PODRĘCZNIKI PRAWNICZE. Marek Wierzbowski Postępowanie administracyjne

Transkrypt

1

2 PODRĘCZNIKI PRAWNICZE Marek Wierzbowski Postępowanie administracyjne

3 W sprzedaży: R. Hauser, M. Wierzbowski (red.) KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO. KOMENTARZ, wyd. 2 Duże Komentarze Becka R. Hauser, M. Wierzbowski (red.) PRAWO O POSTĘPOWANIU PRZED SĄDAMI ADMINISTRACYJNYMI. KOMENTARZ, wyd. 3 Duże Komentarze Becka P. Gołaszewski POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE I SĄDOWOADMINISTRACYJNE, wyd. 2 Plansze Becka R. Kędziora OGÓLNE POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE, wyd. 4 Akademia Prawa M. Wierzbowski, L. Sobolewski, P. Wajda (red.) PRAWO RYNKU KAPITAŁOWEGO. KOMENTARZ, wyd. 2 Duże Komentarze Becka KPA, EgzAdmU, PostAdmU, AKTY WYKONAWCZE, wyd. 19 Edycja Sądowa KODEKS POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO, wyd. 29 Twoje Prawo

4 Postępowanie administracyjne ogólne, podatkowe, egzekucyjne i przed sądami administracyjnymi Redaktor prof. dr hab. Marek Wierzbowski Autorzy doc. dr Marek Szubiakowski prof. dr hab. Marek Wierzbowski prof. UW dr hab. Aleksandra Wiktorowska pracownicy naukowi Uniwersytetu Warszawskiego 17. wydanie zmienione i uaktualnione WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2015

5 Poszczególne części opracowali: Marek Szubiakowski: IV, VI 13, X, XII, XIV, XV Marek Wierzbowski, Aleksandra Wiktorowska: I 1, 2, II, III, V 10, 11, XI, XIII Aleksandra Wiktorowska: V 12, VI 14 17, VII, VIII, IX, XVI Aktualizacja literatury: Marek Grzywacz Wydawca: Aneta Flisek Wydawnictwo C.H.Beck 2015 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Marta Świerk Druk i oprawa: P.W.P. Interdruk, Warszawa ISBN ISBN e-book

6 Przedmowa do siedemnastego wydania Postępowanie administracyjne zostało przygotowane przez zespół autorów, pracowników Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego, mających wieloletnie doświadczenie w nauczaniu postępowania administracyjnego. Praca ta została przygotowana jako podręcznik kierowany do dwóch grup Czytelników. Pierwszą z nich są studenci wydziałów prawa, drugą zaś praktycy zajmujący się postępowaniem administracyjnym jako sędziowie sądów administracyjnych, pracownicy administracji publicznej (państwowej i samorządo wej), albo występujący w konkretnych sprawach administracyjnych czy podatko wych jako strony lub pełnomocnicy stron. Kierując ten podręcznik do tak szeroko zakreślonego grona, autorzy dążyli do wskazania, z jednej strony, teoretycznych podstaw określonych instytucji procesowych, z drugiej zaś do zamieszczenia in formacji praktycznych, a także odnotowania co istotniejszych orzeczeń sądów administracyjnych i Sądu Najwyższego, dotyczących zagadnień proceduralnych ujętych w podręczniku. Postępowanie administracyjne odgrywa dziś bardzo dużą rolę w praktyce prawniczej. Liczba spraw administracyjnych jest o wiele większa od liczby spraw rozstrzyganych przez sądy. W sprawach administracyjnych strona często występuje bez pomocy adwokata, a pracownik administracji rozstrzygający sprawę również często legitymuje się wykształceniem nieprawniczym. Przestrzeganie ustawowo określonych zasad postępowania ma zasadnicze znaczenie dla przebiegu sprawy administracyjnej i oceny prawidłowości wydanej decyzji. Znaczny odsetek decyzji uznawanych przez sądy administracyjne za nieprawidłowe to właśnie decyzje, w których doszło do naruszenia przepisów postępowania administracyjnego. Ten fakt najpełniej wskazuje, że znajomość procedury często przesądza o wyniku sprawy. Podręcznik obejmuje trzy podstawowe procedury administracyjne postępowanie ogólne, podatkowe i egzekucyjne. Podręcznik zawiera także część doty czącą postępowania przed sądami administracyjnymi. Postępowanie administracyjne ogólne jest uregulowane Kodeksem postępowania administracyjnego KPA. Kodeks był wielokrotnie nowelizowany, co jednak

