Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka

Transkrypt

1 Charakteryzowanie psychofizycznych i społecznych aspektów rozwoju człowieka Opiekun Osoby Starszej dr STEFAN MARCINKIEWICZ 1

2 Organizacja zajęć: Opiekun Osoby Starszej 20 godzin dydaktycznych, dostępne będą materiały dydaktyczne: www. medyk.lh.pl Login: psychologia Hasło: medykp na zaliczenie test, Egzamin: pytań Pytania zamknięte i otwarte 2

3 Literatura S. Rathus, Psychologia współczesna, GWP, Gdańsk Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa M. Argyle, Psychologia stosunków międzyludzkich, Warszawa, PWN 1991 E. Aronson, Człowiek istota społeczna, PWN, Warszawa 2004 red. J. Strelau, Psychologia, t. I-III, GWP, Gdańsk

4 TEMAT:Psychologia jako nauka 4

5 CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA? 5

6 Psychologia Psychologię definiuje się formalnie jako naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych. (Ph. Zimbardo, Psychologia i życie, PWN, Warszawa 1999). 6

7 Zachowanie Zachowanie (behavior) jest sposobem przystosowywania się organizmów do środowiska. Zachowanie jest działaniem. Np. uśmiechanie się, płakanie, bieganie, uderzanie, mówienie i dotykanie Przedmiotem badań psychologii jest w dużej mierze obserwowalne zachowanie ludzi i różnych gatunków zwierząt. 7

8 Proces psychiczny Proces psychiczny to sekwencja zmian zachodzących w przebiegu aktywności psychicznej, np. proces spostrzegania, myślenia, decydowania. Nie każdy proces psychiczny musi być uświadomiony. 8

9 Cele psychologii Opisywanie tego, co się dzieje Wyjaśnianie tego, co się dzieje Przewidywanie tego, co się zdarzy Kontrolowanie tego, co się dzieje Polepszanie jakości życia

10 Dziedziny psychologii PSYCHOLOGIA TEORETYCZNA m.in.: Psychologia ogólna Psychologia rozwojowa Psychologia różnic indywidualnych Psychologia społeczna

11 Dziedziny psychologii cd. PSYCHOLOGIA PRAKTYCZNA m.in. Psychologia wychowawcza Psychologia pracy Psychologia kliniczna Psychologia zdrowia

12 TEMAT: Czynniki wpływające na rozwój i okresy rozwoju człowieka 12

13 Psychologia rozwojowa Psychologia rozwojowa bada, na czym polega i od czego zależy rozwój psychiczny człowieka. (Anna Brzezińska)

14 Czego rozwój dotyczy? Rozwój człowieka czyli: rozwój osobowości, rozwój poznawczy, rozwój społeczny, rozwój emocjonalny, rozwój spostrzegania rozwój myślenia itp.

15 PAP, W Kambodży odnaleziono kobietę, która zaginęła jako dziecko 19 lat temu i prawdopodobnie sama przeżyła w dżungli. 27-letnia obecnie kobieta nie mówi, ani też nie umie chodzić w pozycji wyprostowanej. Jej ruchy przypominają bardziej ruchy małpy niż człowieka. Przypadkowo zauważono ją i zatrzymano, gdy wyszła z dżungli na pole, by pożywić się ziarnami ryżu. Została rozpoznana jako zaginiona w 1988 roku dziewczynka - Rochom P'ngieng dzięki bliźnie na ręku.

16 PAP, Ustalono, że dziecko, wysłane, by pasło bawoły na skraju dżungli, zaginęło bez wieści w okręgu Oyadao w kambodżańskiej północno-wschodniej prowincji Rattanakiri. Znaleziono ją mniej więcej w tym samym rejonie. -Jej widok był przerażający: wyglądała jak obciągnięty skórą szkielet, była naga, zachowywała się jak małpa, a oczy miała czerwone jak tygrys. Ale to przecież moje dziecko - powiedział ojciec zaginionej Sal Lou z kambodżańskiej mniejszości etnicznej Pnong.

17 Natura czy kultura? Wpływ natury wpływ dziedzictwa genetycznego, na funkcjonowanie układu nerwowego i procesy dojrzewania. Arnold Gessell ( ) rozwój w kategoriach biologicznych, we wszystkich dziedzinach rozwój polega na realizowaniu samoregulujących się programów dojrzewania.

18 Natura czy kultura? Dajcie mi tuzin zdrowych, normalnych dzieci i możliwość dowolnego kształtowania przeze mnie warunków ich wychowywania, a gwarantuję, że dowolne z nich mogę wychować na kogo zechcęlekarza, prawnika, handlowca, a nawet żebraka- i to niezależnie od talentów tego dziecka i jego zdolności, dyspozycji, zainteresowań czy rasy jego przodków John B. Watson

19 Natura czy kultura? Wpływ kultury wpływ wychowania związanego ze sposobem odżywiania, pochodzeniem kulturowym i rodzinnym, możliwościami indywidualnego uczenia się, w tym wczesną stymulacją i zdobywaniem formalnego wykształcenia. Behawioryści np. John B. Watson - rozwój jako stałe kumulowanie efektów uczenia się.

20 Czynniki odpowiedzialne za rozwój czynniki egzogenne, czyli zewnętrzne ( kultura, otoczenie, środowisko naturalne, wychowanie i nauczanie), czynniki endogenne, czyli wewnętrzne( natura - geny, budowa fizyczna), autogenne (własna aktywność jednostki).

21 Rozwój etapami W wielu teoriach rozwój człowieka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z kolejnymi etapami, które pozostają w ścisłym ze sobą powiązaniu. Nie jest on prostym i ciągłym procesem postępującym, ulega przyśpieszeniu i zwolnieniu.

22 Zmiana proporcji ciała

23 Stadia rozwoju człowieka Rozwój człowieka można charakteryzować poprzez poszczególne okresy. Popularnym podziałem jest podział na okresy: Okres prenatalny i narodziny Okres noworodka (do 1 m.ż.) Okres niemowlęcy (1 rok życia) Okres poniemowlęcy (1-3 lata) Okres przedszkolny (3-7 lat) Okres wczesnoszkolny (7-ok. 12 lat) Wiek dorastania (ok.12- ok.18 lat) Wiek dojrzały i starszy (od 18 roku życia)

24 TEMAT: Podział i charakterystyka procesów psychicznych 24

25 Podział procesów psychicznych Procesy psychiczne dzielimy na procesy: poznawcze (odbiór wrażeń, spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć, myślenie, mowa), emocjonalno-motywacyjne, (uczucia, nastroje, afekty itp.) wykonawcze (rozwiązywanie problemów, decydowanie). 25

26 26 Co umożliwia nam poznawanie otaczającego nas świata?

