Analiza popytu na pracę w sektorze usług rynkowych

Transkrypt

1 Analiza popytu na pracę w sektorze usług rynkowych Marcin Dygoń Podkarpackie Obserwatorium Rynku Pracy Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego 1

2 Problemy badawcze pracodawcy (I) 1. Kondycja ekonomiczna firm usługowych w Podkarpackim oraz prognozy w tym zakresie. 2. Ocena sytuacji w sektorze usług rynkowych i przewidywane kierunki jego rozwoju. 3. Zatrudnienie w przedsiębiorstwie (stan obecny, fluktuacja, prognozy). 4. Kwalifikacje pracowników i potrzeby w tym zakresie. 2

3 Problemy badawcze pracodawcy (II) 5. Działalność innowacyjna przedsiębiorstwa / innowacyjność sektora usług w województwie podkarpackim. 6. Wpływ globalnych tendencji kształtujących sektor usług: globalizacja, delokalizacja, zmiana demograficzna, regulacje unijne (jednolity rynek usług) na sytuację firm usługowych w województwie podkarpackim. 7. Firmy usługowe województwa podkarpackiego w otoczeniu biznesowym (współpraca z instytucjami rynku pracy i otoczenia biznesu, powiązania kooperacyjne i konkurencyjne z innymi przedsiębiorstwami). 3

4 Problemy badawcze pracownicy 1. Subiektywna ocena kwalifikacji badanych pracowników. 2. Ocena sytuacji (społecznej, ekonomicznej, zawodowej) i perspektywy jej zmian. 3. Informacje na temat potrzeb w zakresie podnoszenia swoich kwalifikacji. 4

5 Dodatkowe problemy badawcze 1. Uwarunkowania rozwoju sektora usług w województwie podkarpackim. 2. Prognoza średniookresowa przyszłości sektora usług w województwie podkarpackim. 5

6 Schemat koncepcji badawczej 1. Faza wstępna opracowanie metodologii badania, przygotowanie badań do realizacji 2. Badania właściwe badania terenowe i inne (z wykorzystaniem dodatkowych technik badawczo-analitycznych) analiza danych 3. Faza końcowa przygotowanie materiałów konferencyjnych 6

7 Badanie ilościowe podkarpackich przedsiębiorstw sektora usług rynkowych (N=1031) Populacja przedsiębiorstwa mikro, małe, średnie i duże, należące do sektora usług rynkowych. Błąd standardowy +/- 3,2% Z badania zostały wyłączone podmioty o liczbie pracujących <2. Sekcje według PKD 2004: G handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, motocykli oraz artykułów użytku osobistego i domowego, H hotele i restauracje, I transport, gospodarka magazynowa, J pośrednictwo finansowe, K obsługa nieruchomości, wynajem i usługi związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, O działalność usługowa komunalna, społeczna, indywidualna, pozostała. 7

8 Badanie ilościowe podkarpackich przedsiębiorstw i sektora usług rynkowych (N=1031) i pracowników sektora usług rynkowych (N=1062) Respondenci właściciele / współwłaściciele przedsiębiorstw, kadra kierownicza. Dobór próby losowo warstwowy (operat REGON). Respondenci pracownicy przedsiębiorstw ( Standardowy błąd +/-2,2%. Dobór próby losowy (pracownik), kwotowy (płeć, założona alokacja jeden mężczyzna, jedna kobieta, po dwie osoby w przedsiębiorstwie). Bezpośrednie wywiady kwestionariuszowe (PAPI). 8

9 Badanie jakościowe Indywidualne wywiady pogłębione (IDI). Respondenci różnorodność branż / środowisk, przedstawiciele: firm usługowych województwa podkarpackiego, środowiska akademickiego, instytucji badawczo rozwojowych, stowarzyszeń przedsiębiorców, instytucje rynku pracy: publiczne służby zatrudnienia (Wojewódzki Urząd Pracy, Powiatowe Urzędy Pracy), agencje zatrudnienia, instytucje szkoleniowe. Dobór próby celowy (wiedza i lokalizacja). Liczba wywiadów 85. 9

