Dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska Katedra Badań Operacyjnych, Finansów i Zastosowań Informatyki Wydział Informatyki i Zarządzania

Transkrypt

1 Ekonomia dobrobytu Dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska Katedra Badań Operacyjnych, Finansów i Zastosowań Informatyki Wydział Informatyki i Zarządzania Prezentacja oparta na materiałach z:

2

3 Ekonomia dobrobytu Skłonność do płacenia Nadwyżka konsumenta i producenta Efektywność rynku Strata dobrobytu

4 Czy równowaga rynkowa odzwierciedla maksymalne korzyści dla kupujących i sprzedających? Tym problemem zajmuje się tzw. ekonomia dobrobytu.

5 Ekonomia dobrobytu bada efektywność alokacji rzadkich zasobów w gospodarce. W punkcie równowagi rynkowej korzyści kupujących i sprzedawców są maksymalne.

6 Nadwyżka konsumenta mierzy dobrobyt po stronie kupujących. Nadwyżka producenta mierzy dobrobyt po stronie sprzedawców.

7 Skłonność do płacenia (ang. WTP: willingness to pay) jest maksymalną kwotą, jaką kupujący jest gotów zapłacić za dany produkt lub usługę

8 WTP mierzy jak bardzo kupujący ceni dany produkt lub usługę: Jeśli cena dobra jest wyższa niż > WTP, to kupujący nie kupi danego dobra Jeśli cena danego dobra jest niższa niż < WTP, to kupujący chętnie kupi dane dobro, Jeśli cena dobra = WTP, to kupujący jest niezdecydowany.

9 Copyright 2004 South-Western Cena początkowa na aukcji = $10 Kupujący WTP John płaci $80 i dostaje album Okazja dla Johna: chce zapłacić aż $100 za album, a zapłaci tylko $80! Tym samym jego nadwyżka konsumenta = $20!

10 Nadwyżka konsumenta to skłonność nabywcy do płacenia minus kwota, która nabywca rzeczywiście płaci.

11 Rynkowa krzywa popytu zestawia różne ilości danego dobra, które kupujący byliby skłonni kupić przy różnych cenach. Cena odczytana z krzywej popytu pokazuje skłonność do płacenie krańcowego nabywcy, który pierwszy opuściłby rynek, jeśli cena okazałaby się trochę wyższa.

12 Załóżmy, że jest dokupienia kilka albumów (po tej samej cenie). Każdy nabywca może kupić max. 1 album. Cena w $ nabywcy Wielkość zapotrzebowania Powyżej 100 Nikt John John, Paul John, Paul, George 3 50 lub mniej John, Paul, George i Ringo 4

13 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena albumu $100 WTP Johna 80 WTP Paula 70 WTP George 50 WTP Ringo Dla dowolnej wielkości zapotrzebowania, krzywa popytu pokazuje WTP krańcowego konsumenta! Iiczba albumów

14 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena albumu $100 (a) cena = $80 nadwyżka Johna ($20) Popyt D Liczba albumów

15 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena albumu $ (b) cena = $70 Nadwyżka Johna ($30) Nadwyżka Paula ($10) 50 całkowita nadwyżka konsumenta ($40) Popyt D Liczba albumów

16 Obszar pod krzywą popytu i nad ceną rynkową mierzy nadwyżkę konsumenta na rynku. Wysokość krzywej popytu jest miarą wartości dobra dla nabywców, mierzoną ich skłonnością do płacenia za to dobro.

17 Różnica między WTP a ceną rynkową jest nadwyżką każdego konsumenta. Dlatego obszar pod krzywą popytu i nad ceną jest sumą nadwyżek wszystkich kupujących na danym rynku.