27 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Receptor Wrażenie Wzrok Fale świetlne Oko Czopki i pręciki siatkówki Kolory, wzorce, faktury Słuch Fale dźwiękowe Ucho Komórki włosowe błony bębenkowej Szumy, tony Dotyk/ Wrażenia skórne Kontakt zewnętrzny Skóra Końcówki nerwów w skórze Dotyk, ból, ciepło, zimno 27

28 Ludzki system zmysłowy Zmysł Bodziec Narząd zmysłu Węch Smak Substancje lotne Substancje rozpuszczalne Nos Język Receptor Komórki włosowe nabłonka węchowego Kubki smakowe języka Wrażenie Zapachy Smaki (słodki, kwaśny, gorzki, słony) 28

29 Wrażenia Wrażenia zmysłowe to podstawowe składniki procesu poznawczego; powstają wskutek działania bodźców na poszczególne narządy zmysłów; są odzwierciedleniem izolowanych cech przedmiotów np. barwy, dźwięku, zapachu. Mechanizm ten przebiega w sposób podświadomy. Przykłady wrażeń: ciepły, szorstki, gładki. 29

30 Absolutny próg wrażenia Absolutny próg wrażenia bodziec o minimalnej energii, odbierany przez zmysły i, wywołujący ledwo dostrzegalne wrażenie. Bodźce znajdujące się poniżej tego progu nazywa się podprogowymi Bodźce znajdujące się powyżej tego progu nazywa się nadprogowymi. 30

31 Progi absolutne dla zmysłów 31

32 Spostrzeganie Spostrzeganie: proces przetwarzania zmysłowego prostych cech bodźców na poziomie doświadczania i rozpoznawania konkretnych złożonych przedmiotów w otaczającym środowisku. Spostrzeżenia nie zawsze są prawidłowe, czasem zdarzają się złudzenia lub halucynacje. Proces spostrzegania może być: dowolny (np. obserwacja) mimowolny (do narządów zmysłowych docierają bodźce z otoczenia bez udziału naszej woli). 32

33 33 Wrażenia a spostrzeżenia

34 34 OBRAZY NIERZECZYWISTE

35 SPOSTRZEGAWCZOŚĆ Proszę przeczytać! Zdognie z nanjwoymszi baniadmai perzporawdzomyni na bytyrijskch uweniretasytch nie ma zenacznia kojnoleść ltier przy zpiasie dengao sołwa. Nwajżanszyeim jest, aby prieszwa i otatsnia lteria była na siwom mijsecu, ptzosałoe mgoą być w niaedziłe i w dszalym cąigu nie pwinono to sawrztać polbemórw ze zozumierniem tksetu. Dzijee się tak datgelo, że nie czamyty wyszistkch lteir w sołwie, ale cłae sołwa od razu. 35

36 36 UWAGA

37 Uwaga Uwaga to skierowanie świadomości na jakiś przedmiot lub zjawisko świata zewnętrznego i wewnętrznego. Funkcje uwagi: selektywność (jeżeli człowiek zwraca ją na jeden przedmiot lub zjawisko, to tym samym odwraca uwagę od innych), ukierunkowanie na określony cel i zadanie. 37

38 Rodzaje uwagi mimowolna zostaje wywołana przez pewne właściwości bodźców i sytuacji bez wysiłku ze strony jednostki, (np. przy głośnym uderzeniu w pobliżu) dowolna wymaga świadomego zamiaru i wysiłku woli (np. uczenie się psychologii). 38

39 Cechy uwagi pojemność (zakres) liczba obiektów, które jesteśmy w stanie objąć uwagą, natężenie (siła, intensywność) warunkuje koncentracje na określonym przedmiocie, zadaniu i utrzymanie go w polu uwagi (można być skoncentrowanym bardziej lub mniej). trwałość określa, jak długo jesteśmy w stanie skupić uwagę, podzielność - możliwość jednoczesnego skupiania się na kilku czynnościach, przerzutność szybkie przechodzenie od jednego zajęcia do innego. 39

40 Wyobraźnia Wyobraźnia to samodzielny proces tworzenia obrazów (wyobrażeń) na podstawie minionych spostrzeżeń. Wyobrażenia są obrazami przedmiotów lub zjawisk, których nie postrzegamy w danej chwili. Wyobraźnia jest procesem, a wyobrażenie jego produktem, rezultatem. 40

41 Wyobraźnia Jest ona rozwinięta w niejednakowy sposób u różnych ludzi, może być bogata lub uboga. Znaczenie wyobraźni: pomaga przyswajać wiadomości, tworzyć nowe dzieła, pomaga planować, pomaga rozumieć świat, relaksuje. 41

42 Rodzaje wyobraźni mimowolna wyobrażenia na jawie, marzenia senne, cechuje ją swobodny bieg wyobrażeń, dowolna wytwarzanie wyobrażeń w sposób świadomy i celowy, 42

43 Rodzaje wyobraźni odtwórcza obrazy są nieznacznym przekształceniem obrazów percepcyjnych, wytwórcza (twórcza) wytwarza obrazy nowe i oryginalne. 43

44 Wyobrażenia wytwórcze czyste 44

45 Śniadanie na trawie 45

46 Rodzaje wyobraźni kierowana ma miejsce gdy wyobrażenia wytwórcze powstają pod wpływem określonych bodźców i sytuacji prowokujących powstawanie obrazów z danej dziedziny, np. lektura. 46

47 Pamięć Pamięć jest jednym z zasadniczych procesów psychicznych; to zdolność do magazynowania napływających informacji. Gromadzi i przechowuje przeszłe doświadczenia i wykorzystuje je w różnych sytuacjach. 47

48 Rodzaje pamięci obrazowa (dzieli się na wzrokową i słuchową) zapamiętywanie i odtwarzanie bodźców działających na zmysły wzroku i słuchu, słowno-logiczna zdolność do zapamiętywania i odtwarzania myśli wypowiedzianych w słowach, ruchowa dotyczy nawyków i sprawności motorycznych, uczuciowa - zapamiętywanie i odtwarzanie zdarzeń, które są silnie zabarwione emocjonalnie.

49 Rodzaje pamięci epizodyczna obejmuje osobiste doświadczenia i poszczególne zdarzenia z życia jednostki, semantyczna służy do wiedzy ogólnej i znaczenia pojęć, proceduralna pamięć umiejętności, wiedza o tym jak się wykonuje czynności, np. jeździ rowerem, samochodem.

