Rozkład jazdy PKP na przełomie 2013 I 2014 roku oraz jego wpływ na realizację zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim

Transkrypt

1 Paweł Sobczak 1 Rozkład jazdy PKP na przełomie 2013 I 2014 roku oraz jego wpływ na realizację zrównoważonego transportu w Województwie Śląskim WSTĘP Województwo Śląskie jest bardzo zurbanizowanym i zaludnionym obszarem Polski. Wzajemny układ miast, ich koncentracja oraz położenie geograficzne regionu wymuszają na mieszkańcach konieczność przemieszczania się - bardzo często w obrębie całego obszaru aglomeracji. Celem realizacji powyższych zadań, kluczowym elementem infrastruktury regionu jest odpowiednia, dobrze rozbudowana sieć połączeń komunikacyjnych, zarówno drogowych jak i szynowych, na których usługi przewozowe realizowane są przez liczne spółki przewozowe. 1 UKŁAD KOMUNIKACYJNY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Województwo śląskie położone jest w południowej Polsce na obszarze Niziny Śląskiej, Wyżyny Śląsko-Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, oraz Beskidów Zachodnich. Zamieszkane jest przez 4,62 mln mieszkańców, co stanowi prawie 12% mieszkańców Polski [10]. Tak duża liczba mieszkańców oraz ich kongestia wymusza konieczność zorganizowania sprawnego i zrównoważonego systemu komunikacyjnego. Prawidłowe działanie systemu transportowego aglomeracji ma bezpośredni wpływ na atrakcyjność oraz potencjał gospodarczy regionu. Krótszy czas dojazdu przekłada się bezpośrednio na możliwość zastępowania transportu indywidualnego transportem zbiorowym (w tym kolejowym). Na system transportowy aglomeracji śląskiej składają się następujące rodzaje transportu zbiorowego: - autobusowy, - kolejowy, - tramwajowy, - trolejbusowy. Transport tramwajowy występuje w niektórych miastach oraz pomiędzy nimi (np. Sosnowiec Katowice, Katowice Chorzów, Sosnowiec Będzin itp.), natomiast transport trolejbusowy realizowany jest w mieście Tychy. Możliwość transportu z jednego końca województwa na drugi za pomocą jednej gałęzi transportu umożliwia transport autobusowy oraz transport kolejowy. Do obsługi pasażerów w zakresie podróży międzymiastowej, z uwagi chociażby na aspekty związane z bezpieczeństwem transportu i zmniejszaniem negatywnego wpływu transportu na środowisko naturalne, powinno się wykorzystywać transport kolejowy jako jedną z głównych gałęzi w tym procesie. Opisane wyżej podejście jest również zgodne z ogólnymi wytycznymi Komisji Europejskiej zawartymi w tzw. Białej Księdze [6], która m.in. nakazuje zmniejszanie wykorzystania środków transportu o konwencjonalnym napędzie spalinowym na rzecz innych (np. środków transportu drogowego z napędem elektrycznym, środków transportu kolejowego o napędzie elektrycznym itd.). 1 dr inż., Paweł Sobczak, Katedra Logistyki i Transportu, Wyższa Szkoła Biznesu w Dąbrowie Górniczej. 329

2 2 KOLEJOWY TRANSPORT ZBIOROWY W WOJEWÓDZTWIE ŚLĄSKIM Sieć kolejowa w województwie śląskim posiada najwyższy w kraju wskaźnik gęstości sieci kolejowej, który wynosi około 15,5 km/km 2, przy średniej krajowej wynoszącej 6,5 km/km 2. Jest on również znacznie wyższy od średniej europejskiej wynoszącej 6,2 km/km 2 (dla krajów UE z tzw. starej piętnastki wskaźnik wynosił 4,5 km/km 2 ) [8]. Na terenie województwa śląskiego działa kilka spółek realizujących kolejowe pasażerskie usługi transportowe, do największych z nich zaliczają się: Koleje Śląskie Sp. z o. o. Przewozy Regionalne Sp. z o. o. PKP Intercity SA. Zgodnie z polityką samorządową województwa śląskiego, transport kolejowy wewnątrz województwa ma za zadanie realizować spółka Koleje Śląskie Sp. z o. o. 2.1 Koleje Śląskie Sp. z o. o. jako wojewódzki przewoźnik kolejowy Spółka Koleje Śląskie Sp. z o. o. powstała 8 kwietnia 2010 roku, natomiast realizację przewozów kolejowych w ramach spółki, rozpoczęto 1 października 2010 r. Zgodnie z założeniami Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego głównym przedmiotem działalności spółki są przede wszystkim kolejowe regionalne przewozy osób i rzeczy oraz świadczenie usług związanych z przewozem. Według danych podawanych przez spółkę do głównych celów działalności zalicza się: zapewnienie zbiorowego transportu kolejowego na terenie województwa; kreowanie pozytywnego wizerunku lokalnej kolei aglomeracyjnej wśród pasażerów i podmiotów zewnętrznych; rozwój ilościowy i jakościowy posiadanego taboru; tworzenie spójnego i stabilnego zespołu pracowników firmy [7]. 2.2 Sieć kolejowa w województwie śląskim Sieć kolejowa w województwie śląskim służąca do transportu pasażerów została podzielona przez spółkę Koleje Śląskie na 17 linii (rysunek 1.). Linia S1: Częstochowa Zawiercie Katowice Zabrze Gliwice, jest linią, na której realizowane są przewozy kluczowe dla mobilności województwa śląskiego. 330

