Metodyka oceny efektywności ekonomicznej wprowadzenia autobusów z napędem elektrycznym w transporcie publicznym

Transkrypt

1 JANECKI Ryszar KAROŃ Grzegorz 2 SIERPIŃSKI Grzegorz 3 KRAWIEC Stanisław 4 MARKUSIK Sylwester 5 Politechnika Śląska, Wyział Transportu Metoyka oceny efektywności ekonomicznej wprowazenia autobusów z napęem elektrycznym w transporcie publicznym WSTĘP Utrzymanie miast i aglomeracji oraz regionów na ścieżce trwałego i zrównoważonego rozwoju, ponoszenie ich atrakcyjności i konkurencyjności, wymaga rozwiązywania wielu problemów, w tym także związanych z funkcjonowaniem transportu na tych obszarach [, s ]. Jenym z tego rozaju zaganień jest racjonalne pogozenie coraz większej mobilności luzi [2, s ], [3, s ], [4, s ] a także potrzeb gospoarki w zakresie przewozu towarów z przewiywaną malejącą ostępnością zasobów energii nieonawialnej oraz ograniczeniami w oniesieniu o śroowiska naturalnego. Akcentuje te problemy wspólna polityka transportowa Unii Europejskiej efiniując raykalne wymagania energetyczno-śroowiskowe, m. in. ograniczenie emisji gazów cieplarnianych w transporcie o 2050 roku o 60% w porównaniu o stanu z 990 roku, eliminację z miast o 2050 roku samochoów o napęzie konwencjonalnym, osiągnięcie zasaniczo wolnej o emisji CO2 logistyki w użych miastach o 2030 roku [5, s. 9-0]. Przejście na barziej ekologiczny i energooszczęny transport miejski bęzie możliwe zięki promowaniu zastosowania i wprowazaniu o eksploatacji ekologicznie czystych i energooszczęnych śroków transportu, w tym autobusów obsługujących publiczny transport zbiorowy. Mogą to być zarówno pojazy wyposażone w stale moyfikowane konwencjonalne silniki spalinowe (np. pojazy z silnikami wykorzystującymi alternatywne paliwa), jak i pojazy korzystające z innowacyjnych technologii napęu, o których należą silniki elektryczne [6, s. 4-5, - 4]. W tak rysującym się obecnie i przyszłościowo kontekście, wskazane są ziałania mające na celu wrożenie w publicznym transporcie miejskim taboru autobusowego zasilanego z baterii akumulatorów. Zastosowanie tej technologii przyczyni się o reukcji emisji zanieczyszczeń oraz ograniczenia hałasu, czego efektem bęzie poprawa warunków życia mieszkańców miast eksploatujących elektryczny tabor autobusowy. Obecny stan rozwiązań powouje, że w procesie obowej eksploatacji autobusów elektrycznych konieczne jest łaowanie bąź wymiana baterii napęowej. Czynność ta jest niezbęna bowiem warunkuje zrealizowanie, wymaganej w związku z obsługą anej linii komunikacyjnej, pracy eksploatacyjnej. Polskie miasta bęąc na początku zmian struktury eksploatowanego taboru autobusowego oczekują wsparcia zarówno finansowego, ale także w zakresie know-how tego rozaju przesięwzięć. Nawiązaniem o przestawionych przesłanek jest pojęta w 202 roku realizacja w ramach programu ERA-NET Electromobility+ (EN+) mięzynaroowego projektu CACTUS na temat Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Wyział Ekonomii; Katera Transportu; Katowice; ul. Maja 50. Tel: , ryszar.janecki@ue.katowice.pl Politechnika Śląska w Gliwicach, Wyział Transportu; Katowice; ul. Krasińskiego 8. Tel.: , grzegorz.karon@polsl.pl Politechnika Śląska w Gliwicach, Wyział Transportu; Katowice; ul. Krasińskiego 8. Tel.: , grzegorz.sierpinski@polsl.pl Politechnika Śląska w Gliwicach, Wyział Transportu; Katowice; ul. Krasińskiego 8. Tel.: , stanislaw.krawiec@polsl.pl Politechnika Śląska w Gliwicach, Wyział Transportu; Katowice; ul. Krasińskiego 8. Tel.: , sylwester.markusik@polsl.pl Logistyka 3/

