KLASYFIKACJA KRAJÓW NADBAŁTYCKICH ZE WZGLĘDU NA CZAS PRAC WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE DOMOWYM

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE UNIWERSYTETU EKONOMICZNEGO WE WROCŁAWIU RESEARCH PAPERS OF WROCŁAW UNIVERSITY OF ECONOMICS nr XXX 2014 ISSN Marta Hozer-Koćmel Unwersytet Szczecńsk e-mal: Chrstan Ls Unwersytet Szczecńsk e-mal: KLASYFIKACJA KRAJÓW NADBAŁTYCKICH ZE WZGLĘDU NA CZAS PRAC WYKONYWANYCH W GOSPODARSTWIE DOMOWYM Streszczene: Pommo występowana różnc w zakrese lośc wartośc pracy w gospodarstwe domowym w krajach nadbałtyckch, stneje podobeństwo w lośc czasu przeznaczanego na tego typu prace w krajach skandynawskch w Nemczech oraz w republkach bałtyckch (Ltwa, Łotwa, Estona) w Polsce. W artykule przedstawono wynk grupowana tych krajów ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe domowym. Wykorzystano metodę k-średnch dane z badana budżetów czasu ludnośc HETUS. Zmerzono także relację wartośc prac w gospodarstwe domowym produktu krajowego brutto. Słowa kluczowe: praca gospodarstw domowych, budżety czasu ludnośc, HETUS, kraje nadbałtycke, metoda k-średnch. 1. Wstęp Produkcja gospodarstwa domowego są to dobra usług wyprodukowane przez członków gospodarstwa domowego z wykorzystanem ch neodpłatnej pracy domowej oraz zakuponych dobór konsumpcyjnych. Określa sę ją równeż produkcją nerynkową. Część produkcj gospodarstw domowych uwzględnona jest w systeme rachunków narodowych produkcja SNA, a część ne produkcja non SNA [EC 2003, s. 11]. Szersze podejśca do produkcj poprzez uwzględnene sfery nerynkowej postulują J.E. Stgltz, A. Sen J.P. Ftouss w Raporce Komsj ds. Pomaru Aktywnośc Ekonomcznej Postępu Społecznego. Zauważono koneczność wprowadzena nowych metod pomaru takch kategor, jak dobrobyt, jakość życa,

2 Klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe domowym 2 trwałość rozwoju gospodarczego. Sformułowano rekomendacje dotyczące pomaru produkcj, jakośc życa dobrobytu, zalecając m.n. a) uwzględnać w wększym stopnu perspektywę gospodarstw domowych, b) węcej uwag przeznaczać na analzę dystrybucj dochodu, konsumpcj majątku, a ne samej produkcj, c) rozszerzyć pomar dochodu o aktywnośc nerynkowe, np. neodpłatną pracę w gospodarstwe domowym, d) wskaźnk jakośc życa pownny uwzględnać problematykę nerównośc ekonomcznych społecznych, e) stneje potrzeba wprowadzena nowych mar stopna ryzyka degradacj środowska [Stgltz, Sen, Ftouss 2010, s ]. W tabel 1 przedstawono składnk produkcj rozszerzonej, która uwzględna oba typy produkcj SNA non SNA. Tabela 1. Składnk produkcj rozszerzonej Produkcja rozszerzona Produkcja Non SNA Produkcja SNA Produkcja pozarynkowa 2 - produkcja dóbr usług na potrzeby własne gospodarstwa, - neformalna pomoc na rzecz nnego gospodarstwa, - wolontarat produkcja usług. Produkcja pozarynkowa 1 - produkcja dóbr usług na potrzeby własne gospodarstwa, - produkcja dobra usług zwązanych z meszkanem, - odpłatna pomoc domowa śwadczona przez członków rodzny, - wolontarat produkcja dóbr Produkcja rynkowa - rejestrowana - ukryta Źródło: opracowane własne na podstawe raportu [EC 2003]. Celem nnejszego badana jest klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas przeznaczany na poszczególne czynnośc produkcj gospodarstw domowych. Postawono hpotezę, że pommo występowana różnc w zakrese lośc wartośc pracy w gospodarstwe domowym w krajach nadbałtyckch stneje podobeństwo w wykorzystanu czasu na pracę w gospodarstwach domowych w krajach skandynawskch w Nemczech oraz w republkach bałtyckch w Polsce.

