INWESTOR: EGZEMPLARZ NR 1 ORZECZENIE MYKOLOGICZNO-BUDOWLANE

Transkrypt

1 INWESTOR: EGZEMPLARZ NR 1 Miasto Bydgoszcz ul. Jezuicka 1, Bydgoszcz tel , fax urzad@um.bydgoszcz.pl ORZECZENIE MYKOLOGICZNO-BUDOWLANE DOTYCZĄCE BUDYNKÓW MŁYNA ROTHERA, SPICHRZA ZBOŻOWEGO, SPICHRZA MĄCZNEGO I ŁAZIENEK ORAZ KOMINA CERAMICZNEGO, ZLOKALIZOWANYCH NA OBSZARZE WYSPY MŁYŃSKIEJ W BYDGOSZCZY Bydgoszcz, ul. Mennica 10 i 12 dz. nr ewid. 136 i 95/21 obręb 97 Bydgoszcz Wydanie: A EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20 tel.: , fax: , biuro@emgieprojekt.pl Autorzy opracowania: Podpis dr hab. inż. Andrzej Żaboklicki mgr Dorota Koruba Kielce, październik 2014

2 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Spis treści 1. Dane ogólne Inwestor Jednostka projektowo-badawcza Przedmiot opracowania Cel opracowania Podstawa opracowania 3 2. Opis stanu istniejącego 4 3. Ocena stopnia zawilgocenia piwnic i konstrukcji drewnianych 5 4. Ocena stopnia uszkodzenia elementów przez korozję biologiczną Wnioski 12 ZAŁĄCZNIKI: Załącznik Nr 1: Badania wilgotności i stopnia zasolenia ścian piwnic. Załącznik Nr 2: Badania wilgotności drewnianych elementów konstrukcyjnych. Załącznik Nr 3: Badania mykologiczne. CZĘŚĆ GRAFICZNA OPRACOWANIA: DPKMR-OM-01 DPKMR-OM-02 DPKMR-OM-03 DPKMR-OM-04 DPKMR-OM-05 DPKMR-OM-06 DPKMR-OM-07 DPKMR-OM-08 Program prac badawczych. Rzut piwnic. Program prac badawczych. Rzut parteru. Program prac badawczych. Rzut I piętra. Program prac badawczych. Rzut II piętra. Program prac badawczych. Rzut III piętra. Program prac badawczych. Rzut IV piętra. Program prac badawczych. Rzut belek nad IV piętrem. Program prac badawczych. Rzut więźby dachowej. 2

3 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl 1. Dane ogólne 1.1. Inwestor Miasto Bydgoszcz Bydgoszcz, ul. Jezuicka Jednostka projektowo-badawcza EMGIEprojekt Sp. z o.o., Kielce, ul. Górna Przedmiot opracowania Przedmiotem opracowania jest budynek Młyna Rothera wraz ze spichrzami zbożowym i mącznym, budynek łazienek oraz komin ceramiczny, położone na obszarze Wyspy Młyńskiej w Bydgoszczy, przy ul. Mennica 10 i 11, na dz. nr ewid. 136 i 95/21 obręb Cel opracowania Celem orzeczenia mykologiczno-budowlanego jest określenie stopnia uszkodzenia elementów konstrukcyjnych zabytkowego zespołu budynków w wyniku oddziaływania korozji biologicznej oraz oznaczenie rodzaju bioczynników. Orzeczenie zostało opracowane w celu: określenia aktualnego stanu technicznego elementów konstrukcyjnych, oceny stanu porażenia elementów budowlanych przez czynniki destrukcji biologicznej, oceny stopnia zawilgocenia przegród budowlanych, oceny występowania rodzaju szkodliwych soli budowlanych i stopnia zasolenia ścian fundamentowych, określenia przyczyn porażenia drewnianych konstrukcji przez czynniki biodestrukcji, określenia przyczyn zawilgocenia przegród budowlanych. Ocenę przeprowadzono na podstawie przygotowanego i zrealizowanego programu prac badawczych, który służył określeniu występujących zagrożeń korozją biologiczną Podstawa opracowania Opracowanie wykonano na podstawie: Umowy Nr WIM z dnia r. zawartej w Bydgoszczy pomiędzy Miastem Bydgoszcz, mającym swoją siedzibę przy ul. Jezuickiej 1 w Bydgoszczy, a EMGIEprojekt Sp. z o. o. z siedzibą w Kielcach przy ul. Górnej 20. wizji lokalnej i własnej inwentaryzacji obiektu, inwentaryzacji budowlano-konserwatorskiej, przeglądu stanu zachowania konstrukcji poddanych ocenie technicznej, przeprowadzonych badań makroskopowych i laboratoryjnych zabudowanych materiałów, dokumentacji fotograficznej dokonanej podczas wizji lokalnej, 3