2 Moels an Methos for the Evaluation an the Optimal Application of Battery Charging an Switching Technologies for Electric Buses. Wykonawcami opracowania są wa ośroki naukowobaawcze z Niemiec: Institut für Automation un Kommunikation e.v. (IFAK) w Mageburgu i Fraunhofer-Institut für Materialfluss un Logistik w Dortmunzie oraz Wyział Transportu Politechniki Śląskiej w Katowicach, który reprezentują autorzy artykułu. Zasaniczym celem projektu jest opracowanie metoy obliczania efektywności proponowanych rozwiązań techniczno-eksploatacyjnych w zakresie wprowazania o eksploatacji w miejskim transporcie zbiorowym autobusów z napęem elektrycznym. Dla umożliwienia operatorom i przewoźnikom poejmowania optymalnych ecyzji, skonstruowano wykorzystujące zaprojektowaną metoę, narzęzie w postaci pakietu oprogramowania. Biorąc po uwagę kryterium funkcjonalne, w metozie wyróżnia się moele eksploatacyjno-techniczne, których ważnym i przyatnym uzupełnieniem są przygotowane w projekcie instrumenty oceny proponowanych wariantów techniczno-eksploatacyjnych w wóch obszarach: ekologicznym (koszty związane z oziaływaniem na śroowisko naturalne w tym m.in. koszty recyklingu baterii i koszty zewnętrzne przeniesienia emisji o miejsca proukcji energii) i mikroekonomicznym. Użytkownikami zbuowanego instrumentarium mogą być również proucenci taboru oraz proucenci infrastruktury o łaowania baterii napęowych. W prezentowanym artykule przestawiono moel oceny efektywności ekonomicznej zastosowania autobusów elektrycznych w publicznym transporcie miejskim, bęący przemiotem prac zespołu autorów niniejszego artykułu w ramach projektu ERA-NET Electromobility+ CACTUS.. MODEL EKONOMICZNY JAKO SKŁADNIK INSTRUMENTARIUM DECYZYJNEGO Dla właściwego przebiegu procesu eksploatacji autobusów elektrycznych w systemach publicznego transportu zbiorowego, konieczne jest rozwiązanie kilku zasaniczych problemów. Trzy z nich o charakterze techniczno-eksploatacyjnym są następujące: obór tras o obsługi autobusami elektrycznymi, tak aby można było sprawnie realizować obowiązujący rozkła jazy, który powinien stanowić punkt oniesienia la wszystkich rozwiązywanych problemów. Osiągnięcie zaawalających rezultatów z punktu wizenia pasażera, organizatora transportu publicznego i operatorów wymaga rozstrzygnięć w kwestiach związanych: ze strukturą floty (liczba autobusów poszczególnych rozajów: napę konwencjonalny, hybryowy, flota mieszana lub złożona tylko z autobusów elektrycznych), z utrzymaniem istniejącego ukłau tras i linii publicznego transportu zbiorowego oraz rozkłau jazy lub okonaniem zmian wynikających ze struktury użytkowanej floty autobusów, ustalenie optymalnej lokalizacji punktów łaowania baterii przy założeniu realizacji zaanego planu operacyjnego (ukłau tras i linii oraz rozkłau jazy) a także przy uwzglęnieniu procesu rozłaowania baterii w funkcji: czasu jazy, planu i profilu tras komunikacyjnych, warunków jazy, w tym m. in. liczby zatrzymań i ruszań spowoowanych zatorami lub sygnalizacją świetlną, zapotrzebowania na energię urzązeń pokłaowych (szczególnie system ogrzewania i klimatyzacji), wyboru optymalnej strategii zaopatrywania autobusów w energię, co wymaga rozstrzygnięcia kwestii otyczących łaowania baterii lub ich wymiany przy założeniu realizacji zaanego planu operacyjnego i zefiniowanego uprzenio procesu rozłaowania baterii. Narzęziem pozwalającym na konstruowanie możliwych wariantów rozwiązań technicznoeksploatacyjnych są w opracowanej metozie moele transportowy i techniczny. Proponowane warianty powinny polegać ocenie po kątem wpływu na śroowisko naturalne, a także należy określić ich efektywność ekonomiczną. W tym przypaku narzęziami są moele ekologiczny i ekonomiczny. Na rysunku. przestawiono strukturę opracowanego instrumentu wspierającego 596 Logistyka 3/205

