Gudaszewski Wojciech Koło Naukowe Zarządzania Finansami MANAGER

Transkrypt

1 INNOWACJE NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Gudaszewski Wojciech Koło Naukowe Zarządzania Finansami MANAGER 1

2 TENDENCJE NA ŚWIATOWYCH RYNKACH FINANSOWYCH Rozwój nowoczesnych, szybkich i tanich technologii teleinformatycznych Zanikanie granic pomiędzy poszczególnymi segmentami rynku finansowego Procesy integracyjne instytucji rynku kapitałowego (giełd, izb depozytoworozliczeniowych, pośredników finansowych) Powstawanie nowych produktów i usług finansowych 2

3 ROZWÓJ RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Najbardziej współczesna, najdynamiczniej rozwijająca się grupa instrumentów finansowych Rosnące potrzeby inwestorów wymuszają powstawanie nowych instrumentów, z reguły niestandardowych Pojawiają się instrumenty hybrydowe (zaliczane jednocześnie do różnych grup instrumentów) 3

4 PRZYCZYNY ROZWOJU RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Rosnąca zmienność cen na rynkach finansowych (m.in. kursów akcji na giełdach, cen surowców na giełdach towarowych) Rosnąca zmienność kursów walutowych Zmienność stóp procentowych Wzrost ryzyka inwestycyjnego na rynkach finansowych 4

5 INSTRUMENTY POCHODNE Instrument pochodny instrument finansowy, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu finansowego (tzw. instrumentu podstawowego) 5

6 MOTYWY INWESTYCJI NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH Hedging - zabezpieczanie się przed niekorzystną zmianą cen instrumentu podstawowego (np. akcji) przy użyciu instrumentów pochodnych Spekulacja - nabywanie instrumentów pochodnych w celu uzyskania ponadprzeciętnego dochodu przy jednoczesnym podjęciu nadmiernego ryzyko (wykorzystanie dźwigni finansowej) Arbitraż - wykorzystywanie różnicy cen instrumentu na dwóch różnych rynkach w tym samym czasie, np. wykorzystywanie różnicy pomiędzy wartością teoretyczną a rynkową kontraktu terminowego 6

7 RYZYKO NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH ryzyko kredytowe związane z możliwością niewywiązania się przeciwnej strony kontraktu ze swoich zobowiązań ryzyko rynkowe związane z niepewnością co do przyszłych cen na rynkach ryzyko płynności występuje gdy na rynku jest mała aktywność i zaangażowanie jego uczestników 7

8 RYZYKO NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH ryzyko operacyjne: ryzyko Herstatt (rozliczeniowe) jest wynikiem różnic czasowych pomiędzy dokonaniem płatności lub dostarczeniem aktywów przez dwie strony kontraktu; niewielkie dla instrumentów pochodnych, ryzyko prawne spowodowane niepewnością wywołaną zmianami regulacji prawnych istniejących w otoczeniu 8

9 RYZYKO NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH ryzyko strategiczne zmienność strumieni pieniężnych spowodowana zmianami w otoczeniu firmy, w tym zwłaszcza zmienność kursów walutowych, stóp procentowych, cen produktów 9

10 RYZYKO NA RYNKU INSTRUMENTÓW POCHODNYCH ryzyko operacyjne ryzyko kredytowe ryzyko rynkowe ryzyko strategiczne 10

11 OBRÓT INSTRUMENTAMI POCHODNYMI Rynek pozagiełdowy (over-the-counter) Rynek giełdowy (open outcry) System elektronicznego obrotu - automatycznego kojarzenia stron, np. GLOBEX, REUTERS 11

12 INSTRUMENTY POCHODNE Plain vanilla -nie mają skomplikowanej budowy, obrót nimi odbywa się zgodnie z ogólnie obowiązującymi regułami Egzotyczne instrumenty niestandardowe, innowacyjne 12

13 INSTRUMENTY POCHODNE Kontrakty terminowe Futures (obrót giełdowy) Forward (obrót pozagiełdowy) Opcje (obrót giełdowy i pozagiełdowy) Swapy (obrót pozagiełdowy) 13

14 KONTRAKT TERMINOWY Kontrakt terminowy - instrument finansowy, który zobowiązuje dwie strony do zawarcia w określonym terminie w przyszłości transakcji kupna/sprzedaży ustalonej ilości instrumentu podstawowego po ustalonej cenie 14

15 KONTRAKT TERMINOWY Dwie strony kontraktu (symetria zobowiązań): Sprzedający kontrakt (pozycja krótka) zobowiązuje się dostarczyć przedmiot kontraktu Kupujący kontrakt (pozycja długa) zobowiązuje się zapłacić za dostarczony przedmiot kontraktu 15

16 KONTRAKT TERMINOWY Futures Forward (tzw. tailor made tworzony na potrzeby obu stron) 16

17 FUTURES znajdują się w obrocie giełdowym podlegają standaryzacji (wielkość, termin zapadalności, cena, minimalna zmiana cen) rozliczenie następuje w formie pieniężnej 17

18 FUTURES podmioty dokonujące transakcji kontraktami futures zobowiązują się do wniesienia depozytu zabezpieczającego DEPOZYT ZABEZPIECZAJĄCY = depozyt wstępny (określony procent wartości kontraktu) + depozyt uzupełniający (służy obniżeniu ryzyka kredytowego w określonych dniach) proces marking-to-market (codzienne wyliczanie inwestorowi zysków i strat) 18

19 FUTURES Wzrost ceny instrumentu podstawowego Spadek ceny instrumentu podstawowego Pozycja długa Pozycja krótka 19

20 FUTURES W większości sytuacji cena na rynku terminowym jest wyższa niż na rynku kasowym Sytuację, w której cena terminowa F jest wyższa od ceny kasowej S nazywa się reportem (cotango) Sytuację, w której ceny na rynku terminowym są niższe niż na rynku kasowym, nosi nazwę deportu (backwardation) 20