10 Badanie jakościowe Zogniskowane wywiady grupowe (FGI). Respondenci przedstawiciele: władz samorządowych i wojewódzkich, (Grupa I) ośrodków akademickich, (Grupa I) instytucji badawczo rozwojowych (Grupa I) publicznych służb zatrudnienia (Grupa II) niepublicznych służb zatrudnienia (Grupa II) organizacji pozarządowych związanych z sektorem usług (Grupa II) firm usługowych woj. podkarpackiego (Grupa III). Liczba FGI 6 (dwie sesje z każdą grupą). 10

11 Badanie Delphi Metoda ilościowa. Technika wywiady internetowe wspomagane komputerowo (CAWI). Respondenci eksperci zajmujący się m.in. problematyką sektora usług rynkowych, praktycy biznesu. Liczba wywiadów

12 Wyniki badania 12

13 KONDYCJA EKONOMICZNA STAN BIEŻĄCY I PERSPEKTYWY 13

14 Jak ocenia Pan(i) obecną sytuację Pana(i) przedsiębiorstwa, czy w porównaniu z okresem ostatnich 12 miesięcy sytuacja ta :? Częściej deklarowane pogorszenie sytuacji ekonomicznej niż jej poprawa. Ogółem (N=1030) 20% 45% 31% 4% Handel i naprawy (N=536) 16% 45% 37% 3% Hotele i restauracje (N=57) 16% 41% 36% 7% Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) 24% 32% 40% 3% Pośrednictwo finansowe (N=36) 24% 47% 29% Obsługa nieruchomości i firm (N=170) 30% 46% 17% 7% Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) 20% 55% 20% 5% Poprawiła się Pozostała bez zmian Pogorszyła się Nie wiem/ trudno powiedzieć 14

15 A czy w porównaniu z analogicznym okresem roku 2009 r. w 2010 roku obroty Pana(i) przedsiębiorstwa :? Jedna piąta przedsiębiorstw zmniejszyła obroty, jedna piąta je zwiększyła. 20% 54% 20% 6% zwiększyły się pozostały bez zmian zmniejszyły się nie wiem 15

16 A jak Pan(i) sądzi, czy w okresie najbliższych 12 miesięcy sytuacja Pana(i) przedsiębiorstwa :? Częściej spodziewamy się poprawy niż pogorszenia sytuacji. Generalnie jednak dominują nastroje ambiwalentne. Ogółem (N=1030) 25% 43% 14% 18% Handel i naprawy (N=536) 24% 39% 17% 20% Hotele i restauracje (N=57) 32% 42% 14% 12% Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) 24% 51% 11% 14% Pośrednictwo finansowe (N=36) 34% 34% 10% 21% Obsługa nieruchomości i firm (N=170) 28% 51% 5% 16% Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) 21% 49% 13% 17% Poprawi się Pozostanie bez zmian Pogorszy się Nie wiem/ trudno powiedzieć 16

17 Media od pewnego czasu informują o kryzysie gospodarki światowej. Czy zauważył(a) Pan(i) wpływ tego kryzysu na funkcjonowanie Pana(i) firmy? Ponad połowa przedsiębiorstw odczuwa skutki kryzysu. 100% 80% 60% 56% 62% 57% 58% 50% 41% 48% 40% 20% 38% 32% 39% 36% 48% 52% 42% 0% 6% 5% 5% 5% 3% 6% 9% Ogółem (N=1030) Handel i naprawy (N=536) Tak Nie Nie wiem / trudno powiedzieć Hotele i restauracje (N=57) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) Pośrednictwo finansowe (N=36) Obsługa nieruchomości i firm (N=170) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) Najczęściej są to: handel i naprawy, hotele i restauracje oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność. 17