50 Rodzaje pamięci mechaniczna zapamiętywanie bez konieczności zrozumienia (np. wierszyk na pamięć), logiczna zapamiętywanie z koniecznością zrozumienia,

51 Rodzaje pamięci dowolna nastawienie na zapamiętanie, mimowolna zapamiętywanie bez wysiłku i woli danej osoby. 51

52 Rodzaje pamięci sensoryczna (ultrakrótka) pamięć naszych narządów zmysłów, krótkotrwała ma ograniczony zakres i czas trwania, ślady bodźców utrzymują się w niej 20 s. stanowi ona pierwszy etap przetwarzania informacji, długotrwała jej pojemność i czas trwania są nieograniczone,

53 Myślenie Myślenie to uwewnętrzniona czynność operowania informacjami (danymi, wiadomościami), a w szczególności ich selekcja i wytwarzanie, dzięki której dochodzi do pośredniego i uogólnionego poznania rzeczywistości. (A.Jurkowski) 53

54 Czynność myślenia Czynność myślenia obejmuje procesy: planowania, przewidywania, oceniania, rozumienia, wnioskowania. 54

55 Operacje myślowe Informacje zawarte w wyobrażeniach, spostrzeżeniach i pojęciach są przetwarzane za pomocą operacji umysłowych: analizy, syntezy, porównywania, abstrahowania, uogólniania. 55

56 Operacje myślowe Analiza to myślowe rozdzielanie elementów całości. Synteza polega na scalaniu poszczególnych składowych. Porównywanie jest operacją zestawiania ze sobą różnych elementów z uwagi na ich podobieństwa i różnice. 56

57 Operacje myślowe Abstrahowanie polega na wyróżnianiu jednej właściwości elementu i jednoczesnym pomijaniu innych. Uogólnianie charakteryzuje się ujmowaniem właściwości, cech wspólnych dla określonej klasy zjawisk i rzeczy z pominięciem cech jednostkowych. 57 TĘCZA

58 Rodzaje myślenia 1. Sensoryczno-motoryczne (zmysłoworuchowe) to typowe myślenie w działaniu połączone z manipulowaniem przedmiotami dla osiągnięcia celu, dominuje ono u dzieci do 2,5 r. ż. 2. Konkretno-wyobrażeniowe, zaczyna się już w 3 roku życia, chodzi tu o konkretny rodzaj przedmiotów, na których przebiega myślenie, np. dla hydraulika będą to rury, a dla dziecka zabawki itd. 58

59 Rodzaje myślenia 3. Słowno-logiczne (symboliczne, pojęciowe, abstrakcyjne), jest oparte na języku, mowie. W wieku przedszkolnym tylko w postaci zalążkowej, a w wieku szkolnym rozwija się wraz z przyswajaniem nowych pojęć - nauki. 59

60 Pojęcia Pojęcia treścią pojęć są ogólne właściwości wspólne dla jakiegoś zbioru rzeczy oraz stosunki pomiędzy elementami rzeczywistości. Można podzielić je na: konkretne przedmioty o rozmaitym stopniu ogólności (torba, lampa, koń), abstrakcyjne którym nie odpowiadają żadne realnie istniejące przedmioty, lecz ujmujemy ich sens i zakres. (liczba, sprawiedliwość, piękno, dobro, miłość) 60

61 Mowa Mowa pozwala komunikować się z innymi ludźmi za pomocą dźwięków artykułowanych. (nie mylić z tzw. mową ciała ) Język to społeczny a zarazem naturalny system znaków dźwiękowych i reguł łączenia tych znaków, wyznaczających sposób posługiwania się nimi.

62 62 TEMAT: Procesy emocjonalnomotywacyjne

63 Czym są emocje?

64 Pojęcie emocja Emocja jest subiektywnym stanem psychicznym uruchamiającym priorytet dla związanego z nią programu działania. Jej odczuwaniu towarzyszą zwykle zmiany somatyczne, ekspresja mimiczna i pantomimiczna oraz zachowania. (D. Doliński, 2000).

65 Składniki emocji EMOCJA SKŁADNIK POZNAWCZY SKŁADNIK FIZJOLOGICZNY SKŁADNIK BEHAWIORALNY Strach Przekonanie, że jest się w niebezpieczeństwie Pobudzenie współczulne Unikanie Gniew Frustracja lub poczucie krzywdy Pobudzenie współczulne i przywspółczulne Atak Depresja Przekonanie o bezradności, beznadziejności Pobudzenie przywspółczulne Bierność, skłonność do autodestrukcji Radość Poczucie przyjemności, zadowolenia, satysfakcji Pobudzenie współczulne Dążenie ku

66 Fizjologiczny aspekt emocji Silne pobudzenie emocjonalne wywołuje pobudzenie fizjologiczne (a.u.n.): z mózgu: ciało migdałowate wysyła sygnał do wzgórza, przysadka nadnercza wydziela hormon- adrenalinę, szybkie bicie serca, wzrost ciśnienia tętniczego, wątroba wydziela do krwi więcej cukru, wzrost częstotliwości oddychania, organizm pobiera więcej tlenu, trawienie ulega spowolnieniu, a krew z narządów wew. dopływa do mięśni, następuje zaopatrzenie dużych mięśni w znajdujący się w krwi w cukier, czego efektem jest napięcie mięśni, źrenice rozszerzają się dopuszczając więcej światła, pocenie się, aby ochłodzić ciało.

67

68 Znak emocji Znak emocji wskazuje na zabarwienie emocjonalne, które można scharakteryzować biegunowo w wymiarach: emocje przyjemne przykre, zwane dodatnimi i ujemnymi.

69 Emocja dodatnia Emocja dodatnia charakteryzuje się wytwarzaniem tendencji do podtrzymywania kontaktów z obiektem wywołującym ją lub do podtrzymywania aktywności związanych z taką emocją. Np. Jeżeli kogoś lubimy, to go zapraszamy.

70

71 Emocja ujemna Emocja ujemna tworzy tendencję do unikania kontaktu z obiektem lub aktywnością, która ją wywołała. Np. Jeżeli kogoś nie lubimy, to go unikamy.