3 proces kształtowania systemu przewozowego w publicznym transporcie miejskim, wykorzystującego autobusy zasilane z baterii akumulatorów. INSTRUMENTARIUM MODEL TRANSPORTOWY MODEL TECHNICZNY UŻYTKOWNICY MODEL EKOLOGICZNY MODEL EKONOMICZNY Rys.. Struktura instrumentu wspierającego proces kształtowania systemu przewozowego w publicznym transporcie miejskim, wykorzystującego autobusy elektryczne Źróło: opracowanie własne Moel ekonomiczny i metoa oparta na tym moelu, bęący przemiotem alszych rozważań są szczególnie przyatne. Wskazują bowiem na relację pomięzy nakłaami i generowanymi przez nie efektami zastosowania w eksploatacji napęu elektrycznego w autobusach publicznego transportu zbiorowego. 2. WYBÓR METODY EWALUACJI PROJEKTU CACTUS W tej części artykułu przestawiono główne wyznaczniki metoy ewaluacji prezentowanego projektu. Na początek omówiono te z nich, które charakteryzują ogólny wymiar zaganienia. Projekt CACTUS. Moels an Methos for the Evaluation an the Optimal Application of Battery Charging an Switching Technologies for Electric Buses poprzez swoją alokację, mający na celu szeroko rozumianą poprawę warunków życia mieszkańców miast, w których przewozy w publicznym transporcie miejskim bęą obsługiwane przez autobusy elektryczne, wymaga oceny o charakterze społeczno-ekonomicznym, stanowiącej w tym przypaku jeen z kluczowych etapów w procesie wartościowania i wyboru najkorzystniejszych rozwiązań [7, s. 27]. Ocena projektu powinna być oceną ex-ante. Przemawiają za tym takie czynniki jak [8, s. 58]: wykreowanie postawy informacyjnej w procesie poejmowania ecyzji, zawierającej kluczowe wskaźniki ewaluacji, które powinny być brane po uwagę przy wyborze wariantu rozwiązania, zapewnienie komunikacji pomięzy uczestnikami procesu ecyzyjnego, w tym z beneficjentami wybranego rozwiązania. Ocena ex-ante, z reguły mająca wymiar finansowy, weług D. Looka powinna posługiwać się określonymi zasaami i zawierać następujące komponenty [9, s ]: charakterystyki wyników projektu ujęte w jenoznacznych kwantyfikowalnych wartościach, nakłay całkowite związane z realizacją projektu oraz koszty jego poszczególnych prouktów, oczekiwany termin uostępnienia wszystkich efektów projektu, prognoza kosztów operacyjnych i utrzymania onoszących się o projektu, wartość likwiacyjna projektu, ługość ekonomicznej żywotności prouktów projektu, prognoza kosztów finansowania projektu (stopy procentowe kreytu, wielkość inflacji), wielkości fiskalne (poatki, subsyia), harmonogram umożliwiający uporząkowanie kosztów i korzyści w formie cash flow, harmonogram przepływów pieniężnych netto. Do przestawionych ogólnych założeń ewaluacyjnych projektów sektora publicznego, nawiązują w Polsce wytyczne zawarte w Niebieskich Księgach poręcznikach otyczących różnych obszarów Logistyka 3/

4 ziałalności transportowej, w tym transportu publicznego. Zaprezentowano w nich metoę przeprowazenia analizy kosztów i korzyści (AKK) la planowanych projektów inwestycyjnych, aplikujących o śroki finansowe z funuszy Unii Europejskiej. Zaleca się stosowanie postawowych zasa zamieszczonych w tych poręcznikach o wszystkich projektów, które bęą finansowane z funuszy publicznych [0, s. 29 i n.]