18 INNOWACYJNOŚĆ BADANYCH PRZEDSIĘBIORSTW 18

19 Czy Pana(i) firma posiada stronę internetową? Ogółem (N=980) ZATRUDNIENIE 63% Wykluczenie cyfrowe wielu mikroprzedsiębiorstw 36% od 2-5 osób (N=373) 51% 49% od 6-9 osób (N=142) 59% 40% od osób (N=438) od 50 do 249 osób (N=66) 71% 81% 29% 19% powyżej 249 osób (N=10) 100% tak nie 19

20 Innowacja w sektorze usług Eksperci biorący udział w badaniach jakościowych zwracali uwagę na problemy z rozumieniem pojęcia innowacyjność, w tym także na odmienność definiowania innowacyjności w sektorze usług. Rozumienie innowacyjności jako prowadzenie prac badawczorozwojowych ma ich zdaniem niewielkie zastosowanie w sektorze usług. Zwracano natomiast uwagę na znaczenie w sektorze usług: innowacji organizacyjnych i procesowych, wprowadzanie nowych rozwiązań i usług, znaczenie elastyczności i adaptacyjności jako wytycznej biznesowego działania, która bezpośrednie znajduje przełożenie na innowacyjność. 20

21 Czy Pana(i) firma w okresie ostatnich trzech lat przeprowadziła któreś z działań przedstawionych na tej karcie? Opracowanie i wdrożenie zmian w strategii cenowej 33% Opracowanie i wdrożenie zmian z zakresu marketingu i promocji 32% Tworzenie nowych produktów lub usług w oparciu o opinie konsumentów 21% Zmiany w zakresie poprawy warunków pracy w oparciu o głosy płynące od pracowników 18% Opracowanie i wdrożenie zmian w strategii działania przedsiębiorstwa Wprowadzenie nowych metod wytwarzania produktów lub usług Opracowanie i wdrożenie zmian struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa 11% 14% 16% Stosunkowo często notowano działania, które można uznać za innowacyjne... Wprowadzenie opracowanych przez przedsiębiorstwo lub zakupionych na rynku Współpraca z innymi instytucjami/ przedsiębiorstwami w celu wypracowania nowych, nowatorskich rozwiązań, prowadzenia prac badawczo- rozwojowych Wdrożenie systemu zarządzania jakością, np. ISO Wdrożenie zaawansowanych technik zarządzania, np. TQM 2% 6% 6% 6%... a 50% przedsiębiorstw je realizujących, nie poniosło żadnych wydatków związanych z tymi działaniami. Żadne z powyższych 34% 21

22 Czy Pana(i) firma zamierza przeprowadzić któreś z tych działań w okresie najbliższych 12 miesięcy? Opracowanie i wdrożenie zmian z zakresu marketingu i promocji 19% Opracowanie i wdrożenie zmian struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa 4% Opracowanie i wdrożenie zmian w strategii cenowej 15% Wprowadzenie opracowanych przez przedsiębiorstwo lub zakupionych na rynku (np. w ramach patentów lub licencji) nowych produktów lub usług. 3% Tworzenie nowych produktów lub usług w oparciu o opinie konsumentów 11% Współpraca z innymi instytucjami/ przedsiębiorstwami w celu wypracowania nowych, nowatorskich rozwiązań, prowadzenia prac badawczo-rozwojowych 3% Wprowadzenie nowych metod wytwarzania produktów lub usług 9% Wdrożenie zaawansowanych technik zarządzania, np. TQM 2% Zmiany w zakresie poprawy warunków pracy w oparciu o głosy płynące od pracowników 8% Wdrożenie systemu zarządzania jakością, np. ISO 1% Opracowanie i wdrożenie zmian w strategii działania przedsiębiorstwa 7% Żadne z powyższych 60% 22

23 Proszę wybrać 3 najważniejsze powody, Pana(i) zdaniem, najbardziej zachęcające przedsiębiorstwa do wprowadzania innowacji? Wymagania odbiorców 45% 83% Presja ze strony krajowych konkurentów 30% 65% Rozszerzenie dotychczasowego asortymentu produkcji/ usług 6% 43% Pojawienie się nowych możliwości technologicznych 4% 33% Konieczność sprostania nowym regulacjom publicznym 3% 26% Presja ze strony zagranicznych konkurentów Nie wiem/ trudno powiedzieć 3% 7% 8% 16% wszystkie wymienione pierwszy wymieniony 23

