TWORZENIE I PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO

Transkrypt

1 TWORZENIE I PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO 1. RACHUNKI NARODOWE Produkca globala przedsiębiorstwa - wartość produkci wytworzoe w daym okresie (p. roku) w przedsiębiorstwie, przy czym:. produkca globala = zużycie pośredie (wartość przeiesioa) + wartość dodaa Produkt globaly gospodarki arodowe est agregatem, rówa się sumie produkci globalych poszczególych działów gospodarki arodowe. Produkca globala każdego z działów rówa się sumie produkci globalych wchodzących w ego skład gałęzi, zaś produkca globala każde z gałęzi rówa się sumie produkci globalych wchodzących w e skład przedsiębiorstw. Tak więc, produkt globaly gospodarki est rówy sumie produkci globalych wszystkich przedsiębiorstw działaących w gospodarce arodowe. Na wartość produkci globale składa się wartość zużycia pośrediego i wartość produkci dodae. Zużycie pośredie - wartość akładów rzeczowych a cele bieżące produkci (tych akładów, które ulegaą całkowitemu zużyciu w procesie produkci), a więc surowców, eergii, materiałów, półfabrykatów Wartość dodaa - staowi różicę między wartością produkci globale a wartością zużycia pośrediego. Obemue wyagrodzeia oraz adwyżkę ekoomiczą (odpowiedio wraz z amortyzacą lub bez): wartość dodaa brutto - wraz z amortyzacą wartość dodaa etto - bez amortyzaci Produkt kraowy brutto est rówież agregatem, rówa się sumie wartości dodaych brutto wszystkich przedsiębiorstw działaących w gospodarce arodowe. Uwaga: Kategoria PKB pozwala uikąć dublowaia w aliczaiu zużycia pośrediego w gospodarce arodowe.

2 Rozróżieie: dobra fiale dobra pośredie Dobra fiale - dobra sprzedawae ostateczym odbiorcom. Są to: dobra iwestycye, dobra kosumpcye, dobra przezaczoe a eksport, dobra przezaczoe a przyrost zapasów i rezerw. Dobra pośredie - dobra sprzedawae iym przedsiębiorstwom, które zużywaą e w procesie produkci w celu wytworzeia iych dóbr (pośredich lub fialych). Są to: surowce, eergia, materiały, półprodukty. 2. PRZEPŁYWY MIĘDZYGAŁĘZIOWE Model przepływów międzygałęziowych, zay rówież pod azwą modelu Iput- Output lub modelu Leotiefa Wassily Leotief: Struktura gospodarki arodowe Nagroda Nobla (1973) Model te wykorzystyway est do badań ad strukturą gospodarki arodowe. Przedmiotem aalizy są powiązaia techologicze w gospodarce. Podstawowe założeie modelu Leotiefa: gałąź wytwarza ede homogeiczy produkt stosuąc edą techologię produkci produkt gałąź techologia Numer gałęzi Produkca globala gałęzi Schemat tablicy przepływów międzygałęziowych Leotiefa Przepływy międzygałęziowe umer gałęzi Produkca fiala (końcowa) 1 X 1 X 11 X X 1... X 1 Y 1 2 X 2 X 21 X X 2... X 2 Y i X i X i1 X i2... X i... X i Y i X X 1 X 2... X... X Y

3 Aaliza w wierszu: gałęzi dokąd? - kieruki rozdyspoowaia produkci dae Aaliza w kolumie: skąd? - techologia produkci stosowaa w dae gałęzi (struktura kosztów materiałowych), akie surowce i półprodukty oraz w akie ilości są zużywae w procesie produkci, skąd (z akich gałęzi) pochodzą wykorzystywae w produkci materiały? Bilas przepływów międzygałęziowych (w wierszach): X = X + Y, i = 1,..., i = 1 i i gdzie: X = a X + Y, i = 1,..., i = 1 i i współczyik a i ozacza edostkowy akład produktów i a produkcę gałęzi (zużycie produktów i iezbęde do wytworzeia edostki produkci w gałęzi ). W zapisie macierzowym: X = A X + Y X 1 X 2... X = a11 a21... a1 a a a a1 a 2... a X 1 X 2... X + Y1 Y2... Y gdzie: A = [ a i ] - macierz współczyików techiczo-ekoomiczych (macierz współczyików Iput-Output); X, Y - wektory produkci globale i fiale.