. Weług Niebieskiej Księgi, la przesięwzięć w transporcie publicznym, analiza społeczno-ekonomiczna ma na celu wykazanie, że planowany wariant inwestycyjny jest uzasaniony ze społecznego punktu wizenia. W świetle otychczasowych rozważań, wybór metoy ewaluacji projektu CACTUS wykorzystującej narzęzia analizy kosztów i korzyści jest wyborem w pełni uzasanionym. Należy pokreślić, że metoa ta rozszerza zasoby informacyjne wspierające proces wyboru anego wariantu wymiany lub łaowania baterii w autobusach elektrycznych. Trzeba bowiem oać, że pierwszym elementem analizy ekonomicznej stosowanym w projekcie jest metoa kosztów porównywalnych,w której nie wykorzystuje się formuły cash flow (nie jest ona przemiotem rozważań w niniejszym artykule). 3. KOSZTY POSZCZEGÓLNYCH WARIANTÓW ROZWIĄZAŃ [, s. 5-6] W moelu ekonomicznym jako kryterium wyboru wariantu przewozów, w którym linie komunikacyjne obsługiwane są przez autobusy z napęem konwencjonalnym lub przez autobusy elektryczne, (w tym rugim przypaku uwzglęnia się również możliwe rozwiązania technicznoeksploatacyjne np. sposób łaowania baterii akumulatorów w autobusie), przyjęto koszty poszczególnych wariantów rozwiązań. Zaktualizowaną wartość kosztów la anego wariantu (KCW) określa zależność: KCW KA KO KI PL [PLN, Euro] () KA wartość bieżąca kosztów zakupu autobusu wykorzystywanego o wykonywania przewozów w anym wariancie przewozów, KO wartość bieżąca kosztów operacyjnych, KI wartość bieżąca kosztów infrastruktury związanej z łaowaniem lub wymianą baterii napęowej autobusów elektrycznych, PL wartość bieżąca przychou z likwiacji autobusu po zakończeniu jego eksploatacji. 4. SPOSOBY OBLICZANIA SKŁADNIKÓW KOSZTU [2, s.4-68], [3, s ] Pierwszym ze skłaników kosztu jest koszt zakupu autobusu w anym porównywanym wariancie przewozów (w literaturze anglosaskiej koszt akwizycji). Dla określenia jego wartości bieżącej (KA) należy ustalić nominalne koszty zakupu (KAnom). W proponowanej metozie przyjęto opcjonalną formułę tego kosztu la autobusu elektrycznego. Możliwe jest zatem uwzglęnienie w kosztach: nabycia tylko pojazu autobusu elektrycznego, zakupu autobusu elektrycznego oraz oatkowo nowej baterii, wykorzystywanej gy pierwsza straci swoją użyteczność i super konensatora przeznaczonego o gromazenia energii oraz wspomagania funkcji pojazu. Zakłaając obserwowany obecnie stały rozwój konstrukcji baterii a także ich trwałości, można przyjąć jako koszt zakupu (KAnom) opcję tylko z nabyciem autobusu elektrycznego, a więc: KAnom KN bus [PLN, Euro ] (2) KNbus koszt zakupu autobusu w [PLN, Euro]. Zależność (2) otyczy również takiej sytuacji, gy o ceny autobusu elektrycznego wlicza się koszty zakupu wszystkich oatkowych urzązeń. W każym innym przypaku nominalne koszty zakupu autobusu elektrycznego wyraża wzór: 598 Logistyka 3/205

5 KA nom KN P k K [PLN, Euro ] (3) P pojemność oatkowej baterii napęowej w [kwh], bat k koszt jenostki pojemności baterii w [PLN, Euro/kWh], pbat bus bat pbat K kon koszt zakupu superkonensatora (uwarunkowany przyjętym rozwiązaniem technicznym) w [PLN, Euro]. Obecnie ceny autobusów miejskich z konwencjonalnym napęem na rynku niemieckim wahają się o 230 tys. Euro (pojaz 2 m) o 335 tys. Euro (pojaz 8 m) [4, s. 5] a autobusów elektrycznych (2 m) na Zachozie opowienio około 380 tys. Euro [5, s ]. W praktyce stosowane są różne sposoby finansowania kosztu (KAnom), które należy poać analizie. Obrazuje je tabela. Tab.. Możliwe sposoby finansowania kosztu nominalnego zakupu autobusu (KAnom) Rozaj kosztów Źróło pokrycia kosztu (KA nom) kapitał własny kapitał zewnętrzny otacja celowa (KA nom) Źróło: opracowanie własne W przypaku kapitału zewnętrznego, metoa uwzglęnia spłatę kreytu bankowego w ratach annuitetowych miesięcznych, kwartalnych lub rocznych. Obliczenie nominalnego kosztu zakupu autobusu la każego z rozpatrywanych wariantów przewozów, pozwala przeliczyć wartość tego kosztu na wartość bieżącą (KA): T t T kon KA KAkre _ ysk KAKW ( t 0) [PLN, Euro ] (4) t KA