(12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego:

Transkrypt

1 RZECZPOSPOLITA POLSKA (12) TŁUMACZENIE PATENTU EUROPEJSKIEGO (19) PL (11) PL/EP (96) Data i numer zgłoszenia patentu europejskiego: (13) T3 (1) Int. Cl. A01M13/00 A01N2/18 (06.01) (06.01) (97) O udzieleniu patentu europejskiego ogłoszono: Urząd Patentowy Rzeczypospolitej Polskiej Europejski Biuletyn Patentowy 09/13 EP B1 (4) Tytuł wynalazku: Urządzenie do kontrolowanego uwalniania feromonu rytownika pospolitego () Pierwszeństwo: DE (43) Zgłoszenie ogłoszono: Europejski Biuletyn Patentowy 07/36 (4) O złożeniu tłumaczenia patentu ogłoszono: Wiadomości Urzędu Patentowego 08/09 (73) Uprawniony z patentu: BASF SE, Ludwigshafen, DE (72) Twórca (y) wynalazku: PL/EP T3 BAIER Ulf, Ichterhausen, DE SCHROETER Hansjochen, Kirchzarten, DE ZÜHLKE Thomas, Solingen, DE JENTZSCH Jürgen, Gerwisch, DE (74) Pełnomocnik: Sulima Grabowska i Sierzputowska Biuro Patentów i Znaków Towarowych sp.j. rzecz. pat. Sulima Zofia Warszawa skr. poczt. 6 Uwaga: W ciągu dziewięciu miesięcy od publikacji informacji o udzieleniu patentu europejskiego, każda osoba może wnieść do Europejskiego Urzędu Patentowego sprzeciw dotyczący udzielonego patentu europejskiego. Sprzeciw wnosi się w formie uzasadnionego na piśmie oświadczenia. Uważa się go za wniesiony dopiero z chwilą wniesienia opłaty za sprzeciw (Art. 99 (1) Konwencji o udzielaniu patentów europejskich).

2 SGS-7/VAL EP B1 Opis 1 2 [0001] Niniejszy wynalazek dotyczy urządzenia do kontrolowanego uwalniania feromonu rytownika pospolitego. Wynalazek dotyczy równieŝ sposobu zwalczania i kontrolowania rojenia gatunku Pityogenes chalcographus, powszechnie nazywanego równieŝ rytownikiem pospolitym lub rytownikiem sześciozębnym. [0002] Feromony mają wzrastające znaczenie jako środek do zwalczania owadów i ochrony lasów. Znane są liczne feromony działające jak przynęta dla szkodników w lesie, np. korników. Przeglądowe omówienie znajduje się przykładowo w J. Vitae, Biologie in unserer Zeit 8, 112 (1978). Powszechnie znaną metodą stosowania feromonów jest masowe chwytanie w systemy pułapek, przy czym feromony działają jako przynęty. Do tego potrzebny jest odpowiedni dozownik substancji czynnej, zapewniający długotrwałe, równomierne uwalnianie substancji czynnej, a zatem osiągnięcie dobrych rezultatów chwytywania w pułapki. [0003] Rytownik pospolity jest jednym ze szkodników budzących największe obawy, zwłaszcza w drzewostanie świerkowym. W przeciwieństwie do innych rodzajów korników, rytownik pospolity uszkadza nie tylko pień, gdzie o ewentualnym ataku na drzewo świadczą otwory wlotowe i pył powstający przy wwiercaniu, lecz równieŝ trudną do kontrolowania koronę. Poza tym występuje on równieŝ w trudnej do kontrolowania Ŝerdziowinie, na plantacjach i w koronach starego drzewostanu, fakt w duŝym stopniu nieznany w przypadku innych gatunków korników, w odniesieniu do świerków. Ze względu na tę specyfikę, wyników uzyskanych przy zwalczaniu innych chrząszczy z reguły nie moŝna przenieść na rytownika pospolitego. [0004] Obserwację zachowania podczas rojenia (monitoring) i chwytanie rytownika pospolitego, jako waŝne środki do zmniejszenia opanowania przez szkodniki drewna na pniu, czyli zaatakowania pozornie zdrowych drzew, prowadzi się z zastosowanie pułapek technicznych i/lub pułapkowych drzew lub pułapkowych sągów drewna, wyposaŝonych w identyczną z naturalną agregację złoŝonej przynęty (feromonu). Feromonem odpowiednim jako złoŝona przynęta dla rytownika pospolitego jest mieszanina 2-etylo-1,6- dioksaspiro[4,4]-nonanu z 2,4-dekadienokarboksylanem metylu i 2-metylobut-3-yn-1-olem lub 2-metylobut-3-en-1-olem (poniŝej nazywana równieŝ feromonem rytownika pospolitego). Dla większej atrakcyjności wszystkie składniki tej mieszaniny muszą być obecne w