18 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) Nadwyżka konsumenta przy cenie P1 cena A nadwyżka konsumenta Kupujący zawsze chcą zapłacić mniej. Dlatego im niższa cena rynkowa, tym lepiej dla kupujących. P 1 B C D 0 Q 1 ilość

19 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena A (b) Nadwyżka konsumenta przy cenie P2 Jeśli cena spada do P2, to nadwyżką konsumenta jest teraz obszar ADF. P 1 początkowa nadwyżka konsumenta B C Nadwyżka konsumenta dla nowych kupujących P 2 0 D Dodatkowa nadwyżka dla początkowych kupujących Q 1 E Q 2 F D ilość

20 Nadwyżka konsumenta (CS) pokazuje cenę, którą konsumenci są gotowi zapłacić minus cena, którą rzeczywiście płacą. CS oznacza korzyść postrzeganą przez konsumentów danego dobra z jego zakupu. Dlatego CS jest dobrą miarą dobrobytu ekonomicznego kupujących

21 Wczesne przymrozki w Normandii zniszczyły połowę zbiorów jabłek. Co się stanie z nadwyżką konsumenta na rynku jabłek?

22 Jest gorąco i Piotrowi chce się pić. Oto wyceniana przez niego wartość wody: Ile butelek wody kupi Piotr, jeśli cena butelki wody równa się 4 euro? Ile wyniesie jego nadwyżka konsumenta? Wskaż ją na twoim rysunku. O ile zmieni się wielkość zapotrzebowania po spadku ceny do 2 euro? O ile zmieni się nadwyżka Piotra? Wskaż te zmiany na rysunku. Butelka wartość [euro] Pierwsza 7 Druga 5 Trzecia 3 czwarta 1

23 Mierzy korzyść producenta z aktywności na rynku. Nadwyżka producenta stanowi kwotę, którą otrzymuje sprzedawca minus ponoszony przez niego koszt.

24 Malarz Koszt Gaby Każdy malarz jest gotowy do wykonania pracy, jeśli tylko cena jest właściwa Cena za usługę musi przewyższać koszt jej wykonania. Copyright 2004 South-Western

25 Koszt mierzy skłonność sprzedawcy do sprzedaży swoich towarów lub usług. Każdy sprzedawca: Chętnie sprzeda swój towar lub usługę, jeśli cena przewyższa koszt. Nie będzie skłonny sprzedać, jeśli cena będzie niższa niż koszt. Będzie niezdecydowany, jeśli cena będzie dokładnie równa kosztowi.

26 Zlecenie otrzyma pracownik, który ma najniższe koszty Jeśli malarze walczą o zlecenie, to cena usługi spada Jeśli Gaby zaoferuje $600, to otrzyma nadwyżkę producenta równą $100. Gaby

27 Nadwyżka producenta mierzy korzyści, jakie odnosi producent z udziału w rynku. Nadwyżka producenta jest ściśle powiązana z krzywą podaży.

28 Gaby Gaby Gaby Gaby

29 Koszt Gaby Koszt Fridy Koszt Georgie Koszt Mary Dla danej ilości, cena na krzywej podaży odpowiada kosztowi marginalnego producenta.

30 Obszar pod ceną i nad krzywą podaży mierzy nadwyżkę producenta na rynku. Wysokość krzywej podaży mierzy w danym punkcie koszt danego producenta a różnica między ceną i kosztem to indywidualna nadwyżka producenta. Łączny obszar między ceną a krzywą podaży to suma nadwyżek wszystkich producentów.

31 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) cena = $600 Cena za malowanie domu podaż $ Nadwyżka producenta Gaby ($100) Liczba pomalowanych domów

32 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena malowania domów $ całkowita nadwyżka producenta ($500) (b) cena = $800 Supply nadwyżka Georgie ($200) nadwyżka producenta Gaby ($300) Liczba pomalowanych domów

33 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (a) Nadwyżka producenta przy cenie P cena podaż P 1 B nadwyżka producenta C Sprzedawcy zawsze chcą dostać wyższą cenę za sprzedawane dobra A 0 Q 1 ilość

34 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning (b) Nadwyżka producenta przy cenie P cena Dodatkowa nadwyżka Producenta dla początkowych producentów podaż P 2 D E F P 1 B nadwyżka początkowych producentów C Nadwyżka producenta dla nowych producentów A 0 Q 1 Q 2 liczba

35 Załóżmy, że popyt na francuski chleb się zwiększa. Co się stanie z nadwyżką producenta na rynku francuskiego chleba? Zilustruj swoje odpowiedzi rysunkami.