3 3 Marta Hozer-Koćmel, Chrstan Ls 2. Metodologa dane statyczne Klasyfkację krajów nadbałtyckch ze względu na czas pracy w gospodarstwe domowym przeprowadzono za pomocą analzy skupeń metody k-średnch [Pocecha n. 1988, s. 85; Jajuga 1993]. Do oceny podobeństwa w wykorzystanu czasu wolnego w gospodarstwe domowym wybrano odległośc eukldesowe merzone mędzy najblższym obektam reprezentującym różne skupena (metoda najblższego sąsedztwa). Analzę przeprowadzono dla 8 krajów nadbałtyckch: Eston, Fnland, Ltwy, Łotwy, Nemec, Norweg, Polsk Szwecj (zob. tab. 2). Przyczyną pomnęca Dan Rosj jest ch brak w badanu budżetów czasu ludnośc HETUS (Harmonsed European Tme Use Survey). Tabela 2. Przecętny czas trwana poszczególnych prac domowych w mnutach dzenne w krajach nadbałtyckch w 2004 r. RAZEM: Zajęca prace domowe KOBIETY Estona Fnlanda Nemcy Łotwa Ltwa Norwega Polska Szwecja Przygotowane posłków Zmywane naczyń Sprzątane meszkana Inne prace w meszkanu Prane Prasowane Rękodzeło produkcja odzeży Inne prace zwązane z odzeżą Prace w ogrodze Opeka nad zwerzętam Spacery z psem Inne prace ogrodowe Budowa, remonty, naprawy Zakupy Opeka nad dzećm Nauka zabawa z dzećm Inne prace domowe Neformalna pomoc na rzecz nnych gosp. dom MĘŻCZYŹNI RAZEM: Zajęca prace domowe Estona Fnlanda Nemcy Łotwa Ltwa Norwega Polska Szwecja Przygotowane posłków Zmywane naczyń

4 Klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe domowym 4 Sprzątane meszkana Inne prace w meszkanu Prane Prasowane Rękodzeło produkcja odzeży Inne prace zwązane z odzeżą Prace w ogrodze Opeka nad zwerzętam Spacery z psem Inne prace ogrodowe Budowa, remonty, naprawy Zakupy Opeka nad dzećm Nauka zabawa z dzećm Inne prace domowe Neformalna pomoc na rzecz nnych gosp. dom Źródło: opracowane własne na podstawe danych z badana HETUS. W dalszej kolejnośc wycenono wartość prac domowych, stosując następującą procedurę: WPDK WPDM l j 1 l j 1 CZPDK CZPDM j j LK j LM WYNK j WYNM, (1), (2) WPD 12 ( WPDK WPDM ), (3) gdze: WPDK mesęczna wartość pracy domowej kobet w euro w -tym kraju; CZPDK j mesęczny czas pracy domowej kobet w -tym kraju j-tej grupe weku; LK j lczba kobet w -tym kraju j-tej grupe weku; WYNK przecętne mesęczne wynagrodzene podstawowe kobet w euro w -tym kraju, elementary occupatons; WPDM wartość pracy domowej mężczyzn w euro w -tym kraju; CZPDM j mesęczny czas pracy domowej mężczyzn w -tym kraju j-tej grupe weku; LM j lczba mężczyzn w -tym kraju j-tej grupe weku;

5 5 Marta Hozer-Koćmel, Chrstan Ls WYNM przecętne mesęczne wynagrodzene podstawowe mężczyzn w euro w - tym kraju, elementary occupatons; WPD roczna wartość pracy domowej ogółem (dla kobet mężczyzn) w euro w - tym kraju; PKB wartość produktu krajowego brutto w euro -tym kraju; = 1 k; j = 1 l. Otrzymaną wartość pracy domowej porównano z wartoścą PKB danego kraju. 3. Wynk grupowana krajów nadbałtyckch ze względu na czas pracy w gospodarstwe domowym Przecętny czas pracy w gospodarstwe domowym dla kobet był wyraźne dłuższy nż dla mężczyzn. Kobety najwęcej czasu przeznaczały na przygotowane posłków, sprzątane opekę nad dzećm. Mężczyźn natomast na przygotowane posłków, ale także na remonty naprawy oraz robene zakupów. Grupowane krajów pod względem czasu przeznaczanego na pracę w gospodarstwe przeprowadzono osobno dla kobet mężczyzn. Pojedyncze wązane Odległ. eukldesowa Estona Polska Ltwa Łotwa Fnlanda Nemcy Norwega Szwecja Odległość wąz. Rys. 1. Podobeństwo krajów pod względem struktury czasu przeznaczanego na pracę w gospodarstwe przez kobety w 2004 r. Źródło: oblczena własne.