3 Rys. 1. Schemat linii komunikacyjnych spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o. [9] 2.3 Analiza zmian mobilności na linii S1 Linia S1 stanowi swoisty kręgosłup połączeń kolejowych w województwie śląskim. Realizowane są na tej trasie potoki pasażerów przemieszczających się pomiędzy głównymi ośrodkami województwa takimi jak: Częstochowa, Sosnowiec, Katowice oraz Gliwice. Średni czas przejazdu na tej linii wynosi 2 [h] 9 [min], co przy 115 [km] dystansu do pokonania daje średnią prędkość jazdy na trasie równą 53,5 [km/h]. Jest to czas jazdy oraz prędkość konkurencyjna do transportu indywidualnego samochodowego, którego prędkość wynosi średnio 331

4 67 [km/h] przy założeniu braku zatorów drogowych, które obecnie są codziennością w godzinach szczytu komunikacyjnego. Zatory drogowe oraz spiętrzenie pojazdów na drogach ma szczególnie ważne znaczenie podczas przemieszczania się na stosunkowo krótkim odcinku Katowice Sosnowiec (około 10 km), który to odcinek komunikacją kolejową można pokonać w czasie średnio 14 min, natomiast komunikacją indywidualną czas ten wynosi min. W związku z powyższym prędkość jazdy pociągu oraz czas podróży na analizowanej trasie jest bardzo atrakcyjny i konkurencyjny w stosunku do transportu indywidualnego. Kolejnym kluczowym elementem mającym wpływ na wybór środka transportu jest jego dostępność czasowa, która dla transportu kolejowego jest ściśle powiązana z rozkładem jazdy. W związku z powyższym w artykule porównano zmiany, jakie nastąpiły w liczbie połączeń oraz ich rozkładzie godzinowym na analizowanej trasie S1 w czterech okresach czasowych: od do , od do , od do , od do (rozkład jazdy obowiązujący w momencie redagowania artykułu). Analiza połączeń oraz ich rozkładu godzinowego dla dwóch pierwszych okresów, tj.: i przedstawiona została również wcześniej w artykule [1]. Na podstawie danych zawartych w Liniowym rozkładzie jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważnym od 9 XII 2012 do 9 II 2013 opracowano zestawienia liczby połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla następujących przedziałów czasowych: 3:31 6:30; 6:31 9:30; 9:31 12:30; 12:30 14:30; 14:31 17:30, 17:31 20:30; 20:31 23:30; 23:31 3:30. Wśród analizowanych przedziałów czasowych zawarte są 2 szczyty komunikacyjne występujące w aglomeracji śląskiej, które związane są głównie z realizacją transportu mieszkańców aglomeracji wynikającego z przemieszczania się z i do pracy. Są to następujące przedziały czasowe: 6:31 9:30 (tzw. szczyt poranny) i 14:31 17:30 (tzw. szczyt popołudniowy). W tabeli 1 przedstawiono zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie Tab. 1. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice [2] Przedział czasowy Stacje 3:30 6:31 9:31 12:31 14:31 17:31 20:31 23:31 Suma 6:30 9:30 12:30 14:30 17:30 20:30 23:30 3:30 Częstochowa-Zawiercie Częstochowa-Sosnowiec Gł Częstochowa-Katowice Częstochowa-Zabrze Częstochowa-Gliwice Zawiercie - Sosnowiec Gł Zawiercie - Katowice Zawiercie - Zabrze Zawiercie - Gliwice Sosnowiec Gł. - Katowice Sosnowiec Gł. - Zabrze Sosnowiec Gł. - Gliwice Katowice - Zabrze Katowice - Gliwice Zabrze - Gliwice