7 VI Przedmowa do siedemnastego wydania nie naruszyło istoty jego podstawowych in stytucji. Kodeks postępowania administracyjnego możemy zaliczyć do pomników prawodawstwa polskiego tak jak Niemcy traktują swój BGB, czy Francuzi Code civil. Polska jest jednym z nielicznych krajów mających skodyfikowane postępowanie administracyjne. Jest ono rozumiane przy tym dość wąsko, podobnie jak w nauce austriackiej czy niemieckiej, czy innych krajów tego prawniczego obszaru kulturowego. Postępowanie administracyjne dotyczy bowiem tylko rozstrzygania indywidualnych spraw administracyjnych w drodze decyzji administracyjnych przez organy administracji. Na skutek tego podejścia, poza zakresem KPA pozostają procedury dokonywania innego rodzaju czynności przez organy administracji a w szczególności procedury wydawania przepisów, zawierania umów i udostępniania informacji. W Polsce procedury te zawarte są w postaci cząstkowej w odrębnych ustawach. Przez pewien czas KPA regulował również postępowanie podatkowe. W 1997 r. ustawodawca wyłączył postępowanie podatkowe z KPA i poddał go odrębnej regulacji prawnej zawartej w ustawie Ordynacji podatkowej. Postępowanie podatkowe uważa się nadal za wyodrębniony rodzaj postępowania administracyjnego, dlatego też odrębny fragment podręcznika poświęcony jest przepisom proceduralnym zawartym w Ordynacji podatkowej. Ani KPA, ani Ordynacja podatkowa nie regulują kwestii wykonania rozstrzygnięć podjętych według przepisów tych obu aktów. Tej problematyce poświęcona jest odrębna ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Tę część procedury administracyjnej określa się mianem egzekucji administracyjnej. Instytucjom postępowania egzekucyjnego poświęcona jest odrębna część podręcznika. Z wydawaniem decyzji przez organy administracji i ich wykonaniem jest ściśle związana weryfikacja tych rozstrzygnięć przez sądy administracyjne. Dla tego też osobna część podręcznika poświęcona jest sądom administracyjnym i tzw. postępowaniu sądowo-administracyjnemu, czyli postępowaniu przed wojewódzkimi sądami administra cyjnymi i Naczelnym Sądem Administracyjnym. W ten sposób Czytelnik otrzymuje podręcznik pokrywający cały, podstawowy obszar postępowania administracyjnego i sądowoadministracyjnego. Winniśmy jednak zwrócić uwagę Czytelnika na pewne istotne cechy postępowania administracyjnego, których znaczenie wzrosło w ostatnich latach. Przede wszystkim ustawy materialnego prawa administracyjnego zawierają często pewne przepisy proceduralne, niejednokrotnie uzupełniające lub modyfikujące KPA. Dotyczą one w szczególności treści wniosków czy podań o przyznanie określonego uprawnienia. Często dotyczą też postępowania dowodowego, czasu trwania postępowania, elementów decyzji. Przepisy takie, ustanawiające wyjątki od KPA powinny być interpretowane ściśle, zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami wykładni