24 POLITYKA KADROWA (struktura zatrudnienia) 24

25 Struktura zatrudnienia w przedsiębiorstwach sektora usług Wykształcenie pracowników: średnie techniczne 31% zasadnicze zawodowe 27% wyższe 22% ogólnokształcące 19% Zróżnicowanie wg sekcji PKD wysoki udział pracowników z wyższym wykształceniem pośrednictwo finansowe (72%), obsługa nieruchomości i firm (46%) oraz usługi komunalne, społeczne i indywidualne (42%). Branże zmaskulinizowane: transport, gospodarka magazynowa i łączność, handel i naprawy. Domeną kobiet jest: pośrednictwo finansowe oraz hotele i restauracje, a także obsługa nieruchomości i firm. 25

26 POLITYKA KADROWA (rotacja pracowników) 26

27 Czy rotacja pracowników w Pana(i) przedsiębiorstwie jest częstym czy rzadkim zjawiskiem? Przeważają opinie o niewielkiej skali zjawiska rotacji. 38% 43% Ogółem (N=1030) 10% 7% 1% [4] bardzo częste zjawisko [3] częste zjawisko [2] rzadkie zjawisko [1] bardzo rzadkie zjawisko trudno powiedzieć 27

28 Jak Pan(i) uważa, czy obecnie na rynku łatwo, czy trudno znaleźć pracownika, który spełniałby Państwa oczekiwania? Opinie pozytywne 26% Ogółem (N=1030) 5% 21% 26% 34% 13% Zdecydowanie łatwo Raczej łatwo Ani łatwo, ani trudno Raczej trudno Zdecydowanie trudno Opinie negatywne 47% 28

29 Poniżej znajduje się lista niektórych umiejętności pracowników. Proszę powiedzieć, jak ważne są te umiejętności w Pana(i) przedsiębiorstwie? BRANŻA Ogółem (N=1030) Handel i naprawy (N=536) Hotele i restauracje (N=57) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) Pośrednictwo finansowe (N=36) Obsługa nieruchomości i firm (N=170) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) Wiedza i umiejętności potrzebne do wykonywania zadań zawodowych 4,8 4,8 4,7 4,9 5 4,9 4,8 Dokładność/skrupulatność 4,8 4,8 4,8 4,7 4,9 4,8 4,9 Umiejętność organizacji pracy 4,8 4,7 4,7 4,7 4,9 4,8 4,8 Umiejętność pracy w zespole 4,7 4,7 4,7 4,6 4,8 4,7 4,8 Obsługa maszyn i urządzeń związanych ze stanowiskiem pracy 4,6 4,6 4,6 4,6 4,7 4,6 4,7 Umiejętność nawiązywania kontaktów, otwartość 4,6 4,5 4,7 4,5 4,9 4,6 4,6 Umiejętność uczenia się/nabywania nowych kwalifikacji 4,5 4,5 4,6 4,4 4,8 4,6 4,7 Umiejętność radzenia sobie ze stresem 4,4 4,3 4,5 4,5 4,8 4,6 4,5 Łatwość przystosowywania się do nowych sytuacji 4,4 4,3 4,3 4,3 4,8 4,5 4,5 Umiejętność wyrażania i obrony własnego zdania 4,3 4,2 4,1 4,2 4,6 4,5 4,3 Obsługa komputera 4,2 4,2 3,7 3,6 4,9 4,7 4,2 Umiejętność prowadzenia swobodnej rozmowy z pracodawcą 4,1 4, ,5 4,2 4,2 Obsługa urządzeń biurowych (faks, drukarka, itp.) 4,1 4 3,6 3,4 4,8 4,6 4 Przebojowość, pewność siebie 4 4 4,1 3,9 4,7 4,1 4 Prawo jazdy 3,9 3,9 3,7 4,8 3,8 3,9 3,7 Umiejętność występowania przed grupą ludzi 3,9 3,8 4,3 3,7 4,4 4 4 Zdolności przywódcze 3,3 3,2 3,3 3,3 3,8 3,4 3,4 Znajomość języka obcego 2,7 2,5 3,9 3,3 2,6 2,6 2,8 29

