Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych

Transkrypt

1 1 Tomasz Żylicz Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych Druga część konwersatorium z Ekonomii i polityki regionalnej 2013/2014 Poniedziałki 13:15-14:45, s.208 Wydział Nauk Ekonomicznych Uniwersytet Warszawski Dyżur: poniedziałek i wtorek 12:00-12:45, s.306

2 2 Definicja ekonomii Ekonomia = nauka o tym, jak ludzie dokonują wyborów Ekonomia środowiska i zasobów naturalnych = nauka o tym, jak ludzie dokonują wyborów w sprawie jakości środowiska i użycia zasobów Ludzkie decyzje opierają się na popycie i podaży tego, co jest przedmiotem wyboru Gotowość do zapłacenia (Willingness To Pay, WTP) i gotowość do przyjęcia rekompensaty (Willingness To Accept, WTA) kluczowe koncepcje pomagające zrozumieć, jak ludzie dokonują wyborów

3 3 Optymalność równowagi rynkowej (1) p p p1 p2 MC= WTA MB= WTP p2 p1 0 q2 q 0 q1 q1 q2 q

4 4 Optymalność równowagi rynkowej (2) Krzywe popytu i podaży wiążą ilości z cenami Krzywe popytu i podaży mogą być przybliżone za pomocą linii ciągłych Jeśli podmioty są cenobiorcami, to równowaga rynkowa maksymalizuje nadwyżkę ekonomiczną

5 5 Optymalność równowagi rynkowej (3) p MC p* MB 0 q* q

6 Efekty zewnętrzne (1) 6

7 Efekty zewnętrzne (2) 7

8 Efekty zewnętrzne (3) 8

9 Instrumenty korygujące (1) 9

10 Instrumenty korygujące (2) 10

11 Instrumenty korygujące (3) 11

12 Instrumenty korygujące (4) 12

13 Pozwolenia zbywalne (1) 13

14 14 Pozwolenia zbywalne (2) Warianty: 1. Pułapu bezwzględnego ("cap-and-trade", "harvest quota") 2. "Uznań" ("credit system") 3. Pułapu względnego 4. Rozwiązania hybrydowe

15 15 Pozwolenia zbywalne (3) Zalety: 1. Idealna realizacja efektywności kosztowej 2. Odseparowanie decyzji dotyczących skali i alokacji 3. Uwolnienie administracji od konieczności rozpatrywania indywidualnych uwarunkowań podmiotów 4. Możliwość stopniowego osiągania celów ekologicznych

16 16 Pozwolenia zbywalne (4) Pułapki: 1. Nonsensowność łączenia z innymi instrumentami 2. Możliwość oszukiwania na "uznaniach" 3. Możliwość dyskredytacji mechanizmu rynkowego 4. Możliwość dyskredytacji mechanizmu finansowego

17 17 Pozwolenia zbywalne (5) Zastosowania: Historyczne USA: "bubbles" USA: benzyna bezołowiowa USA: "Kwaśny deszcz" etc. Aktualne ETS Kwoty połowowe etc. Potencjalne PL: zanieczyszczenia "tradycyjne" Świat: ochrona klimatu

18 18 Reguła Weitzmana (1) W świecie doskonałej informacji, posiadanie informacji potrzebnej dla określenia podatku Pigou, jest tożsame z posiadaniem informacji potrzebnej dla określenia regulacji ilościowej, czyli do określenia wielkości x 0, przy której krańcowy koszt społeczny zrównuje się z krańcową korzyścią, eliminując zatem zawodność rynku spowodowaną efektami zewnętrznymi. Innymi słowy, regulacja cenowa (podatkowa) jest równie dobra jak regulacja ilościowa (bezpośrednia). W świecie, w którym regulatorzy nie dysponują informacją potrzebną do sporządzenia wykresu wyznaczającego optimum Pareto, regulacja ilościowa może nie być równoważna z regulacją cenową. Jedna z nich może być lepsza od drugiej.