3 2 1 2 wystarczającej ilości, poniewaŝ rytownik pospolity reaguje bardzo wraŝliwie na brak nawet jednego z tych składników, co jest problemem jeśli chodzi o skuteczność działania pułapek. [000] Zazwyczaj uwalnianie feromonu następuje przez dozownik w postaci torebki foliowej z polietylenu, w której znajduje się nasiąkliwy materiał celulozowy, nasycony feromonem (składającym się z co najmniej trzech substancji czynnych). Tego rodzaju dozownik jest dostępny pod nazwą handlową Chalcoprax DISP z firmy BASF Aktiengesellschaft. Uwalnianie feromonu następuje wskutek dyfuzji przez folię polietylenową. [0006] Wadą tych dozowników jest to, Ŝe uwalnianie feromonu w zaleŝności od warunków pogodowych następuje w duŝym stopniu w sposób niekontrolowany. Początkowo duŝe stęŝenie feromonu w nasyconym materiale obniŝa się z czasem coraz szybciej; moment zakończenia uwalniania przynęty jest trudny do uchwycenia. Z tego powodu często zakończenie działania pułapki do chwytania rytownika pospolitego myli się z końcem lotów godowych. JednakŜe rzeczywistym powodem zmniejszenia się skuteczności wychwytywania jest często wyczerpanie się substancji czynnej, albo niewystarczające - z jakiegokolwiek powodu - uwalnianie feromonu z dozownika. UŜytkownik musi zatem polegać jedynie na swoim doświadczeniu dla określenia momentu, w którym tradycyjny dozownik naleŝy wymienić, przed moŝliwym zakończeniem uwalniania przynęty. MoŜliwe błędy stosowania lub inne czynniki (np. uwarunkowane pogodą), które przedwcześnie prowadzą do niewielkiego uwalniania lub całkowitego braku uwalniania przynęty, mogą być tylko z trudem rozpoznane. Podobnie, sprawnie działające dozowniki są wymieniane przedwcześnie z przezorności, dla zapewnienia zniszczenia moŝliwie duŝej liczby rytowników pospolitych. Dla uniknięcia tych niepewności związanych z uwalnianiem substancji czynnej, konieczne jest stosowanie w okresie lotów szkodników co najmniej dwóch, przejściowo równieŝ trzech tradycyjnych dozowników, co dla uŝytkownika jest zbędnym wydatkiem. [0007] Istnieje zatem zapotrzebowanie na dozowniki odpowiednie do długotrwałego, kontrolowanego uwalniania złoŝonych przynęt dla rytownika pospolitego. [0008] Z EP-A znany jest dozownik z pustą komorą na przynętę dla owadów na bazie feromonu, wykonany z poliolefiny lub kopolimeru olefiny i octanu winylu o zawartości octanu winylu mniejszej niŝ % wag. Dla regulacji przenikalności przynęty, dozownik ten ma naniesioną powłokę nieprzenikalną lub powłokę o niewielkiej przenikalności. Jako przynętę wymieniono 14-metylooktadec-1-en i octan E--decenylu. Tego rodzaju dozownik okazał się nieodpowiedni do kontrolowanego uwalniania feromonu dla rytownika pospolitego.