30 Jakich pracowników jest trudno znaleźć? Chodzi nam o konkretne zawody lub specjalizacje zawodowe? sprzedawca 15% kierowca 10% mechanik handlowiec/ przedstawiciel handlowy pośrednik nieruchomości kucharz księgowy budowlaniec/ pracownik budowlany specjalista operator maszyn informatyk elektryk spawacz monter pracowni usług/ obsługa klienta elektronik 7% 6% 5% 4% 4% 4% 3% 3% 2% 2% 2% 2% 2% 2% Grupy deficytowe deprecjacja szkolnictwa zawodowego? N=475; wskazania powyżej 1% 30

31 Czy w okresie ostatnich 2 lat w Pana(i) firmie przyjęto do pracy pracownika lub pracowników? 100% 80% 60% 64% 62% 79% 76% 71% 55% 65% 40% 20% 36% 37% 20% 24% 29% 45% 34% 0% 1% 2% Ogółem (N=1030) Handel i naprawy (N=536) tak nie nie wiem Hotele i restauracje (N=57) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) Pośrednictwo finansowe (N=36) Obsługa nieruchomości i firm (N=170) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) 31

32 Czy w okresie ostatnich 2 lat w Pana(i) firmie zwolniono pracownika lub pracowników? 100% 80% 44% 47% 51% 40% 48% 38% 43% 60% 40% 20% 55% 53% 49% 60% 52% 62% 56% 0% Ogółem (N=1030) Handel i naprawy (N=536) tak Hotele i restauracje (N=57) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) Pośrednictwo finansowe (N=36) Obsługa nieruchomości i firm (N=170) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) nie 32

33 POLITYKA KADROWA (plany zatrudnieniowe) 33

34 Czy w okresie najbliższego roku planuje Pan(i) zwolnić pracowników? Nie 78% Tak 6% Nie wiem 16% O ile osób planujecie Państwo zmniejszyć liczbę pracujących? Ogółem (N=205) Handel i naprawy (N=102) Hotele i restauracje (N=17) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=4) Pośrednictwo finansowe (N=8) Obsługa nieruchomości i firm (N=21) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=30) średnia 2,6 2,7 3,5 2,7 1,0 1,0 2,8 34

35 Czy w okresie najbliższego roku planuje Pan(i) zwiększyć liczbę pracowników? Nie 64% Nie wiem 16% Tak 20% O ile osób planujecie Państwo zwiększyć liczbę pracujących? Ogółem (N=205) Handel i naprawy (N=102) Hotele i restauracje (N=17) Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=4) Pośrednictwo finansowe (N=8) Obsługa nieruchomości i firm (N=21) Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=30) średnia 3,5 4,0 4,1 3,4 1,6 1,4 3,5 35

36 Na jakich stanowiskach mają pracować te osoby? Sprzedawcy, obsługa klienta 44% Pracownicy fizyczni, produkcyjni 37% Pracownicy biurowi 11% N=205 Stanowiska niższej kadry zarządzającej i specjaliści 8% 36

37 POLITYKA KADROWA (szkolenia) 37

38 Czy w Pana(i) firmie stosowany jest system oceny pracowników? Nie wiem 1% Tak, w przypadku wszystkich pracowników 24% Nie, nie stosujemy systemu oceny pracowników 69% Tak, w przypadku niektórych grup pracowników 5% N=