6 Klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe domowym 6 Najwyższy stopeń podobeństwa pod względem badanego kryterum wykazały Szwecja Norwega, dla których uzyskano najkrótszą odległość wązana (10,3), w dalszej kolejnośc Polska Estona (odległość wązana 18,5) w przypadku drugej pary odległość wązana była zdecydowane wększa. Szwecja Norwega w kolejnym kroku utworzyły skupene z Nemcam (odl. 19,9) Fnlandą (odl. 26,4). Następne Polska utworzyła jedno skupene z Estoną, a późnej z Ltwą (odl. 28,2) Łotwą (odl. 33,8). Obserwując proces aglomeracj krajów nadbałtyckch, uznano, że wśród badanych krajów występują dwe względne jednorodne grupy gospodarek, postanowono przeprowadzć grupowane, wykorzystując w tym celu metodę k- średnch (tab. 2). Dzęk temu wyodrębnono dwe grupy krajów podobnych do sebe ze względu na czas trwana poszczególnych rodzajów prac domowych. Skupene 1 stanową republk bałtycke (Ltwa, Łotwa, Estona) Polska, natomast skupene 2 bardzej rozwnęte gospodarczo kraje skandynawske Nemcy. W przypadku kobet potwerdzono zatem hpotezę, że pommo występowana różnc w zakrese lośc pracy w gospodarstwe domowym w krajach nadbałtyckch stneje podobeństwo w strukturze czasu przeznaczanego na tego typu prace w krajach skandynawskch w Nemczech oraz w republkach bałtyckch w Polsce. Tabela 3. Analza skupeń metodą k-średnch struktura czasu przeznaczanego na pracę w gospodarstwe przez kobety w 2004 r. Skupene 1 Skupene 2 Źródło: oblczena własne. Kraje Estona Łotwa Ltwa Polska Fnlanda Nemcy Norwega Szwecja Odległość od środka skupena EE = 2,268 LV = 4,101 LT = 3,106 PL = 4,062 FI = 3,798 DE = 2,768 NO = 2,458 SE = 2,518 Kobety w krajach skupena 1 pracują w gospodarstwe dłużej nż kobety w Skandynaw w Nemczech (Skupene 2). Przecętny czas pracy w gospodarstwe domowym w krajach, które przeszły transformację gospodarczą, wynósł 4,55 godz. dzenne, a w krajach skandynawskch w Nemczech 3,9 godz. Najczęścej wykonywane prace były take same dla obu skupeń obejmowały przygotowane posłków, sprzątane opekę nad dzećm. Czas trwana dwóch ostatnch czynnośc był podobny dla obu grup. Wyraźne różnce zaobserwowano w przypadku przygotowywana posłków średno 79 mn dzenne w krajach skupena 1 51 mn dzenne w krajach skupena 2.