4 3 1 2 [0009] W EP A2 opisano urządzenie do zwalczania kornika drukarza, mające jedną lub dwie zamknięte komory wypełnione feromonem kornika drukarza (mieszanina ipsdienolu, werbenolu i metylobutenolu), przy czym materiał ścianek komór stanowi zabarwiony pigmentem nieorganicznym kopolimer etylen-octan winylu o zawartości octanu winylu do 1% wag. Tego rodzaju urządzenia są równieŝ nieodpowiednie do zwalczania rytownika pospolitego. [00] Celem wynalazku jest zatem dostarczenie urządzenia umoŝliwiającego długotrwałą niezawodną kontrolę lotów godowych rytownika pospolitego i tym samym niezawodne jego zwalczanie, nawet w niekorzystnych warunkach klimatycznych, takich jak zmienne warunki temperaturowe i świetlne. Sposób powinien w szczególności umoŝliwiać skuteczną kontrolę tych szkodników w środowisku trudnym do kontrolowania, np. w obszarach wiatrołomu (przerw opanowanych przez korniki) i/lub w starych drzewostanach, poniewaŝ dotychczasowe sposoby są tutaj niezadowalające. [0011] Obecnie nieoczekiwanie stwierdzono, Ŝe cel ten moŝna osiągnąć dzięki urządzeniu w postaci pojemnika wykonanego z tworzywa sztucznego, obejmującego jedną lub większą liczbę zamkniętych komór, z których kaŝda zawiera ciekły feromon obejmujący 2- etylo-1,6-dioksaspiro[4,4]nonan, 2,4-dekadienokarboksylan metylu i co najmniej jeden alkohol wybrany spośród 2-metylobut-3-en-2-olu i 2-metylobut-3-yn-2-olu, przy czym co najmniej 0% powierzchni ścianek tworzących komory ma grubość w zakresie od 0,1 do 1 mm, a materiał z tworzywa sztucznego tworzący komory, co najmniej w tych obszarach tych, stanowi niepokryty powłoką, niezabarwiony kopolimer octan winylu-etylen o zawartości octanu winylu w zakresie od do 17% wag. [0012] Zgodnie z tym niniejszy wynalazek dotyczy urządzenia tego rodzaju. Ze względu na charakterystykę uwalniania substancji czynnej, urządzenie to jest w szczególnym stopniu odpowiednie do zwalczania i monitoringu chrząszczy z gatunku Pityogenes chalcographus. Przedmiotem niniejszego wynalazku jest zatem równieŝ zastosowanie tego rodzaju urządzeń do zwalczania i monitoringu rytownika pospolitego, jak równieŝ sposób zwalczania rytownika pospolitego, w którym stosuje się jedno lub większą liczbę urządzeń według wynalazku, w połączeniu z pułapkami. [0013] Istotnym aspektem niniejszego wynalazku jest rodzaj materiału ścianek komór, poniewaŝ ścianki otaczające komory stanowią barierę, przez którą dyfunduje złoŝona przynęta i jest następnie w kontrolowany sposób uwalniana do otoczenia. Przyjmuje się, Ŝe ten specjalny materiał ścianek wchłania feromon jak gąbka, a następnie w kontrolowany sposób uwalnia go, tak Ŝe ten specjalny materiał ścianek działa jak bufor, wyrównujący waha-