21 FUTURES BAZA różnica między ceną spot instrumentu podstawowego a ceną kontraktu terminowego: BAZA = S - F 21

22 FUTURES KONWERGENCJA Ceny kontraktów terminowych w miarę upływu czasu zbliżają się do ceny bieżącej instrumentu podstawowego, a dniu wygaśnięcia kontraktu różnica wynosi O (baza dąży do zera) 22

23 FUTURES F BAZA S konwergencja baza = 0 termin zawarcia transakcji termin wygaśnięcia kontraktu 23

24 OPCJA Opcja typu CALL prawo (nie zobowiązanie) do zakupu przedmiotu kontraktu przed upływem ustalonego przyszłego terminu, po określonej sztywnej cenie tzw. CENIE WYKONANIA Opcja typu PUT uprawnienie do sprzedaży kontraktu po ustalonej cenie przed upływem ustalonego określonego terminu. 24

25 STRATEGIE OPCYJNE oczekiwanie wzrostu cen instrumentu podstawowego oczekiwanie wzrostu cen instrumentu podstawowego Kupno opcji call Wystawienie opcji put Kupno opcji put Wystawienie opcji call W przypadku stabilizacji cen inwestorzy preferują wystawianie opcji, gdyż od razu otrzymują premię 25

26 OPCJA Wystawiający opcję otrzymuje premię i zobowiązuje się do świadczenia Kupujący opcję nabywa PRAWO i płaci premię 26

27 OPCJA Opcja jest instrumentem finansowym, chroniącym przed niekorzystnymi zmianami cen, ale pozwalającym również osiągać zyski w przypadku korzystnych zmian cen 27

28 OPCJA opcje wystawiają market-makerzy (np. banki, instytucje finansowe) instrumenty o wysokiej płynności niskie koszty transakcyjne bezpieczeństwo dzięki STANDARYZACJI przedmiotu kontraktu (dla opcji bedących w obrocie giełdowym) 28

29 OPCJA wystawca opcji jest zobowiązany do codziennego rozliczania zysków i strat z izbą rozrachunkową giełdy poprzez DM nabywca opcji płaci tylko premię, codziennych rozliczeń nie prowadzi 29

30 RODZAJE OPCJI OPCJA AMERYKAŃSKA jej realizacja może nastąpić w dowolnym dniu przed terminem wygaśnięcia, jak i w dniu terminu wygaśnięcia opcji OPCJA EUROPEJSKA realizacja opcji może nastąpić wyłącznie w dniu wygaśnięcia opcji 30

31 CENA OPCJI Czynniki wpływające na cenę opcji (premię): WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI (intrinsic value) WARTOŚĆ CZASU POSIADANIA OPCJI (time value) PREMIA = Max ( 0, S-E ) + W(t) gdzie: S cena rynkowa E cena wykonania 31

32 WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI Wartość wewnętrzna dla opcji CALL to dodatnia różnica pomiędzy ceną rynkową kontraktu a ceną wykonania opcji Wartość wewnętrzna dla opcji PUT to dodatnia różnica pomiędzy ceną wykonania opcji a ceną rynkową kontraktu UWAGA! Gdy różnica jest ujemna to wartość wewnętrzna jest równa 0 32

33 WARTOŚĆ WEWNĘTRZNA OPCJI Opcja jest w cenie ( IN-THE-MONEY) jeśli wartość wewnętrzna jest dodatnia. Opcja nie jest w cenie (OUT-OF-THE-MONEY) gdy wartość wewnętrzna jest równa 0. Przy korzystnych zmianach cen opcja OUT-OF-THE- MONEY może stać się opcją IN-THE-MONEY Opcje OUT-OF-THE-MONEY są bardziej ryzykowne (gdy cena instrumentu pierwotnego jest ustabilizowana premie dla opcji OUT-OF-THE- MONEY spadają szybciej niż dla opcji IN-THE- MONEY) 33

34 OPCJA ITM ATM OTM Opcja kupna Cena instrumentu bazowego jest wyższa od ceny wykonania Cena instrumentu bazowego jest równa cenie wykonania Cena instrumentu bazowego jest niższa od ceny wykonania Opcja sprzedaży Cena instrumentu bazowego jest niższa od ceny wykonania Cena instrumentu bazowego jest równa cenie wykonania Cena instrumentu bazowego jest wyższa od ceny wykonania 34

35 WARTOŚĆ CZASU POSIADANIA OPCJI Wartość czasu posiadania opcji to ta część premii, którą nabywca jest skłonny zapłacić za oczekiwanie na korzystną zmianę cen. Kwota ta jest większa im więcej czasu pozostaje do terminu wygaśnięcia opcji. Gdy zbliża się termin wygaśnięcia wartość czasu dąży do zera 35

36 OPCJE EGZOTYCZNE Opcje złożone Opcje złożone (compound options) opcje, w których instrumentami podstawowymi są inne opcje 36

37 OPCJE EGZOTYCZNE Rodzaje opcji złożonych: call on call opcja kupna wystawiona na opcję kupna (daje prawo do zakupu opcji kupna z ustaloną premią) call on put opcja kupna wystawiona na opcję sprzedaży (daje prawo do zakupu opcji sprzedaży z ustaloną premią) put on call opcja sprzedaży wystawiona na opcję kupna (daje prawo do sprzedaży opcji kupna z ustaloną premią) put on put opcja sprzedaży wystawiona na opcję dprzedaży (daje prawo do sprzedaży opcji sprzedaży z ustaloną premią) 37