kre _ ysk zyskontowany roczny koszt kreytu przy ratach annuitetowych w [PLN, Euro] t okres kreytowania w latach, t =, 2,, T; przyjęto, że okres yskontowania jest również równy t =, 2,, T, KAKW wielkość kapitału własnego w nominalnym koszcie zakupu autobusu w [PLN, Euro] w momencie t = 0 rozpoczęcia inwestycji w tabor obsługujący przewozy w anym wariancie. Porównanie kosztów rozpatrywanych wariantów przewozów ułatwia wspólny punkt oniesienia. W metozie stosuje się wyrażanie kosztów w przeliczeniu na jenego pasażera anego autobusu (KApas): KA KApas [PLN, Euro/pasa żer] (5) P Pbus pojemność autobusu w [pasażer/bus], znaczenie pozostałych symboli poano uprzenio. bus Logistyka 3/

6 Kolejną kategorią kosztów są koszty operacyjne (KO). Koszty funkcjonowania porównywalnych wariantów systemu publicznego transportu miejskiego są kategorią złożoną, zależną o wielu czynników. Ozwiercielają one nakłay związane z eksploatacją i utrzymaniem taboru. W grupie kosztów eksploatacyjnych istotne znaczenie mają koszty wynagrozenia kierowców, koszty zużytej energii i opon, a także w przypaku autobusów z konwencjonalnym napęem koszty ostaw paliwa. Utrzymanie taboru na opowienim poziomie gotowości technicznej wymaga ponoszenia określonych kosztów z tym związanych. Eksploatowany tabor powinien być też ubezpieczony. Stą na koszty operacyjne (KO) uwzglęniane w ocenie poszczególnych wariantów (autobusy konwencjonalne, flota mieszana, tylko autobusy elektryczne) skłaa się sześć elementów, które ujmuje następująca zależność: KO KO KO KO KO KO KO [PLN, Euro ] (6) k en op u ubezp en _ ost KOk roczne koszty kierowców przypaające na jeen autobus w [PLN, Euro/rok,autobus], KOen roczne koszty energii zużytej przez jeen autobus w [PLN, Euro/rok,autobus], KOop roczne koszty zużycia opon przypaające na jeen autobus w [PLN, Euro/rok,autobus], KOu roczne koszty utrzymania jenego autobusu w [PLN, Euro/rok,autobus], KOubezp roczne koszty ubezpieczenia przypaające na jeen autobus w [PLN, Euro/rok,autobus], KOen_ost roczne koszty ostaw paliwa la jenego autobusu w [PLN, Euro/rok,autobus]. Poszczególne skłaowe kosztów operacyjnych oblicza się la okresu jenorocznego i jenego eksploatowanego autobusu w rozpatrywanym wariancie przewozów. W obliczeniach wykorzystuje się wartości kosztu jenostkowego la określonych mierników tego kosztu. Przyatne są również wskaźniki jenostkowe wybranych parametrów techniczno- eksploatacyjnych. W następnych krokach obliczeniowych wyznacza się zyskontowaną wartość rocznych kosztów operacyjnych (KOysk), ich wartość bieżącą (KO) oraz wartość w postaci kosztu jenostkowego przypaającego na jenego pasażera w autobusie (KOpas). Koszty infrastruktury wyróżniają warianty rozwiązań wykorzystujące autobusy elektryczne, gyż tylko w tym przypaku zachozi konieczność ich obliczenia. Na nominalną wartość kosztów infrastruktury (KInom) skłaają się koszty infrastruktury la wybranego sposobu łaowania baterii akumulatorów lub jej wymiany, co można zapisać zależnością: KI KI KI KI [PLN, Euro ] (7) nom zm_ bat ła _ in ła _ przew KIzm_bat koszty zakupu jenej oatkowej baterii w [PLN, Euro], KIła_in koszty infrastruktury o łaowania inukcyjnego w [PLN, Euro], KIła_przew koszty infrastruktury o łaowania konuktywnego w [PLN, Euro]. W proponowanej metozie obliczeń opartej na moelu ekonomicznym przyjęto ientyczny sposób finansowania kosztu nominalnego infrastruktury, jak w przypaku kosztu zakupu autobusów. Źrółem pokrycia kosztu (KInom) mogą być zatem otacja celowa, kapitał zewnętrzny i kapitał własny oraz ich kombinacje. W tym kontekście wartość bieżącą kosztów infrastruktury (KI) określa zależność: M t M KI KI KI KI [PLN, Euro] (8) t kre _ ysk kw Y y kw _ ysk _ ui KI kre _ ysk zyskontowany roczny koszt kreytu przy ratach annuitetowych w [PLN, Euro], t okres kreytowania w latach, t =, 2,, M; przyjęto, że okres yskontowania jest także równy t =, 2,, M, KIkw wartość kapitału własnego finansującego infrastrukturę łaowania baterii, 5200 Logistyka 3/205