19 19 Reguła Weitzmana (2) W celu usprawnienia analizy stosujemy nieco inny zapis, w którym koszty prywatne i zewnętrzne (lub społeczne) są reprezentowane przez osobne krzywe. Niech koszty i korzyści zewnętrzne zostaną zagregowane do "kosztów netto" Niech koszty i korzyści prywatne zostaną zagregowane do "korzyści netto" Wówczas warunek MSB=MSC charakteryzujący (uogólnione) optimum Pareto jest równoważny warunkowi MNEC=MNPB, gdzie MNSC = MSC-MEB MNEC = MNSC-MPC MNPB = MPB-MPC

20 Reguła Weitzmana (3) 20

21 21 Reguła Weitzmana (4) Dowód: MSC=MSB MSC-MEB=MSB-MEB MNSC=MPB MNSC-MPC=MPB-MPC MNEC=MNPB Jeśli MNEC jest znany z pełną dokładnością, natomiast dla MNPB znane jest tylko nachylenie, to -(MNPB)' > (MNEC)' Regulacja cenowa zagraża mniejszym błędem niż regulacja ilościowa -(MNPB)' < (MNEC)' Regulacja cenowa zagraża większym błędem niż regulacja ilościowa

22 Reguła Weitzmana (5) 22

23 Reguła Weitzmana (6) 23

24 24 Instrumenty polityki ekologicznej (1) Kryteria oceny polityki Skuteczność (effectiveness) = osiągnięcie celu Efektywność (efficiency) = maksymalizacja przewagi korzyści nad kosztami (koszty mają być uzasadnione osiąganymi korzyściami) Efektywność kosztowa (cost-effectiveness, cost-efficiency) = osiągniecie celu minimalnym kosztem Sprawiedliwość (equity) = obarczanie kosztami proporcjonalnie do osiąganych korzyści

25 25 Instrumenty polityki ekologicznej (2) Typowe błędy polityki: Brak efektywności kosztowej Zastosowanie jednolitych standardów Zwolnienia uwarunkowane politycznie Zaniedbywanie egzekucji postanowień Stawianie nierealistycznych celów Brak możliwości monitoringu

26 26 Instrumenty polityki ekologicznej (3) Zdroworozsądkowe zasady: Zasada Zanieczyszczający Płaci (Polluter Pays Principle) Sensu largo: zanieczyszczający jest odpowiedzialny za jakiekolwiek szkody jego działalność może wywołać Sensu stricto: zanieczyszczający jest odpowiedzialny finansowo za spełnienie wymagań ochronnych przewidzianych prawem Zasada pomocniczości (Subsidiarity Principle) Środki powinny być podjęte przez najniższy możliwy szczebel, który jest właściwy ze względu na naturę szkód Zasada przezorności (Precautionary principle) Podjęte środki powinny brać pod uwagę najgorszy możliwy wynik

27 27 Instrumenty polityki ekologicznej (4) Instrumenty cenowo-podatkowe (price instruments) Podatki Pigou (Pigouvian taxes) z progiem lub bez Niskie (Sub-Pigouvian) opłaty ekologiczne Kary za przekroczenia (Non-compliance fees) Regulacje ilościowe Standardy Pozwolenia niezbywalne Strefowanie Pozwolenia zbywalne Instrumenty nieobowiązkowe (Voluntary instruments) Perswazja moralna Eko-etykiety

28 28 Instrumenty polityki ekologicznej (5) Szwedzka opłata azotowa: i e i PT(q i ) = = i (e i MEC(q 0 )(q i -q thr )) = MEC(q 0 ) i (e i (q i -q thr )) = = MEC(q 0 ) ( i (e i q i )- i e i q thr ) = MEC(q 0 ) ( i (e i q i )-q thr i e i ) = = MEC(q 0 ) ( i e i q i -( i q i e i )/ i e i )( i e i )) = MEC(q 0 ) 0 = 0, gdzie q thr = ( i q i e i )/ i e i

29 29 Instrumenty polityki ekologicznej (6) Rola progów w podatku Pigou: T. Sterner, Policy Instruments for Environmental and Natural Resource Management, RFF, Washington DC 2003