38 OPCJE EGZOTYCZNE opcja opóźniona (delayed options) opcja kupna wystawiona na opcję, w której cena wykonania jest ustalona jako cena instrumentu podstawowego w dniu wykonania pierwszej opcji. Cena wykonania drugiej opcji znana dopiero w momencie wykonania pierwszej opcji 38

39 OPCJE EGZOTYCZNE Opcja atlantycka (bermudzka) można ją wykonać w pewnych ustalonych dniach do terminu wygaśnięcia włącznie Opcja perpetualna wystawiana bezterminowo, traci ważność w momencie wykonania 39

40 OPCJE EGZOTYCZNE Opcja wyboru Opcja wyboru posiadacz opcji może w terminie do wygaśnięcia opcji wybrać, czy daną opcję traktuje się jako opcję kupna czy jako opcję sprzedaży 40

41 OPCJE EGZOTYCZNE Opcja pay-later premia płacona jest w momencie wykonania opcji Fakt, iż posiadacz opcji nie ponosi żadnych nakładów jest zrekompensowany wyższą premią w tej opcji w porównaniu z opcją klasyczną 41

42 OPCJE EGZOTYCZNE Opcja binarna w przypadku wykonania daje posiadaczowi stały, ściśle określony dochód niezależnie od ceny instrumentu podstawowego Rodzaje: all-or-nothing (o wykonaniu tej opcji i o otrzymaniu stałego dochodu decyduje fakt czy opcja jest in-the-money w terminie wygaśnięcia) one-touch (o wykonaniu i otzrymaniu stałego dochodu decyduje to, czy w całym okresie do terminu wygaśnięcia opcja była przynajmniej raz in-the-money ) 42

43 OPCJE EGZOTYCZNE Path dependent options opcje, w których dochód zależy od ceny instrumentu podstawowego do terminu wygaśnięcia 43

44 OPCJE EGZOTYCZNE Niektóre opcje mogą uwzględniać cenę instrumentu podstawowego w pewnym okresie a nie tylko w dniu wykonania Opcja azjatycka Opcja azjatycka w dniu wykonania bierze się średnią cenę instrumentu podstawowego w ustalonym okresie (zapobiega manipulacji i przypadkowości) 44

45 OPCJE EGZOTYCZNE Występują także opcje, w których cena wykonania jest określona dopiero w momencie wykonania: average strike option cena wykonania jest średnią z cen instrumentu podstawowego w ustalonym okresie lookback ceną wykonania dla opcji kupna jest cena minimalna z ustalonego okresu, dla opcji sprzedaży cena maksymalna z tego okresu 45

46 OPCJE EGZOTYCZNE Opcje, w których cena wykonania zmienia się w okresie do terminu wygaśnięcia: cliquet cena wykonania w ustalonych dniach zmienia się i jest ustalana na poziomie instrumentu podstawowego w tych dniach ladder cena wykonania zmienia się gdy cena instrumentu podstawowego osiąga pewien ustalony poziom, wtedy cena wykonania ustala się na tym poziomie shout cena wykonania zmienia się zgodnie z decyzją posiadacza, w momencie przez niego wybranym, ustalana na poziomie ceny instrumentu podstawowego w tym momencie 46

47 OPCJE EGZOTYCZNE Opcje barierowe cena instrumentu podstawowego decyduje o okresie ważności opcji Nazwa opcji up-and-in down-and-in up-and-out down-and-out Ważność w momencie wystawienia Nieważna Nieważna Ważna Ważna Zmiana ważności (przed terminem wygaśnięcia) Staje się ważna gdy cena instrumentu podstawowego przekroczy ustaloną wartość Staje się ważna gdy cena instrumentu podstawowego spadnie poniżej ustalonej wartości Traci ważność, gdy cena instrumentu podstawowego przekroczy ustaloną wartość Traci ważność, gdy cena instrumentu podstawowego spadnie poniżej ustalonej wartości 47

48 OPCJE EGZOTYCZNE Opcje wieloczynnikowe Opcje wieloczynnikowe (multifactor options) opcje, w których jest więcej niż jeden instrument podstawowy 48

49 OPCJE EGZOTYCZNE Przykłady opcji wieloczynnikowych: rainbow w momencie wykonania wybiera się spośród cen wielu instrumentów podstawowych cenę dającą posiadaczowi najwyższy dochód basket w momencie wykonania cena jest ustalana jako średnia ważona kilku cen instrumentów podstawowych 49

50 OPCJE EGZOTYCZNE Przykłady opcji wieloczynnikowych: spread dwa instrumenty podstawowe, rozpatrywaną ceną jest różnica cen tych instrumentów quanto dwa instrumenty podstawowe, cena wykonania dotyczy jednego instrumentu, natomiast dochód drugiego 50

51 SWAP Swap kontrakt polegający na zamianie płatności przez dwie strony kontraktu w ustalonych terminach (tzw. terminach rozliczenia) 51

52 INSTRUMENTY POCHODNE Instrumenty pochodne rynku pieniężnego Instrumenty pochodne rynku walutowego Instrumenty pochodne rynku kapitałowego 52

53 INSTRUMENTY RYNKU PIENIĘŻNEGO Instrumenty rynku pieniężnego Instrumenty kuponowe Instrumenty dyskontowe Instrumenty pochodne rynku pieniężnego depozyty rynku pieniężnego depozyty stałe depozyty zmienne certyfikaty depozytowe o stałym oprocentowaniu o zmiennym oprocentowaniu dyskontowe umowy odkupu repo reverse repo bony skarbowe weksle handlowe bony komercyjne kontrakty FRA procentowe kontrakty futures swapy procentowe opcje procentowe na kontrakty futures na kontrakty FRA CAP (na górny pułap stóp proc.) FLOOR (na dolny pułap stóp proc.) COLLAR (na górny i dolny pułap) na swapy procentowe (swaptions) 53