4 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl charakterystyki warunków geotechnicznych występujących w podłożu gruntowym, opracowanej w sierpniu 2014 r. przez Firmę Geotechniczną GEObud s.c., Grodzisk Mazowiecki, ul. Nadarzyńska 4, Warszawa, ul. Ekologiczna 17/36, obowiązujących w Polsce regulacji prawnych, a w szczególności: o ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane (Dz. U Nr 89 poz. 414 z późniejszymi zmianami), o rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U Nr 75 poz. 690 z późniejszymi zmianami), standardów, norm, normatywów i zasad sztuki budowlanej. 2. Opis stanu istniejącego Budynki Młyna Rothera wraz ze spichrzami zbożowym i mącznym, budynkiem dawnych łazienek oraz ceramicznym kominem dawnej kotłowni tworzą istotny kompleks historycznej zabudowy Wyspy Młyńskiej, która zlokalizowana w staromiejskim centrum miasta Bydgoszczy na powierzchni ok. 6.5 ha, posiada niezwykle cenne zabytkowe obiekty - głównie młyny i spichlerze. Wyspa położona jest obecnie pomiędzy głównym nurtem rzeki Brdy a jej odnogą Młynówką, na zachód od Starego Rynku i historycznego centrum miasta. Przebiega przez nią tylko jeden trakt ulica Mennica, przy której położone są również budynki stanowiące przedmiot opracowania, a znajdujące się dokładnie w obrębie działek ewidencyjnych nr 136 i 95/21 obręb 97 Bydgoszcz. Cały obszar wyspy stanowi unikatowy układ przestrzenno-krajobrazowy objęty w całości ochroną konserwatorską. W bezpośrednim sąsiedztwie przedmiotowych budynków i komina znajdują się obiekty kulturalne, rekreacyjne oraz hotelowe, adaptowane po przeprowadzonych pracach rewaloryzacyjnych zabytkowych spichlerzy, młynów oraz budynku mennicy. Otoczone są one zielonymi bulwarami oraz urządzeniami hydrotechnicznymi. Budynek Młyna Rothera wraz ze spichrzami zbożowym i mącznym wpisane zostały do rejestru zabytków nieruchomych województwa Kujawsko-Pomorskiego pod numerem A/773/8. Z kolei budynek łazienek w Zespole Młyna Rothera wpisany został do rejestru zabytków nieruchomych województwa Kujawsko-Pomorskiego pod numerem A/773/9. Zespół budynków Młyna Rothera i spichlerzy założony został na planie zbliżonym w rzucie do litery L, z centralnie usytuowanym budynkiem młyna, spinającym dwa przyprostokątnie dostawione do niego spichlerze. Budynek młyna wykonano na planie kwadratu, budynki spichlerzy na planie wydłużonych prostokątów. Elewacja południowa (południowo-zachodnia) kompleksu rozciąga się wzdłuż ulicy Mennica, elewacja północna (północnozachodnia) wzdłuż Kanału Zbożowego. Budynek kotłowni został całkowicie rozebrany i pozostał po nim jedynie wolnostojący komin ceramiczny, usytuowany wewnątrz przestrzeni ograniczonej dwoma skrzydłami spichlerzy. Budynek łazienek wykonany jako wolnostojący na planie prostokąta, usytuowany został nad brzegiem rzeki Brdy, za północnym szczytem spichlerza zbożowego (północnego). 4

