Wyniki doświadczeń odmianowych PSZENICA ORKISZ OZIMA

Transkrypt

1 Z CENTRALNY OŚRODEK BADANIA ODMIAN ROŚLIN UPRAWNYCH Wyniki doświadczeń odmianowych PSZENICA ORKISZ OZIMA 2017, 2018 Słupia Wielka 2018

2 Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych Słupia Wielka tel.: do 47 faks: Dyrektor prof. dr hab. Edward S. Gacek Zakład Badania i Oceny Wartości Gospodarczej Odmian Kierownik mgr inż. Józef Zych Opracował mgr inż. Andrzej Najewski Redakcja merytoryczna mgr inż. Józef Zych Publikacja zrealizowana w ramach Programu Wieloletniego Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roślin Państwowego Instytutu Badawczego Tworzenie naukowych podstaw postępu biologicznego i ochrona roślinnych zasobów genowych źródłem innowacji i wsparcia zrównoważonego rolnictwa i bezpieczeństwa żywnościowego kraju. Zadanie Weryfikacja i optymalizacja metod i systemów upraw polowych roślin na cele żywnościowe. COBO 2018 n. 10

3 PSZENICA ORKISZ OZIMA Pszenica orkisz jest jednym z najstarszych gatunków pszenicy. Obecnie jej areał uprawy, zarówno w Polsce, jak i w innych krajach jest niewielki, choć wzrastający. Odmiany pszenicy orkisz uprawiane są głównie w gospodar - stwach ekologicznych. W porównaniu do odmian pszenicy zwyczajnej, pszenica orkisz plonuje znacznie gorzej. Cechuje się ponadto niewymłacalnym kłosem, stąd po omłocie dodatkowym koniecznym zabiegiem jest wydzielenie ziarna z kłosków (odplewianie). W ostatnich latach wzrost zainteresowania pszenicą orkisz wynika z unikatowych walorów smakowych i żywieniowych tego zboża. Ziarno orkiszu wykorzystywane jest m.in. do produkcji mąki, kaszy, płatków, makaronu, pieczywa, a także piwa i wódki oraz innych wyrobów. Rys. 1. Rozmieszczenie doświadczeń z pszenicą orkisz ozimą Obecnie w Krajowym rejestrze pszenicy orkisz ozimej znajduje się tylko jedna odmiana (Rokosz), natomiast z pozostałych badanych odmian dwie pochodzą ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych (CCA), a jedna jest w trakcie procedury rejestrowej. Doświadczenia polowe prowadzono według ramowej metodyki 1). Założono je jako jednoczynnikowe, w układzie losowanych bloków kompletnych, w czterech powtórzeniach. Chemiczna ochrona roślin obejmowała zaprawianie nasion przed siewem, stosowanie herbicydów, a w przypadku wystąpienia szkodników także insektycydów. Nie stosowano natomiast chemicznej ochrony roślin przed chorobami 1) Zboża. Metodyka badania wartości gospodarczej odmian (WGO), NR/P/19/2013, Słupia Wielka, lipiec i wyleganiem. Nawożenie mineralne było zróżnicowane w poszczególnych punktach doświadczalnych i dostosowane do lokalnych warunków (jakość gleby, rodzaj przedplonu, zasobność gleby w fosfor, potas, magnez itp.). Powierzchnia pojedynczego poletka do zbioru wynosiła 15 lub 16,5 m 2. Przy ustalaniu ilości wysiewu ziarna uwzględniano masę 1000 ziaren i zdolność kiełkowania poszczególnych odmian. Obsada nasion dla wszystkich odmian była jednakowa i wynosiła 250 szt./m 2. W przypadku wysiewu kłosków naważka wynosiła 0,3 kg/poletko o powierzchni 19,5 m 2. Plon ziarna i masę 1000 ziaren przeliczono na wspólną wilgotność 14%. Wyniki plonu kłosków i ziarna oraz udziału ziarna w plonie kłosków odmian podano w postaci średniej ogólnej oraz z poszczególnych miejscowości, natomiast wyniki pozostałych cech wyłącznie w układzie średniej ogólnej. Warunki siedliskowe i agrotechniczne doświadczeń polowych z pszenicą orkisz ozimą oraz daty ważniejszych terminów agrotechnicznych i faz wegetacji pokazano w tabeli 2. Dane meteorologiczne (suma opadów i temperatura powietrza na wysokości 2 m) podano w tabeli 3. W roku 2018 doświadczenia z pszenicą orkisz ozimą zakładano w terminie od 29 września do 12 października. Jesienne zahamowanie wegetacji odnotowano w II i III dekadzie listopada, jedynie w Tomaszowie Bol. na początku grudnia. W czasie zimy nie odnotowano żadnych strat roślin. W roku 2018 fazę krzewienia w trzech doświadczeniach odnotowano jesienią, a dwóch wiosną. Wiosenne ruszenie wegetacji nastąpiło dość późno, w I dekadzie kwietnia. Doświadczenia z pszenicą orkisz ozimą zbierano w III dekadzie lipca, natomiast w Nowej Wsi Ujskiej na początku sierpnia. W roku 2018 średni plon kłosków (plon brutto) dla wszystkich badanych odmian wyniósł średnio 48,6 dt z ha i był o 6,4 dt z ha mniejszy niż w roku Plon ziarna (plon netto) wyniósł średnio 36,2 dt z ha i również był mniejszy (o 3,9 dt z ha) niż w roku poprzednim. Udział ziarna w plonie ogółem średnio w dwuleciu wynosił od 71,8% dla odmiany Zollernspelz do 79,3% dla odmiany Rokosz. W obydwu latach badań najwyższy plon kłosków (brutto) uzyskała odmiana Zollernspelz. W latach największy plon ziarna (netto) uzyskała odmiana Rokosz, następnie Zollernzpelz, wyraźnie niższy zaś Oberkulmer Rotkorn. W roku 2018 najwyższy plon, zarówno kłosków jak i ziarna, uzyskała badana pierwszy rok odmiana SMH Objaśnienie skali 9-stopniowej: 9 oznacza stan najlepszy (najkorzystniejszy) 5 oznacza stan średni (przeciętny) 1 oznacza stan najgorszy (najmniej korzystny)