54 KONTRAKTY FRA FRA (Forward Rate Agreement) kontrakt o przyszłą stopę procentową -umowa między stronami transakcji, która określa stopę oprocentowania odnoszącą się do określonego umownego kredytu lub depozytu rozpoczynającego się i zapadającego w określonych terminach w przyszłości 54

55 KONTRAKTY FRA FRA jest obietnicą zapłaty/otrzymania określonej stopy oprocentowania w przyszłości bez względu na wysokość obowiązującej w tym czasie rynkowej stopy procentowej 55

56 KONTRAKTY FRA Transakcje zawierane są na rynku pozagiełdowym Kwota, okres i procedury rozliczenia negocjowane są między stronami transakcji 56

57 KONTRAKTY FRA Pożyczkobiorca: KUPUJE kontrakt FRA w ten sposób zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych SPRZEDAJE kontrakt FRA zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych 57

58 KONTRAKTY FRA - cechy Rozliczane gotówkowo nie występuje fizyczna wymiana przedmiotu kontraktu, gdyż kredyt/depozyt jest tylko hipotetyczną sumą pieniędzy Niskie ryzyko kredytowe dotyczy jedynie należnych do zapłacenia różnic, pomiędzy stopą odniesienia a stopą kontraktu, w terminie rozliczenia Kwotowane w ten sam sposób sposób co stopy depozytów rynku pieniężnego jako dwustronne ceny ze stopami kupna/sprzedaży (bid/ask) 58

59 KONTRAKTY FRA Oznaczanie kontraktów FRA: Przykład: 3x6 rozliczenie kontraktu wg poziomu 3 miesięcznej stopy odniesienia (np.libor; kontrakt trwa 3 miesiące) za 3 miesiące oraz dokonanie płatności netto najpóźniej w terminie za 6 miesięcy 59

60 KONTRAKTY FRA WAŻNE! Rozliczenie kontraktu FRA dokonywane jest na początku okresu umownego kredytu/depozytu (a nie w terminie jego zapadalności) Płatność rozliczeniowa musi być zdyskontowana do wartości teraźniejszej wg bieżącej rynkowej stopy procentowej) 60

61 PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES Procentowe kontrakty FUTURES są giełdowymi kontraktami FRA o standardowych wielkościach i terminach zapadalności, rozliczanymi codziennie przez cały okres kontraktu 61

62 PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES KRÓTKOTERMINOWE PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES rozliczenie gotówkowe stopą odniesienia jest zwykle stopa oprocentowania 3- miesięcznych depozytów eurowalutowych (walut, w której transakcje dokonywane są poza granicami kraju ich pochodzenia) Np. dla 3-miesięcznych eurodolarowych kontraktów futures występujących na Chicagowskiej Giełdzie Kupieckiej przyjmuje się za stopę odniesienia stopę oprocentowania depozytów w $ poza granicami USA 62

63 PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES KRÓTKOTERMINOWE PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES kwotowane są nie jako stopa procentowa, lecz jako: stopa procentowa 63

64 PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES DŁUGOTERMINOWE PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES Rozliczenie odbywa się poprzez fizyczną dostawę obligacji, a termin zapadalności określa giełda 64

65 PORÓWNANIE FRA Z PROCENTOWYMI KONTRAKTAMI FRA FRA Elastyczny Pozagiełdowy Nie wymaga wpłaty depozytu Występuje ryzyko kredytowe partnera transakcji PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES Standardowe wielkości kontraktu W obrocie giełdowym Wymagany depozyt Brak ryzyka kredytowego (stroną transakcji jest izba rozrachunkowa) 65

66 HEDGING PRZY UŻYCIU FRA I PROCENTOWYCH KONTRAKTÓW FUTURES Zabezpieczenie przed spadkiem stóp procentowych Zabezpieczenie przed wzrostem stóp procentowych Kupno kontraktu futures Sprzedaż kontraktu FRA Sprzedaż kontraktu futures Kupno kontraktu FRA 66

67 SWAPY PROCENTOWE Swap procentowy (IRS - Interest Rate Swaps) umowa między dwoma stronami transakcji, dotycząca zamiany płatności odsetek od takiej samej umownej kwoty pierwotnej, dokonywanej w określonych terminach w czasie obowiązywania kontraktu 67

68 SWAPY PROCENTOWE jedne z najczęściej wykorzystywanych na świecie instrumentów finansowych występują w obrocie pozagiełdowym 68

69 SWAPY PROCENTOWE Przykład swapu procentowego: Jedna strona transakcji płaci kontrahentowi oprocentowanie wg stałej stopy, a druga strona wg zmiennej stopy, np. LIBOR. Kontrahenci rozliczają tylko płatność NETTO (małe ryzyko kredytowe), a nie płacą sobie wzajemnie całych kwot strona transakcji stała stopa % zmienna stopa % strona transakcji 69

70 SWAPY PROCENTOWE SWAP KLASYCZNY (plain vanilla) wymiana stopy stałej na zmienną SWAP BAZOWY SWAP BAZOWY (basis swaps, diff swaps) wymiana stopy zmiennej na zmienną 70

71 SWAPY PROCENTOWE Swapy procentowe z reguły przeprowadzane są za pośrednictwem banków dealerów, które stale kwotują ceny kupna i sprzedaży Stopy swapu stałe stopy oprocentowania jakie dealer chce otrzymać lub jest gotów zapłacić za swap procentowy. Stopa swapu jest kwotowana ponad stopę oprocentowania bonów lub obligacji skarbowych o tym samym terminie zapadalności co swap. Jest to MARŻA swapu. 71