72 Rodzaje emocji podstawowych Paul Ekman niezależnie od kultury podstawowe emocje: Strach Złość Smutek Radość Wstręt Carroll Izard emocje podstawowe, gdy są subiektywnie odróżnialne i towarzyszą im specyficzne reakcje neuronalne: Strach Złość Smutek Radość Wstręt Wstyd Poczucie winy Zainteresowanie Zaskoczenie Pogarda

73 Zdjęcia 6 podstawowych emocji: radość, złość, smutek, zdziwienie, wstręt i strach

74 Emocje podstawowe i wtórne Robert Plutchik 8 emocji podstawowych Radość Smutek Strach Gniew Zdziwienie Oczekiwanie Akceptacja Wstręt Emocje wtórne np. miłość stanowią kombinację emocji podstawowych.

75 Podział procesów emocjonalnych afekty uczucia powstające najczęściej pod wpływem silnych bodźców zewnętrznych, zwłaszcza działających nagle, (gniew, złość, rozpacz, radość i strach), nastroje uczucia długotrwałe o małej sile i spokojnym przebiegu (zadowolenie lub niezadowolenie, wesołość lub smutek, niepokój, tęsknota), 75

76 Czym jest motywacja?

77 Pojęcie,,motywacji Motywacja stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Motywacja to hipotetyczny stan organizmu, pobudzający i ukierunkowujący jego aktywność; istnieje kilka biologicznie pierwotnych motywacji: głód, sen. Stanowi ona proces wewnętrzny aktywizujący jednostkę do działania.

78 Rodzaje motywacji Rodzaje motywacji: wewnętrzna aktywizacja następuje gdy człowiek dąży do zaspokojenia swoich potrzeb, zewnętrzna polega na wzbudzeniu potrzeb przez stosowanie kar i nagród.

79 Model motywacji Podstawowy model motywacji można przedstawić wg następującego schematu:

80 Potrzeby jako źródło aktywności Potrzeba jest to odczuwalny brak, do zlikwidowania, którego dąży organizm. Braki mogą występować ze względu na biologiczną i psychiczną strukturę organizmu. Potrzeba jako brak czegoś staje się bodźcem aktywizującym do działania. 80

81 KLASYFIKACJE POTRZEB PIRAMIDA POTRZEB MASLOWA KONCEPCJA C. ALDERFERA KONCEPCJA D. McCLELLANDA 81

82 Klasyfikacje potrzeb Teoria potrzeb A. Maslowa Najczęściej posługujemy się hierarchią potrzeb według A. Maslowa. Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawić następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych). 82

83 Hierarchia potrzeb 83

84 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby fizjologiczne: głód, pragnienie, wypoczynek, wypróżnienie, unikanie bólu, zachowanie odpowiedniej temperatury, redukcja popędu seksualnego. Potrzeby bezpieczeństwa ochrona przed nieprzyjaznym otoczeniem dzięki domostwu i ubraniu, ochrona przed przestępczością i kłopotami finansowymi. 84

85 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby przynależności i miłości - miłość akceptacja innych dzięki utrzymywaniu intymnych związków, istnieniu grup społecznych, podtrzymywaniu przyjaźni. Potrzeby szacunku i uznania osiągnięcia, kompetencje, aprobata innych, szacunek, prestiż, status. 85

86 Hierarchia potrzeb Maslowa Potrzeby samorealizacji (samourzeczywistnienia) realizacja własnego, niepowtarzalnego potencjału. Dla wielu ludzi oznacza to zaspokojenie potrzeb: estetycznych (np. sztuka, piękno, porządek), potrzeby poznawcze (np. nowości, eksploracji, zrozumienia i wiedzy). 86

87 Hierarchia potrzeb Maslowa Maslow twierdził, że człowiek pnie się po piramidzie potrzeb. Realizacja potrzeb wyższych w hierarchii zależy od zaspokojenia potrzeb niższych w hierarchii. 87

88 TEORIA ERG -Claytona Alderfera Teoria C. Alderfera ERG bardziej potwierdziła się w praktyce niż teoria Maslowa. potrzeby egzystencji (Existence) potrzeby fizjologiczne i bezpieczeństwa potrzeby powiązań (Relatedness) potrzeby przynależności i szacunku potrzeby rozwoju (Growth) samorealizacji 88 Odczuwanie potrzeb przez ludzi ma charakter bardziej dynamiczny oraz ciągły, tzn. ludzie mogą odczuwać kilka potrzeb równocześnie.

89 TEORIA 3 POTRZEB Davida McClellanda motywacja do pracy W motywacji do pracy ważne jest określenie dominującej potrzeby: osiągnięć lubią wyzwania, trudne i ambitne ale realne zadania, biorą za nie odpowiedzialność, oczekują informacji zwrotnych władzy lubią (rządzić) kontrolować innych, cenią rywalizację i pozycję, dążą do dominacji aby wykazać wyższość, niedostatecznie troszczą się o efekty pracy (stąd wymagają kontroli) przynależności podczas wykonywania zadań oczekują akceptacji, lubienia i współdziałania 89

90 TEMAT: Koncepcje osobowości

91 Czym jest osobowość? 91

92 Osobowość - najprościej Osobowość to stosunkowo trwałe i charakterystyczne wzory w myśleniu, emocjach i zachowaniu. Badanie osobowości zakłada, że jest jakaś konsekwencja w ludzkich zachowaniach.

93 5 głównych koncepcji dot. osobowości 1. Fizjologiczne/anatomiczne (typologie) 2. Oparte na cechach lub czynnikach (tradycyjne) 3. Psychodynamiczne (skupienie na przeszłości) 4. Humanistyczne (skupienie na teraźniejszości) 5. Behawioralne

94 1. Fizjologiczne - teoria płynów cielesnych Hipokratesa i Galena Typ osobowości Sangwinik (z łaciny: Sanguis - krew) Choleryk (greckie chole - żółć) Melancholik (greckie melas chole - czarna żółć) Flegmatyk (greckie phlegma - flegma). Opis towarzyski, szczęśliwy, entuzjastyczny, ożywiony i zawsze optymistycznie nastawiony do życia niestabilny, agresywny, wybuchowy, skłonny do irytacji i nerwowy pesymista, smutny, przygnębiony i nieszczęśliwy Spokojny, apatyczny, pozbawiony entuzjazmu, refleksyjny, pasywny

95 Somatotypy W. Sheldona Endomorficy zrelaksowani, towarzyscy, smakosze, Mezomorficy osoby silne fizycznie, asertywne, przepełnione energią i odwagą. Ektomorficy introwertywni mózgowcy o upodobaniach artystycznych i skłonności raczej do rozmyślań o życiu niż konsumpcji i działania.