5 4 1 2 nia szybkości uwalniania, uzaleŝnione od warunków pogodowych. Zgodnie z wynalazkiem co najmniej 0%, korzystnie co najmniej 70%, w szczególności co najmniej 90%, a zwłaszcza cała powierzchnia ścianek otaczających komory urządzenia jest utworzona przez kopolimer etylen-octan winylu. Zawartość octanu winylu korzystnie mieści się w zakresie od 12 do 1% wag, przy czym co najmniej te obszary powierzchni ścianek nie mają naniesionej powłoki. Poza tymi granicami nie jest zapewnione równomierne uwalnianie substancji czynnych jako składników roztworu substancji czynnych zawartego w komorach. [0014] Materiał ścianek jest niezabarwiony. Oznacza to, Ŝe kopolimer octan winylu-etylen tworzący ścianki komory nie zawiera składników nadających barwę, takich jak pigmenty nieorganiczne lub organiczne albo inne barwniki. Urządzenia, w których ścianki komór są utworzone z niezabarwionego kopolimeru octan winylu-etylen, zapewniają w szczególnym stopniu niezawodne działanie pułapek, nawet w ekstremalnych warunkach pogodowych, zwłaszcza przy długotrwałych upałach. [001] W innej postaci wykonania materiał ścianek utworzony z zabarwionego kopolimeru octan winylu-etylen zawiera do 0% wag., zwykle 1 do % wag. środka barwiącego, np. pigmentu, w szczególności pigmentu czerwonego i/lub brązowego. [0016] Kopolimer octan winylu-etylen, stosowany jako materiał ścianek, moŝe zawierać niewielkie ilości stabilizatorów uŝywanych zazwyczaj do tego rodzaju polimerów, np. przeciwutleniaczy, zapobiegających lub zmniejszających starzenie materiałów z tworzyw sztucznych. Tego rodzaju stabilizatory mogą być obecne w polimerze w ilości do 0,1% wag. Oprócz tego polimer moŝe równieŝ zawierać zwykłe ilości środków ułatwiających przetwarzanie, takich jak środki antyadhezyjne i środki poślizgowe, np. amid kwasu erukowego lub amid kwasu oleinowego. Nie mają one niekorzystnego działania na właściwości urządzenia. [0017] Ponadto korzystne okazało się, jeśli kopolimer octan winylu-etylen ma wskaźnik szybkości płynięcia w zakresie od 1,8 do 3,2 g/ min, zwłaszcza w zakresie od 2,2 do 2,8 g/ min, oznaczany zgodnie z ASTM D 1238 w 190 C i pod obciąŝeniem 2,16 kg. [0018] Tego rodzaju kopolimery octan winylu-etylen znane są ze stanu techniki i są dostępne w handlu, np. pod nazwą handlową Greenflex ML, zwłaszcza Greenflex ML 40 firmy Polimeri SA, Włochy. [0019] Urządzenia według wynalazku oprócz kopolimerów octan winylu-etylen, stanowiących co najmniej przewaŝającą część ścianek komory, mogą równieŝ zawierać inne materiały, np. materiały do mechanicznego połączenia kilku komór lub do stabilizacji urządzenia przed uszkodzeniami mechanicznymi, albo do mocowania urządzenia do drzew lub w

6 1 2 pułapkach. Jednak korzystne jest urządzenie według wynalazku wykonane wyłącznie z kopolimeru octan winylu-etylen. [00] Urządzenie według wynalazku zawiera w komorach ciekły feromon rytownika pospolitego. Na ogół całkowita ilość złoŝonej przynęty wynosi 2 do ml na urządzenie, zwłaszcza 1 do ml, szczególnie 1, do 2, ml na komorę. Korzystna jest złoŝona przynęta zawierająca 2-etylo-1,6-dioksaspiro[4,4]nonan w stęŝeniu od 2 do % wag., zwłaszcza 4 do 8% wag., w przeliczeniu na całkowitą masę złoŝonej przynęty. StęŜenie estru dekadienylowego w złoŝonej przynęcie korzystnie mieści się w zakresie od 0, do % wag., zwłaszcza w zakresie od 1 do 2% wag. Ilość 2-metylobut-3-yn-2-olu wynosi na ogół co najmniej 0% wag i mieści się zwłaszcza w zakresie od 80 do 97% wag. W szczególności złoŝona przynęta nie zawiera Ŝadnych innych składników, pomijając niewielkie ilości zanieczyszczeń uwarunkowanych procesem wytwarzania i ewentualnie obecnych stabilizatorów. [0021] W odróŝnieniu do woreczków foliowych znanych ze stanu techniki, urządzenia według wynalazku stanowią uformowane, czyli trójwymiarowe przedmioty, mające co najmniej 2, np. 2, 3 lub 4 komory do pomieszczenia feromonu rytownika pospolitego. Dla zapewnienia równomiernego uwalniania feromonu, co najmniej 0%, zwłaszcza co najmniej 70% powierzchni ścianek tworzących komory ma grubość w zakresie korzystnie 0,2 do 0,6 mm, zwłaszcza w zakresie 0,2 do 0, mm. Zgodnie z wynalazkiem co najmniej te obszary powierzchni utworzone przez kopolimer etylen-octan winylu nie mają naniesionej powłoki. [0022] Geometria komór moŝe być kulista, elipsoidalna, wielościenna, cylindryczna lub nieregularna. Korzystnie przewaŝająca część komory ma geometrię rurkową, przy czym powierzchnia przekroju poprzecznego rurki moŝe być kolista, gwiaździsta, prostokątna, eliptyczna, wielokątna lub nieregularna. Często powierzchnia przekroju poprzecznego ma geometrię kolistą lub elipsoidalną, albo geometrię prostokątną z zaokrąglonymi krawędziami. Objętość wewnętrzna kaŝdej komory mieści się zazwyczaj w zakresie od 1 do cm3. [0023] Poza tym okazało się korzystne, jeśli stosunek powierzchni ścianek tworzących daną komorę do objętości wewnętrznej danej komory mieści się w zakresie od 1 do cm -1, zwłaszcza w zakresie od 2 do 6 cm -1. Korzystnie komory rurkowe mają wewnętrzną średnicę w zakresie od do mm lub powierzchnię przekroju poprzecznego w zakresie od do 0 mm 2 i długość w zakresie od 1 do 40 mm. Końce tych komór rurkowych mogą być zamknięte w dowolny sposób, przykładowo przez powierzchnie wklęsłe lub pła-