5 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Fundamenty budynków młyna i spichlerzy wykonano jako murowane z kamienia naturalnego i wzniesiono na drewnianym oczepie belkowym, opartym na 813 drewnianych palach 1. Zarówno oczep, jak i pale zlokalizowano w sposób zapewniający ich całkowicie zanurzenie w wodzie gruntowej, której zmienny poziom jest warunkowany poziomem wody w Kanale Zbożowym w sposób bezpośredni powiązanym z nurtem rzeki Brdy. Ściany piwniczne budynków wykonano jako całkowicie murowane z kamienia naturalnego pochodzenia polodowcowego /granity, porfiry/ na zaprawie wapiennej (za wyjątkiem fragmentu ściany zachodniej młyna, gdzie część ściany piwnicznej wykonano jako murowaną z cegły ceramicznej pełnej). Budynki spichlerzy o prawie identycznych gabarytach w części nadziemnej wykonano w drewnianej konstrukcji szkieletowej. Konstrukcję nośną ścian zewnętrznych stanowi konstrukcja szachulcowa składająca się ze szkieletu z drewna sosnowego spiętego kotwami stalowymi, wypełnionego cegłą ceramiczną pełną, murowaną w wiązaniu pospolitym dwuwarstwowym na zaprawie wapiennej (grubość wypełnienia w poziomie parteru równa 1 cegle, na wyższych kondygnacjach ½ cegły). Stropy drewniane belkowe w układzie trójtraktowym, z podporami środkowymi na drewnianych podciągach opieranych na słupach drewnianych zaopatrzonych w miecze podpierające zarówno belki, jak i podciągi (prowadzone nad słupami). Słupy piwniczne wykonane jako murowane z cegły ceramicznej pełnej, oparte na drewnianych oczepach wypełnionych kamieniem naturalnym, podpartych zestawem 9 pali drewnianych. Więźby dachowe drewniane płatwiowo-krokwiowe, poszycie dachu w postaci pełnego deskowania, a pokrycie pierwotnie blachą, a później papą asfaltową na lepiku. Po przeprowadzonych częściowych pracach remontowo adaptacyjnych w latach drewniane stropy nad piwnicami w obu spichlerzach wymienione na współczesne stropy żelbetowe płytowe oparte na zewnętrznych ścianach przy pomocy żelbetowych wieńców obwodowych. Parterowy budynek łazienek wykonano w konstrukcji szachulcowej, ze szkieletem z drewna sosnowego wypełnionego cegłą ceramiczną pełną (gr. 1/2 cegły), od wewnątrz otynkowaną. Fundamenty całkowicie kamienne, strop belkowy drewniany, więźba dachu dwuspadowego drewniana, krokwiowo-płatwiowa z zastrzałami sięgającymi poniżej belek stropowych (obecnie zabudowanymi i otynkowanymi). Dach kryty papą, stopnie zewnętrzne betonowe, posadzka cementowa. Szczegółowy opis zabytkowych budynków w zespole Młyna Rothera zamieszczono w opracowanej inwentaryzacji budowlanej i konserwatorskiej, które zawierają również komplet rysunków technicznych i szczegółów zachowanych rozwiązań historycznych. 3. Ocena stopnia zawilgocenia piwnic i konstrukcji drewnianych Przed przystąpieniem do opracowania oceny stopnia zawilgocenia piwnic i drewnianych konstrukcji budynków spichlerzy i łazienek zapoznano się z dostępną, wcześniej opracowaną dokumentacją techniczną. Budynek młyna o masywnej murowanej konstrukcji został posadowiony na drewnianych palach zakończonych belkami oczepowymi o wymiarach przekroju około 30 x 30 cm. Górna płaszczyzna drewnianych oczepów znajduje się na pozio- 1 Wałdowska Marta, Młyn Rothera na wyspie rzecznej w Bydgoszczy jako przykład architektury o konstrukcji szachulcowej, praca magisterska, ASP w Warszawie, Wydział Architektury Wnętrz, 2013 r 5

6 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl mie około +32,50 m, co powoduje pełne zanurzenie drewnianej konstrukcji fundamentowej w wodzie gruntowej i wodach Kanału Zbożowego. Na drewnianym palowanym ruszcie oparte zostały masywne ściany fundamentowe, będące ścianami piwnic, murowane z kamienia naturalnego - granitowych głazów morenowych o bardzo dobrych parametrach wytrzymałościowych i zapobiegających kapilarnemu podciąganiu wody. Budynki spichlerzy przyległe do budynku młyna były posadowione na drewnianych palach zwieńczonych oczepami na których wykonano ściany fundamentowe i ściany piwnic murowane z kamienia naturalnego głazów narzutowych polodowcowych. Pod wewnętrznymi słupami konstrukcji szkieletowej zrealizowano stopy fundamentowe murowane z kamienia naturalnego i cegły ceramicznej opierane na drewnianych palach z oczepami. Budynki spichlerzy 6-o kondygnacyjne z pełnym podpiwniczeniem i pięcioma naziemnymi kondygnacjami wykonane zostały w podłużnym układzie konstrukcyjnym trójtraktowym przy zastosowaniu szachulcowej konstrukcji zewnętrznych ścian oraz drewnianej szkieletowej konstrukcji nośnej wewnątrz budynków. Badania wilgotności i stopnia zasolenia ścian piwnic. Badania przeprowadzono na podstawie próbek cegły i zaprawy pobranych do badań laboratoryjnych oraz zwiercieliny pobranej bezpośrednio na obiekcie. W piwnicach spichlerza mącznego (południowego) poziom wody gruntowej jest najwyższy i kształtuje się około cm poniżej obecnego poziomu posadzki betonowej (wykonanej w latach ). Fot. 1 Odkrywka w posadzce spichlerza mącznego. Woda gruntowa znajduje się 20 cm poniżej obecnego poziomu betonowej posadzki (wykonanej w latach ). W piwnicach budynku młyna i spichrza zbożowego poziom wody gruntowej jest zróżnicowany, od strony wschodniej nieco wyższy równy poziomowi wód zalegających na wykonanej w latach żelbetowej płycie fundamentowej parkingu podziemnego (około 73 cm poniżej poziomu posadzki w piwnicy spichrza mącznego), od strony Kanału Zbożowego (zachodniej) nieco niższy kształtujący się około 20 cm poniżej poziomu nowej posadzki betonowej (zaniżonej w stosunku do posadzki pierwotnej, przez co osiągnięto wyższą wysokość kondygnacji piwnicznej), czyli około 90 cm poniżej posadzki piwnicznej spichrza mącznego. 6