5 W tabeli 2 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice. Tab. 2. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice [3] Przedział czasowy Stacje 3:31 6:31 9:31 12:31 14:31 17:31 20:31 23:31 Suma 6:30 9:30 12:30 14:30 17:30 20:30 23:30 3:30 Częstochowa-Zawiercie Częstochowa-Sosnowiec Gł Częstochowa-Katowice Częstochowa-Zabrze Częstochowa-Gliwice Zawiercie - Sosnowiec Gł Zawiercie - Katowice Zawiercie - Zabrze Zawiercie - Gliwice Sosnowiec Gł. - Katowice Sosnowiec Gł. - Zabrze Sosnowiec Gł. - Gliwice Katowice - Zabrze Katowice - Gliwice Zabrze - Gliwice W tabeli 3 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice. Tab. 3. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice [4] Przedział czasowy Stacje 3:31 6:31 9:31 12:31 14:31 17:31 20:31 23:31 Suma 6:30 9:30 12:30 14:30 17:30 20:30 23:30 3:30 Częstochowa-Zawiercie Częstochowa-Sosnowiec Gł Częstochowa-Katowice Częstochowa-Zabrze Częstochowa-Gliwice Zawiercie - Sosnowiec Gł Zawiercie - Katowice Zawiercie - Zabrze Zawiercie - Gliwice Sosnowiec Gł. - Katowice Sosnowiec Gł. - Zabrze Sosnowiec Gł. - Gliwice Katowice - Zabrze Katowice - Gliwice Zabrze - Gliwice Natomiast w tabeli 4 przedstawiono analogiczne zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice. 333

6 Tab. 4. Zestawienie połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami dla rozkładu jazdy w okresie relacja Częstochowa-Gliwice [5] Przedział czasowy Stacje 3:31 6:31 9:31 12:31 14:31 17:31 20:31 23:31 Suma 6:30 9:30 12:30 14:30 17:30 20:30 23:30 3:30 Częstochowa-Zawiercie Częstochowa-Sosnowiec Gł Częstochowa-Katowice Częstochowa-Zabrze Częstochowa-Gliwice Zawiercie - Sosnowiec Gł Zawiercie - Katowice Zawiercie - Zabrze Zawiercie - Gliwice Sosnowiec Gł. - Katowice Sosnowiec Gł. - Zabrze Sosnowiec Gł. - Gliwice Katowice - Zabrze Katowice - Gliwice Zabrze - Gliwice Zestawienie liczby połączeń przedstawiono również w formie graficznej, dla sumarycznej liczby połączeń (rysunek 2) oraz dla analizowanych szczytów: porannego (rysunek 3) i popołudniowego (rysunek 4). Rys. 2. Porównanie sumarycznej liczby połączeń pomiędzy poszczególnymi stacjami na linii S1 Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy 334

7 Rys. 3. Porównanie sumarycznej liczby połączeń w szczycie porannym pomiędzy poszczególnymi stacjami na linii S1 Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy Rys. 4. Porównanie sumarycznej liczby połączeń w szczycie popołudniowym pomiędzy poszczególnymi stacjami na linii S1 Częstochowa - Gliwice dla dwóch analizowanych rozkładów jazdy 335