30 30 Instrumenty polityki ekologicznej (7) Rola progów w podatku Pigou (c.d.): z thr =0 Obciążenie = A+B+C, z thr =z 0 Obciążenie = C z thr =z * Obciążenie = -D (subwencja netto) Instrumenty niepodatkowe: Standard z 0 (jak podatek Pigou z progiem z 0 czyli obciążenie C) Standard z 0 połączony z obowiązkiem refundowania szkód obciążenie B+C

31 31 Analizy międzyokresowe (1) Stopa dyskontowa (r) pozwala porównywać kwoty przypadające w różnych okresach X t = X 0 (1+r) t, or X 0 = X t /(1+r) t, gdzie X t wartość obecna (w roku t) kwoty X 0 przypadającej w roku 0; inaczej: X 0 jest wartością obecną (w roku 0) kwoty X t przypadającej w roku t. NPV = X 0 /(1+r) 0 + X 1 /(1+r) 1 + X 2 /(1+r) X T /(1+r) T, (NPV, Net Present Value), gdzie T jest ostatnim rokiem, w którym spodziewa się wystąpienia kosztu lub korzyści związanej z decyzją (projektem) Jeśli X t =X=const to wzór na wartość obecną upraszcza się: NPV = X/(1+r) 0 +X/(1+r) 1 +X/(1+r) X/(1+r) T = X(1+1/(1+r)+...+1/(1+r) T )

32 32 Analizy międzyokresowe (2) Wartość obecna X0 przyszłej kwoty XT=1,000,000 T=1 T=5 T=10 T=20 T=50 T=100 T=200 r=0% 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 1,000,000 r=1% 990, , , , , , ,686 r=4% 961, , , , ,713 19, r=8% 925, , , ,548 21, r=12% 892, , , ,667 3, <0.01

33 33 Analizy międzyokresowe (3) Wartość obecna stałego strumienia X=100 T=10 T=50 T=100 T= r=0% 1,000 5,000 10,000 r=1% 947 3,920 6,303 10,000 r=4% 811 2,148 2,451 2,500 r=8% 671 1,223 1,249 1,250 r=12%

34 34 Wykorzystanie zasobów naturalnych (1) Reguła Hotellinga: Ustalić tempo wydobycia zasobu wyczerpywalnego, pozwalające na maksymalizację zysku z jego sprzedaży na konkurencyjnym rynku Wielkość zasobu jest znana i nie może ulec zwiększeniu (tj. nie da się już niczego odkryć) p cena jednostki zasobu, MC krańcowy koszt wydobycia, r stopa dyskontowa, p-mc renta z tytułu wydobycia (d(p-mc)/dt)/(p-mc) = r, gdzie:

35 35 Wykorzystanie zasobów naturalnych (2) Model sterowania optymalnego (optimal control theory model): Zmaksymalizować u 0 T g(x(t),t,u(t))dt, gdzie dx(t)/dt = f(x(t),t,u(t)) for 0 t T (równanie stanu, state equation) oraz x(0) = x 0 (warunek początkowy, initial condition) x(t) zmienna stanu, state variable u(t) zmienna sterowania, control variable Technika optymalizacji (Hamiltonian): H(x(t),t,u(t); (t)) = g(x(t),t,u(t))+ (t)f(x(t),t,u(t)), gdzie (t) zmienna sprzężona, co-state variable (adjoint variable)

36 36 Wykorzystanie zasobów naturalnych (3) Warunki konieczne: d /dt = H/ x, tj. / t = g/ x (t) f/ x równanie sprzężone, co-state equation (adjoint equation) H(x(t),t,u(t); (t)) = max u H(x(t),t,u; (t)) (Zasada Pontriagina, Pontryagin maximum principle), tj. H/ u = 0, chyba że ograniczenia nałożone na zmienną sterowania okażą się wiążące Problem do rozwiązania: Znaleźć trzy niewiadome funkcje x, u, wykorzystując trzy równania ( )

37 37 Wykorzystanie zasobów naturalnych (4) Założenia ekonomiczne: Znaleźć regułę wydobycia, maksymalizującą wartość obecną strumienia zysków ze sprzedaży zasobu wyczerpywalnego na rynku konkurencyjnym Wielkość zasobu jest znana i nie może ulec zwiększeniu (np. w następstwie odkryć)