7 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Fot. 2 Odkrywka w posadzce spichlerza zbożowego. Na posadzce z cegły ceramicznej wykonano nową posadzkę betonowa. Poziom wody gruntowej znajduje się poniżej poziomu posadzki. Wschodnia część budynku młyna (trakt wschodni) pozbawiona jest w większości posadzek, które zostały usunięte w wyniku prowadzonych robót budowlanych i instalacyjnych. Wykonane wykopy poniżej poziomu oryginalnej posadzki piwnic powodują stałe zaleganie wody, której poziom jest równy poziomowi wody gruntowej. Fot. 3 Wschodnia część budynku młyna pozbawiona dachu utrzymuje w sposób stały poziom wody zbliżony do poziomu wody gruntowej. Wysokie podciąganie kapilarne wody występuje głównie w filarach murowanych z cegły. W zachodniej części budynku młyna (trakt zachodni) wykonana została nowa posadzka betonowa, na której zalega kilkucentymetrowa warstwa wody. Jest to głównie woda napływowa, a nie infiltracyjna i odpowiednie ukształtowanie posadzek pozwoliłoby na jej samoistny odpływ. 7

8 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Fot. 4 Piwnica w zachodniej części budynku młyna z utrzymującą się na posadzce wodą o wysokości kilku centymetrów. W miejscach występujących przemurowań ścian cegłą ceramiczną widoczne są wysoko penetrujące zawilgocenia wodą podciąganą kapilarnie. Widoczny pierwotny poziom posadzki w miejscach posadowienia słupów żeliwnych. W ramach realizacji prac adaptacyjnych i remontowych rozpoczęto prace budowlane przy zewnętrznym parkingu samochodów osobowych (dwukondygnacyjnym) oraz zespole urządzeń rekreacyjnych (SPA). Zrealizowano prace fundamentowe w postaci płyty żelbetowej, części ścian i słupów. Szczegółowe pomiary poziomów wody gruntowej pozwoliły na określenia stopnia zagrożenia niedokończoną budowlą trwałości i bezpieczeństwa konstrukcyjnego historycznych budynków zespołu głównie pod kątem występujących zawilgoceń w piwnicach oraz zapewnienia utrzymania poziomu wody gruntowej powyżej drewnianego palowanego rusztu fundamentowego. Fot. 5 Wykonane prace fundamentowe przy zewnętrznym parkingu samochodowym w postaci żelbetowej płyty fundamentowej i części ścian i słupów. Zalegająca na płycie fundamentowej woda stanowi ustabilizowany poziom wody gruntowej na rzędnej o około 0,70 0,73 m poniżej poziomu posadzki w piwnicy spichlerza mącznego. 8

9 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Badania wilgotności ścian budynków w piwnicach wskazują, że główną przyczyną wysokiego stopnia wilgotności jest wilgoć pochodząca z kapilarnego podciągania wody. Dla ścian budynku od strony ulicy Mennica wilgoć jest związana z wodą napływową, której poziom może być podnoszony w okresach większych opadów deszczu i podnoszenia się poziomu wody w Młynówce. Stwierdzono wysoką wilgotność cegły. Wyniki badań wyraźnie wskazują na brak izolacji pionowej od strony gruntu oraz na podciąganie kapilarne w murze. O wyraźnym podciąganiu kapilarnym świadczy rosnąca wraz z głębokością w murze wilgotność pobranych próbek. Zasolenie próbek cegły jest oceniane jako wysokie zgodnie z kryteriami podanymi przez instrukcję WTA Nr /D odnoszącą się do diagnostyki murów. Wymaga to zastosowania odpowiednich rozwiązań technologicznych przy projektowaniu hydroizolacji oraz elementów wykończeniowych w budynkach. Szczegółowe wyniki badań zamieszczono w Załączniku Nr 1. Badania wilgotności drewnianych konstrukcji Badania wilgotnościowe drewnianych elementów przeprowadzono przy zastosowaniu wilgotnościomierza MultiWet Laserliner, a wyniki badań ujęto w Załączniku Nr 2. Fot. 6 Badanie wilgotności belek podwalinowych na parterze budynku spichlerza mącznego powyżej wykonanej nowej posadzki betonowej (wilgotność drewna 19% przy temperaturze powietrza wynoszącej 23,7 o i wilgotności powietrza równej 49,5%). Badania wilgotności drewnianych elementów konstrukcyjnych wykazały, że drewno w miejscach nie narażonych na stałą penetrację wody posiada wilgotność charakterystyczną dla warunków powietrzno-suchych wynoszącą od 12 do 15 %. 9