96 2. Podejście oparte na cechach Poszukiwanie cech rdzennych, które rozróżniają ludzi. Cecha osobowości to względnie stała właściwość, którą można obserwować i mierzyć u jednostki. Przykładowe cechy: pojętność, usłużność, grzeczność, impulsywność.

97 Syt. bodźcowa Cecha (zmienna pośrednicząca) Reakcje Nieśmiałość jako cecha Wygłaszanie mowy Przyjęcie Rozmowa z cudzoziemcem Randka Zwrot wadliwego towaru Nieśmiałość Unikanie, wycofanie Czerwienienie się Luki pamięciowe Milczenie Niezręczne gesty Unikanie kontaktu wzrokowego

98 Podejście oparte na cechach lub czynnikach Ile jest cech? Gordon Allport wyróżnił ok cech Analiza czynnikowa 5 czynników ( Wielka Piątka )

99 Wielka Piątka Pięcioczynnikowy model osobowości tzw. Wielka Piątka (NEO-FFI) Paula T. Costa, i Roberta R. McCrae opiera się na pięciu głównych wymiarach osobowości: neurotyzmu, ekstrawersji, otwartości na doświadczenie, ugodowości i sumienności.

100 Wielka Piątka Czynniki Ekstrawersja (introwersja) Ugodowość (nieustępliwość) Sumienność (chaotyczność) Neurotyczność (stabilność em.) Otwartość na doświadczenie (Zamkniętość) Biegun podobny znaczeniowo rozmowność, asertywność i aktywność (ekstrawersja) życzliwość, serdeczność i ufność (ugodow.) rzetelność, odpowiedzialność i dobre zorganizowanie (sumienn.) nerwowość, wybuchowość, lękliwość (neurot.) ciekawość, twórczość, inteligencja (otwart.) Biegun przeciwstawny znaczeniowo (cechy) spokój, wycofanie, nieśmiałość (introwers.) wrogość, egoizm, nieufność (nieustęp.) niedbałość, brak odpowiedzialności, brak zorganizowania (chaot.) spokojny, stabilny, zadowolony (stabiln.) prosty, płytki, nieinteligentny (zamkn.)

101 3. Podejście psychanalityczne (psychodynamiczne) Trzy warstwy u Zygmunta Freuda: Id warstwa nieświadoma, popędy (najsilniejszy seks), celem zachowań jest redukcja popędów. (kieruje się zasadą przyjemności) Ego warstwa świadoma, realizacja popędów, jego naczelnym zadaniem jest rozwiązanie konfliktów między Id i Superego, (zasada realizmu) Superego funkcja kontroli, bliskie pojęciu sumienia, wszelkie wzorce i normy kulturowe, nabyte w procesie wychowania (zasada idealizmu).

102 Metafora góry lodowej Ego (zasada realizmu) jako mediator pomiędzy popędami Id (zasada przyjemności), a normami moralnymi Superego (zasada idealizmu). Prawdziwa motywacja jest nieświadoma (libido)

103 Dynamika osobowości Dynamizm osobowości polega na stałym konflikcie między warstwami. Warstwa popędowa Id dąży do realizacji, czemu przeciwdziała Superego. Ego wybiera takie formy zachowania, aby pogodzić dążenia tych warstw. Zachowanie jest wynikiem gry sił.

104 4. Podejście humanistyczne Człowiek dąży do samorealizacji. Nosi w sobie wartości, cele i mądrość. Stopniowo to w sobie odkrywa. Powstrzymuje go przed tym otoczenie. Podstawowy konflikt: ja <-> otoczenie i lęk, wynikające z braku poczucia bezpieczeństwa. Człowiek dokonuje wyborów. Wewnętrzne prawdziwe ja jest źródłem wyborów właściwych. Przedstawiciele: Abraham Maslow, Carl Rogers

105 5. Podejście behawioralne Przedstawiciele: John Watson, Pojęcie osobowości w zasadzie sprowadzić można do zbioru wyuczonych zachowań (reakcji - nawyków). Nawyk to tendencja do reagowania w określony sposób. Człowiek uczy się przejawiać określone reakcje na określone bodźce. Teoria ta nie wyjaśnia jednak czynności ludzkich o charakterze działań świadomych, złożonych oraz dążeń człowieka w celu ich urzeczywistnienia.

106 TEMAT: Czynniki kształtujące osobowość. Pomiar osobowości 106

107 Czynniki wpływające na kształt osobowości: wrodzone cechy biofizyczne (endogenne np. dzieci przypominają swoich rodziców nawet, gdy są adoptowane przez inne rodziny, bliźnięta jednojajowe są bardziej podobne niż bliźnięta dwujajowe), socjalizacja w rodzinie (egzogenne, np. poprzez wpływ bodźców zewnętrznych, agresja jest uwarunkowana odrzuceniem i fizycznym karaniem w dzieciństwie połączonymi ze zgodą na agresję), własna aktywność jednostki (autogenne, np. doświadczenie bezsilności i braku autonomii w pracy może przyczynić się do poczucia zewnętrznego umiejscowienia kontroli, opartego na przeświadczeniu, że nie daje się kontrolować tego co ma się zdarzyć; psychoterapia może również przyczyniać się do zmian osobowości.)

108 Metody pomiaru osobowości» Opierają się na założeniu, że przyszłe zachowania człowieka można przewidywać, jeżeli w wiarygodny sposób zmierzy się jakąś próbkę jego dotychczasowych zachowań. Jeden ze sposobów pomiaru osobowości polega na zastosowaniu skal oceny zachowania, za pomocą których można ocenić zachowanie w takim środowisku, jak klasa szkolna lub oddział szpitalny. (np. obserwacja w przedszkolu agresja) Częściej jednak używa się wystandaryzowanych testów psychologicznych obiektywnych lub projekcyjnych.

109 TESTY OBIEKTYWNE Polegają na tym, że osoba badana proszona jest o odpowiedź na pewną wystandaryzowaną (tj. mającą zawsze tę samą treść i postać) grupę pytań lub opinii. Czasami zadaniem badanego jest odpowiedzieć na każde pytanie tak" lub nie", czasami proszony jest o zaznaczenie, jak dalece każda z opinii odnosi się do niego (jak trafnie go opisuje); kiedy indziej idzie o to, by badany wybrał jedną z kilku zaproponowanych możliwości. Niektóre testy mają charakter skali z wymuszonym wyborem.