8 Przedmowa do siedemnastego wydania VII prawa. Ze względu na rozmiar takich szczególnych uregulowań, tylko w pewnym zakresie tego typu odstępstwa od KPA mogą być sygnalizowane w podręczniku. W postępowaniach przed prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, prezesem Urzędu Regulacji Energetyki, prezesem Urzędu Komunikacji Elektronicznej, prezesem Urzędu Transportu Kolejowego przyjęto, że odwołania od decyzji tych organów określone w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, prawie energetycznym, prawie telekomunikacyjnym oraz ustawie o transporcie kolejowym rozpatruje Sąd Okręgowy w Warszawie Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Postępowanie przed tym sądem regulują przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W ograniczonym zakresie spraw właściwe są tu sądy administracyjne. Odrębnym zagadnieniem jest postępowanie przed Prezesem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Tu przepisy ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów przewidują w ograniczonym zakresie stosowanie obok KPA również KPC i nawet KPK, nie mówiąc o tym, że sama ta ustawa zawiera liczne przepisy proceduralne. To szczególne potraktowanie postępowania przed prezesem UOKiK w części uzasadnione jest specyfiką i różnorodnością spraw rozstrzyganych przez ten organ, gdzie obok klasycznych spraw ochrony konkurencji, zakres kompetencji obejmuje również pomoc publiczną, ochronę konsumentów, bezpieczeństwo produktów itd. Pojawiają się też tendencje do ograniczenia uprawnień, jakie KPA daje stronom postępowania. Przykładem może tu być tzw. postępowanie wyjaśniające, regulowane przez ustawę o nadzorze nad rynkiem finansowym i ustawę o ochronie kon kurencji i konsumentów. Celem postępowania wyjaśniającego jest ustalenie, czy zachodzą przesłanki do wszczęcia postępowania karnego lub administracyjnego (w przypadku UOKiK zwanego antymonopolowym). W praktyce może ono pozbawiać stronę istotnych uprawnień procesowych. Trzeba pamiętać, że zgodnie z KPA wszczęcie postępowania administracyjnego następuje z mocy samego prawa z chwilą pierwszej czynności dokonanej wobec strony. Od tej chwili stronie przysługują kodeksowe uprawnienia strony. Osobnym zjawiskiem jest wydawanie tzw. spec-ustaw dotyczących kluczowych inwestycji budowlanych, Ustawy te, w założeniu o ograniczonym czasie obowiązywania, zawierają liczne przepisy z zakresu procedury administracyjnej ukierunkowanie na szybkie wydawanie niezbędnych decyzji. Wspomniane ustawy dotyczą inwestycji m.in. w obszarze przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie lotnisk, terminalu regazyfikacyjnego skroplonego gazu, telekomunikacji, budowli przeciwpowodziowych, energetyki jądrowej. KPA gwarantuje szerokie uprawnienia stronom postępowania. Wykraczają one poza standard przyjęty w międzynarodowych dokumentach dotyczących praw

9 VIII Przedmowa do siedemnastego wydania człowieka, a także w dokumentach unijnych, z czego moglibyśmy być dumni, gdyby nie fakt, że szerokie gwarancje procesowe stwarzają pole do ich nadużywania, jak to czasami zdarzało się ze strony podmiotów wykorzystujących uprawnienia przyznane organizacjom społecznym, czy organizacjom ekologicznym, o czym szeroko donosiła prasa. Trzeba też odnotować działania w celu wypracowania rozwiązań modelowych, które mogłyby być wykorzystane dla tworzenia postępowania administracyjnego przed organami, instytucjami i ciałami Unii Europejskiej, a także jako wzorce dla przepisów krajowych 1. Na gruncie Parlamentu Europejskiego podjęto prace mające na celu ujednolicenie postępowania administracyjnego w ramach administracji Unii Europejskiej. W aktualnym wydaniu zostały uwzględnione zmiany wprowadzone od poprzedniego wydania podręcznika, w tym istotne zmiany wprowadzone nowelami do KPA i do prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Autorzy będą wdzięczni Czytelnikom za wszelkie uwagi dotyczące treści podręcznika zostaną one wykorzystane w kolejnych wydaniach. Warszawa, czerwiec 2015 r. Prof. dr hab. Marek Wierzbowski Kierownik Katedry Prawa Administracyjnego i Postępowania Administracyjnego Uniwersytetu Warszawskiego 1 Zob. ReNEUAL Model kodeksu postępowania administracyjnego Unii Europejskiej, M. Wierzbowski, H. Hofmann, J.P. Schneider, J. Ziller, Warszawa 2015.