10 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl 4. Ocena stopnia uszkodzenia elementów przez korozję biologiczną W dniach od 15 maja do 12 czerwca 2014 roku dokonano oceny stopnia uszkodzenia drewnianych elementów konstrukcyjnych przez działanie korozji biologicznej. Badania obejmowały lokalizację ognisk korozji biologicznej w postaci: niszczącego działania grzybów, pleśni i bakterii, niszczącego działania owadów technicznych szkodników drewna, niszczącego działania glonów. Badania przeprowadzono głównie w naziemnych kondygnacjach obu spichlerzy, gdzie z racji występujących drewnianych konstrukcji i warunków środowiskowych możliwe jest destrukcyjne niszczenie materiału przez organizmy żywe. W zakresie oceny uszkodzonych elementów drewnianych przez grzyby pobrano próbki metodami odciskowymi i zderzeniowymi. Pozyskano również materiał do badań poprzez pobranie skażonych powierzchni drewna. Fot. 7 Pobieranie próbek do oznaczenia grzybów występujących na drewnianych konstrukcjach budynku. Do wykonania pomiarów zastosowano mikrobiologiczny próbnik powietrza MAS-100NT. Jednorazowo zasysano 500 litrów powietrza w ciągu 5 minut, na płytki Petriego z podłożem Sabouranda. Aparat umieszczano na wysokości 1,5 m od podłoża. Dla tej metody liczbę jednostek tworzących kolonie w 1 m 3 powietrza określano korzystając ze statystycznej tablicy przeliczeniowej Fellera, a następnie przeliczano ją na liczbę drobnoustrojów znajdujących się w 1 m 3 powietrza. 10

11 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Fot. 8 Pobieranie próbek do oznaczenia grzybów przy zastosowaniu mikrobiologicznego próbnika powietrza MAS-100NT. Za pomocą metody odciskowej grzyby pleśniowe izolowano z powierzchni ścian wewnętrznych metodą kontaktową. Zastosowano płytki odciskowe służące głównie do kontroli zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni. Podłoże to dodatkowo zawiera substancje neutralizujące działanie związków zawartych w preparatach dezynfekcyjnych hamujących wzrost mikroorganizmów. Zastosowano Agar SABOURAUD z 4% dekstrozą i z neutralizatorami (płytki odciskowe Envirocheck). Płytki odciskowe inkubowano w komorze inkubacyjnej z podłożem agarowym wg Sabourauda (PN-89/Z-04111, ark.03) przez okres 6-ciu dni w temperaturze 26 C. Fot. 9 Pobieranie próbek na obiekcie metodą odciskową. 11

12 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl Identyfikacja grzybów pleśniowych Do oznaczania grzybów pleśniowych występujących na powierzchniach materiałów budowlanych wykorzystywane są następujące metody badawcze: wizualna, hodowlana i analiza chemiczna. W badaniach została wykorzystana metoda hodowlana. Przy identyfikacji grzybów pleśniowych brano pod uwagę charakterystyczne bezpłciowe organy rozmnażania, budowę i barwę grzybni, barwę i długość konidioforów, sposób tworzenia konidiów oraz budowę kształt i barwę konidiów. Cechy makroskopowe kolonii grzybów pleśniowych brane pod uwagę przy ich identyfikacji to: średnica kolonii, struktura i charakter wzrostu, barwa kolonii na wierzchu i zabarwienie jej dolnej strony, krople wydzielin, kolor pigmentu przenikającego do podłoża, warstwa środkowa i brzegowa kolonii. Zidentyfikowane gatunki grzybów pleśniowych z próbki M belki 2 i 3 to: Penicillium cyclopium Penicillium meleagrinum Penicillium expansum Penicillium chrysogenum Penicillium versicolor Mucor racemosus Zidentyfikowane gatunki grzybów pleśniowych z próbki Pq-1/M+3/14 to: Penicillium verrucosum Penicillium notatum Szczegółowe wyniki badań zamieszczono w Załączniku Nr 3. Badania makroskopowe nie wykazały obecności larw owadów technicznych szkodników drewna. Na części drewnianych elementów widoczne są stare ślady chodników larwalnych Spuszczela (Hylotrupes bajulus), które zostały oczyszczone i zaimpregnowane preparatami ochronnymi. Nie stwierdzono występowania grzybów domowych, a jedynie kilka rodzajów pleśni. Nie stanowią one zagrożenia dla konstrukcji drewnianej obiektów, ale nieporządany jest ich rozwój. Główną przyczyną są występujące przecieki wody opadowej, głównie w spichlerzu zbożowym gdzie występują poważne uszkodzenie poszycia i pokrycia dachowego. 5. Wnioski Na podstawie przeprowadzonych oględzin, wykonanych na obiektach badań oraz uzyskanych wyników badań laboratoryjnych można sformułować następujące wnioski: wilgotność ścian piwnic budynku młyna i spichlerzy jest wysoka i waha się w granicach od 8 do 20% ale trzeba pamiętać, że budynek jest posadowiony na drewnianych palach, których trwałość jest warunkowana pełnym zanurzeniem w wodzie gruntowej, zdecydowanie najbardziej szkodliwa jest wysoka wilgotność ścian murowanych z cegły ceramicznej, która charakteryzuje się dużą porowatością i tendencją do kapilarnego podciągania wody, 12