7 KIkw_ysk_uI zyskontowany roczny koszt utrzymania infrastruktury łaowania (wymiany) baterii finansowany z kapitału własnego inwestora w [PLN, Euro], y okres użytkowania infrastruktury o łaowania baterii akumulatorów y =, 2,, Y. W przeliczeniu na jenego pasażera w autobusie koszty infrastruktury wynoszą: KI KI pas [PLN, Euro/pasa żer] (9) Pbus gzie znaczenie przyjętych symboli poano uprzenio. Po obliczeniu kosztów związanych z porównywanymi wariantami przewozów, w metozie oceny proponowanych rozwiązań opartej na moelu ekonomicznym należy określić korzyści jakie generuje wykorzystywanie w publicznym transporcie miejskim autobusów elektrycznych. Biorąc po uwagę ogólną postać moelu trzeba zauważyć, że efekty powstające w wyniku wprowazenia o eksploatacji autobusów elektrycznych mają wojaki charakter: korzyści bezpośrenio ekonomicznych związanych z funkcjonowaniem wariantów przewozowych polegających ocenie przy wykorzystaniu metoy opartej na moelu ekonomicznym (wariant istniejący eksploatujący tabor o napęzie konwencjonalnym, wariant przewozowy z flotą mieszaną, wariant przewozowy wykorzystujący tylko autobusy elektryczne), korzyści ientyfikowanych w miejskim śroowisku naturalnym, które są przemiotem oceny opartej na moelu ekologicznym (tematyka ta nie jest omawiana w niniejszym artykule). Efekty ekonomiczne to przychoy możliwe o osiągnięcia po zakończeniu użytkowania anego autobusu, których wielkość określana jest wartością rezyualną pojazu. Proceura obliczeniowa efektów ekonomicznych obejmuje następujące kroki: obliczenie nominalnych przychoów z likwiacji (PLnom) na postawie nominalnego kosztu zakupu autobusu oraz procentowego wskaźnika wartości rezyualnej autobusów eksploatowanych w porównywanych wariantach przewozów, obliczenie wartości bieżącej przychoów z likwiacji (PL): PL PLnom [PLN, Euro ] (0) T ( i) i stopa epozytów mięzybankowych, T okres użytkowania autobusu, znaczenie pozostałych symboli poano uprzenio. obliczenie wartości bieżącej przychoów z likwiacji w przeliczeniu na jenego pasażera (PLpas): PL PLpas [PLN, Euro/pasa żer] () Pbus gzie znaczenie symboli poano uprzenio. W obecnej fazie prac na projektem CACTUS, moel ekonomiczny i oparta na nim metoa oceny proponowanych wariantów realizacji przewozów, ze wzglęu na rozaj eksploatowanego taboru, przechozą etap weryfikacji założeń i przyjętych proceur obliczeniowych, mających formę programu komputerowego. W pracach tych uczestniczą partnerzy z sektora publicznego transportu zbiorowego, w Polsce PKM Sosnowiec, w Niemczech trzy przesiębiorstwa transportu miejskiego i regionalnego. WNIOSKI. Pojęta w projekcie CACTUS tematyka wychozi naprzeciw coraz częściej obserwowanym ziałaniom samorząów miast, ukierunkowanym na poprawę jakości życia mieszkańców poprzez moernizację systemów publicznego transportu miejskiego i wykorzystanie w przewozach pojazów przyjaznych śroowisku naturalnemu ale jenocześnie spełniających określone wymagania techniczno-eksploatacyjne. Trzeba w tym miejscu oać, że postulat ten otyczy także proukcji energii elektrycznej niezbęnej o łaowania baterii napęowych. Logistyka 3/