10 Spis treści Przedmowa do siedemnastego wydania... V Wykaz skrótów... XIX Rozdział I. Istota i rozwój postępowania administracyjnego Postępowanie administracyjne na tle innych dziedzin prawa Standardy europejskie w polskim prawie o postępowaniu administracyjnym... 4 Rozdział II. Zagadnienia ogólne Zakres obowiązywania KPA... 8 I. Postępowania regulowane przez KPA... 8 II. Ogólne postępowanie administracyjne... 8 III. Inne postępowania regulowane przez KPA Wydawanie zaświadczeń Sprawy skarg i wniosków Zasady ogólne I. Założenia postępowania ogólnego II. Pojęcie zasad ogólnych III. Omówienie zasad ogólnych Zasada praworządności Zasada prawdy obiektywnej Zasada oficjalności Zasada czuwania przez organ administracji nad interesem strony i in nych osób biorących udział w postępowaniu Zasada czynnego udziału stron w postępowaniu Zasada pisemności Zasada dwuinstancyjności Zasada sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych Zasada trwałości decyzji administracyjnej Zasada szybkości postępowania Zasada nakłaniania do ugody Zasada przekonywania Zasada pogłębiania zaufania Zasada uwzględniania interesu społecznego i słusznego interesu obywateli... 27

11 X Spis treści Rozdział III. Podmioty orzekające Organy administracji I. Pojęcie organu administracji w KPA II. Organy wyższego stopnia i organy naczelne Właściwość organów administracji I. Pojęcie właściwości Właściwość rzeczowa Właściwość instancyjna Właściwość miejscowa II. Powierzanie wykonywania kompetencji III. Skutki naruszenia przepisów o właściwości IV. Spory o właściwość Spory między organami administracji (w tym między organami samorządu terytorialnego) Spory między organami administracji rządowej a organami jednostek samorządu terytorialnego Wyłączenie pracownika oraz organu od udziału w postępowaniu I. Wyłączenie pracownika i członka organu kolegialnego II. Wyłączenie organu administracji Rozdział IV. Strona i podmioty na prawach strony Strona w postępowaniu administracyjnym Podmioty na prawach strony I. Organizacja społeczna II. Prokurator III. Rzecznik Praw Obywatelskich IV. Rzecznik Praw Dziecka V. Inne podmioty działające na prawach strony Rozdział V. Doręczenia, wezwania i terminy Doręczenia Wezwania Terminy I. Uwagi wprowadzające II. Rodzaje terminów III. Przywrócenie terminu IV. Obliczanie terminów V. Zachowanie terminu VI. Terminy załatwiania spraw administracyjnych VII. Legalne wydłużenie terminów załatwiania spraw VIII. Bezczynność administracji Rozdział VI. Wszczęcie postępowania Wszczęcie postępowania Metryki, protokoły i adnotacje I. Uwagi wprowadzające II. Protokoły... 88

12 Spis treści XI III. Adnotacje IV. Metryka sprawy Udostępnianie akt I. Jawność Jawność zewnętrzna Jawność wewnętrzna II. Uprawnienia strony wynikające z zasady jawności postępowania III. Ograniczenia jawności Ograniczenia podmiotowe Ograniczenia przedmiotowe IV. Prawne zabezpieczenia udostępniania akt Formy postępowania wyjaśniającego I. Postępowanie gabinetowe II. Rozprawa Obligatoryjność i fakultatywność rozprawy Czynności poprzedzające rozprawę Część wstępna rozprawy Część właściwa rozprawy Postępowanie dowodowe I. Dowody II. Uprawdopodobnienie III. Domniemanie w postępowaniu dowodowym IV. Rodzaje środków dowodowych V. Dowód z dokumentów VI. Dowód z zeznań świadków VII. Dowód z opinii biegłego VIII. Oględziny IX. Przesłuchanie stron X. Zasady postępowania dowodowego Zasada swobodnej oceny dowodów Ciężar dowodu Jawność wobec strony Bezpośredniość Koncentracja materiału dowodowego XI. Udział strony w postępowaniu dowodowym XII. Skutki uchybień w postępowaniu dowodowym Rozdział VII. Przerwanie toku postępowania Zawieszenie postępowania I. Obligatoryjne zawieszenie postępowania II. Fakultatywne zawieszenie postępowania III. Forma zawieszenia postępowania IV. Skutki prawne zawieszenia postępowania V. Podjęcie zawieszonego postępowania Umorzenie postępowania I. Obligatoryjne umorzenie postępowania II. Fakultatywne umorzenie postępowania III. Forma umorzenia postępowania IV. Stadia, w których postępowanie można umorzyć