7 7 Marta Hozer-Koćmel, Chrstan Ls Pojedyncze wązane Odległ. eukldesowa Estona Fnlanda Polska Nemcy Norwega Szwecja Łotwa Ltwa Odległość wąz. Rys. 2. Grupowane krajów pod względem struktury czasu przeznaczanego na pracę w gospodarstwe przez mężczyzn w 2004 r. Źródło: oblczena własne. Na rysunku 2 przedstawono wynk grupowana krajów nadbałtyckch pod względem czasu prac wykonywanych w gospodarstwe domowym przez mężczyzn. Sytuacja ukształtowała sę neco naczej nż w przypadku kobet. Najbardzej podobne jak poprzedno okazały sę struktura czasu prac domowych w Norweg Szwecj (odległość wązana 6,0). W dalszej kolejnośc podobnym do sebe krajam okazały sę Polska Fnlanda (odl. 13,9), a potem Ltwa Łotwa (odl. 15,8). W kolejnym kroku Nemcy dołączyły do pary Szwecja-Norwega. Za pomocą metody k-średnch wyodrębnono skupena krajów nadbałtyckch ze względu na lość czasu pracy domowej mężczyzn (tab. 4). W perwszym znalazły sę Polska, Fnlanda, Ltwa, Łotwa Estona, a w drugm pozostałe kraje skandynawske (Szwecja, Norwega) Nemcy. W przypadku mężczyzn było odwrotne nż w przypadku kobet, to dla skupena 2 (kraje skandynawske Nemcy) czas pracy w gospodarstwe domowym był dłuższy nż w krajach, które przeszły transformację ustrojową ekonomczną skupene 1.

8 Klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe domowym 8 Tabela 4. Analza skupeń metodą k-średnch struktura czasu przeznaczanego na pracę w gospodarstwe przez mężczyzn w 2004 r. Skupena Kraje Odległość od środka skupena Skupene 1 Skupene 2 Źródło: oblczena własne. Estona Fnlanda Łotwa Ltwa Polska Nemcy Norwega Szwecja EE = 3,132 FI = 2,462 LV = 2,850 LT = 2,825 PL = 2,242 DE = 2,461 NO = 1,380 SE = 1,423 Średn czas pracy w gospodarstwe domowym w przypadku perwszego skupena (kraje, które przeszły transformację ustrojową, Fnlanda) wynósł 2,28 godz. dzenne, natomast dla drugej grupy (Skandynawa Nemcy) 2,40 godz. dzenne. Najdłużej wykonywane czynnośc były take same w przypadku obu grup. Były to przygotowane posłków, remonty naprawy, robene zakupów opeka nad dzećm. Wyraźne różnce pomędzy skupenam dotyczyły czasu opek nad dzećm. W krajach o bardzej tradycyjnym podzale pracy domowej (Polska, Ltwa, Łotwa, Estona) oraz w Fnland czas ten wynósł średno 10 mn dzenne, a w krajach skandynawskch w Nemczech średno 14 mn dzenne. Ostatnm krokem była wycena wartośc poszczególnych prac wykonywanych w gospodarstwe domowym wyznaczene relacj wartośc czasu pracy domowej do produktu krajowego brutto. W tym celu wykorzystano podejśce nakładowe metodę średnego wynagrodzena gospodyn domowej (przyjęto stawkę określaną przez Eurostat jako wynagrodzene podstawowe, elementary occupatons). Wynk przedstawono w tab. 5. Tabela 5. Relacja wartośc pracy w gospodarstwe domowym do PKB w krajach nadbałtyckch w 2004 r. Kraj WPDK mln euro WPDM mln euro WPD mln euro PKB mln euro WPD/ PKB Norwega 38455, , , ,5 31% Nemcy , , , ,0 40% Szwecja 50555, , , ,1 30% Fnlanda 29501, , , ,0 32% Estona 1247,1 734,3 1981, ,3 20% Polska 48513, , , ,5 36% Ltwa 2163,2 1018,0 3181, ,8 17% Łotwa 1470,4 724,4 2194, ,6 20% Źródło: oblczena własne.