38 38 Wykorzystanie zasobów naturalnych (5) Wyprowadzenie: Zmaksymalizować q 0 T (p(t) u(t) c(u,t)) e rt dt, gdzie T moment wyczerpania zasobu p cena u wielkość wydobycia (zmienna sterowania) c koszt wydobycia r stopa dyskontowa Przy ograniczeniach: dx(t)/dt = u(t) (równanie stanu), gdzie x wielkość pozostała (zmienna stanu) x(0) 0 T u(t)dt (sumaryczna wielkość wydobycia nie może przewyższać wielkości zasobu) u(t) 0

39 39 Wykorzystanie zasobów naturalnych (6) Hamiltonian: H = (p(t) u(t) c(u,t)) e rt (t) u(t) Warunki konieczne: d /dt = H/ x, tj. d /dt = 0, stąd (t)= =const H/ u = 0, tj. (p(t) c(u,t)/ u)e rt (t) = 0 Stąd: p(t) MC(t) = e rt oraz (dp/dt dmc/dt)/(p MC) = r ('reguła Hotellinga')

40 40 Wykorzystanie zasobów naturalnych (7) Interpretacja: e rt renta rzadkości (scarcity rent) maksymalna kwota, jaką właściciel zasobu gotów byłby zapłacić za zwiększenie tego zasobu o jednostkę (cena graniczna, reservation price) Uwaga Regułę Hotellinga można wyprowadzić metodami elementarnymi, ale wówczas odzwierciedla ona tylko warunek równowagi (brak możliwości 'arbitrażu'). Stosują metody sterowania optymalnego, reguła Hotellinga wyznacza nie tylko warunek równowagi, ale i optymalną trajektorię.

41 41 Wykorzystanie zasobów naturalnych (8) Maksymalny trwały przychód (Maximum Sustainable Yield, MSY) G MSY 0 x MSY K x

42 42 Wykorzystanie zasobów naturalnych (9) Zasoby odnawialne niemobilne (np. las) V V V MSY 0 t MSY t V volume of timber

43 43 Wykorzystanie zasobów naturalnych (10) d V d t : V r 0 t F Ekonomicznie optymalny okres rotacji bez wartości rezydualnej (t 0 ), oraz okres rotacyjny Faustmanna (t F ) t 0 t

44 44 Wykorzystanie zasobów naturalnych (11) Zasoby odnawialne mobilne (np. łowiska) TR, TC TC 0 E * E MSY E g E Model Gordona-Schaefera E intensywność odłowu (harvest effort) jako procent odławianego rocznego przyrostu g E równowaga bionomiczna E MSY Maximum Sustainable Yield E * intensywność odłowu maksymalizująca zysk TR

45 45 Wykorzystanie zasobów naturalnych (12) Połowy śledzia na Morzu Północnym

46 46 Trwały rozwój (1) Definicja Brundtland (klasyczna) 1987: Zaspokojenie potrzeb bieżącego pokolenia bez uszczerbku dla szans na zaspokojenie potrzeb w przyszłości Trwały rozwój (sustainable development) = = nieprzejadanie kapitału

47 47 Trwały rozwój (2) Rodzaje kapitału: Wytworzony przez człowieka (man-made) Przyrodniczy (natural) Ludzki (human) Rodzaje trwałości: Słaba (weak sustainability) wszystkie rodzaje kapitału są substytucyjne Silna (strong sustainability) poszczególne rodzaje kapitału są komplementarne

48 48 Trwały rozwój (3) Hermana Daly'ego koncepcja trwałości: 1. Ograniczenie przepływu (throughput) surowców i emisji w celu pobudzenia postępu technicznego zorientowanego na wzrost efektywności 2. Eksploatowanie zasobów odnawialnych w sposób nie rabunkowy, czyli a. bez przekraczania naturalnych stóp regeneracji zasobów żywych (zwierząt i roślin) b. bez przekraczania naturalnej pojemności asymilacji odpadów 3. Eksploatowanie zasobów wyczerpywalnych w tempie odpowiadającym tworzeniu odnawialnych substytutów