36 Pojęcia nadwyżki producenta i konsumenta używamy do odpowiedzi na pytanie: Czy alokacja rzadkich zasobów na wolnych rynkach jest właściwa?

37 Nadwyżka konsumenta = wartość dobra dla konsumentów cena płacona przez konsumentów oraz Nadwyżka producenta = cena otrzymywana przez sprzedawców koszt dobra dla sprzedawców

38 Całkowita nadwyżka = nadwyżka konsumenta + nadwyżka producenta = wartość dobra dla konsumentów koszt dobra dla sprzedawców

39 Efektywność stanowi cechę alokacji zasobów, polegającą na maksymalizacji nadwyżki całkowitej osiąganej przez wszystkich członków społeczeństwa. Jeśli alokacja zasobów jest nieefektywna to: Dobro nie trafia do konsumentów, którzy cenią je najbardziej. Nie jest produkowane przez producentów, którzy maja najniższe koszty wytworzenia.

40 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena A D Podaż cena równowagi nadwyżka konsumenta nadwyżka producenta E Ci klienci, którzy cenią to dobro bardziej niż jego cena rynkowa (AE) kupią go. Ci producenci, których koszty produkcji są niższe od ceny, wyprodukują go (CE). B Popyt C 0 ilość ilość równowagi

41 Wolne rynki przydzielają oferowane dobra tym nabywcom, którzy cenią je najwyżej w kategoriach skłonności do płacenia. Wolne rynki umożliwiają zaspokojenie popytu na dobra przez tych sprzedawców, którzy są w stanie wytworzyć te dobra najmniejszym kosztem. Wolne rynki wytwarzają taką ilość dóbr, przy której suma nadwyżek producenta i konsumenta jest maksymalna.

42 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning cena Supply wartość dla kupujących koszt dla sprzedawców koszt dla sprzedawców wartość dla kupujących Demand 0 ilość równowagi ilość Wartość dla kupujących Jest większa niż koszt dla sprzedawców Wartość dla kupujących Jest mniejsza niż koszt dla sprzedawców

43 Nadwyżka konsumenta to różnica między skłonnością do płacenia konsumenta za to dobra a jego ceną. Nadwyżka konsumenta mierzy korzyść konsumentów z uczestnictwa w rynku. Nadwyżkę konsumenta można wyznaczyć jako obszar między krzywą popytu a ceną rynkową danego dobra.

44 Nadwyżka producenta to różnica między ceną danego dobra a kosztami jego wytworzenia. Nadwyżka producenta mierzy jego korzyść z uczestnictwa w rynku. Nadwyżkę producenta można wyznaczyć jako obszar między ceną rynkową a krzywą podaży.

45 Równowaga na rynku konkurencyjnym wyznacza maksimum całkowitej nadwyżki konsumenta i producenta.

46

47 Jak opodatkowanie wpływa na dobrobyt uczestników rynku? Wiemy już, że nie ma znaczenia czy podatek jest nakładany na kupujących czy sprzedających cena płacona przez kupujących rośnie, a cena otrzymywana przez sprzedawców spada.

48 Copyright 2004 South-Western cena S cena płacona przez kupujących Wysokość podatku cena bez podatku ena otrzymywana przez sprzedawców D 0 ilość z podatkiem ilość bez podatku ilość

49 Klin podatkowy to różnica między ceną płaconą przez kupujących a otrzymywaną przez sprzedawców. Klin podatkowy powoduje, że sprzedawana ilość dobra maleje.

