; SBi- społeczne korzyści osiągane w danym roku; d- społeczna stopa dyskontowa; i- rok, przyjmuje wartości od 0 do n, gdzie 0 jest rokiem, w którym ponosimy pierwsze koszty, natomiast n jest ostatnim rokiem, działania inwestycji. i i

12 Etapy CBA 1. Określenie projektów alternatywnych, 2. Zidentyfikowanie wszystkich podmiotów, na które będzie miała wpływ realizacja projektu i określenie wpływu, jaki dany projekt będzie miał na poszczególne podmioty (dodatni korzyści, negatywny koszty), 3. Zidentyfikowanie wpływu i ustalenie jednostek pomiaru, 4. Prognozowanie ilościowe rozkładu wyników i kosztów projektu w czasie, 5. Wycena kosztów i korzyści w jednostkach pieniężnych, 6. Zagregowanie strumienia społecznych korzyści i kosztów oraz ich zdyskontowanie w czasie, 7. Wyliczenie ENPV dla każdego z rozważanych projektów, 8. Przeprowadzenie analizy wrażliwości otrzymanego wyniku na zmianę głównych parametrów CBA, czyli: stopy dyskontowej, rozpiętość w czasie korzyści i kosztów związanych z projektem, wyceny dóbr nierynkowych, 9. Wystawienie rekomendacji

13 Wśród alternatywnych projektów z reguły powinno być rozważane status quo (SQ) Jeśli kilka z projektów ma ENPV>O, to sugerowany jest wybór tego projektu, który charakteryzuje się najwyższym ENPV.

14 Źródło: Boardman i in Droga bez opłat Droga z opłatami Korzyści A perspektywa globalna B perspektywa lokalna C perspektywa globalna D perspektywa lokalna Oszczędność czasu i kosztów operacyjnych Wartość autostrady w przyszłości Korzyści z podwyższonego bezpieczeństwa Korzyści dla dróg alternatywnych Wpływy z opłat Nowi użytkownicy Łącznie Koszty Budowa Utrzymanie Pobieranie opłat Konstrukcja punktów poboru opłat Łącznie Łącznie Społeczne Korzyści Netto

15 Wskaźniki efektywności ekonomicznej ENPV ERR B/C Ekonomiczna zaktualizowana wartość netto liczona jest jako obecna wartość strumienia korzyści pomniejszona o obecną wartość strumienia kosztów. Jeśli ENPV > O, to projekt jest efektywny ekonomicznie. Ekonomiczna stopa zwrotu stopa %, dla której ENPV projektu wynosi 0. Jeśli ERR > stopy dyskontowej, to projekt jest efektywny ekonomicznie. Współczynnik mierzący stosunek zdyskontowanego strumienia korzyści do zdyskontowanego strumienia kosztów. Jeśli B/C > 1, to projekt jest efektywny ekonomicznie.

16 Efektywność ekonomiczna a wykonalność finansowa Efektywność ekonomiczna Wykonalność finansowa/rentowność Zdyskontowany strumień społecznych korzyści z inwestycji przewyższa zdyskontowany strumień społecznych kosztów ENPV > 0 ERR > stopy dyskontowej Zdyskontowany strumień prywatnych korzyści z inwestycji przewyższa zdyskontowany strumień prywatnych kosztów NPV > 0 IRR > stopy procentowej

17 Koszty (TSC) Korzyści (TSB) NSB B/C SQ Projekt A Projekt B Projekt C Projekt D ,7 Projekt C i D Projekt E ,8

18 B/C wrażliwy na skale, może być poddany manipulacjom (koszty zewnętrzne, koszty alternatywne). Jeżeli państwo musi wybrać określony wariant projektu (np. jeden z możliwych wariantów konstrukcyjnych tamy), to powinno wybrać wariant o najwyższej sumie korzyści netto, a nie o najwyższej relacji korzyści do kosztów. Stiglitz, J. E. (2004). Ekonomia sektora publicznego, Warszawa, PWN