49 49 Trwały rozwój (4) Kryterium Chichilnisky W0 = α t=0 ut/(1+δ) t + (1-α) limt ut, dla pewnej liczby α [0,1]. t=0 ut/(1+δ) t tradycyjna miara dobrobytu limt ut stan docelowy

50 50 Trwały rozwój (5) Nadużycia Brak ścisłej definicji Skala poniżej globalnej Synonim ochrony środowiska Ignorowanie rebound effect Popularne nieporozumienia Carbon footprint Ecological footprint HDI etc

51 51 Trwały rozwój (6)

52 52 Trwały rozwój (7)

53 53 Modelowanie równowagi ogólnej (1) Model czystej wymiany (pure exchange) w prostokącie Edgewortha Wyróżniamy dwóch konsumentów, i=1,2 i dwa dobra, =1,2 (jednym z towarów może być praca zasób znajdujący się w posiadaniu każdego z konsumentów) Zasób początkowy (alokacja początkowa) konsumenta i: i =( i1, i2 ) Popyt brutto (alokacja końcowa) konsumenta i: x i =(x i1,x i2 ) Popyt nadwyżkowy konsumenta i: x i i = (x i1 i1,x i2 i2 ) Alokacja osiągalna spełniająca układ równań: x 1 = x 11 +x 21 = = 1, x 2 = x 12 +x 22 = = 2 Prostokąt Edgewortha (Edgeworth box) analiza alokacji osiągalnych: złożenie dwóch układów współrzędnych służących badaniu wyboru konsumenta: szerokość prostokąta 1 = , wysokość prostokąta 2 = ; drugi układ jest obrócony o 180 o.

54 54 Modelowanie równowagi ogólnej (2) Obaj konsumenci są cenobiorcami (zgłaszają popyt i ofertę sprzedaży w odpowiedzi na ceny podane przez bezstronnego arbitra). Na rysunku zakłada się, że krzywe obojętności I A (α) podmiotu A dane są wzorami x 2A =α/x 1A, zaś krzywe obojętności I B (β) podmiotu B dane są przez x 2B =β/x 1B (α,β>0 parametry); dodatkowo zakładamy, że ilość jednostek dobra 1 w posiadaniu obydwu podmiotów wynosi 10, zaś dobra 2 5. Załóżmy dalej przykładowo, że 10 jednostek dobra 1 było rozdzielonych pomiędzy podmioty A i B w proporcji 8:2, zaś 5 jednostek dobra 2 w proporcji 2:3. Na rysunku położenie to ilustruje punkt X 0. Zauważmy, że dzięki konstrukcji Edgewortha ten jeden punkt na płaszczyźnie odpowiada czwórce liczb charakteryzujących sytuację: 8,2,2,3.

55 55 Modelowanie równowagi ogólnej (3) Przez punkt ten przechodzi krzywa obojętności podmiotu A dana wzorem x 2A =16/x 1A (α=16) oraz krzywa obojętności podmiotu B dana wzorem x 2B =6/x 1B (β=6). Podmiot A wolałby znaleźć się na wyższej krzywej obojętności, powiedzmy w punkcie (9,3), czyli na krzywej x 2A =27/x 1A (α=27). Natomiast podmiot B również wolałby mieć wszystkiego więcej, a więc być, powiedzmy, w punkcie (3,4), czyli na krzywej x 2B =12/x 1B (β=12). Nie można tych aspiracji zaspokoić jednocześnie, ponieważ podmiot A musiałby od podmiotu B otrzymać po jednej jednostce każdego z dóbr, ale i na odwrót, podmiot B musiałby uzyskać od A tyleż samo. Tymczasem przejście jednostki dobra od pierwszego do drugiego oznacza, że pierwszy ma mniej. Analiza rysunku podpowiada, że jest możliwa jednoczesna poprawa położenia A i B, ponieważ istnieje obszar pomiędzy krzywymi obojętności I A (16) oraz I B (6), w którym każdy z podmiotów znajduje się na wyższej niż początkowo krzywej obojętności.