72 SWAPY PROCENTOWE Przykład: Stopa zwrotu 5-letnich obligacji wynosi 7%. Dealer kwotuje 70/75 over dla swapu opartego na 5-letnich obligacjach. Czyli za 5-letni swap płaci stałą stopę oprocentowania 7,70% lub żąda stałej stopy 7,75% 72

73 OPCJE NA PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES Opcja na procentowy kontrakt futures umowa, na podstawie której nabywca opcji płaci sprzedającemu premię za PRAWO do zakupu lub sprzedaży określonej liczby kontraktów futures na stopę procentową po określonej cenie i w ustalonym terminie 73

74 OPCJE NA PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES Występują w obrocie giełdowym Wyróżnia się dwa rodzaje opcji na procentowe kontrakty futures: Opcje na krótkoterminowe procentowe kontrakty futures (rozliczane gotówkowo w terminie wygaśnięcia opcji) Opcje na długoterminowe procentowe kontrakty futures (rozliczane w obligacjach skarbowych w terminie wygaśnięcia opcji) 74

75 OPCJE NA PROCENTOWE KONTRAKTY FUTURES zabezpieczenie przed spadkiem stóp procentowych zabezpieczenie przed wzrostem stóp procentowych opcja kupna - nabywca otrzymuje prawo do zainwestowania środków wg ustalonej stopy procentowej opcja sprzedaży - nabywca otrzymuje prawo do zaciągnięcia pożyczki w określonej wysokości wg ustalonej stopy procentowej 75

76 OPCJE NA KONTRAKTY FRA instrumenty występujące w obrocie pozagiełdowym, które dla nabywców stanowią zabezpieczenie przed wzrostem lub spadkiem stóp procentowych są nazywane gwarancjami stopy procentowej są postrzegane jako opcje na serię kontraktów FRA (tzw. wielookresowe opcje) 76

77 OPCJE NA KONTRAKTY FRA Rodzaje opcji na kontrakty FRA: CAP - kontrakt na górny pułap stóp procentowych FLOOR kontrakt na dolny pułap stóp procentowych COLLAR kontrakt na górny i dolny pułap stóp procentowych 77

78 OPCJE NA KONTRAKTY FRA Kontrakt na górny pułap stóp procentowych (cap) zobowiązuje sprzedającego kontrakt do zapłaty określonej kwoty na rzecz nabywcy, gdy zmienna stopa odniesienia (LIBOR lub stopa oprocentowania bonów komercyjnych) przewyższa stopę ustaloną w kontrakcie (stopę wykonania) 78

79 OPCJE NA KONTRAKTY FRA Posiadacz opcji cap uzyskuje oprocentowanie kredytu po stopie kontraktu niższej od rynkowej stopy procentowej Nabywca kontraktu CAP ustala sobie maksymalny poziom kosztów obsługi długu, nie rezygnując z korzyści związanych ze spadkiem lub utrzymaniem się stałej stopy procentowej 79

80 Przykład kontrakt cap kredyt przedsiębiorstwa jako seria 3-miesięcznych kontraktów FRA (warunki kredytu odnawiane) LIBOR Płatności, na rzecz nabywcy kontraktu, na podstawie różnicy między stopą kontraktu a np. stopą LIBOR terminy zapadalności 3x6 FRA 6x9 FRA 9x12 FRA 12x15 FRA 80

81 OPCJE NA KONTRAKTY FRA Kontrakt na dolny pułap stóp procentowych (floor) zobowiązuje sprzedającego kontrakt do zapłaty określonej kwoty na rzecz nabywcy, gdy zmienna stopa odniesienia spada poniżej stopy wykonania (ustalonej w kontrakcie) 81

82 OPCJE NA KONTRAKTY FRA gwarantuje nabywcy minimalny poziom stopy procentowej jest serią opcji sprzedaży na kontrakty FRA o tej samej cenie wykonania nabywca kontraktu floor zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych i gwarantuje sobie minimalną stopę zwrotu z inwestycji, nie tracąc korzyści związanych ze wzrostem stóp procentowych 82

83 Przykład kontrakt floor, depozyt jako seria 3- miesięcznych kontraktów FRA (warunki depozytu odnawiane) LIBOR Płatności, na rzecz nabywcy kontraktu, na podstawie różnicy między stopą kontraktu a np. stopą LIBOR terminy zapadalności 3x6 FRA 6x9 FRA 9x12 FRA 12x15 FRA 83

84 OPCJE NA KONTRAKTY FRA Kontrakt na górny i dolny pułap stóp procentowych (collar) kombinacja kontraktów cap i floor Służy zagwarantowaniu stopy procentowej między dolnym a górnym pułapem, a jednocześnie obniża koszty zakupu kontraktu cap/floor 84

85 COLLAR kredytobiorca chce ograniczyć koszty długu do stopy kontraktu cap LIBOR zakup cap / sprzedaż floor nabywca kontraktu cap otrzymuje różnicę między LIBOREM a stopą kontraktu stopa kontraktu cap marża kontraktu collar stopa kontraktu floor Sprzedający floor płaci nabywcy różnicę pomiędzy stopą kontraktu a LIBOREM termin zapadalności 85

86 COLLAR Służy zabezpieczeniu stopy zwrotu z inwestycji poprzez ustalenie minimalnego progu zysku LIBOR zakup floor / sprzedaż cap Sprzedający kontrakt cap płaci nabywcy różnicę między LIBOREM a stopą kontraktu stopa kontraktu cap marża kontraktu collar stopa kontraktu floor termin zapadalności nabywca kontraktu floor otrzymuje różnicę między stopą kontraktu a stopą LIBOR 86