4 3. ZALEŻNOŚCI MIĘDZY PRODUKCJĄ GLOBALNĄ, FINALNĄ I DODANĄ Numer gałęzi Bilas gospodarki arodowe Razem Produkca fiala Przepływy międzyg. zużycie Prod. umer gałęzi Kos. Iw. pośred. fiala C I Z Y Prod. Globala X 1 X 11 X X 1 Z 1 C 1 I 1 Y 1 X 1 2 X 21 X X 2 Z 2 C 2 I 2 Y 2 X X 1 X 2... X Z C I Y X Razem koszty materiałowe M 1 M 2... M M=Z C I Y=C+I X Koszty osobowe W 1 W 2... W W Nadwyżka brutto N 1 N 2... N N Wartość dodaa D 1 D 2... D D=W+N D=Y = Prod. globala X 1 X 2... X X = X Aaliza tablicy przepływów międzygałęziowych w kolumie ( ): produkca globala gałęzi = koszty materiałowe gałęzi + produkca dodaa gałęzi: X = M + D = X i + D = 1,..., i= 1 produkca dodaa gałęzi = produkca globala gałęzi - koszty materiałowe gałęzi: D = X M = X X i = 1,..., Aaliza tablicy przepływów międzygałęziowych w wierszu ( i ): i= 1 produkca globala gałęzi = zużycie produktów te gałęzi a bieżące cele produkcye w całe gospodarce + produkca fiala gałęzi:

5 X i = Z i + Yi = X i + Yi i = 1,..., = 1 produkca fiala gałęzi = produkca globala gałęzi - zużycie produktów te gałęzi a bieżące cele produkcye w całe gospodarce: Y = X Z = X X i = 1,..., i i i i i = 1 Obliczamy sumę produkci dodaych w poszczególych gałęziach (w całe gospodarce): D = D = X X = 1 = 1 = 1 i= 1 Obliczamy sumę produkci fialych poszczególych gałęzi (w całe gospodarce): Y = Y = X X i i i= 1 i= 1 i= 1 = 1 i i Tak więc: D = Y Wiosek: Produkca fiala i dodaa: a poziomie gałęzi - różią się a poziomie całe gospodarki arodowe - są sobie rówe Na poziomie agregatów całe gospodarki arodowe spełioe są dwa waruki: produkca globala = zużycie pośredie + produkca dodaa produkca globala = zużycie pośredie + produkca fiala

6 4. RUCH OKRĘŻNY. PIERWOTNY, WTÓRNY I OSTATECZNY PODZIAŁ DOCHODU NARODOWEGO. Ruch okręży w warukach uproszczoych: gospodarka zamkięta (ie uwzględiamy wymiay z zagraicą) w rozważaiach ie uwzględiamy roli państwa Wydatki gospodarstw domowych a dobra i usługi Dobra i usługi dla gospodarstw domowych Wydatki a iwestyce Dobra kapitałowe dla I przedsiębiorstw Przedsiębiorstwa Oszczędości S Gospodarstwa domowe Usługi czyików produkci Dochody czyików produkci strumieie rzeczowe strumieie pieięże Trzy sposoby pomiaru produktu kraowego brutto (Y): z puktu widzeia podaży (wartość wytworzoe produkci dóbr i usług) z puktu widzeia dochodów (dochody czyików produkci reprezetuące wartość dostarczoych przez ie usług) z puktu widzeia popytu (wartość wydatków a dobra i usługi)

7 Z puktu widzeia aalizy dochodów: Y = C + S Z puktu widzeia aalizy wydatków: Y = C + I Tak więc: S = I (dotyczy wielkości ex post, a ie ex ate) gdzie: C - kosumpca, S - oszczędości, I - iwestyce Uwzględieie państwa w ruchu okrężym I C + I + G C G T e C + I + G - T e S Gospodarstwa domowe Państwo Przedsiębiorstwa Y + B - T d B T d Y Z puktu widzeia aalizy dochodów: Z puktu widzeia aalizy wydatków: Y + B - T d = C + S Y = C + I + G - T e

8 gdzie: T e - podatki pośredie, T d - podatki bezpośredie, B - trasfery, G - pozostałe wydatki budżetu państwa (a działalość sektora publiczego) Tak więc: Y = C + S - B + T d = C + I + G - T e I + G + B = S + T e + T d suma dopływów = suma wypływów ( I - S ) + [ ( G + B ) - ( T e + T d ) ] = 0 G + B T e + T d - wydatki budżetu państwa, - przychody budżetu państwa, ( G + B ) - ( T e + T d ) - deficyt budżetowy państwa Uwzględieie hadlu zagraiczego w ruchu okrężym Z puktu widzeia aalizy dochodów: Z puktu widzeia aalizy wydatków: Y + B - T d = C + S Y = C + I + G + ( Ex - Im ) - T e Poieważ eksport est dodatkowym składikiem popytu oraz poieważ powiiśmy uwzględiać tylko popyt kosumpcyy, iwestycyy i popyt państwa a dobra wytworzoe w krau: Y = C kr + I h + G h + Ex - T e = = ( C - C im ) + ( I - I im ) + ( G - G im ) + Ex - T e = C + I + G + ( Ex - Im ) - T e gdzie: Ex - eksport Im - import ( Ex - Im ) - saldo hadlu zagraiczego (eksport etto)