56 56 Modelowanie równowagi ogólnej (4) Analiza ta sugeruje również, że poprawa jest zawsze możliwa, jeśli tylko w badanym punkcie krzywe obojętności nie są styczne, ale się przecinają. A zatem poprawa nie jest możliwa dopiero wtedy, gdy w badanym punkcie krzywe obojętności są do siebie styczne; dopiero wtedy, gdy nie jest możliwa poprawa położenia podmiotowi A inaczej jak tylko przez pogorszenie położenia podmiotowi B i na odwrót. Znajdując się w punkcie X 0 podmioty mają szansę jednocześnie poprawić swoje położenia. Będzie to możliwe, jeśli A wymieni część z posiadanego zapasu dobra 1 na dobro 2 od podmiotu B. W ten sposób obydwa podmioty przeniosą się w kierunku wnętrza obszaru, który na rysunku został zaciemniony.

57 57 Modelowanie równowagi ogólnej (5) Nietrudno zauważyć, że jeśli nowe położenie X* miałoby zostać osiągnięte w wyniku dobrowolnej transakcji kupna-sprzedaży, to będzie spełniać warunek, iż sprzedając pewną liczbę jednostek dobra 1 podmiot A uzyskał dokładnie tyle pieniędzy, ile potrzeba na nabycie dodatkowych jednostek dobra 2 i, vice versa, podmiot B sprzedając część dobra 2 uzyskał tyle, ile mu trzeba, by nabyć więcej dobra 1. Jeśli zaś dodatkowo transakcja ma być ostateczna, a więc zawierając ją podmioty wyczerpią wszystkie możliwości poprawy położenia (biorąc pod uwagę położenie, w jakim były na początku), to krzywe obojętności w punkcie X* muszą być do siebie styczne. Co więcej kierunek styczności musi pokrywać się z kierunkiem prostej przechodzącej przez punkty, w których podmioty mogą się znaleźć wychodząc z położenia X 0 i stosując nieujemne ceny p 1 i p 2 przyjęte dla dokonania transakcji.

58 58 Modelowanie równowagi ogólnej (6) O B 5 I B(6) I A(16) I A(27) I B(12) 3 2 X 0 O A

59 59 Mierzenie zmian dobrobytu (1) Nadwyżka konsumenta brutto suma lub całka krańcowych korzyści (mierzonych cenami granicznymi, reservation prices) konsumowanych dóbr. Nadwyżka konsumenta (netto) (CS) jest to nadwyżka konsumenta brutto po odjęciu kosztu nabycia wiązki tych dóbr. Uwaga: Obliczenie CS zmian dobrobytu powodowanych zmianami cen jest trudne, ponieważ na ogół zmiany cen skutkują zmienioną relatywną zamożnością konsumenta, a więc i zmienionymi optymalnymi wyborami.

60 60 Mierzenie zmian dobrobytu (2) Użyteczność pieniężna (money metric utility). Niech dobro i=2 reprezentuje zagregowaną konsumpcję wszystkich dóbr, z wyjątkiem dobra i=1. Ta zagregowana konsumpcja jest mierzona w pieniądzu (a więc p2=1). Tak więc x2 w funkcji użyteczności u(x1,x2) mierzy dochód pozostający na zakup wszystkich dóbr, wyjątkiem x1 (jak już dobro x1 zostało zakupione), tj. x2=m-p1x1. Skoro założono, że p2=1, to wybór konsumenta zależy tylko od ceny p1, którą będzie się oznaczać p (bez subskryptu).