8 2. Proponowane w zakresie miejskiego transportu publicznego rozwiązania, obok walorów śroowiskowych, powinny opowiaać wysokim wymaganiom co o ich efektywności ekonomicznej przee wszystkim zapewniać minimalizację kosztów związanych z parametrami techniczno-eksploatacyjnymi systemów przewozowych, jak również ich elementów. Ocena proponowanych rozwiązań po tym kątem wymaga opowieniego instrumentarium. 3. W projekcie CACTUS sformułowany został moel ekonomiczny zaganienia kształtowania systemu przewozów autobusowych w publicznym transporcie miejskim, których wyznacznikiem jest stosowany w eksploatacji rozaj pojazów (autobusy z napęem konwencjonalnym, flota mieszana, tylko autobusy elektryczne) i na tej postawie opracowano metoę oceny proponowanych rozwiązań. 4. Opracowana metoa została zaimplementowana w programie komputerowym umożliwiającym użytkownikom (przesiębiorstwa transportu miejskiego, proucenci autobusów i infrastruktury o łaowania baterii itp.) wybór wariantu organizacji przewozów ze wzglęu na wykorzystywany o ich realizacji tabor autobusowy. Narzęzie to ma uniwersalny charakter, gyż pomimo użej liczby stosowanych w obliczeniach parametrów, są one ostępne zarówno w Polsce, jak i w Niemczech. 5. Poejmując prace na projektem okonano wyboru potencjalnych użytkowników jego rozwiązań (pomiotów gospoarczych sektora publicznego transportu miejskiego). Daje to możliwość weryfikacji przygotowanych rozwiązań i sprawzenie przyatności metoy w praktyce. Prace w tym zakresie są obecnie w ramach projektu CACTUS realizowane. 6. Wyniki otychczasowych analiz zastosowania autobusów elektrycznych w transporcie publicznym przeprowazonych w Niemczech wskazują, że obecne rozwiązania oparte na taborze z konwencjonalnym napęem są barziej efektywne niż wykorzystywanie autobusów elektrycznych. Jeżeli przyjąć za 00% koszty w moelu konwencjonalnym, to nie uwzglęniając kosztów zewnętrznych (takich jak: zanieczyszczenia śroowiska oraz hałas) - system z autobusami elektrycznymi generuje koszty na poziomie 33,6%. W ciągu najbliższej ekay koszty moelu z autobusami elektrycznymi zmniejszą się o poziomu 5,3% w stosunku o systemu z taborem konwencjonalnym [6, s ]. Tak kształtująca się tenencja stanowi korzystny prognostyk la inicjatyw poejmowanych w tym zakresie przez samorząy terytorialne. Niniejszy artykuł powstał w ramach finansowana ze śroków Naroowego Centrum Baań i Rozwoju w ramach projektu mięzynaroowego w programie ERA-NET Electromobility + (EN+) pt.: Moele i metoy oceny i optymalizacji łaowania baterii autobusów elektrycznych. Streszczenie W artykule przestawiono metoę oceny efektywności wprowazenia o przewozów w miejskim transporcie zbiorowym autobusów z napęem elektrycznym, zgoną z zasaami analizy kosztów i korzyści, którą opracowano w ramach mięzynaroowego projektu ERA-NET Electromobility+. Omówiony w artykule moel może być wykorzystany o analizy i kształtowania organizacji przewozów po kątem kosztów generowanych przez tabor autobusowy wyposażony w różne rozaje napęu. Na koszty te skłaają się koszty zakupu autobusów, koszty operacyjne i koszty infrastruktury niezbęnej o zaopatrzenia energetycznego autobusów elektrycznych. Po stronie korzyści ujęto natomiast przychoy wynikające z likwiacji taboru po zakończeniu okresu użytkowania. Methoology of economic efficiency evaluation for implementation of the 5202 Logistyka 3/205

