Efektywność funkcjonowania środków komunikacji miejskiej

Transkrypt

1 CISOWSKI Tadeusz 1 Efektywność funkcjonowania środków komunikacji miejskiej WSTĘP Efektywność funkcjonowania dowolnego systemu zależna jest od jego zarządzania. Zarządzanie można rozumieć jako funkcję systemu zapewniającą jego jakość na odpowiednim poziomie w zmieniających się warunkach otoczenia lub pozwalającą podejmować decyzje dotyczące celu jego funkcjonowania [3]. Proces zarządzania przedsiębiorstwem komunikacji miejskiej składa się z kilku etapów [1,2]: 1) Określenie celu funkcjonowanie przedsiębiorstwa; 2) Zebranie informacji o stanie przedsiębiorstwa i czynnikach zewnętrznych oddziaływujących na przedsiębiorstwo; 3) Obróbka informacji, ocena jej wiarygodności, reprezentatywność i dokładność; 4) Analiza informacji, ewentualne zebranie informacji dodatkowych i ich ekspertyza; 5) Podjęcie decyzji zgodnych z celami funkcjonowania przedsiębiorstwa i uzyskaną o nim informacją; 6) Przypisanie decyzji formy normatywnej, uwzględniającej odpowiedzialność indywidualną wykonawców, kontrola jakościowa i ilościowa; 7) Przekazanie decyzji wykonawcom; 8) Wykonanie decyzji; 9) Uzyskanie informacji o wynikach realizacji decyzji. W procesie zarządzania komunikacją miejską można wyróżnić dwa różne główne zadania: 1) Zadanie zapewnienia stabilizacji funkcjonowania przedsiębiorstw komunikacji miejskiej; 2) Zadanie zwiększania efektywności pracy tych przedsiębiorstw. Rozwój miast prowadzi do wzrostu zapotrzebowania na przewozy pasażerskie. Polityka zrównoważonego rozwoju transportu w miastach ściśle związana jest z niezawodną i efektywną eksploatacją środków transportu zbiorowego. W niniejszej pracy przedstawiono nowe podejście teoretyczne do oceny efektywności pracy środków komunikacji miejskiej. 1. SFORMUŁOWANIE PODSTAWOWYCH TECHNICZNO-EKONOMICZNYCH PARAMETRÓW PRACY ŚRODKÓW KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ Do podstawowych parametrów procesu przewozowego a zarazem mierników pracy środków komunikacji miejskiej należą wielkość przewozów, regularność i koszty eksploatacyjne. Wielkość przewozów jaką musi wykonać jeden środek transportu w okresie planowania można wyrazić następująco: (1) Gdzie L d okres planowania, dni; α - współczynnik gotowości technicznej, q - nominalna liczba miejsc w środku komunikacji miejskiej µ - współczynnik wykorzystania liczby miejsc, V e średnia prędkość eksploatacyjna, 1 Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych w Dęblinie, e:mal t.cisowski@wsosp.pl 789