8 Na podstawie danych umieszczonych w tabelach 1 4 oraz rysunkach 2 4 widoczne jest, że w przeciągu ostatniego roku (zakres analizowanych 4 rozkładów jazdy) następuje głównie spadek liczby połączeń realizowanych przez Koleje Śląskie Sp. z o.o. Szczególnie martwi spadek ogólnej liczby połączeń pomiędzy analizowanymi stacjami, który w ciągu roku wynosi aż 31,39% (z 532 na 365) oraz spadek liczby połączeń pomiędzy dużymi sąsiadującymi ze sobą miastami. Spadki widoczne są również w okresie szczytu porannego (np. pomiędzy Sosnowcem i Katowicami z 12 połączeń do 4 co stanowi spadek aż o 66%) i popołudniowego (np. pomiędzy Częstochową i Zawierciem z 5 do 3 połączeń, co stanowi spadek o 40%) podczas których z uwagi na zwiększone potrzeby transportowe powinno się dążyć do zwiększania a nie zmniejszania liczby połączeń. WNIOSKI Jednym z kluczowych elementów polityki zrównoważonego transportu jest dostępność do obszernej oferty przewozowej oraz szerokiej liczby połączeń oraz możliwości realizacji potrzeby transportowej. Na podstawie przeprowadzonej analizy, według autora widoczne jest niestety, że spółka Koleje Śląskie Sp. z o.o. na chwilę obecną nie realizuje przyjętych celów działania, w tym najważniejszego z nich pod kątem mobilności w województwie śląskim, czyli: zapewnienia zbiorowego transportu kolejowego na terenie województwa. Optymizmem napawa fakt, że na niektórych relacjach widoczny jest wzrost liczby połączeń, ale nadal jest on niewielki w stosunku do liczby połączeń sprzed roku czasu. Zaistniała sytuacja oraz podejmowane działania w spółce, wpływają negatywnie na zrównoważoną mobilność w województwie śląskim oraz na chęć mieszkańców do korzystania z tej gałęzi transportu zbiorowego. Celem zwiększenia zrównoważonej mobilności w aglomeracji śląskiej konieczne jest podjęcie długofalowych, systemowych i bardziej zdecydowanych działań związanych z zwiększeniem udziału i dostępności połączeń kolejowych w przewozie pasażerów, które muszą być zintegrowane z odpowiednio przygotowaną i równolegle wdrożoną akcją społeczną propagującą zrównoważony transport oraz większe wykorzystanie transportu kolejowego podczas codziennych podroży. Streszczenie Celem artykułu jest ocena jakości lokalnego transportu szynowego (kolejowego) w województwie śląskim (na przestrzeni dłuższego okresu czasu) pod kątem mobilności mieszkańców, jako ważnego elementu procesu wdrażania zrównoważonego transportu w województwie śląskim W artykule przedstawiono analizę liczby połączeń oferowanych przez jedną ze spółek kolejowych, której głównym zadaniem jest realizacja lokalnych przewozów na terenie aglomeracji śląskiej. Dokonano porównania obecnie obowiązującego rozkładu jazdy dla wybranej trasy przejazdu z rozkładami jazdy obowiązującymi w okresie wcześniejszym. Uzyskane wyniki badań pozwoliły na ocenę obecnej sytuacji w obszarze lokalnego transportu kolejowego, jako ważnego elementu zarządzania i realizacji transportu zbiorowego w jednej z największych aglomeracji Polski. SCHEDULE AT THE TURN OF THE YEAR 2013 AND 2014 AND ITS IMPACT ON THE IMPLEMENTATION OF SUSTAINABLE TRANSPORT IN SILESIAN REGION Abstract The purpose of this article is to assess the quality of local rail transport in the region of Silesia (over a longer period of time) for the mobility of people, as an important element of the implementation of sustainable transport in the Silesian Province. The article presents an analysis of the amount of connections offered by one of the railway companies, whose main task is the implementation of local rail services in the Silesian Region. A comparison of the current 336

9 timetable for the selected route the schedule in force at the earlier period. The results allowed us to assess the current situation in the area of local rail transport as an important element of the management and implementation of public transport in the biggest Polish agglomeration. BIBLIOGRAFIA 1. Kowalska K., Sobczak P., Sierpiński G., Zmiany w rozkładzie jazdy PKP i ich wpływ na mobilność w województwie śląskim. Technika Transportu Szynowego 2013 nr 10, Płyta CD. 2. Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 9 XII 2012 do 9 II Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 2 VIII 2012 do 19 X Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 20 X 2013 do 14 XII Liniowy rozkład jazdy pociągów Kolei Śląskich sp. z o.o. ważny od 15 XII 2013 do 8 III Biała Księga - Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu dokument elektroniczny ( ) 7. Biuletyn informacji publicznej Spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o.: ( ) 8. Ministerstwo Rozwoju Regionalnego: Ocena postępów Polski w zakresie spójności z Unią Europejską. Raport ruk.pdf ( ) 9. Schemat linii komunikacyjnych spółki Koleje Śląskie Sp. z o.o. ( ) 10. Strona internetowa wikipedia.pl: ( ) 337