87 COLLAR opłaty netto za kontrakt są częściowo wyeliminowane inwestor płaci premię za zakup jednego kontraktu i jednocześnie otrzymuje środki ze sprzedaży drugiego 87

88 OPCJE NA KONTRAKTY FRA NABYWCA KONTRAKTU CAP płaci sprzedającemu premię zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych ponad ustalony poziom jest pożyczkobiorcą NABYWCA KONTRAKTU FLOOR płaci sprzedającemu premię zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych poniżej określonego poziomu jest pożyczkodawcą 88

89 OPCJE NA SWAPY (SWAPTIONS) Opcja na swapy jest instrumentem pochodnym, który daje jego posiadaczowi prawo (lecz nie zobowiązuje) do zakupu lub sprzedaży swapu procentowego na warunkach określonych w kontrakcie. Za prawo nabywca opcji płaci premię sprzedającemu 89

90 OPCJE NA SWAPY (SWAPTIONS) Występują na rynku pozagiełdowym Pozwalają łączyć zalety swapu procentowego i jednocześnie czerpać korzyści z dogodnych zmian rynkowych stóp procentowych Wykorzystują je głównie banki i korporacje w celu zabezpieczenia przed ryzykiem stopy procentowej lub w celu spekulacji 90

91 OPCJE NA SWAPY (SWAPTIONS) OPCJA KUPNA NA SWAP OPCJA SPRZEDAŻY NA SWAP Nabywca kontraktu zabezpiecza się przed spadkiem stóp procentowych Nabywca opcji ma prawo stać się uczestnikiem swapu, na mocy którego w okresie obowiązywania kontraktu będzie płacił zmienną, a otrzyma stałą stopę procentową Nabywca kontraktu zabezpiecza się przed wzrostem stóp procentowych Nabywca opcji ma prawo stać się uczestnikiem swapu, na mocy którego w okresie obowiązywania kontraktu będzie płacił stałą, a otrzyma zmienną stopę procentową Zawarcie kontraktu prowadzi do zmniejszenia kosztów finansowania w przypadku obu stron Zapewniają dostęp do rynków, które bez zawarcia swapu byłyby dla danego podmiotu niedostępne ze względu na niską wiarygodność kredytową 91

92 INSTRUMENTY RYNKU WALUTOWEGO Instrumenty rynku walutowego Transakcje walutowe Instrumenty pochodne rynku walutowego natychmiastowe transakcje walutowe syntetyczne umowy wymiany walutowej waluta / USD kursy krzyżowe terminowe transakcje walutowe umowy wymiany walutowej umowy kursów wymiany walutowe kontrakty futures bezwarunkowe transakcje terminowe swapy kursowe swapy walutowe opcje walutowe opcje na walutę opcje na walutowe kontrakty futures 92

93 BEZWARUNKOWA TRANSAKCJA TERMINOWA Bezwarunkowa transakcja terminowa - umowa między stronami transakcji dotycząca wymiany dwóch różnych walut po ustalonym kursie wymiany i w określonym dniu w przyszłości Kurs ustalany jest już w momencie zawierania transakcji (tzw. kurs terminowy wymiany) 93

94 BEZWARUNKOWA TRANSAKCJA TERMINOWA KURS WALUTOWY (wymiany) podwójne kwotowanie BID marża ASK (kupno) np. kurs USD/PLN dochód dealera walutowego (sprzedaż) PLN USD waluta kwotowana waluta bazowa 94

95 BEZWARUNKOWA TRANSAKCJA TERMINOWA Kurs terminowy wymiany = Kurs + natychmiastowy Punkty terminowe (premia/dyskonto) Punkty terminowe obrazują różnice w stopach procentowych dwóch walut związanych z transakcją terminową 95

96 BEZWARUNKOWA TRANSAKCJA TERMINOWA Punkty terminowe i waluty bazowej > i waluty kwotowanej dyskonto waluty bazowej i waluty bazowej < i waluty kwotowanej premia waluty bazowej 96

97 SWAPY KURSOWE Swap kursowy para transakcji, z których jedna jest transakcją zakupu, a druga transakcją sprzedaży, w dwóch różnych terminach rozliczenia Transakcje obejmują pełną wymianę kapitału w obu terminach rozliczenia (nie ma natomiast wymiany płatności odsetek jak dla standardowego swapu) najczęściej spotykany instrument rynku walutowego 97

98 SWAPY KURSOWE Transakcja natychmiastowa względem terminowej Pierwsza wymiana kapitału odbywa się w terminie rozliczenia transakcji natychmiastowej (tzw. FIRST LEG) Transakcja odwrotna odbywa się w określonym terminie w przyszłości (np. po miesiącu od transakcji natychmiastowej) 98

99 SWAPY KURSOWE Transakcja terminowa względem terminowej Obie transakcje są transakcjami terminowymi, ale każda z inną datą rozliczenia. Przykład: jedna transakcja może mieć miejsce 3 miesiące po terminie zawarcia umowy, a druga 3 miesiące później) tzw. swap termin za termin 3x6 99

100 SWAPY KURSOWE Terminowy kurs wymiany w przypadku swapów kursowych jest kwotowany w punktach terminowych zwanych punktami SWAP 100

101 SAFE SAFE syntetyczne umowy wymiany walutowej wykorzystywane do zabezpieczania się przed zmianami kwotowań punktów terminowych (gwarantują kurs wymiany w określonym okresie rozpoczynającym się w przyszłości) znajdują się w obrocie pozagiełdowym 101

102 SAFE FXA (Foreign Exchange Agreements) umowy wymiany walutowej ERA (Exchange Rate Agreements) umowy kursów wymiany 102