13 EMGIEprojekt Sp. z o.o Kielce, ul. Górna 20, tel ; fax ; biuro@emgieprojekt.pl wysoki stopień zasolenia zaprawy i cegły narzuca zastosowanie odpowiedniej technologii robót wykończeniowych, którą trzeba powiązać z kompleksowym rozwiązaniem hydroizolacji, w budynkach nie stwierdzono występowania niebezpiecznych gatunków grzyba domowego pomimo, że występują bardzo rozległe lokalne ogniska rozwoju mikroorganizmów, w budynkach nie stwierdzono występowania czynnych owadów technicznych szkodników drewna co świadczy o dobrym zabezpieczeniu drewna w tym zakresie w czasie prowadzonych prac budowlanych w latach , stwierdzono występowaniu kilku rodzajów pleśni, które z punktu widzenia konstrukcyjnego nie stwarzają zagrożenia dla drewnianej konstrukcji obiektów ale przyczyniają się do występowania niszczących procesów materiałowych, lokalnie stwierdzono występowanie kilku ognisk glonów, których rozwój jest związany ze stałym dopływem i zaleganiem przez dłuższy czas wody opadowej. Powoduje to uszkodzenia drewnianych podłóg w budynku spichlerza zbożowego. Opracowanie dr hab. inż. Andrzej Żaboklicki mgr Dorota Koruba mikrobiolog 13

14 ZAŁĄCZNIK NR 1 BADANIA WILGOTNOŚCI I STOPNIA ZASOLENIA ŚCIAN PIWNIC

15 Badania wilgotności i stopnia zasolenia ścian piwnic Badanie próbek pobranych z murowanych z cegły ceramicznej ścian i filarów w piwnicach budynku Młyna Rothera i spichlerzy Podczas prowadzonych na obiektach badań w dniu r. pobrano próbki cegły ze ścian i filarów zlokalizowanych w piwnicach budynków w celu zbadania wilgotności i zawartości szkodliwych soli. Pobierano zwierciny na różnych wysokościach nad posadzką oraz z różnych głębokości. Głębokość pobierania podana w cm zawarta jest w opisie próbki: 0 10 oznacza pobranie z głębokości od 0 do 10 cm oznacza pobranie z głębokości od 10 do 20 cm oznacza pobranie z głębokości od 20 do 30 cm oznacza pobranie z głębokości od 30 do 40 cm. Budynek młyna Próbki 1A ściana wewnętrzna, wysokość 40 cm nad posadzką, Próbki 1B ściana wewnętrzna, wysokość 150 cm nad posadzką. Budynek spichlerza zbożowego Próbki 2A filar wewnętrzny, wysokość 30 cm nad posadzką, korytarz, Próbki 2B filar wewnętrzny, wysokość 120 cm nad posadzką, korytarz. Budynek spichlerza mącznego Próbki 3A filar wewnętrzny, wysokość 30 cm nad posadzką, korytarz, Próbki 3B filar wewnętrzny, wysokość 120 cm nad posadzką, korytarz. Po pobraniu, próbki zostały zapakowane do hermetycznie zamykanych, opisanych woreczków z tworzywa sztucznego. Badania wilgotności próbek wykonano używając wagosuszarki ADS 100. Określono wilgotność w stosunku do masy suchej. 1