39 Czy w ciągu ostatnich 2 lat pracownicy Pana(i) przedsiębiorstwa uczestniczyli w jakimkolwiek szkoleniu? 59% 40% 1% Tak Nie Nie wiem Jak często w szkoleniach w Pana(i) przedsiębiorstwie uczestniczą osoby zajmujące...? N=1030 Stanowiska dyrektorskie i kierownicze 31% 29% 38% 2% Stanowiska niższej kadry zarządzającej i specjaliści 32% 23% 42% 2% Sprzedawcy, obsługa klienta 35% 24% 36% 5% Pracownicy biurowi 23% 26% 48% 2% Pracownicy fizyczni, produkcyjni 24% 22% 52% 3% Często Rzadko Wcale Nie wiem / trudno powiedzieć N=609 39

40 Czy Pana(i) zdaniem warto szkolić pracowników w Pana(i) branży, czy też raczej nie? Ogółem (N=1030) 41% 32% 2% 5% Handel i naprawy (N=536) 36% 36% 2% 6% Hotele i restauracje (N=57) 34% 45% 3% Transport, gospodarka magazynowa, łączność (N=98) 37% 24% 11% 3% Pośrednictwo finansowe (N=36) 76% 18% Obsługa nieruchomości i firm (N=170) 47% 26% 4% Działalność usługowa, komunalna, społeczna, indywidualna (N=133) 53% 27% 1% 3% N=1030 Zdecydowanie warto Raczej warto Raczej nie warto Zdecydowanie nie warto 40

41 PRACOWNICY SEKTORA USŁUG RYNKOWYCH W WOJ. PODKARPACKIM 41

42 Proszę powiedzieć, dlaczego wiąże Pan(i) swoją przyszłość zawodową z obecnym miejscem zatrudnienia? dobre stosunki w pracy 55% generalnie podoba mi się w moim miejscu pracy (nie mogę się w sumie na nic uskarżać) 35% dobre wynagrodzenie 29% trudno znaleźć inną pracę (ogólnie) w miejscu mojego zamieszkania trudno znaleźć inną pracę możliwość podwyżki byłoby mi trudno znaleźć inną pracę (nikt by mnie nie zatrudnił) u innych pracodawców są gorsze warunki możliwość awansu szansa na umowę na czas nieokreślony szansa na pracę na cały etat 21% 20% 15% 12% 11% 11% 8% 28% Pozytywne postawy w stosunku do obecnej pracy są po części efektem niekorzystnego odbioru sytuacji na rynku pracy. Pozytywne oceny rzadko wiążą się z możliwościami rozwoju (awans lub podwyżka). długi staż pracy 1% N=

43 PRACOWNICY SEKTORA USŁUG RYNKOWYCH W WOJ. PODKARPACKIM (gotowość do zwiększania kwalifikacji) 43

44 Proszę powiedzieć w jakim stopniu był(a)by Pan(i) zainteresowany(a) udziałem :? [skala 1 7, gdzie jeden oznacza w ogóle, a 7 bardzo zainteresowany(a)] WYKSZTAŁCENIE Ogółem (N=2062) Wyższe (N=473) Licencjackie (N=83) Średnie techniczne (N=639) Średnie ogólnokształcące (N=392) Zawodowe (N=454) Podstawowe/ gimnazjalne (N=21) w bezpłatnych szkoleniach mających na celu podniesienie Pana(i) kwalifikacji i umiejętności w szkoleniach podnoszących poziom wiedzy i umiejętności w konkretnym zawodzie? w szkoleniach podnoszących umiejętność kontaktów i współpracy z innymi ludźmi, radzenia sobie w trudnych sytuacjach, w stresie itp.? 4,3 4,9 4,8 4,4 4,2 3,8 3,7 3,3 3,4 3,6 3,4 3,4 3,1 2,9 2,9 3,0 3,2 2,9 2,9 2,5 1,6 44

45 WNIOSKI 45

46 Wnioski Przedsiębiorcy sektora usług rynkowych częściej odczuwają pogorszenie (31%) niż poprawę (20%) sytuacji ekonomicznej. Wyniki te wydaj się stosukowo pozytywne, zwłaszcza w sytuacji przeniesienia się do sfery gospodarki realnej skutków kryzysu na międzynarodowych rynkach finansowych. Odmienne opinie dotyczą oczekiwanego kierunku zmian sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstw. Optymistów jest niemal dwukrotnie więcej od pesymistów. Problemy przedsiębiorców nie odbiegają od problemów zgłaszanych przez firmy z całego kraju. 46