7 6 1 2 skie. [0024] W korzystnej postaci wykonania urządzenie według wynalazku ma dwie komory. JeŜeli urządzenie według wynalazku ma dwie lub większą liczbę komór, są one oddzielone od siebie, czyli nie mają Ŝadnych połączeń, przez które ciecze mogą przepływać. [002] Oprócz komory (komór) urządzenie według wynalazku moŝe mieć równieŝ środki do umocowania urządzenia w pułapkach z przynętą, np. wyŝłobienia dla przechodzących środków mocujących, takich jak drut i tym podobne. [0026] Przykład urządzenia według wynalazku wykonanego z niezabarwionych kopolimerów octan winylu-etylen, napełnionego feromonem przedstawiono na fig. 1. [0027] Urządzenia według wynalazku moŝna wytwarzać podobnie jak znane ze stanu techniki ampułki napełnione substancją czynną, np. przez formowanie przez rozdmuchiwanie, formowanie przez dwukierunkowe rozciąganie, a zwłaszcza przez kształtowanie termiczne, przy czym na ogół w jednej operacji technologicznej następuje równieŝ napełnienie komórek. [0028] Urządzenia według wynalazku mają szereg zalet: [0029] W odróŝnieniu od tradycyjnych dozowników, urządzenia według wynalazku zapewniają ciągłe uwalnianie feromonu w skutecznej ilości. Nie występują równieŝ wahania stęŝeń składników uwalnianego feromonu, albo są one na tyle małe, Ŝe nie wpływają niekorzystnie na skuteczność działania pułapki. W przeciwieństwie do tradycyjnych dozowników w postaci woreczków foliowych, które zgodnie z doświadczeniem naleŝy wymieniać po 8 do tygodniach, urządzenie według wynalazku zapewnia jeszcze po 14 tygodniach uwalnianie feromonu w ilości i o składzie wymaganym dla dokładnie skutecznego działania pułapki. Poza tym urządzenie według wynalazku po raz pierwszy umoŝliwia niezawodne wnioskowanie o końcu lotów godowych w czasie rojenia, w oparciu o fakt, Ŝe pułapka wyposaŝona w urządzenie według wynalazku jest pusta. Ponadto urządzenia według wynalazku zapewniają równieŝ niezawodną kontrolę lotów godowych w trudnych miejscach, takich jak stary drzewostan. [00] Kolejną zaletą jest poprawa moŝliwości kontroli dozowników z pustą komorą. PoniewaŜ urządzenie ze względu na dobrany materiał ścianek i grubość tych ścianek jest przezroczyste, stan wypełnienia zawsze moŝna dokładnie odczytać, tak Ŝe moŝna dokładnie określić moment, w którym potrzebna jest wymiana urządzenia. Podczas gdy tradycyjny dozownik po zakończeniu lotów godowych niezaleŝnie od resztkowego feromonu, który moŝe być jeszcze obecny ze względu na małą niezawodność działania pułapki usuwa się jako odpad, urządzenie według wynalazku moŝe być dokładnie skontrolowane pod