16 Badanie wilgotności lp. Próbka m w [g] masa początkowa Młyn m s [g] masa sucha W [%] wilgotność m w m s / m s 1 Próbka 1A ,797 15,074 15,3 2 Próbka 1A ,824 12,899 18,5 3 Próbka 1A ,735 15,386 13,3 4 Próbka 1A ,668 17,816 10,4 5 Próbka 1B ,563 15,476 11,9 6 Próbka 1B ,193 10,842 12,5 7 Próbka 1B ,690 15,498 14,1 8 Próbka 1B ,665 14,815 12,5 Spichlerz zbożowy 9 Próbka 2A ,050 14,635 23,1 10 Próbka 2A ,506 20,641 15,8 11 Próbka 2A ,975 27,338 14,5 12 Próbka 2A ,098 26,154 13,1 13 Próbka 2B ,288 12,754 16,6 14 Próbka 2B ,381 11,313 21,3 15 Próbka 2B ,383 15,342 13,9 16 Próbka 2B ,679 12,606 14,1 Spichlerz mączny 17 Próbka 3A ,567 15,978 13,9 18 Próbka 3A ,847 15,102 10,4 19 Próbka 3A ,623 20,455 9,6 20 Próbka 3A ,231 15,004 12,9 22 Próbka 3B ,789 14,965 5,9 23 Próbka 3B ,207 10,497 6,7 24 Próbka 3B ,659 7,973 8,8 25 Próbka 3B ,677 9,932 7,8 Badania wilgotności murowanych z cegły ceramicznej filarów w piwnicach przeprowadzono 2

17 przy zastosowaniu wilgotnościomierza MultiWet Laserliner Fot 1 Badanie wilgotności zaprawy w spoinach murowanych z cegły filarów w piwnicach spichlerza mącznego przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 200 mm Wyniki potwierdzają wysoką wilgotność murów, która osiągała wartości od 30% przy posadzce do 10% na wysokości 1,20 m dla cegły i 16,9% przy posadzce do 2,0% na wysokości 1,20 dla zaprawy wapiennej. Badania wilgotności ścian murowanych z kamienia naturalnego przeprowadzono przy zastosowaniu wilgotnościomierza MultiWet Laserliner 3

18 Fot 2 Badanie wilgotności zaprawy w spoinach murowanej z kamienia naturalnego zewnętrznej ściany piwnic w spichlerzu mącznym przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 200 mm Badania wilgotności zaprawy w ścianach murowanych z kamienia Uśrednione wartości Parametry zewnętrzne w pomieszczeniach Temperatura powietrza 20,7 C Wilgotność powietrza 54,2% Temperatura punktu rosy 11,4 C Wilgotność zaprawy na wysokości około 25 cm 26,2% Wilgotność zaprawy na wysokości 1,40 m 15,6% Fot 3 Badanie wilgotności zaprawy w spoinach murowanej z kamienia naturalnego zewnętrznej ściany piwnic w spichlerzu mącznym przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 200 mm na wysokości około 1,40 m od poziomu posadzki Badanie zasolenia ścian w piwnicach Próbki z głębokości 0 10 cm oraz cm poddano badaniu zasolenia, sprawdzono zawartość anionów rozpuszczalnych chlorków, azotanów i siarczanów, zastosowano metodę 4

19 półilościową z użyciem pasków oznaczeniowych firmy Merck. Badanie zawartości soli lp. Próbka siarczany chlorki azotany Stopień zasolenia 1 Próbka 1A 0 10 >1,7% 0,40% 0,35% wysoki 2 Próbka 1A >1,6% 0,40% 0,40% wysoki 3 Próbka 1B 0 10 >1,1% 0,10% 0,20% wysoki 4 Próbka 1B >0,9% 0,15% 0,25% wysoki 5 Próbka 2A 0 10 >2,3% 0,35% 0,40% wysoki 6 Próbka 2A >2,0% 0,30% 0,45% wysoki 7 Próbka 2B 0 10 >1,8% 0,35% 0,45% wysoki 8 Próbka 2B >1,6% 0,40% 0,35% wysoki 9 Próbka 3A 0 10 >1,7% 0,30% 0,50% wysoki 10 Próbka 3B 0 10 >1,4% 0,25% 0,45% wysoki Oceny wyników dokonano zgodnie z kryteriami podanymi przez instrukcję WTA odnoszącą się do diagnostyki murów nr /D (tabela 8). [%] niskie średnie wysokie chlorki < > 0.5 azotany < > 0.3 siarczany < > 1.5 Interpretacja wyników badań: Stwierdzono wysoką wilgotność cegły. Wyniki badań wyraźnie wskazują na brak izolacji pionowej od strony gruntu oraz na podciąganie kapilarne w murze. O wyraźnym podciąganiu kapilarnym świadczy wzrost wilgotności próbek pobranych na wysokości 30 40cm nad 5