9 9 Marta Hozer-Koćmel, Chrstan Ls W krajach skandynawskch wartość pracy domowej stanowła od 30% do 32% PKB, w Nemczech znaczne węcej 40%, co spowodowane było wysoką stawką rynkową wynagrodzena gospodyn domowej oraz umarkowanym czasem trwana poszczególnych prac domowych. Wartość ta w republkach bałtyckch (Ltwa, Łotwa Estona) kształtowała sę na pozome od 17% do 20%. W Polsce była wyraźne wyższa nż w pozostałych krajach, które przeszły transformację ustrojową, wynosła 36%. Wpłynął na to stosunkowo dług czas pracy w gospodarstwe domowym wyższe nż w Eston, na Ltwe Łotwe przecętne wynagrodzene gospodyn domowej. Wynk te potwerdzły szacunk G.S. Beckera [1990], twórcy nowej ekonom gospodarstwa domowego, według którego wartość pracy w gospodarstwe domowym stanow około 30% dochodu narodowego oraz A. Gddensa [2005]: 25% 40% dochodu. 4. Podsumowane kerunk dalszych badań Przeprowadzona klasyfkacja wykazała, że pommo występowana różnc w zakrese lośc wartośc pracy w gospodarstwe domowym stneje podobeństwo w wykorzystanu czasu na pracę domową przez kobety w krajach skandynawskch w Nemczech (grupa 1) oraz w Polsce, na Ltwe, na Łotwe w Eston (grupa 2). Przecętny czas pracy w gospodarstwe domowym dla kobet jest wyraźne dłuższy nż dla mężczyzn. Kobety najwęcej czasu przeznaczają na przygotowane posłków, sprzątane opekę nad dzećm. Mężczyźn natomast na przygotowane posłków, ale także na remonty naprawy oraz robene zakupów. Zaobserwowano, że kobety w krajach grupy 2 pracują w gospodarstwe dłużej nż kobety w Skandynaw w Nemczech, czyl w krajach bardzej rozwnętych pod względem gospodarczym. W przypadku mężczyzn było odwrotne, to w krajach skandynawskch w Nemczech czas pracy w gospodarstwe domowym był dłuższy nż w krajach, które przeszły transformację ustrojową ekonomczną. Najwększe różnce dotyczyły czasu opek nad dzećm robena zakupów. Próby włączana pracy domowej do analz ekonomcznych są zgodne z postulatam Komsj Stgltza, Sena, Ftoussego [2010], aby uwzględnać w wększym stopnu perspektywę gospodarstw domowych oraz rozszerzyć pomar dochodu o neodpłatną pracę w gospodarstwe domowym. Pozwalają one na lepszą jakość porównań rozmaru gospodarek różnych krajów z uwzględnenem obu typów produkcj zarówno rynkowej, jak nerynkowej. Wartość pracy w gospodarstwe domowym w krajach nadbałtyckch wynos średno 30% PKB tych krajów. Jest jednak wyraźne wyższa w krajach bardzej rozwnętych Skandynaw w Nemczech.

10 Klasyfkacja krajów nadbałtyckch ze względu na czas prac wykonywanych w gospodarstwe 10 domowym W dalszych badanach nad podobeństwem w strukturze czasu pracy w gospodarstwe domowym autorzy włączą do analz Rosję oraz wykorzystają nne metody taksonomczne, np. uogólnoną marę odległośc (GDM) czy taksonomczną marę nterwałów (TMI), bazującą na untaryzacj zerowanej. Lteratura Becker G.S., 1990, Ekonomczna teora zachowań ludzkch, PWN, Warszawa. EC, 2003, Household Producton and Consumpton Proposal for a Methodology of Household Satellte Accounts, Workng Papers and Studes, KS-CC EN-N. Gddens A., 2005, Socjologa, PWN, Warszawa. Hozer-Koćmel M., 2007, Gender Manstreamng w ekonom cz. II. Dystrybucja czasu wartośc pracy kobet, Wydawnctwo Unwersytetu Szczecńskego, Szczecn. Jajuga K., 1993, Statystyczna analza welowymarowa, PWN, Warszawa. Pocecha J., Podolec B., Sokołowsk A., Zając K., 1988, Metody taksonomczne w badanach społeczno-ekonomcznych, PWN, Warszawa. Stglz J.E., Sen A., Ftouss J.P., 2010, Report by the Commsson on the Measurement of Economc Performance and Socal Progress, ( ). Classfcaton of the Baltc Sea Regon countres due to the tme of household work Summary: In spte of dfferences n the amount and value of household work n the Baltc Sea Regon countres, there s a smlarty n the use of tme spent on ths knd of work n Scandnavan countres and n Germany as well as n the Baltc States (Lthuana, Latva, Estona) and Poland. The artcle presents the results of ther classfcaton on the bass of the tme of work done n the household. For ths purpose the method of k-means and the data from the HETUS tme budgets were used. Furthermore, the relaton between the value of the household work and gross domestc product was measured. Keywords: household work, tme use survey, HETUS, the Baltc Sea Regon countres, k- means method.