50 Przychód z podatku t = wysokość podatku Q = ilość sprzedanego dobra t Q = przychód rządu z opodatkowania

51 Copyright 2004 South-Western cena S Cena płacona przez kupujących przychód z podatku (t Q) Wielkość podatku (T) Cena otrzymywana przez sprzedawców Ilość sprzedana (Q) D 0 ilość z podatkiem Ilość bez podatku ilość

52 Copyright 2004 South-Western cena Podatek nałożony na dobro zmniejsz nadwyżkę konsumenta (o obszar B+C) i nadwyżkę producenta (o obszar D+E). A S PB P1 PS B D F C E Podatek powoduje stratę doborobytu (C + E). D 0 Q2 Ponieważ spadek nadwyżki producenta i konsumenta przewyższa obszar Quantity Q1 przychodów z podatku (B + D), mówi się, że podatek powoduje stratę (C + E).

53 Zmienia dobrobyt Strata dobrobytu oznacza zmniejszenie się nadwyżki całkowitej, będące skutkiem zakłócenia procesów rynkowych, np. przez podatek.

54 Piotr: OC = 80 zł PS = =20zł Piotr wyprowadza psa sąsiada za 100 zł/miesiąc Całkowita nadwyżka: 20 zł + 20 zł = 40 zł sąsiad: WTP = 120zł CS = =20zł

55 Piotr: OC = 80 zł PS = =20zł Piotr wyprowadza psa sąsiada za 100 zł/miesiąc sąsiad: WTP = 120zł CS = =20zł Całkowita nadwyżka: 20 zł + 20 zł = 40 zł Jeśli rząd nałoży podatek na usługodawcę w wysokości 50 zł, to Piotr: OC = 80 zł PS = =70<80 sąsiad: WTP = 120 zł Nie może zapłacić więcej niż 120, a musiałby zapłacić co najmniej 130

56 Podatki powodują stratę, ponieważ zniechęcają niektórych uczestników rynku od aktywności rynkowej. Z każdym wzrostem podatku, strata społeczna rośnie bardziej niż wysokość podatku.

57 Copyright 2004 South-Western cena (a) Niski podatek Strata społeczna S P B P S Przychody z podatku D 0 Q 2 Q 1 ilość

58 Copyright 2004 South-Western cena (b) Średni podatek P B Strata społeczna S Przychody z podatku P S D 0 Q 2 Q 1 ilość

59 Przychody z podatku Copyright 2004 South-Western (c) Wysoki podatek cena P B Strata społeczna S D P S 0 Q 2 Q 1 ilość

60 Przy niskim podatku, przychody są niewielkie. Wraz ze wzrostem podatku, rosną przychody. Ale kiedy podatek jest za wysoki, to przychody maleją, ponieważ kurczy się rynek.

61 Copyright 2004 South-Western (a) Strata społeczna Strata społeczna Wraz ze wzrostem podatku, rośnie strata 0 Wysokość podatku

62 Copyright 2004 South-Western (b) Krzywa Laffera przychody z podatku Przychody z podatku najpierw rosną wraz ze wzrostem podatku, by później zacząć maleć kiedy zmniejsza się aktywność na rynku 0 wysokość podatku

63

64 Co sprawia że dany kraj jest importerem lub eksporterem? Kto zyskuje a kto traci na wymianie handlowej? Po co ludzie stosują ograniczenia w handlu zagranicznym?

65

66 Równowaga bez handlu Załóżmy, że: Kraj jest odizolowany od reszty świata i jest producentem stali. Na rynku stali są tylko mieszkańcy tego kraju. Import i eksport stali jest niemożliwy.

67 Copyright 2004 South-Western cena stali Krajowa podaż cena równowagi CS PS Krajowy popyt 0 Ilość równowagi Ilość stali

68 Wnioski: Cena na rynku krajowym równoważy popyt i podaż. Suma nadwyżki konsumenta (CS) i producenta (PS) mierzy całkowite korzyści kupujących i sprzedających.