4 - 4 - Tabela 1 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Odmiany i doświadczenia. Lata zbioru 2018, 2017 Rok wpisania do KR/ przyjęcia do badań Hodowca Materiał siewny zdolność kiełkowania (%) Masa 1000 ziaren/ kłosków (g) Obsada nasion lub ilość kłosków Rokosz 2012 HR Strzelce szt./m 2 2 Oberkulmer Rotkorn CCA 3 Zollernspelz CCA Erbengemeinschaft Dr. Hans Rolf Späth Südwestdeutsche Saatzucht GmbH & Co. KG ,3 kg/19,5 m ,3 kg/19,5 m 2 4 SMH HR Smolice szt./m 2 Bilans doświadczeń: 2017: założone i przyjęte do syntezy : założone i przyjęte do syntezy 5 Kol. 1: SMH 20 odmiana w trakcie procedury rejestrowej w Polsce Kol. 2: CCA odmiana ze Wspólnotowego katalogu odmian roślin rolniczych, niezarejestrowana w Polsce Kol. 3: HR Strzelce Hodowla Roślin Strzelce sp. z o.o. Grupa IHAR; HR Smolice "Hodowla Roślin Smolice sp. z o.o. Grupa IHAR"

5 - 5 - Tabela 2 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Warunki prowadzenia doświadczeń. Lata zbioru 2018, 2017 Wyszczególnienie Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol. Węgrzce Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol. Węgrzce Rolnicza wartość gleby w 100 o skali IUNG-PIB Kompleks przydatności rolniczej gleb Odczyn gleby (ph w KCl) 6,8 5,7 6,4 6,0 6,1 5,6 5,7 6,0 6,0 6,0 Przedplon MIEJ RZPO RZPO PSZO RZPO JEZJ RZPO RZPO GRS RZPO Zaprawianie nasion Herbicydy (data): - pierwszy zabieg drugi zabieg Insektycydy (data): - pierwszy zabieg drugi zabieg Nawożenie mineralne (kg czystego składnika na 1 ha): - P 2 O K 2 O N razem N jesień N wiosna Nawożenie dolistne: - jeden zabieg Daty siewu, zbioru i ważniejszych faz rozwojowych Siew Wschody Krzewienie - jesień Krzewienie - wiosna Jesienne zahamowanie wegetacji Wiosenne ruszenie wegetacji Strzelanie w źdźbło Kłoszenie Dojrzałość woskowa Dojrzałość pełna Zbiór Kol. 2-11: GRS groch siewny, JEZJ jęczmień jary, MIEJ mieszanka zbożowo-bobowata, PSZO pszenica ozima, RZPO rzepak ozimy; data: dzień/miesiąc