103 SAFE FXA (umowa wymiany walutowej) hipotetyczna transakcja terminowa, w której zamiast dostawy waluty kwotowanej w terminie wykonania transakcji następuje gotówkowe rozliczenie w walucie bazowej Rozliczenie dokonywane na podstawie różnicy między kursem terminowym z dnia zawarcia transakcji i kursem natychmiastowym z dnia rozliczenia 103

104 SAFE ERA (umowa kursów wymiany) hipotetyczny swap typu termin za termin, w którym zamiast dostawy waluty kwotowanej w terminie wykonania transakcji następuje gotówkowe rozliczenie transakcji w walucie bazowej Rozliczenie dokonywane jest na podstawie dwóch kursów terminowych 104

105 WYKORZYSTANIE SAFE zabezpieczenie przed wzrostem punktów terminowych zabezpieczenie przed spadkiem punktów terminowych zakup SAFE sprzedaż SAFE 105

106 WALUTOWE KONTRAKTY FUTURES Walutowy kontrakt futures jest zobowiązaniem do zakupu lub sprzedaży waluty w zamian za inną walutę po określonym kursie w określonym terminie dostawy w przyszłości 106

107 WALUTOWE KONTRAKTY FUTURES Są giełdowymi, terminowymi kontraktami walutowymi o standardowych wielkościach i terminach zapadalności, których cena ściśle zależy od zmian instrumentu podstawowego (kursów walut) 107

108 WALUTOWE KONTRAKTY FUTURES Rodzaje walutowych kontraktów futures: Walutowe kontrakty futures dla dowolnych walut względem dolara Walutowe kontrakty futures dla kursów krzyżowych (kurs krzyżowy - kurs dwóch walut, z których żadna nie jest dolarem) 108

109 WALUTOWE KONTRAKTY FUTURES Ceny kontraktów futures są ściśle związane z kursami walut na rynku natychmiastowym SWAP = cena futures cena natychmiastowa (wynika z różnicy w terminach dostawy walut) W dniu dostawy: CENA FUTURES = CENIE NATYCHMIASTOWEJ 109

110 WALUTOWE KONTRAKTY FUTURES cena cena futures swap swap=0 cena natychmiastowa czas W miarę zbliżania się terminu dostawy kontraktu futures wielkość swapu zmniejsza się do zera 110

111 SWAPY WALUTOWE Swap walutowy pozagiełdowa umowa między dwiema stronami, na mocy której przez okres obowiązywania umowy jedna strona dokonuje płatności odsetek w jednej walucie, zaś druga strona dokonuje płatności w innej walucie, w ustalonych terminach w przyszłości 111

112 SWAPY WALUTOWE Cechy: dwie strony transakcji wymiana płatności odsetek w dwóch różnych walutach terminy płatności z góry ustalone transakcje swapowe zabezpieczają przed zmianami kursów walut z reguły zawierane na okres dłuższy niż 1 rok 112

113 SWAPY WALUTOWE Swap walutowy obejmuje: Początkową wymianę kapitału (wymiana kapitału ma miejsce przy rozpoczęciu kontraktu, uzgodnioną ceną wymiany jest zwykle kurs spot) Okresowe płatności w trakcie obowiązywania kontraktu w uzgodnionych terminach są wymieniane płatności odsetek Końcowa wymiana kapitału w terminie zapadalności swapu następuje końcowa wymiana kapitału wg pierwotnego kursu natychmiastowego(!!!) nie bierze się pod uwagę obowiązującego wtedy kursu wymiany 113

114 OPCJE WALUTOWE Opcja walutowa umowa między dwiema stronami transakcji, która daje posiadaczowi opcji prawo do zakupu lub sprzedaży - określonej ilości waluty - po ustalonym kursie - w określonym terminie w przyszłości 114

115 OPCJE WALUTOWE Typy opcji walutowych: na walutę z dostawą fizyczną na walutowe kontrakty futures Występują zarówno na rynku giełdowym jak i pozagiełdowym Postrzegane są jako polisa ubezpieczeniowa na wypadek niekorzystnych zmian kursów walut 115

116 INSTRUMENTY RYNKU KAPITAŁOWEGO Instrumenty rynku kapitałowego Instrumenty udziałowe Instrumenty dłużne Instrumenty pochodne akcje obligacje kontrakty terminowe prawa poboru prawa do akcji kuponowe zerokuponowe na akcje na indeksy kwity depozytowe certyfikaty inwestycyjne jednostki uczestnictwa o stałym oprocentowaniu o zmiennym oprocentowaniu indeksowane skarbowe komunalne convertible callable opcje na akcje na indeksy na kontrakty terminowe warranty korporacyjne MBS putable subskrypcyjne opcyjne indeksowe jednostki udziałowe 116

117 KONTRAKTY TERMINOWE Kontrakt terminowy umowa, w której: - kupujący zobowiązuje się do zakupienia w przyszłości określonej ilości instrumentu podstawowego po określonej cenie - sprzedający zobowiązuje się natomiast do dostarczenia określonej ilości instrumentu podstawowego 117

118 KONTRAKTY TERMINOWE rozliczenie gotówkowe wzajemna symetria zobowiązań Futures na akcje instrumentem podstawowym są akcje spółki notowanej na giełdzie (ELEKTRIM, PKN,TPSA,PKO, KGHM, BRE, AGORA, PROKOM) Futures na indeksy instrumentem podstawowym jest indeks giełdowy (np.wig20, TECHWIG) 118