9 Tak więc eksport est dopływem, a import odpływem z ruchu okrężego wydatków. Y = C + S - B + T d = C + I + G + ( Ex - Im ) - T e I + G + B + Ex = S + T e + T d + Imp suma dopływów = suma wypływów Całkowite odpływy są rówe całkowitym dopływom do obiegu pieiężego w gospodarce. ( I - S ) + [ ( G + B ) - ( T e + T d ) ] + ( Ex - Im ) = 0 system aczyń połączoych 5. RÓŻNE KATEGORIE PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO dochód etto z włas. zagr. podatki pośredie Ex - Im amortyzaca G I C PKB produkt kraowy brutto w ceach rykowych PNB produkt arodowy brutto w ceach rykowych PNB produkt arodowy brutto w ceach czyików produkci PNN produkt arodowy etto w ceach czyików produkci DN dochód arodowy dochody z czyszów zyski dochody z pracy a wł. rachuek płace Dochód arodowy = łączym dochodom czyików produkci. Są to: dochody z tytułu czyszów (Doch 1) zyski (Doch 2) dochody z pracy a własy rachuek (Doch 3) wyagrodzeia (Doch 4)

10 Dochód arodowy = produkt arodowy etto w ceach czyików produkci DN liczoy od stroy dochodów i od stroy wydatków powiie dać te same wyiki. dochód arodowy liczoy od stroy dochodów DN = Doch 1 + Doch 2 + Doch 3 + Doch 4 = = PNN (c.czy.prod.) = = PNB(c.czy.prod.) - amortyzaca = = PNB (c.ryk.) - podatki pośredie - amortyzaca = = PKB (c.ryk.) + dochód etto z tytułu własości za graicą - podatki pośredie - amortyzaca = = C + I + G + ( Ex - Im ) + dochód etto z tytułu własości za graicą - podatki pośredie - amortyzaca dochód arodowy liczoy od stroy wydatków PKB ( produkt kraowy brutto) - est miarą produkci wytworzoe przez czyiki wytwórcze zlokalizowae a terytorium daego krau, iezależie od tego, kto est ich właścicielem PNB ( produkt arodowy brutto) - est miarą produkci wytworzoe przez czyiki wytwórcze będące własością obywateli daego krau, iezależie od tego, a czyim terytorium są zlokalizowae Obie kategorie (PKB i PNB) są mierikami produkci dodae (czyste). Odzwierciedlaą wartość owo wytworzoych dóbr i usług w gospodarce arodowe, wartość produkci globale po odliczeiu zużycia pośrediego a e wytworzeie. PNB = PKB + dochód etto z tytułu własości za graicą PKB aczęście umoway est w ceach rykowych: PKB (popyt globaly) = C + I + G + (Ex - Im)

11 6. ZNACZENIE I WYKORZYSTANIE RACHUNKÓW NARODOWYCH Rachuki arodowe służą między iymi do: prowadzeia polityki ekoomicze państwa; iezbęde są iformace a temat stau gospodarki daego krau i e dyamiki, w tym: wielkość i struktura PKB aaliza wzrostu gospodarczego ( PKB realy lub PNB realy) porówań międzyarodowych dotyczących przecięte stopy życiowe w poszczególych kraach (PNB per capita) Makamety kategorii dochodu arodowego ako mierika dobrobytu społeczego Dochód arodowy ie uwzględia między iymi: efektów zewętrzych (ie będących przedmiotem trasakci rykowych), p. usług wykoywaych ieodpłatie, (paradoks gospodyi domowe), degradaci środowiska aturalego iektórych aspektów dobrobytu takich, ak p. czas woly szare strefy Wady typowe dla mierika o charakterze agregatu, p. ie uwzględia ierówomierości w podziale dochodu arodowego, ie wartościue ego poszczególych składików - edakowo traktue produkcę broi, alkoholu, ak i produkcę leków, żywości. 7. DOCHÓD NARODOWY W UJĘCIU NOMINALNYM I REALNYM. DEFLATOR DOCHODU NARODOWEGO. PKB w uęciu omialym - PKB w ceach bieżących PKB w uęciu realym - PKB w ceach stałych z roku bazowego

12 Deflator PKB - stosuek PKB w uęciu omialym do PKB w uęciu realym, wyrażoy w postaci wskaźika: deflator PKB = PKB PKB omialy realy 100% Deflator PKB est więc przeciętym wskaźikiem ce wszystkich dóbr wchodzących w skład PKB Uwaga: mierikiem iflaci ie est deflator PKB, lecz rocza stopa wzrostu ce kosumpcyych, wyrażoa w procetach: stopa iflaci w roku t = CPIt CPI CPI t 1 t 1 100% gdzie: CPI t - wskaźik ce kosumpcyych w roku t 8. Rachuki arodowe - podstawowe dae statystycze dla Polski (materiały dodatkowe) 9. Porówaie PNB per capita w różych kraach świata (materiały dodatkowe)