110 Przykładowe pytania wchodzące w skład kwestionariusza przedstawiają się następująco: Mój ojciec był dobrym człowiekiem. Bardzo rzadko dokuczają mi bóle głowy. Dłonie i stopy mam zwykle dosyć ciepłe. Nigdy nie zrobiłem czegoś niebezpiecznego tylko po to, aby przeżyć dreszczyk emocji. Pracuję w dużym stresie. P N P N P N P N P N

111 TESTY PROJEKCYJNE Nie ma jasnych, dobrych" czy w ogóle precyzyjnie określonych odpowiedzi. Osobom badanym pokazuje się jakieś wieloznaczne bodźce, jak plamy Atramentowe czy niejasne rysunki, z prośbą, aby opowiedziały, co na nich widzą. Zakłada się, że umożliwia to ludziom projekcję (dosłownie: rzutowanie) własnej osobowości na ich wypowiedzi. Treść wypowiedzi wyraża nie tylko sam bodziec, ale i osobowość człowieka opowiadającego, co ów bodziec przedstawia. Dwa najbardziej popularne testy projekcyjne to: - Test Plam Atramentowych Rorschacha; - Test Apercepcji Tematycznej Murraya.

112 112 TEMAT: Podstawy życia społecznego. Grupa społeczna

113 Podstawy życia społecznego Społeczeństwo nie składa się z pojedynczych jednostek, lecz zbiorowości i grup. Stanowią one podstawowe elementy organizacji życia społecznego. Żyjemy w rodzinie, pracujemy w zespole, bawimy się wśród innych ludzi. Ludzie, z którymi pozostajemy w pewnych relacjach odgrywają ogromną rolę w tworzeniu tego jacy jesteśmy i jak postrzegamy otaczający nas świat.

114 Członkostwo w małych grupach społecznych większość zwierząt żyje w grupach, wiele ludzkich działań również odbywa się w grupach liczących od trzech do pięciu członków, Podstawowe rodzaje grup: rodziny grupy przyjacielskie grupy pracownicze grupy spędzające razem czas wolny Inne grupy np. grupy terapeutyczne. 114

115 Cechy grupotwórcze wielość jednostek, podobieństwo cechy społecznie istotnej, świadomość wspólnoty i odrębności, kontakty i interakcje z podobnymi do siebie.

116 GRUPA SPOŁECZNA Grupa społeczna - zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz.

117 Grupotwórcze typy więzi wg P. Sztompki WIĘŹ OBIEKTYWNA poczucie wspólnoty wynikające z podobieństwa sytuacji życiowej: miejsca zamieszkania, zawodu, wieku itp. WIĘŹ SUBIEKTYWNA poczucie wspólnoty z członkami grupy, do której należymy. WIĘŹ BEHAWIORALNA podobne lub wspólne działania podejmowane przez członków grupy.

118 Grupa społeczna Grupa społeczna - zbiorowość ludzi, pomiędzy którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna. Przykłady grup społecznych: rodzina, naród, drużyna sportowa, krąg przyjaciół, kościół, partia polityczna.

119 Składniki więzi moralnej ZAUFANIE oczekiwanie korzystnych dla mnie działań partnerów interakcji czy stosunków społecznych. LOJALNOŚĆ zobowiązanie, aby nie nadużyć zaufania kogoś, kto obdarza mnie zaufaniem. SOLIDARNOŚĆ życzliwość, gotowość do współpracy, poparcia i niesienia pomocy wobec osób, które obejmujemy kategorią,,my : członków naszej grupy czy kategorii społecznej.

120 POZYCJA SPOŁECZNA W grupach jak i całym społeczeństwie ludzie zajmują określone pozycje społeczne i wykonują określone role społeczne. POZYCJA SPOŁECZNA (status)- wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób. Z zajmowaniem pozycji wiąże się szereg uprawnień i obowiązków. (mąż, żona, dziecko, pacjent, lekarz, policjant, kierowca, lekarz). 120

121 ROLA SPOŁECZNA ROLA SPOŁECZNA- wiąże się z zajmowaną pozycją społeczną - swoista pula oczekiwań społecznych, reguł właściwego dla danej pozycji postępowania (rola lekarza, matki, dziecka, trenera, biskupa). Pozycja i rola są ze sobą ściśle powiązane. Znając pozycję społeczną możemy ze znacznym prawdopodobieństwem przewidywać jak ktoś się zachowa, możemy bowiem liczyć, że będzie stosował się do reguł swojej roli (może to być zawodne, ludzie mogą pozorować pozycje społeczne) 121

122 Rola społeczna a pozycja Pozycja społeczna Jest pojęciem pozycyjnym umiejscawia osobę w strukturze społ. Pozycja się ma. Rola społeczna Dwa różne aspekty działań ze względu na pozycje oczekiwania i zachowania. Rolę się odgrywa lub wykonuje. 122

123 Pozycja i rola Pozycja matka, Rola: oczekiwania -normy społeczne uznawanie ważności dziecka i obowiązek zapewnienia dziecku wsparcia fizycznego, emocjonalnego, i materialnego, uprawnienie - otrzymanie laurki na dzień matki. zachowanie zaprowadzenie dziecka do szkoły. Rola- działania mające na celu odtworzenie oczekiwań przypisanych danej pozycji. 123

124 Motywacja do bycia w grupie Istnieją dwie podstawowe motywacje do łączenia się w grupy: wykonanie zadania, zagrać w grę itp., (wymiar zadaniowy) znalezienie zadowolenia z bycia w związku z innymi i nawiązywania stosunków. (wymiar towarzyski) 124

125 ODMIANY GRUP SPOŁECZNYCH Kryterium: stopień zorganizowania grupy Grupy formalne (zorganizowane) konglomerat powiązanych pozycji, uczestniczymy jako personel zajmujący określone pozycje, grupa trwa mimo wymiany personelu (np. urząd, firma). Grupy nieformalne brak formalnego określania pozycji, grupa nie zachowuje trwałości ponadjednostkowej (np. grupa przyjaciół).

126 Socjalizacja Proces, który decyduje o tym, że jednostka staje się członkiem społeczeństwa to socjalizacja. Socjalizacja - to proces nabywania przez jednostkę systemu wartości, norm oraz wzorów zachowań, obowiązujących w danej zbiorowości. Można ją określić jako wszechstronne i zwarte wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor. P. L. Berger, T. Luckmann, Społeczne tworzenie rzeczywistości, przekł. J. Niżnik, PIW 1983, s. 204.