6 - 6 - Tabela 3 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Dane meteorologiczne. Sezony wegetacyjne 2017/2018, 2016/2017 SDOO\ZDOO Miesiąc IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII /2018 suma opadów (mm) 1 Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol Węgrzce średnia temperatura powietrza na wysokości 2 m ( o C) 1 Ruska Wieś 13,6 10,4 3,6 2,4-1,6-8,4-3,6 12,0 16,2 16,9 20,2 18,8 2 Nowa Wieś Ujska 13,1 10,6 5,5 3,0 1,1-4,6 0,1 13,1 16,7 18,7 19,4 21,6 3 Sulejów 14,2 10,4 5,6 2,2 0,3-4,6-0,2 12,9 16,2 18,0 18,9 18,9 4 Tomaszów Bol. 12,9 13,3 5,8 3,0 2,5-3,8 0,0 12,7 15,5 18,5 18,9 19,8 5 Węgrzce 15,6 10,4 5,4 3,5-0,2-4,3-1,5 14,3 18,6 20,6 20,0 21,8 2016/2017 suma opadów (mm) 1 Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol Węgrzce średnia temperatura powietrza na wysokości 2 m ( o C) 1 Ruska Wieś 15,0 9,6 0,5 0,5-10,3-1,5 6,4 10,1 12,4 14,7 17,0 19,3 2 Nowa Wieś Ujska 17,1 9,5 4,1 2,7-3,6 1,1 8,9 9,7 13,4 16,7 19,6 19,4 3 Sulejów 15,0 11,0 4,5 1,1-9,4 0,3 9,3 9,9 13,2 18,1 20,2 21,6 4 Tomaszów Bol. 15,8 11,0 3,8 2,8-7,1 0,5 9,1 10,5 14,5 17,3 19,1 20,3 5 Węgrzce 16,4 11,0 3,2 1,1-8,8 0,5 8,4 10,3 14,0 21,0 21,6 22,7

7 - 7 - Tabela 4 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Plon kłosków odmian w miejscowościach. Lata zbioru 2018, 2017 Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol. Węgrzce Wzorzec, dt z ha 35,3 46,2 59,4 47,1 51,9 56,9 32,0 52,2 64,5 72,5 1 Rokosz 30,1 48,1 60,9 45,5 54,0 57,1 33,4 56,3 65,3 82,9 2 Oberkulmer Rotkorn 35,8 40,7 46,4 41,8 51,0 55,3 26,4 45,9 57,4 55,2 3 Zollernspelz 38,1 53,3 62,8 56,7 48,7 65,5 34,4 59,6 68,8 83,9 dt z ha 4 SMH 20 37,4 67,6 53,8 33,6 66,6 % wzorca 1 Rokosz Oberkulmer Rotkorn Zollernspelz SMH NIR przy α=0,05 (dt) 5,1 3,4 4,1 9,7 4,3 3,0 4,7 2,7 5,3 11,6 NIR przy α=0,05 (%) 14,5 7,4 6,9 20,6 8,3 5,3 14,8 5,2 8,2 16,0 Kol. 1: wzorzec wszystkie odmiany badane w danym roku

8 - 8 - Tabela 5 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Udział ziarna w plonie kłosków w miejscowościach (%). Lata zbioru 2018, 2017 Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol. Węgrzce Rokosz 71,8 91,0 80,8 67,4 80,4 88,2 75,0 81,2 83,3 73,3 2 Oberkulmer Rotkorn 73,1 77,7 72,4 74,9 73,6 71,2 70,9 64,3 74,4 68,5 3 Zollernspelz 70,8 76,6 74,6 70,9 73,9 71,1 66,2 76,4 72,5 64,3 4 SMH 20 79,3 78,4 79,4 65,5 68,9 Tabela 6 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Plon ziarna odmian w miejscowościach. Lata zbioru 2018, 2017 Ruska Wieś Nowa Wieś Ujska Sulejów Tomaszów Bol. Węgrzce Wzorzec, dt z ha 43,9 37,0 27,0 32,8 39,9 42,7 22,1 38,1 48,2 50,0 dt z ha 1 Rokosz 43,7 43,8 24,3 30,7 43,4 50,4 25,0 45,7 54,4 60,7 2 Oberkulmer Rotkorn 33,9 31,6 25,9 31,3 37,5 39,3 18,7 29,5 42,7 37,8 3 Zollernspelz 44,4 40,8 28,4 40,2 36,0 46,5 22,8 45,6 49,9 53,9 4 SMH 20 53,6 29,3 42,7 22,0 45,9 % wzorca 1 Rokosz Oberkulmer Rotkorn Zollernspelz SMH Kol. 1: wzorzec wszystkie odmiany badane w danym roku