47 Wnioski 4. Przedsiębiorstwa podkarpackie rzadko podejmują działania o charakterze innowacyjnym. Większość podejmowanych, w okresie ostatnich dwóch lat działań nie wykraczała poza podstawy prowadzenia biznesu. 5. Niezależnie od rodzaju prowadzonych działań inwestycyjnych większość z nich była finansowana ze źródeł własnych przedsiębiorstwa. 6. Rozmawiając na temat powodów popychających do działań o charakterze innowacyjnym praktycznie nie występowały motywacje mogące świadczyć o staraniach podkarpackich przedsiębiorstw, aby stać się pionierami rynku. 47

48 Wnioski Podkarpaccy przedsiębiorcy sektora usług rynkowych często (niemal co drugi) mają trudności ze znalezieniem pracowników spełniających ich oczekiwania. Pogłębione rozmowy na ten temat skłaniają do postawienia wniosku o dysfunkcjonalnych procesach zachodzących w systemie szkolnictwa wszystkich poziomów. Pracodawcy wymagają od swoich pracowników przede wszystkim wiedzy i umiejętności potrzebnych do wykonywania zadań zawodowych, dokładności i skrupulatności, umiejętności organizacji pracy i umiejętności pracy w zespole. 48

49 Wnioski 10. Więcej wymaga się w firmach działających na rynkach międzynarodowych. 11. Ponad połowa badanych przedsiębiorstw w ostatnich dwóch latach inwestowała w szkolenia pracowników. Prawdopodobnie dużą rolę odgrywają tutaj środki unijne. 49

50 Wnioski 12. Sektor wykazuje równowagę pod względem płci pracowników, z niewielką przewagą pracowników płci męskiej. 13. Branżą zdecydowanie zmaskulinizowaną jest transport i gospodarka magazynowa. Wyraźna przewaga mężczyzn jest również w handlu i naprawach, co jest zapewne skutkiem zdecydowanej przewagi mężczyzn w drugiej z tych kategorii. 14. Domeną kobiet jest z kolei pośrednictwo finansowe oraz hotele i restauracje, a także obsługa nieruchomości i firm. Usługi komunalne, społeczne i indywidualne zatrudniają mniej więcej tyle samo pracowników obu płci. 50

51 Wnioski 15. W sektorze usług rynkowych na Podkarpaciu najliczniejszą kategorię pracowników stanowią sprzedawcy i pracownicy działów obsługi klienta (40%). Są to jednocześnie stanowiska, które najczęściej podlegają procesowi rotacji. 16. Różnie bywa z formami zatrudnienia. Około dwóch trzecich jest zatrudnione na czas nieokreślony na podstawie umowy o pracę. A jedna trzecia pracuje w ramach umów na czas określony. 51

52 Wnioski W sferze deklaratywnej, wśród pracowników sektora usług 17. dominuje przekonanie, że rozwój zawodowy jest wartością pozytywną, do której warto aspirować. 18. Uzyskane wyniki wskazują jednak na mniejszą deklarowaną rangę wykształcenia wśród pracowników sektora usług niż wśród ogółu Polaków. 52

53 Wnioski bazujące na opiniach ekspertów Lokalny charakter firm może stanowić barierę ich rozwoju. Dochody mieszkańców są bowiem dość niskie i nie mogą kreować silnego popytu, ponadto utrudniają uruchamianie części przedsięwzięć usługowych. Dotyczy to w szczególności usług będących pochodną zmieniających się stylów życia. Sektor usług rynkowych w województwie podkarpackim będzie się rozwijał. Przekonanie to uzasadniano ogólnymi tendencjami zachodzącymi w strukturze współczesnej gospodarki. 3. Usługi oparte na wiedzy będą rozwijać się mało dynamicznie ze względu na problemy ze znalezieniem pracowników o odpowiednich kwalifikacjach. 53