127 Socjalizacja Ludzki sposób życia nie jest bezpośrednio dziedziczony naturalnie, lecz poprzez wpajanie dziecku kultury zbiorowości. Socjalizacja to proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze. 127

128 Odmiany socjalizacji Socjalizacja początkowa dokonuje się w rodzinie i innych grupach pierwotnych (rówieśniczych i sąsiedzkich); jednostka po raz pierwszy poznaje wzory, reguły, oczekiwania społeczne. Poznaje i przyswaja podstawy społecznego współżycia. Zyskuje świadomość współobecności innych. Socjalizacja permanentna proces wpajania coraz to nowych wzorów kulturowych, z którymi człowiek styka się nieustannie w toku całego życia (np. w szkole, w pracy, na emeryturze). 128

129 129 TEMAT: Teoria społecznego uczenia się

130 Uczenie się poprzez naśladowanie Albert Bandura (ur.1925) - psycholog kanadyjski. Twórca teorii społecznego uczenia się. Według Bandury uczenie się zachowań zachodzi nie tylko poprzez warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne, ale także poprzez obserwowanie zachowań innych ludzi. Ten sposób uczenia się można nazwać modelowaniem lub naśladowaniem. 130

131 UCZENIE SIĘ PRZEZ OBSERWACJĘ Uczenie się przez obserwację (nazywane także modelowaniem lub poznawczym uczeniem się) to nabywanie wiedzy w wyniku obserwacji zachowania innych ludzi. Uczenie się przez obserwację dotyczy także dowiadywania się o losach innych ludzi za pośrednictwem lektury, radia i telewizji.

132 Modelowanie W kategoriach koncepcji obserwacyjnego uczenia się osoba, której reakcje są naśladowane, jest modelem. Obserwacja zachowania modela wzmacnianego nagrodami lub uniknięciem kar prowadzi u obserwatorów do uczenia się zastępczego. Wzmacnianie nasila szansę pojawienia się danych zachowań nie tylko u modela, ale także i u obserwatorów. 132

133 Uczenie się poprzez naśladowanie Bandura kładzie nacisk na uczenie się poprzez obserwację i modelowanie. Rozwój moralny wg niego dokonuje się poprzez rozdział nagród i kar dokonywany przez dorosłych i rówieśników, którzy służą za modele akceptowalnego zachowania. Albert Bandura stworzył jedną z najbardziej znanych teorii agresji. Według niego zachowania agresywne kształtują się, gdy dziecko czuje przyzwolenie na zachowanie agresywne ze strony swoich opiekunów. 133

134 Cztery etapy uczenia się poprzez obserwowanie: Według Bandury uczenie się przez obserwowanie to proces czteroetapowy: osoba musi skierować uwagę na kluczowe elementy tego, czego ma się nauczyć, osoba musi zapamiętać dane zachowanie, osoba musi umieć powtórzyć dane zachowanie lub wykonać je, osoba musi mieć motywację i chcieć powtórzyć dane zachowanie.

135 135 TEMAT: Okres starości

136 136 Jakie są cechy typowe osób starszych?

137 Poznanie specyfiki wieku starczego w pracy opiekuna osób starszych Uświadomienie sobie psychologicznych zjawisk typowych dla okresu starczego jest niezbędne, aby lepiej zrozumieć osoby starsze i wykorzystać najbardziej efektywne sposoby porozumiewania się z podopiecznym. 137

138 Zjawiska psychologiczne typowe dla wieku starczego słabnięcie funkcji spostrzegania, zaburzenie systemu pamięci krótkotrwałej, większa podatność na bodźce rozpraszające, spowolnienie czasu reakcji, gorsze przyswajaniem sobie nowych treści, zmniejszona zdolność przystosowania się do zmian zachodzących w bliższym lub dalszym otoczeniu, pogorszenie funkcjonowania intelektualnego, stępienie emocjonalne. 138

139 Funkcjonowanie narządów zmysłów na podstawie badań amerykańskich: Słuch 26% osób, powyżej 65 r. ż. ma problemy ze słuchem, Wzrok - 93% osób powyżej 65 r. ż. używa szkieł korekcyjnych, Węch do 30% osób po 80 r. ż. ma trudności z rozpoznaniem substancji za pomocą węchu. Smak u ½- 2/3 osób po 70 r. ż. nie funkcjonują kubki smakowe, Dotyk u osób starszych wzrasta próg percepcji dotykowej. 139

140 Społeczne uwarunkowania wpływające na psychikę osoby starszej utrata dotychczasowych ról społecznych, pogorszenie sytuacji materialnej, związane z przerwaniem pracy zawodowej i przejściem na emeryturę, utrata współmałżonka, rodzeństwa, przyjaciół często skutkujące izolacją społeczną i psychiczną. Te wszystkie nieraz ciężkie stresy psychiczne powodują, że trzeba układać życie na nowo w okresie, gdy sił już coraz mniej. 140

141 Sfera emocjonalna osoby starszej Stąd też ludzie starsi, przygnębieni swym wiekiem kalendarzowym często popadają w depresję i pesymizm, wycofują się z działalności i z niechęcią odrzucają wszelkie sugerowane formy aktywności. Sytuacje nowe i inne zmiany w otoczeniu osoby starszej, w obliczu osłabionej zdolności adaptacyjnej, są postrzegane jako zagrożenie, co skutkuje stresem. 141

142 Choroba jako źródło stresu W sytuacji osoby starszej choroba stanowi nieustanne źródło stresu i może być traktowane jako: zagrożenie (życia, zdrowia), przeciążenie (np. ograniczenie możliwości chodzenia), zakłócenie (np. konieczna dieta), deprywacja, brak (np. leżenie w łóżku), źródło konfliktu (np. wykupienie leków czy zaspakajanie innych potrzeb). 142

143 Frustracja Starość jest dla wielu osób źródłem frustracji, która jest specyficzną odmianą stresu związaną z zablokowaniem możliwości realizacji dotychczasowych celów. Osoby starsze konfrontują się z szeregiem przeszkód, których dawniej nie spotkali np. osłabienie pamięci, wzroku, słuchu, zdanie na opiekę innych. Frustracja jest częstym efektem nie pogodzenia się z ograniczonymi możliwościami wieku starczego. 143

144 Reakcje na frustrację Reakcje osób starszych na frustrację w zależności od bodźców, które je wywołują, mogą być bardzo gwałtowne. Wyróżnia się następujące niewłaściwe reakcje: agresja regresja fiksacja ucieczka 144

145 Reakcje na frustrację agresja - polegająca na reagowaniu wybuchami złości, przejawia się w formie agresji fizycznej (np. atak na opiekuna) lub słownej (np. obrażanie opiekuna), regresja - będąca cofaniem się do typowych dla wcześniejszych okresów rozwojowych form zachowania (np. dziecinne tupanie podopiecznej jako reakcja na odmowę opiekuna pójścia z nią na spacer), 145