61 61 Mierzenie zmian dobrobytu (3) Zmiana kompensacyjna (Compensating Variation, CV) wynikająca ze zmiany cen z p 0 do p 1 jest to zmniejszenie dochodu konieczne dla utrzymania użyteczności pieniężnej na wyjściowym poziomie. Innymi słowy, CV oblicza się z równania CV=m-m', gdzie m i m' spełniają równanie: u(x1(p 0,m),m-p 0 x1(p 0,m))= u(x1(p 1,m'),m'-p 1 x1(p 1,m'))

62 62 Mierzenie zmian dobrobytu (4) Zmiana równoważna (Equivalent Variation, EV) wynikająca ze zmian cen z p 0 do p 1 jest to zwiększenie dochodu konieczne dla utrzymania użyteczności pieniężnej na wyjściowym poziomie. Innymi słowy, EV oblicza się z równania EV=m'-m, gdzie m i m' spełniają równanie: u(x1(p 1,m),m-p 1 x1(p 1,m))= u(x1(p 0,m'),m'-p 0 x1(p 0,m'))

63 63 Mierzenie zmian dobrobytu (5) Użyteczność pieniężna u nazywa się quasi-liniową względem dobra nr 1, jeśli istnieje funkcja v taka, że u(x1,x2)=v(x1)+x2 Wniosek Izokwanty quasi-liniowej funkcji użyteczności mają wszystkie ten sam kształt I stanowią po prostu przesunięcia którejkolwiek z nich wzdłuż linii prostej x1=const.

64 64 Mierzenie zmian dobrobytu (6) Uwaga Dla quasi-liniowej funkcji użyteczności, jeśli popyt na dobro nr 1 jest wyprowadzony z warunków pierwszego rzędu (FOC), to zależy wyłącznie od ceny (nie od dochodu) Twierdzenie Dla quasi-liniowej funkcji użyteczności CV i EV są identyczne i równe CV = EV = v(x1(p 1,m)) v(x1(p 0,m)) (p 1 x1(p 1,m) p 0 x1(p 0,m))

65 65 Wycena dóbr nierynkowych (1) TEV = UV+NUV = = DUV+IUV+EV+BV, gdzie TEV Całkowita wartość ekonomiczna (Total Economic Value), UV Wartość użytkowa (Use Value), NUV Wartość pozaużytkowa (Non-Use Value), DUV Wartość użytkowa bezpośrednia (Direct Use Value), IUV Wartość użytkowa pośrednia (Indirect Use Value), EV Wartość z tytułu istnienia (Existence Value), BV Wartość dziedziczenia (Bequest Value)

66 66 Wycena dóbr nierynkowych (2) Techniki wyceny (przykłady) Metody pośrednie (rynki surogatowe) Metoda kosztu podróży (Travel Cost, TC) Metoda cen hedonicznych (Hedonic Price, HP) Metody bezpośrednie (rynki hipotetyczne) Wycena warunkowa (Contingent Valuation, CV) Eksperyment z wyborem (Choice Experiment, CE)

67 67 Wycena dóbr nierynkowych (3) Idea pośrednich technik wyceny (H. Folmer i H. L. Gabel (red.), Principles of Environmental and Resource Economics. A Guide for Students and Decision-Makers, Edward Elgar 2000, s. 77)

68 68 Wycena dóbr nierynkowych (4) Podsumowanie rocznej wartości usług dostarczanych przez światowe systemy ekologiczne (Tablica 2 w: Costanza et al. "The value of the world's ecosystem services and natural capital", Nature, tom 387, 15 V, s [1997]) Liczby wewnątrz tablicy podane są w 1994 $ ha -1 rok -1 Sumy w wierszach i kolumnach podane są w 10 9 $ ha -1 rok -1 Sumy w kolumnach są iloczynami wartości usług dostarczanych przez 1 ha oraz powierzchni każdego z biomów, a nie wartością usług dostarczanych przez 1 ha Niewypełnione komórki wskazują, że w danym przypadku usługi nie występują, mają znikomą wartość, albo brak danych

69 Wycena dóbr nierynkowych (5) 69

70 70 Rebound effect (1)

71 71 Rebound effect (2) Hipoteza Portera (zaostrzenie wymagań ochronnych sprzyja poprawie efektywności) Interpretacje Brak edukacji Market failures Krytyka "Inżynierskie" podejście do rachunku kosztów Ignorowanie kosztów transakcyjnych Ignorowanie kosztów zewnętrznych Ignorowanie teorii agencji

72 72 Rebound effect (3) Definicja Poprawa efektywności powoduje zwiększoną atrakcyjność, co skutkuje wzrostem popytu Przykłady Coal question (Jevons 1865) Amerykańskie subwencje do "solarów" Toyota Prius