13 ZADANIA, PRZYKŁADY Zadaie 1 Pewa gospodarka składa się z czterech gałęzi. Oto tablica przepływów międzygałęziowych w te gospodarce: Gałąź Maąc daą produkcę globalą, oblicz produkcę końcową i produkcę dodaą w poszczególych gałęziach: gałąź 1 gałąź 2 gałąź 3 gałąź 4 Produkca globala Produkca końcowa Produkca dodaa razem gospodarka arodowa Oblicz produkcę globalą, zużycie pośredie, produkcę końcową i dodaą w całe gospodarce arodowe. Wpisz wyiki do poiższe tabeli. Produkca globala Zużycie pośredie Produkca końcowa Produkca dodaa

14 Zadaie 2 Dochód arodowy omialy w 1990r. wyosił 2000 edostek pieiężych, a w 2000r edostek pieiężych. O ile (procetowo) wzrosły cey, eśli dochód realy wzrósł w tym czasie do wysokości 2500 edostek pieiężych? Zadaie 3 Dochód arodowy w ceach bieżących wyiósł w 2000r. 100 edostek pieiężych i do 2002r. wzrósł realie o 10%. Ile wyosił realy (w ceach stałych 2000r.), a ile omialy dochód arodowy w 2002r., eśli deflator dochodu arodowego wyosił 120%? Zadaie 4 Produkt kraowy brutto Wielkie Brytaii, liczoy w ceach rykowych z 1985r., wyiósł ml w 1987r. i ml w 1988r. Liczoy w bieżących ceach rykowych wyiósł ml w 1985r., ml w 1986r. i ml w 1988r. Deflator PKB wyiósł 103,5 w 1986r. i 108,5 w 1987r. Oblicz rocze stopy wzrostu realego i omialego PKB oraz rocze wskaźiki ce dla lat (rok poprzedi=100). Zadaie 5 Które z powyższych tożsamości są prawdziwe, a które fałszywe: a) I + G + ( Ex - Im ) = S + T b) I + S + G - T = ( Ex - Im ) c) T = I + G +( Ex - Im ) - S d) G + Ex = S+ T - I + Im gdzie: I iwestyce, C kosumpca, G - wydatki budżetowe państwa a zakup produktów i usług, Ex eksport, Im import, T - podatki T = Te + Td B - trasfery budżetowe T - podatki etto T = T - B

15 Zadaie 6 Poiższe zestawieie zawiera dae ilustruące sytuacę gospodarcza pewego krau w dwóch koleych latach: Rok Ludość Dochód arodowy Wskaźik ce 1 10,0 ml 500 ml ,5 ml 550 ml 110 Które stwierdzeie prawidłowo wyraża zmiay przedstawioe w zestawieiu? a) Realy dochód arodowy obiżył się. b) Realy dochód arodowy wzrósł. c) Realy dochód arodowy per capita obiżył się. d) Realy dochód arodowy a edego mieszkańca pozostał ie zmieioy. e) Realy dochód arodowy per capita wzrósł. Zadaie 7 Poiższe zestawieie zawiera dae o wydatkach kraowych i dochodzie arodowym pewego krau w trzech koleych latach: Pozyce Rok 1 Rok 2 Rok 3 Dochód arodowy Wydatki państwa Wydatki prywate a spożycie Iwestyce Saldo hadlu zagraiczego W pewym okresie w gospodarce wystąpił deficyt hadlu zagraiczego W którym? Wskaż prawidłową odpowiedź. a) w roku 1, 2 i 3 b) w roku 1 i 2 c) w roku 2 i 3 d) tylko w roku 1

16 Zadaie 8 Przymimy, że powierzchia koła przedstawia PKB, a części ozaczaą odpowiedio: I - dobra i usługi iwestycye Ex - dobra i usługi eksportowae G - dobra i usługi abywae przez państwo? I G Ex Co przedstawia ie ozaczoa część koła? Wskaż prawidłową odpowiedź. a) spożycie prywate dóbr i usług b) spożycie prywate mius import c) spożycie prywate mius amortyzaca Zadaie 9 Poiższe zestawieie zawiera wybrae dae z rachuków arodowych Wielkie Brytaii w 1988r. Dae podae są w mld. Oblicz: a) PKB w ceach rykowych b) PNN w ceach rykowych c) PNN w ceach czyików produkci d) PKB w ceach czyików produkci e) dochód arodowy PNB w ceach rykowych 469,6 Podatki od towarów i usług 75,0 Amortyzaca 54,8 Dochody etto z własości za graicą 5,6 Subsydia państwowe (dotace) do produktów 5,9