8 7 1 2 względem resztkowej ilości i ewentualnie, przy starannym przechowywaniu w chłodnych warunkach, zachowane na następny rok i następnie ponownie uŝyte. [0031] Wynalazek poprawia zatem w zasadniczy sposób rzetelność obserwacji (monitoringu) oraz skuteczność działania pułapki na rytownika pospolitego i umoŝliwia niezawodne zmniejszenie ataku szkodników na drewno na pniu. Poza tym proste wytwarzanie, kontrola pozostałych jeszcze ilości resztkowych i moŝliwość ponownego uŝycia po przechowywaniu nie tylko obniŝa koszty, lecz równieŝ zmniejsza ilości odpadów. [0032] Urządzenia według wynalazku moŝna zatem w zwykły sposób stosować do zwalczania chrząszczy z gatunku Pityogenes chalcographus. Na ogół stosuje się je razem z pułapkami na chrząszcze, pułapkowymi sągami drewna, pułapkowymi drzewami, pułapkowymi stosami chrustu lub pułapkowymi palami, które są ewentualnie potraktowane odpowiednim insektycydem, np. α-cypermetryną. Sposoby te znane są fachowcom, np. z Forsttechnische Informationen, 1996 (8), str oraz z informacji o produkcie wytwórcy Chalcoprax, np. z informacji o produkcie z firmy BASF Aktiengesellschaft. [0033] Urządzenia według wynalazku często łączy się z pułapkami, takimi jak pułapki szczelinowe firmy Theysohn, które moŝna rozmieszczać w trójpułapkową gwiazdę lub stosować jako pojedyncze pułapki. Wspólne stosowanie pułapki w połączeniu z urządzeniem według wynalazku razem z innymi pułapkami, takimi jak pułapkowe sągi drewna, pułapkowe pale, pułapkowe stosy chrustu lub pułapkowe drzewa, jest równieŝ odpowiednie do zwalczania rytownika pospolitego. [0034] Urządzenia według wynalazku moŝna równieŝ stosować do monitoringu. W tym celu umieszcza się je na ogół w pojedynczych pułapkach, np. w zagroŝonych miejscach świerkowych młodników, Ŝerdziowinach, jak równieŝ w starym drzewostanie. [003] Dla zmniejszenia zagroŝenia drewna na pniu przez atak szkodników, jedno lub większą liczbę urządzeń według wynalazku razem z pułapkami lub pułapkowymi sągami drewna, pułapkowymi palami, pułapkowymi stosami chrustu lub pułapkowymi stertami, potraktowanymi odpowiednim insektycydem, np. α-cypermetryną, stosuje się w miejscach wystąpienia ataku szkodników w drewnie na pniu lub drewnie powalonym, po usunięciu tych szkodników. [0036] PoniŜsze przykłady objaśniają wynalazek, jednak bez ograniczania jego zakresu. Przykład 1: [0037] Urządzenie z dwiema komorami, takie jakie przedstawiono na fig. 1, wykonane z niezabarwionego kopolimeru octan winylu-etylen o następujących właściwościach. - zawartość octanu winylu: 14% wag;

9 wskaźnik szybkości płynięcia: 2,0 g/ (w 190 C/2,16 kg zgodnie z ASTM D 1238) - moduł spręŝystości przy zginaniu: 60 mpa (ASTM D790) [0038] Długość komór wynosiła w kaŝdym przypadku ok. mm, średnia średnica ok. 1,2 mm, objętość pustej komory wynosiła około 2,8 ml. Grubość ścianek komór w połówce zwróconej do zawieszenia wynosiła około 391 µm ± µm. [0039] Komory napełniono łącznie 00 mg (masa wypełnienia) mieszaniny 6-7% wag. 2- etylo-1,6-dioksaspiro[4,4]nonanu, 1-2% wag. 2,4-dekadienokarboksylanu metylu i 91-93% wag. 2-metylobut-3-yn-2-olu. Przykład 2: [0040] Urządzenie z dwiema komorami, analogiczne do przykładu 1, przy czym materiał ścianek stanowi brązowo zabarwiony kopolimer octan winylu-etylen o następujących właściwościach. - zawartość octanu winylu: 14% wag; - wskaźnik szybkości płynięcia: 2,0 g/ (w 190 C/2,16 kg zgodnie z ASTM D 1238) - moduł spręŝystości przy zginaniu: 60 mpa (ASTM D790) Przykład porównawczy 1: [0041] Urządzenie z dwiema komorami, analogiczne do przykładu 1, przy czym materiał ścianek stanowi brązowo zabarwiony polietylen LD (LUPOLEN D, BASELL). Przykład porównawczy 2: [0042] Urządzenie z dwiema komorami, analogiczne do przykładu 1, przy czym materiał ścianek stanowi na biało zabarwiony ditlenkiem tytanu polietylen LD (LUPOLEN 29 K, BASELL). Przykład porównawczy 3: [0043] Urządzenie z dwiema komorami, analogiczne do przykładu 1, przy czym materiał ścianek stanowi na biało zabarwiony ditlenkiem tytanu polietylen (LUPOLEN 1840 H, BASELL). Przykład porównawczy 4: [0044] Urządzenie z dwiema komorami, analogiczne do przykładu 1, przy czym materiał ścianek stanowi niezabarwiony ditlenkiem tytanu polietylen (LUPOLEN 24 H, BA- SELL). Przykład porównawczy : [004] Dostępny w handlu dozownik w postaci woreczka foliowego Chalcoprax Disp z