2 T czas pracy środka komunikacji miejskiej, T 0 czas postoju środka transportu w zajezdni, t czas obsługi linii komunikacyjnych. Regularność określona jest współczynnikiem regularności K r, który jest stosunkiem faktycznie wykonanych kursów N f do planowanej liczby kursów Np., tj: (2) Regularność tak określona posiada szereg wad [2]: nie uwzględnia specyfiki konkretnych kursów, nie uwzględnia kursów wykonanych poza rozkładem jazdy, nie ma powiązania z wielkością przewozów, jest nieuzasadniona w warunkach automatycznego kierowania przewozami. Automatyczne systemy kierowania przewozami pozwalają na bieżąco oceniać przemieszczanie się środków komunikacji miejskiej na linii i w związku z tym najlepszym wskaźnikiem jakości ich pracy jest czas obsługi tej linii. Mając to na uwadze, współczynnik regularność ruchu powinien być określony następująco: - faktyczny czas pracy środka komunikacji miejskiej, - rozkładowy czas pracy środka komunikacji miejskiej. Uwzględniając straty czasu na linii, wynikła z przyczyn technicznych t t i eksploatacyjnych t e, współczynnik regularności środków komunikacji miejskiej przyjmie postać: Z kolei faktyczną wielkość przewozów, uwzględniającą współczynnik regularności można wyrazić następująco: (5) Zaś faktyczne koszty przewozów, w powiązaniu z faktyczną ich wielkością i współczynnikiem regularności przyjmą postać: (6) gdzie c koszt przewozów na odległość 1km., określony w taryfie przewozów. Koszt normatywny c jest wielkością względną dla każdego typu środka transportu. Zatem faktyczne koszty przewozów można określić również następująco: (3) (4) Tak więc, funkcja celu optymalizująca podstawowe parametry eksploatacyjne środków komunikacji miejskiej, uwzględniająca zaplanowaną wielkość procesów i przyjęty współczynnik regularność ruchu, dla każdej linii, przyjmuje postać: 2. METODYKA OCENY EFEKTYWNOŚCI FUNKCJONOWANIA ŚRODKÓW KOMUNIKACJI MIEJSKIEJ Ocena efektywności funkcjonowania środków komunikacji miejskiej jest następująca. Korzystając z wyrażenia (4) określa się faktyczną regularność ruchu, która dalej będzie stanowić parametr jakości przewozów pasażerskich. (7) (8) 790

3 Następnie dokonuje się ekonomicznej oceny pracy środków komunikacji miejskiej. W tym celu korzystając ze wzoru (9) oblicza się planowane koszty eksploatacji danego środka transportu na j- tej linii (C pj ): (9) planowany współczynnik gotowości technicznej na j-tej linii, planowana średnia prędkość eksploatacyjna na j-tej linii, planowany współczynnik regularności ruchu na j- tej linii, (zazwyczaj przyjmuje się jego wartość równą jedności), czas dyspozycyjności środka transportu, obsługującego j-tą linię, czas postoju środka transportu, obsługującego j-tą linię, koszt przewozu na odległość 1km na j- tej linii. Korzystając ze wzoru (7) wskaźnik ekonomicznej efektywności wykorzystania środków komunikacji miejskiej na j- tej linii, oddzielenie dla każdego typu środka transportu, można określić następująco: Po dokonaniu jakościowej i ekonomicznej oceny wykorzystania środków komunikacji miejskiej można określić efektywność ich wydajności. W tym celu wykorzystuje się następujące wyrażenie określające planowaną pracę przewozową na j- tej linii: = (11) planowany współczynnik gotowości technicznej na j-tej linii nominalne zapełnienie środka transportu na j-tej linii - średni planowany wskaźnik zapełnienia środka transportu na j- tej linii. Następnie, wykorzystując zebrane dane rzeczywiste, określimy faktyczna pracę przewozową na j- tej linii i wskaźnik efektywności wydajności środków komunikacji miejskiej na tej linii: (10) (12) Integralny wskaźnik efektywności wykorzystania środków komunikacji miejskiej danego typu na j- tej linii można określić następująco: (13) współczynnik wagowej jakości przewozów pasażerskich ; - współczynnik wagowej ekonomicznej efektywności wykorzystania środków komunikacji miejskiej; - współczynnik wagowej efektywności wydajności środków komunikacji miejskiej danego typu na j- tej linii. 3. PRZYKŁAD OKREŚLANIA EFEKTYWNOŚCI WYKORZYSTANIA AUTOBUSÓW NA DANEJ LINII Linia Nr 175 jest obsługiwana przez autobusy marki Mercedes Benz Cito. Ich współczynnik gotowości technicznej wynosi 0,783, zaś średnia prędkość eksploatacyjna 22,1 km/h. Średnie koszty eksploatacyjne odniesione do 1km przebiegu wynoszą 4 PLN. Dane charakteryzujące pracę autobusów na linii Nr 175 przedstawiono w tabeli