9 - 9 - Tabela 7 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Plon kłosków/ziarna odmian. Lata zbioru 2018, 2017 dt z ha Plon kłosków (brutto) odch. od wzorca Udział ziarna w plonie ogółem % wzorca % dt z ha Plon ziarna (netto) odch. od wzorca % wzorca Wzorzec, dt z ha 48,6 74,3 36,2 1 Rokosz 48,7 0, ,3 38,2 1, Oberkulmer Rotkorn 43,4-5, ,9 31,8-4, Zollernspelz 50,5 1, ,6 36,3 0, SMH 20 51,8 3, ,3 38,7 2,5 107 Liczba doświadczeń Wzorzec, dt z ha 55,0 73,2 40,1 1 Rokosz 58,0 3, ,2 46,3 6, Oberkulmer Rotkorn 47,8-7, ,3 33,9-6, Zollernspelz 63,8 8, ,9 45,4 5, Liczba doświadczeń Wzorzec, dt z ha 51,8 73,8 38,2 1 Rokosz 53,4 1, ,3 42,3 4, Oberkulmer Rotkorn 45,6-6, ,1 32,9-5, Zollernspelz 57,2 5, ,8 40,9 2,7 107 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec wszystkie odmiany badane w danym roku Kol. 3,7: odchylenia od wzorca w dt z ha

10 Tabela 8 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Porażenie odmian przez choroby (odchylenia od wzorca, skala 9 o ). Lata zbioru 2018, 2017 Mączniak prawdziwy Rdza brunatna Wzorzec 7,6 6,6 7,1 6,8 7,5 7,2 1 Rokosz 0,3-0,1 0,1-1,5-0,2-0,9 2 Oberkulmer Rotkorn -0,3-0,8-0,6 0,2 0,8 0,5 3 Zollernspelz 0,4 0,9 0,7 0,5 0,0 0,3 4 SMH 20-0,4 0,8 Liczba doświadczeń cd. tabeli 8 Septoriozy liści Septorioza plew Wzorzec 6,2 6,2 6,2 8,5 8,1 8,3 1 Rokosz 0,7 0,4 0,6-0,4-0,6-0,5 2 Oberkulmer Rotkorn -0,1 0,3 0,1 0,3 0,4 0,4 3 Zollernspelz -0,7 0,0-0,4 0,0 0,4 0,2 4 SMH 20 0,1 0,1 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec wszystkie odmiany badane w danym roku Kol. 4: septoriozy liści Septoria tritici i Stagonospora nodorum Tabela 9 PSZENICA ORKISZ OZIMA. Ważniejsze cechy rolnicze odmian (odchylenia od wzorca). Lata zbioru 2018, 2017 Wysokość roślin 1 2 cm Wzorzec Rokosz Oberkulmer Rotkorn Zollernspelz SMH 20-1 Liczba doświadczeń

11 cd. tabeli 9 Wyleganie w fazie dojrz. mlecznej skala 9 o Wyleganie przed zbiorem Wzorzec 8,0 7,7 7,9 7,0 6,5 6,8 1 Rokosz 1,0 0,7 0,9 1,0 1,0 1,0 2 Oberkulmer Rotkorn -3,0-1,5-2,3-0,9-1,1-1,0 3 Zollernspelz 1,0 0,9 1,0 0,7 0,9 0,8 4 SMH 20 1,0-0,8 Liczba doświadczeń cd. tabeli 9 Data kłoszenia liczba dni Data dojrzałości pełnej Wzorzec Rokosz -1,0 0,0-0,5 0,5-0,5 0,0 2 Oberkulmer Rotkorn 0,5 0,0 0,0-0,5 0,0-0,5 3 Zollernspelz 0,0 0,0 0,0 0,5 0,0 0,0 4 SMH 20 1,0 0,0 Liczba doświadczeń cd. tabeli 9 Wilgotność ziarna przy zbiorze Masa 1000 ziaren % g Wzorzec 9,7 13,0 11,4 42,8 50,4 46,6 1 Rokosz 0,2-0,7-0,3-2,0-6,8-4,4 2 Oberkulmer Rotkorn -0,1 0,9 0,4 6,6 4,2 5,4 3 Zollernspelz -0,1-0,3-0,2 1,3 0,2 0,8 4 SMH 20 0,1-5,9 Liczba doświadczeń Kol. 1: wzorzec wszystkie odmiany badane w danym roku