146 Reakcje na frustrację fiksacja - polega na uporczywym wykonywaniu tych samych czynności, mimo że nie przynoszą one żadnego rezultatu (np. ciągłe przyciskanie guzika w pilocie od telewizora, który nie działa), ucieczka - w sensie psychicznym (np. w marzenia, we wspomnienia) lub w sensie fizycznym (np. z ośrodka, w skrajnym przypadku - samobójstwo). 146

147 Reakcje na frustrację Wymienione reakcje na frustrację nie prowadzą do rozwiązania sytuacji, jedynie zmniejszają stan napięcia nerwowego (stresu). Wspomniane zachowania mogą niekorzystnie wpływać na relacje między opiekunem a podopiecznym. 147

148 Lęki u osób starszych Często osobom starszym towarzyszy lęk wynikający z: dolegliwości i ich interpretacji, postępującego osłabienia możliwości organizmu, zagrożenia niezależności i samowystarczalności oraz już nie tak odległej perspektywy utraty życia. Lęki, mniej lub bardziej uzasadnione, przyczyniają się do wycofania osoby starszej z różnych dziedzin życia. 148

149 Dziwactwa starcze Konsekwencją przemian występujących w organizmie i psychice osoby starszej są często tzw. dziwactwa starcze takie jak: nieufność i podejrzliwość związane ze zmniejszoną zdolnością przystosowania się do zmian oraz lękiem przed nowymi sytuacjami i osobami, zbieractwo gromadzenie różnych przedmiotów, często bezwartościowych, nastawienie hipochondryczne myślenie o dolegliwościach, ich wyolbrzymianie i upatrywanie w nich objawów śmiertelnej choroby; 149

150 Dziwactwa starcze cd. nastawienie euforyczne przeciwne do poprzedniego, ukrywanie dolegliwości; życie przeszłością często u ludzi, dla których starość jawi się jako okres ciemny, trudny, smutny; przeszłość jest dla nich miejscem sukcesów i szczęścia, gdzie wszystko było lepsze, piękniejsze, dlatego często się do niej uciekają fantazjując i zmyślając. 150

151 Zmiany w strukturze potrzeb U osób starszych i chorych zauważa się zmiany w strukturze potrzeb. Szczególnie istotne stają się potrzeby niższego rzędu (potrzeby bezpieczeństwa, fizjologiczne), choć z pewnymi wyjątkami. Następuje wzrost znaczenia potrzeb bezpieczeństwa, co przejawia się w unikaniu nowych sytuacji i niechęci wobec zmian. Poczucie bezpieczeństwa jest związane z zaspokojeniem potrzeby przynależności i miłości - nasila się potrzeba kontaktu z osobami bliskimi (dziećmi i wnukami), co wpływa bezpośrednio na stan zdrowia fizycznego i psychicznego podopiecznego. 151

152 Zmiany w strukturze potrzeb W sytuacji choroby osoby starszej na plan pierwszy wysuwają się potrzeby fizjologiczne (np. wydalanie, ulżenie w bólu). Niesłychanie ważne jest zaspokojenie potrzeb: szacunku, poszanowania godności i intymności oraz decydowania o sobie i własnym życiu (samostanowienia). Zazwyczaj słabną potrzeby seksualne, co jest związane ze zmniejszonym wydzielaniem się hormonów płciowych. 152

153 Postawy podopiecznego względem rzeczywistości W relacjach między opiekunem a podopiecznym istotną rolę odgrywają postawy podopiecznego i opiekuna. Postawa osoby starszej względem innych osób, w tym opiekuna, zależy od jej indywidualnych doświadczeń i całej sytuacji życiowej konkretnej osoby. Jednakże amerykańska psycholog Suzanne Reichard wyróżniła pięć najczęściej spotykanych psychologicznych postaw u ludzi starszych. 153

154 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): a) postawa konstruktywna dotyczy człowieka, który: przez całe życie był pogodny, zadowolony i wesoły i na starość te cechy zachowuje; jest pozytywnie nastawiony do życia, z którego się cieszy; godzi się również ze śmiercią, która go nie przeraża; jest aktywny, stara się pomagać innym; z emerytury stara się korzystać szukając rozrywek i kontaktu z ludźmi. 154

155 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): a) postawa konstruktywna dotyczy człowieka, który: przez całe życie był pogodny, zadowolony i wesoły i na starość te cechy zachowuje; jest pozytywnie nastawiony do życia, z którego się cieszy; godzi się również ze śmiercią, która go nie przeraża; jest aktywny, stara się pomagać innym; z emerytury stara się korzystać szukając rozrywek i kontaktu z ludźmi. 155

156 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): b) postawa zależna - występuje u ludzi, którzy: przez całe życie byli nieufni, słabi, ulegli i bierni; starzejąc się poszukują pomocy, oparcia i akceptacji, a nie otrzymując tego, czują się nieszczęśliwi i pokrzywdzeni. 156

157 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): c) postawa obronna to typ emerytów opancerzonych : nie chcą oni zbliżenia ani pomocy od innych; trzymają się sztywno, z daleka nie ujawniając swych uczuć; starości nienawidzą i nie chcą rezygnować z pracy i aktywności. 157

158 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): d) postawa wrogości do świata to typ osób starszych: oskarżający otoczenie i społeczeństwo, które ponosi winę za wszystkie ich porażki i niepowodzenia, są podejrzliwi, agresywni, nie ufają nikomu i nie chcą być zależni, a mając wstręt do starości i zależności kurczowo, trzymają się pracy. 158

159 Najczęściej spotykane postawy osób starszych (S. Reichard): e) postawa wrogości do siebie: ludzie bierni, bez zainteresowań i bez inicjatywy, skłonni do depresji, czują się samotni i niepotrzebni, życie swoje uważają za nieudane, śmierci myślą jako o wybawieniu z nieszczęśliwego życia. 159

160 Ocena własnego życia Postawa osoby starszej często wynika z oceny własnej przeszłości. Erik Erikson wskazywał, że niezwykle istotną potrzebą okresu starości jest posiadanie poczucia spełnienia, które powinno wynikać z pogłębionej refleksji nad przeszłością. Ważne jest aby osoba potrafiła spojrzeć wstecz na swoje życie z godnością, satysfakcją i poczuciem osobistego spełnienia. W przeciwnym razie może się pojawić poczucie rozpaczy i rozgoryczenia jako efekt postrzegania minionych lat jako serii rozczarowań, błędów i porażek. 160