4 Tab. 1. Dane o pracy autobusów na linii Numery ewidencyjne autobusów Przebieg dzienny [km] Czas pracy na linii Postoje techniczne na linii przypadające na 1000 km przebiegu Liczba awarii autobusów przypadająca na 1000 km przebiegu ,3 0,44 0,51 2, ,3 0,69 0,68 1, ,1 0,28 0,10 0, ,6 0,42 0,39 1, ,8 0,38 0,36 1,4 Faktyczny czas przejazdu na linii Faktyczne koszty przewozów w przyjętym okresie wyniosły PLN, zaś faktyczna praca przewozowa pas/km. Należy ocenić efektywność wykorzystania autobusów na linii Nr 175. Korzystając ze wzoru (4) określimy faktyczną regularność ruchu autobusów, czyli : Tak więc jakość przewozów jest bardzo wysoka i wynosi 99%. Na podstawie wyrażenia (6) obliczymy faktyczne koszty przewozów, przyjmując wartość planowanego współczynnika regularności ruchu równą jedności, Korzystając ze wzoru (10) obliczymy efektywność ekonomiczną wykorzystania autobusów na linii Nr 175, tj.: Na podstawie wyrażenia (5) określamy faktyczną wielkość przewozów, czyli: Wskaźnik wykorzystania wydajności autobusów na linii Nr 175 wynosi (patrz wzór (12)): Korzystając ze wzoru (13) określamy integralny wskaźnik efektywności wykorzystania autobusów na linii Nr 175: Tak więc, efektywność wykorzystania autobusów typu Mercedes Benz Cito na linii Nr 175 wynosi 98%. WNIOSKI Ocena efektywności funkcjonowania komunikacji miejskiej wymaga podejścia systemowego. W niniejszej pracy wykorzystano podejście systemowe w analizie podstawowych technicznoekonomicznych parametrów pracy środków transportu zbiorowego w miastach, do których zaliczono: pracę przewozową, regularność ruchu i koszty eksploatacyjne. Udowodniono ich wzajemne powiązania, co pozwala zwiększać obiektywność oceny funkcjonowania środków komunikacji miejskiej. Przedstawiono nowe rozważania teoretyczne na temat oceny funkcjonowania komunikacji miejskiej, bazujące na porównaniu wartości rzeczywistych parametrów jej pracy z wartościami prognozowanymi. Pokazano przykład zastosowania wyżej wymienionego podejścia do oceny efektywności pracy autobusów na wybranej linii miejskiej. 792

5 Streszczenie W artykule wykorzystano podejście systemowe w analizie podstawowych techniczno-ekonomicznych parametrów pracy środków transportu zbiorowego w miastach. Przedstawiono nowe rozważania teoretyczne na temat oceny funkcjonowania komunikacji miejskiej, bazujące na porównaniu wartości rzeczywistych parametrów jej pracy z wartościami prognozowanymi. Pokazano przykład zastosowania wyżej wymienionego podejścia do oceny efektywności pracy autobusów na wybranej linii miejskiej. Słowa kluczowe: podejście systemowe, środki komunikacji miejskiej, parametry pracy środków komunikacji miejskiej, efektywność funkcjonowania środków komunikacji miejskiej. The efficiency of the public transport Abstract The article uses a systemic approach in the analysis of the basic technical and economic parameters of the public transport in cities. Presents new theoretical considerations on the assessment of the functioning of public transport, based on a comparison of the actual values of the parameters of its work predicted values. Shows an example of the application of the above-mentioned approaches to assess the efficiency of the buses for the selected trunk. Keywords: systems approach, public transport, operating parameters of public transport, the efficiency of the public transport. BIBLIOGRAFIA 1. Marszałek S. Organizacja i zarządzanie w transporcie. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania, Katowice, Назаров А.А., Прохоров В.Н.,Максимов В.А. :Методический подход к оценке эффективности работы городских автобусов на уровне автобусного автотранспортного предприятия. Материалы ХI Международной научно-практической конференции, Владимир, Zarządzanie. Teoria i praktyka. Praca zbiorowa pod redakcją A. Koźmińskiego i W. Piotrowskiego. PWN Warszawa