13 XII Spis treści Rozdział VIII. Rozstrzygnięcia w postępowaniu administracyjnym Decyzja I. Pojęcie i istota decyzji II. Klasyfikacja decyzji Decyzje deklaratoryjne i konstytutywne Decyzje stanowcze (definitywne) i tymczasowe (prowizoryczne) Decyzje pozytywne i negatywne Decyzje dochodzące do skutku niezależnie od woli adresata. lub wskutek wniosku strony Decyzje swobodne i tzw. związane Decyzje ostateczne i nieostateczne III. Treść decyzji Oznaczenie organu administracji publicznej Data wydania Oznaczenie strony (lub stron) adresatów decyzji Osnowa treść rozstrzygnięcia sprawy będącej przedmiotem. po.stępo.wa.nia administracyjnego Powołanie podstawy prawnej Uzasadnienie faktyczne i prawne Pouczenie o przysługujących środkach prawnych Podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego. osoby uprawnionej do wydania decyzji albo podpis elektroniczny. lub osobisty Inne składniki IV. Konstrukcje decyzji w orzecznictwie NSA i SN V. Zajęcie stanowiska przez inny organ przy wydawaniu decyzji. przez organ właściwy VI. Rygor natychmiastowej wykonalności VII. Pisemna (ustna) lub elektroniczna forma decyzji VIII. Związanie organu wydaną decyzją IX. Wadliwość decyzji Postanowienie I. Istota i pojęcie postanowienia II. Klasyfikacja postanowień III. Treść postanowienia IV. Różnice między postanowieniem a decyzją Ugoda administracyjna I. Uwagi wprowadzające II. Przesłanki dopuszczalności zawarcia ugody III. Podmioty ugody, inicjatywa zawarcia ugody, fazy postępowania. i termin zawarcia ugody IV. Forma i treść ugody V. Zatwierdzenie ugody i odmowa zatwierdzenia ugody VI. Skutki prawne odmowy zatwierdzenia ugody oraz zatwierdzenia. ugody

14 Spis treści XIII Rozdział IX. Kontrola prawidłowości decyzji i postanowień w administracyjnym toku instancji Założenia kontroli instancyjnej I. Środki prawne w postępowaniu administracyjnym. Uwagi wprowadzające II. Administracyjny tok instancji Środki prawne I. Odwołanie od decyzji II. Wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ III. Zażalenie na postanowienie Postępowanie odwoławcze I. Postępowanie odwoławcze przed organem I instancji II. Postępowanie odwoławcze przed organem II instancji III. Cofnięcie odwołania IV. Rozstrzygnięcia organu II instancji Decyzja o utrzymaniu w mocy zaskarżonej decyzji (art pkt 1 KPA) Decyzja reformatoryjna Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji i umorzeniu postępowania przed organem I instancji w całości albo w części (art pkt 2 KPA) Decyzja o uchyleniu zaskarżonej decyzji bez żadnych dalszych rozstrzyg nięć (art pkt 2 KPA) Decyzja o umorzeniu postępowania odwoławczego (art pkt 3 KPA) Decyzja kasacyjna (art KPA) V. Reformatio in peius w postępowaniu odwoławczym Rozdział X. Weryfikacja decyzji ostatecznych Zagadnienia wstępne Wznowienie postępowania I. Przesłanka pierwsza II. Przesłanka druga III. Przesłanka trzecia IV. Przesłanka czwarta V. Przesłanka piąta VI. Przesłanka szósta VII. Przesłanka siódma VIII. Przesłanka ósma Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej na podstawie art. 154 i 155 KPA Stwierdzenie nieważności decyzji I. Przesłanka pierwsza II. Przesłanka druga III. Przesłanka trzecia IV. Przesłanka czwarta V. Przesłanka piąta