119 OPCJE Opcja - jest umową, na podstawie której nabywca opcji płaci sprzedającemu premię za prawo do zakupu lub sprzedaży określonej ilości instrumentu podstawowego po cenie wykonania w ustalonym terminie (datą wygaśnięcia opcji) Opcje na akcje instrumentem podstawowym są akcje spółki Opcje na indeksy instrumentem podstawowym indeks giełdowy Opcje na kontrakty futures instrumentem podstawowym jest kontrakt futures 119

120 WARRANTY warrant jest uproszczoną opcją emitentem (wystawcą) warrantu jest określona osoba prawna (instytucja finansowa lub spółka akcyjna - np.dom maklerski) inwestor nie może zajmować pozycji krótkiej (nie może być wystawcą warrantu) liczba emitowanych sztuk warrantu jest ściśle określona 120

121 WARRANTY Typy warrantów: subskrypcyjne - zbywalne prawo do objęcia akcji przyszłych emisji emitenta po cenie wykonania opcyjne zbywalne prawo do nabycia od emitenta (warrant kupna) lub zbycia emitentowi (warrant sprzedaży) w określonym terminie instrumentu bazowego po cenie wykonania (rozliczenie może być gotówkowe) 121

122 NOWE INSTRUMENTY GRIPs (Guaranteed Return Investment Product) wyższa cena wykonania niższa cena wykonania Gdy instrument bazowy przekroczy wyznaczone poziomy cenowe wówczas GRIPs automatycznie wypłaca minimalnie ustaloną stawkę (wtedy GRIPs też wygasa) Oferuje maksymalną stopę zwrotu gdy instrument bazowy jest notowany wokół ustalonego przedziału 122

123 NOWE INSTRUMENTY GROIs (Guaranteed Return on Investment) tego typu instrument gwarantuje już na wstępie minimalną stopę zwrotu z kapitału zapewniają ochronę wybranej części zainwestowanego kapitału w ramach możliwych alternatywnych inwestycji GROIs dają możliwość osiągnięcia zysków w wyniku wzrostu cen akcji, indeksów, stóp procentowych lub kursów walut (inwestycje, z których inwestor spodziewa się wyższej stopy zwrotu niż zyski osiągnięte w momencie gdyby cała suma została ulokowana na lokacie terminowej) 123

124 NOWE INSTRUMENTY GROIs z nieograniczonym potencjalnym zyskiem gwarantują minimalną wypłatę kapitału w dniu realizacji (np. 95%), jednocześnie pozwalają inwestorowi na nieograniczone uczestnictwo w zyskach w wyniku pomyślnych zmian cen wybranych instrumentów bazowych np. PIPs, PEPs,PCPs 124

125 NOWE INSTRUMENTY GROIs z ograniczonym potencjalnym zyskiem gwarantują minimalną wypłatę w momencie wygaśnięcia inwestor zarabia dodatkowo na wzroście wybranego instrumentu bazowego aż do wyznaczonego górnego pułapu ma dwie ceny wykonania (jedna to punkt powyżej którego inwestor zaczyna zarabiać, a druga ogranicza uczestnictwo inwestora w zyskach) 125

126 INDEKSOWE JEDNOSTKI UDZIAŁOWE Indeksowa jednostka udziałowa - instrument umożliwiający inwestycję niemal równoważną zakupowi portfela indeksu np. MiniWIG20 - instrument naśladujący zmiany procentowe indeksu WIG20), analogiczny do produktów notowanych w Brukseli: Mini BEL20, Mini DJEuroSTOXX50 126

127 MINIWIG20 jest amerykańską opcją kupna wystawioną na indeks WIG20 może być wykonana w dowolnym dniu do terminu wygaśnięcia (czyli do 2025 roku) premia opcji = 0,1 * wartość indeksu następuje wyłącznie rozliczenie pieniężne 127

128 MINIWIG20 inwestycja niewielkiej kwoty pieniężnej pośrednio w indeks WIG20, oparty o ceny akcji największych i najbardziej płynnych spółek bezpieczna inwestycja - cena jednostki uzależniona od zmian całego indeksu a nie od zmiany ceny jednej akcji 128

129 MINIWIG20 niższe koszty transakcyjne niż na rynku kasowym (zamiast dokonywać zakupu 20 różnych akcji, wystarczy nabyć jednostkę w jednej transakcji) nabywca jednostki płaci wystawcy jej pełną cenę (tak jak przy zakupie akcji), nie wnosi depozytów zabezpieczających potrzebny NIK 129

130 MINIWIG20 Możliwości wykorzystania MINIWIG20 Spekulacja - zarabianie na zmianie cen MiniWIG20 Hedging - zabezpieczanie portfela akcji Arbitraż - zarabianie na różnicy pomiędzy ceną MiniWIG20 a wartością indeksu 130

131 NAJWAŻNIEJSZE GIEŁDY ZAJMUJĄCE SIĘ OBROTEM INSTRUMENTAMI POCHODNYMI Londyńska LSE (London Stock Exchange) Londyńska LIFFE (London International Financial Futures and Options Exchange) Nowojorska NYSE (New York Stock Exchange) CBOT, CBOE w Chicago Paryska MATIF i MONEP Szwajcarska SWX Niemiecka Deutsche Börse Sztokholmska OM Amsterdam Exchange 131

132 KONKLUZJA Nowe instrumenty finansowe można porównywać do korzystania z autostrady. Szybciej osiągasz wybrany cel, ale wypadek na autostradzie jest dużo bardziej niebezpieczny Lawrence Summers Wall Street Journal 132

133 DZIĘKUJE UPRZEJMIE ZA UWAGĘ Wojciech Gudaszewski KN Manager Konferencja PERSPEKTYWY ROZWOJU RYNKU KAPITAŁOWEGO 22 listopada 2001 roku, Akademia Ekonomiczna, Wrocław 133