9 buses with electric rive in public transport Summary The paper presents a metho of economic efficiency evaluation for implementation of the buses with electric rive in public transport in accorance with the principles of cost-benefit analysis, which has been evelope on the basis of the moel formulate within the international ERA-NET project Electromobility +. Economic moel an metho can be use to analyze an esign the services of urban public transport in terms of costs generate by the bus fleet equippe with various types of rive. These costs inclue the costs of buses acquisition, operating costs an costs of infrastructure necessary for energy supply electric buses. On the other han the benefits inclue revenues resulting from the liquiation of rolling stock at the en of its useful life. BIBLIOGRAFIA. Karoń G., Sobota A., Czynniki rozwoju systemu publicznego transportu zbiorowego w gminach wojewóztwa śląskiego - analiza baań ankietowych. Transport i Komunikacja 204, nr Janecki R., Krawiec S., Citizen s mobility as the contemporary goal of operation an evelopment of the transportation systems in the cities, w: Janecki R., Sierpiński G. (re.), Contemporary Transportation Systems. Selecte Theoretical an Practical Problems. New Mobility Culture. Monografia nr 324, Wyawnictwo Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Gliwice Karoń G., Janecki R., Mobility an transportation moelling an traffic analyses in transportation projects, w: Janecki R., Sierpiński G., Contemporary Transportation Systems. Selecte Theoretical an Practical Problems. New mobility culture. Monografia nr 324, Wyawnictwo Politechniki Śląskiej w Gliwicach, Gliwice Karoń G., Janecki R., Żochowska R., Rola komoalności w procesie poprawy mobilności w aglomeracjach, w: Rosik P., Wiśniewski R (re.), Dostępność i mobilność w przestrzeni. PAN Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospoarowania, Warszawa Biała Księga. Plan utworzenia jenolitego europejskiego obszaru transportu ążenie o osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczęnego systemu transportu KOM(20)44. Komisja Europejska, Bruksela Komunikat Komisji o Parlamentu Europejskiego, Ray i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego. Europejska strategia na rzecz ekologicznie czystych i energooszczęnych pojazów KOM(200)86. Bruksela Marsen D., Oakley P. (re.), Evaluating Social Development Projects. Development Guielines no 5. OXFAM, Oxfor Drobniak A., Zastosowanie analizy kosztów i korzyści w ocenie projektów publicznych. Wyawnictwo Akaemii Ekonomicznej w Katowicach, Katowice Look D., Project Management. Gower Publishing Company Lt. Farnham Niebieska Księga. Sektor transportu publicznego. Jaspers, Warszawa Krawiec S., Łazarz B., Markusik S. z zespołem, Moele i metoy oceny i optymalizacji łaowania baterii autobusów elektrycznych. Projekt ERA-NET Electromobility+/4, nr/ncbr/202, Wyział Transportu Politechniki Śląskiej, Katowice Nauman S., Büchter H., Janecki R., Karoń G., Sierpiński G., CACTUS. Moels an Methos for the Evaluation an the Optimal Application of Battery Charging an Switching Technologies for Electric Busses. Deliverable 3. Methos, Mageburg-Dortmun-Katowice Janecki R., Karoń G., Concept of smart cities an economic moel of electric buses implementation, w Mikulski J. (re.), Telematics Support for Transport. Springer. Communications in Computer an Information Science 204, nr Frierich M, Schlaich J., Schleupen G., Moell zur Ermittlung er Betriebsleistung un er Betriebskosten für Busverkehre. Tagungsban zu en 2. Verkehrwissenschaftliche Tage, Dresen Logistyka 3/

10 5. Wang X., González J. A., Assessing feasibility of electric buses in small an meium-size communities, International Journal of Substainable Transportation 203, vol. 7 nr Müller-Grunau A., Development of a qualitative an quantitative impact moel for the assessment of electric buses in the regular operation of public transport companies. Institut für Automatisierungstechnik Universität Mageburg, Mageburg Logistyka 3/205