10 9 firmy BASF Aktiengesellschaft, napełniony 1,8 g feromonu z przykładu 1. Badanie odparowywania: [0046] Urządzenia napełnione feromonem w okresie około 3, miesięcy ( kwiecień 03 do sierpnia 03) badano w warunkach polowych w odstępach od 8 do 18 dni pod kątem ubytku masy. W tym celu urządzenia zawieszano w pułapkach szczelinowych firmy Theysohn. Lokalizacja badania Gerwisch/Magdeburg. Pułapki przed południem były w cieniu, a od południa w słońcu. Wyniki podane w tabeli 1 stanowią w kaŝdym przypadku wartości średnie z urządzeń.

11 Tabela 1: Przykład Data [mg] 1) [%] 2) 0 87,3 69,1 60,9 4,2 4,3 38,1 27,6,2 14,9 13, 13,4 2 [mg] 1) [%] 2) 0 81,2 80,2 64,9 3,3 43,1 36,1, 2,7 19, 12,3 8,9 V1 [mg] 1) [%] 2) 0 96,6 96, 89,0 89,0 88,7 88,6 V2 [mg] 1) [%] 2) ,1 92,4 91,2 88,7 8,0 V3 [mg] 1) [%] 2) 0 99,9 99,9 99,7 99,6 99, 99,3 V4 [mg] 1) [%] 2) 0 99,9 99,6 99,4 98,6 98,2 97,9 Eksperyment przerwano Eksperyment przerwano Eksperyment przerwano Eksperyment przerwano 1) Ubytek masy w mg 2) Waga w [%], w przeliczeniu na całkowitą masę napełnienia 00 mg Dane w tabeli 1 pokazują, Ŝe tworzywa polietylenowe zwykle stosowane w urządzeniach uwalniających feromony całkowicie zawiodły nie zapewniając wystarczającego uwalniania feromonu rytownika pospolitego, podczas gdy tworzywa według wynalazku zapewniają uwalnianie dostosowane do lotów godowych rytownika pospolitego w okresie 3, miesiąca.

12 11 [0047] Badania skuteczności działania pułapki na rytowniki pospolite w młodniku świerkowym. [0048] Urządzenia napełnione feromonem zawieszono 1 kwietnia 03 r. w pułapkach szczelinowych firmy Theysohn. Stanowisko umieszczono w młodniku świerkowym (1 letnim) w Bad Berka, okręg Blankenhain, 400 m nad poziomem morza. KaŜdym typem urządzenia wyposaŝono 3 pułapki. W kaŝdym przypadku oznaczano liczbę schwytanych w 3 pułapkach rytowników pospolitych w określonym czasie oraz łączną liczbę rytowników pospolitych schwytanych w czasie całego okresu badania. Wartości te podano w tabeli lipca 03 r. wszystkie pułapki ponownie wyposaŝono i określono odpowiednio skuteczność działania pułapek. Wartości te podano w tabeli 3. Tabela 2: V Łącznie V Tabela 3: Łącznie V [0049] Dane w tabeli 2 pokazują, Ŝe urządzenia według wynalazku znacznie przewyŝszają tradycyjny dozownik w tym, Ŝe zapewniają przez dłuŝszy okres 3 miesięcy wysoką skuteczność działania pułapki, podczas gdy tradycyjny dozownik w postaci woreczka foliowego po około 2 miesiącach prawie nie wykazuje działania. [000] Dane w tabeli 3 pokazują, Ŝe urządzenia według wynalazku z niezabarwionego materiału foliowego w wysokiej temperaturze zapewniają w okresie pomiaru lepszą skutecz-