15 XIV Spis treści VI. Przesłanka szósta VII. Przesłanka siódma Inne przypadki uchylenia lub zmiany decyzji ostatecznych I. Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznej, na mocy której strona nabyła prawo bez zgody strony II. Zmiana, uchylenie i stwierdzenie wygaśnięcia decyzji na podstawie przepisów pozakodeksowych Rozdział XI. Uprawnienia prokuratora i Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu administracyjnym Uprawnienia prokuratora Uprawnienia Rzecznika Praw Obywatelskich Rozdział XII. Opłaty i koszty postępowania Zasady wnoszenia należności przez stronę I. Opłaty II. Koszty postępowania III. Inne należności Rozdział XIII. Postępowania uproszczone Wydawanie zaświadczeń I. Pojęcie zaświadczenia II. Zakres podmiotowy III. Tryb wydawania Skargi i wnioski I. Zagadnienia ogólne II. Skargi III. Wnioski Rozdział XIV. Postępowanie podatkowe Regulacja postępowania podatkowego Organy orzekające Zasady ogólne Wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu Strona w postępowaniu podatkowym Podmioty na prawach strony w postępowaniu podatkowym Załatwianie spraw Doręczenia Wezwania Przywrócenie terminu Wszczęcie postępowania Protokoły i adnotacje Udostępnienie akt Dowody I. Dowody II. Dowody o szczególnym charakterze III. Pozostałe dowody

16 Spis treści XV 50. Rozprawa Zawieszenie postępowania Decyzje Postanowienia Odwołanie Zażalenia Wznowienie postępowania Stwierdzenie nieważności Uchylenie lub zmiana decyzji ostatecznych Wygaśnięcie decyzji Odpowiedzialność odszkodowawcza Kary porządkowe Koszty postępowania Rozdział XV. Postępowanie egzekucyjne w administracji Regulacja egzekucji administracyjnej I. Zarys rozwoju regulacji prawnej II. Zakres regulacji III. Podmioty postępowania egzekucyjnego Organ egzekucyjny Wierzyciel Zobowiązany Prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, organizacja społeczna Uczestnicy postępowania Środki egzekucyjne I. Założenia ogólne II. Środki egzekucyjne obowiązków o charakterze pieniężnym Egzekucja z pieniędzy Egzekucja z wynagrodzenia za pracę Egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego i ubezpieczenia społecznego oraz renty socjalnej Egzekucja z rachunków bankowych Egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych Egzekucja z praw z instrumentów finansowych zapisanych na rachunkach papierów wartościowych lub innych rachunkach oraz z wierzytelności z ra chunków pieniężnych Egzekucja z papierów wartościowych niezapisanych na rachunkach papierów wartościowych Egzekucja z weksla Egzekucja z autorskich praw majątkowych i praw pokrewnych oraz z praw własności przemysłowej Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Egzekucja z pozostałych praw majątkowych Egzekucja z ruchomości Egzekucja z nieruchomości Szczególne zasady egzekucji należności pieniężnych III. Egzekucja obowiązków o charakterze niepieniężnym Grzywna w celu przymuszenia Wykonanie zastępcze

17 XVI Spis treści 3. Odebranie rzeczy ruchomej Odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń Przymus bezpośredni Postępowanie zabezpieczające Tok postępowania egzekucyjnego I. Zasady postępowania egzekucyjnego Zasada obligatoryjnego podejmowania egzekucji Zasada legalności Zasada stosowania najłagodniejszego środka egzekucyjnego Zasada niedopuszczalności stosowania środków egzekucyjnych, gdy od padła podstawa prowadzenia egzekucji Zasada poszanowania minimum egzystencji Zasada zagrożenia Zasada niezależności postępowania egzekucyjnego Zasada prawdy obiektywnej II. Wszczęcie postępowania egzekucyjnego III. Zbieg egzekucji IV. Zawieszenie i umorzenie postępowania egzekucyjnego V. Postępowania uproszczone VI. Środki prawne w postępowaniu egzekucyjnym Zarzuty Zażalenie Skarga na czynności egzekucyjne Wniosek o wyłączenie spod egzekucji Żądanie zmiany lub uchylenia postanowienia w trybie przepisów KPA VII. Środki nadzoru w postępowaniu egzekucyjnym VIII. Koszty postępowania egzekucyjnego IX. Udzielanie pomocy obcemu państwu oraz korzystanie z jego pomocy przy dochodzeniu należności pieniężnych Rozdział XVI. Pozycja prawna sądów administracyjnych i postępowanie przed sądami administracyjnymi Pozycja prawna sądów administracyjnych I. Podstawy prawne działania sądów administracyjnych II. Organizacja sądownictwa administracyjnego uwagi ogólne III. Organizacja wojewódzkich sądów administracyjnych IV. Organizacja Naczelnego Sądu Administracyjnego V. Zakres właściwości sądów administracyjnych VI. Zakres właściwości Naczelnego Sądu Administracyjnego Postępowanie przed sądami administracyjnymi I. Podstawowe zasady postępowania przed sądami administracyjnymi Zasada prawa do sądu Zasada dwuinstancyjności Zasada legalności Zasada informowania (zasada udzielania pomocy prawnej stronom) Zasada jawności Zasada ekonomii procesowej