73 73 Ekologiczna reforma podatkowa (1) Składniki budżetu państwa w PL 2012 [mld PLN] Razem 288 w tym z podatków 248 z tego: VAT 120 akcyza 60 w tym od paliw 26 PIT 65 CIT 25

74 74 Ekologiczna reforma podatkowa (2) Polskie opłaty (i kary) ekologiczne: 2,2 mld PLN < 1% wpływów budżetowych z podatków

75 75 Ekologiczna reforma podatkowa (3) Hasło: Opodatkować "zła", a nie "dobra" (Tax bads not goods!) Brzmi wspaniale, ale nie realizowane na świecie

76 76 Ekologiczna reforma podatkowa (4) Badania OECD: 1. Definicja podatku "ekologicznego" (= "umotywowany ekologicznie" albo "sprzyjający ochronie środowiska") 2. Udział podatków "ekologicznych" w PKB (udział budżetu państwa w PKB wynosi zazwyczaj około 50%): średnio w UE 2%-4% w PL około 3% w Danii 6%

77 77 Ekologiczna reforma podatkowa (5) Europejska Agencja Ochrony Środowiska (European Environment Agency, EEA) w Kopenhadze: 15% udziału podatków "ekologicznych" w budżetach państw = "drastyczna ekologiczna reforma podatkowa"

78 78 Ekologiczna reforma podatkowa (6) Przyczyny braku wdrażania 1. "Ekonomia polityczna" 2. Podkopywanie bazy podatkowej (self-erosion of the taxbase); tylko energia nie zagraża całkowitym zanikiem bazy podatkowej 3. Problematyczność argumentacji o wielokrotnych "dywidendach" (double dividend, triple dividend, etc)

79 79 Porozumienia międzynarodowe (1) Transgraniczny efekt zewnętrzny Nie ma podatku Pigou Transgraniczne dobro publiczne Nie ma dostawcy dobra

80 80 Porozumienia międzynarodowe (2) Zasada "poszkodowany płaci" (Victim Pays Principle) Przykład oczyszczenia Renu "Transakcje wiązane" (issue linkage) Przykład retencji w rzece Kolorado Porozumienia "samoegzekwujące się" (self-enforcing) Przykład Protokołu Montrealskiego

81 81 Porozumienia międzynarodowe (3) gdzie: Model Chandera-Tulkensa (mechanizm) Ti = γipi - (πi:πn) Σj γjpj, Ti transfer pieniędzy do kraju i, γi jednostkowy koszt ograniczenia zrzutu zanieczyszczeń w kraju i, pi wielkość ograniczenia zrzutu zanieczyszczeń w kraju i, πi korzyść w kraju i z tytułu ograniczenia zrzutu zanieczyszczeń w całym regionie, πn suma korzyści w całym regionie z tytułu ograniczenia zrzutu zanieczyszczeń (πn = Σj πj).

82 82 Porozumienia międzynarodowe (4) Model Chandera-Tulkensa ("Fundusz Bałtycki") Kraj (i) πi:πn [%] Ti [10 6 $] Finlandia 14,4-216,9 Szwecja 26,7-395,6 Dania 16,5-292,3 Niemcy 11,2 67,2 Polska 24,1 280,8 Litwa 1,2 280,0 Łotwa 0,8 208,8 Estonia 0,6 177,2 Rosja 4,6-109,2 Razem 100,0 0,0 A. Markowska, T. Żylicz, "Costing an international public good: the case of the Baltic Sea", Ecological Economics 30(1999):

83 83 Ekonomia "ekologiczna" czy "środowiskowa" (1) Przedmiot ekonomii (Robbins) Ekonomia głównego nurtu (mainstream economics) Składniki dobrobytu

84 84 Ekonomia "ekologiczna" czy "środowiskowa" (2) "Ekologiczna" = zaangażowana "Środowiskowa" = techniczna Stowarzyszenia International Society for Ecological Economics European Association of Environmental and Resource Economists Miesięczniki Ecological Economics Environmental and Resource Economics