13 12 ność działania pułapki, niŝ urządzenia według wynalazku z zabarwionego materiału foliowego. [001] Badania skuteczności działania pułapki na rytowniki pospolite w starym drzewostanie świerkowym: [002] Urządzenia napełnione feromonem zawieszono kwietnia 03 r. w pułapkach szczelinowych firmy Theysohn. Stanowisko umieszczono w starym drzewostanie świerkowym (wiek lat) w okręgu Rübeland/Harz, 400 m nad poziomem morza. KaŜdym typem urządzenia wyposaŝono 3 pułapki. W kaŝdym przypadku oznaczano liczbę schwytanych w 3 pułapkach rytowników pospolitych w określonym czasie oraz łączną liczbę rytowników pospolitych schwytanych w czasie całego okresu badania. Wartości te podano w tabeli 4. Tabela 4: Przykład V Łącznie V [003] Porównawcze badanie skuteczności działania pułapek na rytowniki pospolite, przeprowadzone w okresie od 28 kwietnia 02 r. do 6 lipca 02 r. w starym drzewostanie świerkowym (wiek lat), w okręgu Rübeland/Harz, 400 m nad poziomem morza wykazało, Ŝe urządzenia z przykładów porównawczych 1, 3 i 4 miały całkowitą skuteczność działania pułapki mniejszą niŝ % skuteczności działania tradycyjnego dozownika według przykładu porównawczego. ZastrzeŜenia patentowe 1. Urządzenie w postaci pojemnika wykonanego z tworzywa sztucznego, obejmującego co najmniej dwie zamknięte komory, z których kaŝda zawiera ciekły feromon obejmujący 2-etylo-1,6-dioksaspiro[4,4]nonan, 2,4-dekadienokarboksylan metylu i co najmniej jeden alkohol wybrany spośród 2-metylobut-3-en-2-olu i 2-metylobut-3-yn-2- olu, przy czym co najmniej 0% powierzchni ścianek tworzących komory ma grubość

14 w zakresie od 0,1 do 1 mm, a materiał z tworzywa sztucznego tworzący komory, co najmniej w tych obszarach, stanowi niepokryty powłoką, niezabarwiony kopolimer octan winylu-etylen o zawartości octanu winylu w zakresie od do 17% wag. 2. Urządzenie według zastrzeŝenia 1, w którym kopolimer octan winylu-etylen ma wskaźnik szybkości płynięcia w zakresie od 1,8 do 3,2 g/ min, oznaczany zgodnie z ASTM D 1238 przy 190 C i 2,16 kg. 3. Urządzenie według zastrzeŝenia 1 albo 2, w którym stosunek powierzchni ścianek tworzących komory do wewnętrznej objętości danej komory mieści się w zakresie od 1 do cm Urządzenie według jednego z poprzednich zastrzeŝeń, w którym komora(komory) ma(mają) geometrię rurkową o wewnętrznej średnicy w zakresie od do mm i długość w zakresie od 1 do 40 mm.. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrzeŝeń z dwiema oddzielonymi od siebie komorami. 6. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrzeŝeń, wykonane wyłącznie z zasadniczo niezabarwionego kopolimeru octan winylu-etylen. 7. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrzeŝeń, w którym feromon zawiera w przeliczeniu na całkowitą masę - 2 do % wag. 2-etylo-1,6-dioksaspiro[4,4]nonanu; - 0, do % wag. 2,4-dekadienokarboksylanu metylu, oraz - 90 do 97, wag. 2-metylobut-3-yn-2-olu i/lub 2-metylobut-3-en-2-olu. 8. Urządzenie według jednego z poprzednich zastrzeŝeń, zawierające feromon w ilości od 1 do ml na komorę. 9. Sposób zwalczania rytownika pospolitego (Pityogenes chalcographus), znamienny tym, Ŝe stosuje się jedno lub większą liczbę urządzeń według jednego z poprzednich zastrze- Ŝeń, w połączeniu z pułapkami.. Zastosowanie urządzeń według jednego z poprzednich zastrzeŝeń 1 do 8 do kontroli lotów godowych rytowników pospolitych. Uprawniony: BASF SE Pełnomocnik: mgr inŝ. Zofia Sulima Rzecznik patentowy

15 Figura 1: 14