18 Spis treści XVII II. Sąd administracyjny arbiter postępowania Właściwość sądu administracyjnego Wyłączenie sędziego Skład sądu III. Strony i inni uczestnicy postępowania przed sądami administracyjnymi Strony postępowania Uczestnicy postępowania Zdolność sądowa i procesowa Pełnomocnictwo IV. Pisma w postępowaniu sądowym V. Wniosek o wszczęcie postępowania VI. Skarga do sądu administracyjnego Legitymacja skargowa Wyczerpanie środków zaskarżenia Terminy i tryb wniesienia skargi Uiszczenie wpisu Inne wymogi formalne forma i treść skargi jako pisma procesowego VII. Skutki prawne skargi Względna suspensywność skargi Cofnięcie skargi Odrzucenie skargi, oddalenie lub uwzględnienie skargi VIII. Doręczenia IX. Terminy Uwagi ogólne Przywrócenie terminu X. Posiedzenia sądowe XI. Postępowanie mediacyjne XII. Postępowanie uproszczone XIII. Zawieszenie postępowania XIV. Umorzenie postępowania XV. Orzeczenia sądowe Wyroki Postanowienia Zakaz reformationis in peius Prawomocność orzeczeń Sankcje za niewykonywanie orzeczeń sądowych Wymierzenie organowi grzywny i zasądzenie sumy pieniężnej na rzecz skarżącego Wystąpienia prezesa sądu lub składu orzekającego Roszczenie o odszkodowanie XVI. Weryfikacja orzeczeń sądów administracyjnych Skarga kasacyjna Zażalenie Wznowienie postępowania skarga o wznowienie Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia XVII. Wykonywanie orzeczeń sądowych

19 XVIII Spis treści XVIII. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt XIX. Przepisy z zakresu postępowania w obrocie zagranicznym XX. Koszty postępowania Zwrot kosztów postępowania między stronami Koszty sądowe Wpis Opłata kancelaryjna Wydatki Zwolnienie od kosztów sądowych Prawo pomocy Indeks rzeczowy

20 Wykaz skrótów 1. Akty normatywne EgzAdmU... ustawa z r. o postępowaniu egzekucyjnym w ad ministracji (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) EKDA... Europejski Kodeks Dobrej Administracji EKPC... Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.) FinPublU... ustawa z r. o finansach publicznych (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 885 ze zm.) KCel... Kodeks celny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postępowania administracyjnego KPC... Kodeks postępowania cywilnego KRO... Kodeks rodzinny i opiekuńczy KSH... Kodeks spółek handlowych MPPOiP... Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych OpłSkarbU... ustawa z r. o opłacie skarbowej (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 783 ze zm.) OrdPU... ustawa z r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 613) PAdmR... rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z r. o po stępowaniu administracyjnem (Dz.U. Nr 36, poz. 341 ze zm.) PrCel... ustawa z r. Prawo celne (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 858) ProkU... ustawa z r. o prokuraturze (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 270, poz ze zm.) PrPostSAdm... ustawa z r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (tekst jedn. Dz.U. z 2012 r. poz. 270 ze zm.) PrUSAdm... ustawa z r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (tekst jedn. Dz.U. z 2014 r. poz. 1647) PrWod... ustawa z r. Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2015 r. poz. 469) SamGminU... ustawa z r. o samorządzie gminnym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 594 ze zm.) SamPowiatU... ustawa z r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn. Dz.U. z 2013 r. poz. 595 ze zm.)