69 Jeśli kraj zdecydowałby się wziąć udział w handlu zagranicznym, to czy stałby się importerem czy eksporterem stali?

70 Aby odpowiedzieć na to pytanie trzeba porównać krajową cenę danego dobra z ceną światową. Cena światowa odnosi się do ceny tego dobra, która dominuje na światowych rynkach.

71 Jeśli kraj ma przewagę komparatywną, tzn. że cena krajowa na dane dobro jest niższa nić ceną światowa kraj może zostać eksporterem tego dobra. Jeśli kraj nie ma przewagi komparatywnej, tzn. cena krajowa danego dobra jest wyższa od ceny światowej kraj może zostać importerem tego dobra.

72 Copyright 2004 South-Western Cena stali Cena po rozpoczęciu wymiany Cena przed rozpoczęciem wymiany 0 Export Krajowa Krajowa wielkość Ilość oferowana zapotrzebowania Podaż krajowa Cena światowa Popyt krajowy Ilość stali

73 Copyright 2004 South-Western Cena stali Nadwyżka konsumenta przed handlem Cena po rozpoczęciu wymiany Cena przed rozpoczęciem wymiany A C B Export D Krajowa podaż Cena światowa Nadwyżka producenta Przed handlem Krajowy popyt 0 Quantity of Steel

74 Analiza strat i korzyści dla kraju eksportującego pokazuje, że: krajowi producenci dobra są w lepszej sytuacji a krajowi konsumenci w gorszej. Łączny dobrobyt ekonomiczny całego kraju wzrasta.

75 Jeśli cena światowa stali jest niższa niż krajowa, to kraj zostanie importerem stali. Krajowi konsumenci będą mogli kupować stal po niższej cenie światowej Krajowi producenci stali zmniejszą swoją produkcję, ponieważ cena krajowa dobra zrównuje się z ceną światową.

76 Cena stali Krajowa podaż Cena przed rozpoczęciem wymiany Cena po rozpoczęciu wymiany Import Krajowy popyt Cena światowa 0 Krajowa Krajowa wielkość Ilość stali Ilość zapotrzebowania oferowana Copyright 2004 South-Western

77 Cena stali Nadwyżka konsumenta po wprowadzeniu handlu Krajowa podaż Cena przed rozpoczęciem wymiany Cena po rozpoczęciu wymiany C A B D Import Nadwyżka producenta po wprowadzeniu handlu Krajowy popyt Cena światowa 0 Ilość stali Copyright 2004 South-Western

78 Analiza korzyści i kosztów z handlu dla importującego kraju wskazuje, że: Krajowi producenci dobra są teraz w gorszej sytuacji, a krajowi producenci w lepszej. Wymiana handlowa poprawia łączny dobrobyt ekonomiczny kraju, ponieważ korzyści konsumentów przewyższają straty producentów.

79 Kiedy nie ma wymiany międzynarodowej, cena światowa bawełny jest niższa od ceny bawełny w kraju A i wyższa od ceny bawełny w kraju B. Pokaż i porównaj zmianę dobrobytu i korzyści z wymiany w obu krajach.

80 Podatek redukuje dobrobyt społeczny kupujących i sprzedających, ponieważ redukcja nadwyżki konsumenta i producenta zwykle przewyższa przychody rządu z podatku. Spadek łącznego dobrobytu danego kraju nazywany jest strata społeczną.

81 Jeśli cena krajowa dobra jest niższa od ceny światowej, to kraj zostaje eksporterem danego dobra Jeśli cena krajowa dobra jest wyższa od ceny światowej, to kraj zostaje importerem danego dobra.

82 Kiedy kraj zostaje eksporterem danego dobra, to producenci krajowi zyskują, a tracą konsumenci. Kiedy kraj zostaje importerem danego dobra zyskują konsumenci, a tracą konsumenci.