20 posadzką wraz ze wzrostem głębokości. Zasolenie próbek cegły jest oceniane jako wysokie. W wyniku przeprowadzonych pomiarów wilgotności strukturalnej i powierzchniowej murów należy stwierdzić: średnie wilgotności powierzchniowe murów kształtują się odpowiednio na poziomie: h=0,25 m 14,50%, h=1,4 m 8,5%, uśredniona wilgotność strukturalna zewnętrznych murów jest zróżnicowana i wynosi od 14,00 do 7,50%, budynek należy uznać za zawilgocony w części zewnętrznych ścian w partiach przyziemia. W każdym przypadku wyniki pomiarów przekraczają wartości dopuszczalne, wyniki pomiarów wilgotności powierzchniowej należy uznać za zawyżone z uwagi na obecność soli budowlanych na powierzchni ścian (higroskopijny pobór wilgoci przez sole), podwyższony poziom wilgotności wynika z braku zabezpieczenia substancji budynku przed wilgocią (izolacje pionowe i poziome). W związku ze stwierdzeniem wysokiego zawilgocenia w wyniku braku skutecznej izolacji pionowej oraz podciągania kapilarnego konieczne jest wykonanie odpowiedniej hydroizolacji ścian. 6

21 ZAŁĄCZNIK NR 2 BADANIA WILGOTNOŚCI DREWNIANYCH ELEMENTÓW KONSTRUKCYJNYCH

22 Badania wilgotności drewnianych elementów konstrukcyjnych Badanie drewnianych elementów konstrukcyjnych przeprowadzono w dniach 11 i 12 czerwca 2014 r. i 23 września 2014 r. w następujących obiektach: Spichlerzu zbożowym /północnym/ Spichlerzu mącznym /południowym/ Budynku łazienek Badania obejmowały pomiary wilgotności drewna w miejscach uszkodzonych przez owady techniczne szkodniki drewna oraz w miejscach uszkodzeń spowodowanych pęknięciami drewna. Badania wilgotności przeprowadzono przy zastosowaniu wilgotnościomierza MultiWet Laserliner z zastosowaniem odpowiedniego rodzaju sond pomiarowych. Fot 1 Badanie wilgotności drewnianych belek stropowych w szczelinach rozwarstwiającego pęknięcia drewna przy zastosowaniu sond szczelinowych wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 10,30%/ Pomierzona wilgotność drewna w głębokich pęknięciach elementów drewnianych przy zastosowaniu sond szczelinowych wykazuje zwiększone wartości w stosunku do wilgotności drewna litego. 1

23 Fot 2 Badanie wilgotności drewnianych belek stropowych w miejscach dużych uszkodzeń drewna przez owady szkodniki techniczne przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 6,90%/ Badania wilgotności drewna przeprowadzono również w miejscach dużego uszkodzenia elementów przez owady techniczne szkodniki w tym przypadku najczęściej przez spuszczela, o czym świadczy charakter chodników larwalnych i otwory wylotowe. Fot 3 Badanie wilgotności drewnianej podwaliny ściany szachulcowej przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 39,90%/ 2

24 Fot 4 Badanie wilgotności drewnianego słupa ściany szachulcowej przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 13,10%/ Badania wilgotności drewna prowadzono również w odniesieniu do drewnianych elementów zewnętrznych ścian szachulcowych. Wysoką wilgotność wykazują elementy poziome głównie belki podwalinowe, które są narażone na ciągłe zalewanie wodą opadową. Fot 5 Badanie wilgotności drewnianego słupa konstrukcji szkieletowej przy zastosowaniu sond szczelinowych na głębokość 150 mm /wilgotność 10,90%/ 3

25 Fot 6 Badanie wilgotności drewnianego słupa ściany szachulcowej przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 10,60%/ Fot 7 Badanie wilgotności drewnianej podwaliny ściany szachulcowej przy zastosowaniu sond wpuszczanych na głębokość 150 mm /wilgotność 12,20%/ 4

26 Badania wilgotności drewnianych elementów konstrukcyjnych wykazały, że drewno w miejscach nie narażonych na stałą penetrację wody posiada wilgotność charakterystyczną dla warunków powietrzno suchych wynoszącą od 12 do 15 %. Sprawia to, że drewno jest dobrze zabezpieczone przed działaniem czynników biotycznych i wykazuje dobre parametry fizyko mechaniczne. Fot 8 Badanie wilgotności drewnianego słupa konstrukcji szkieletowej przy zastosowaniu sond szczelinowych na głębokość 150 mm /wilgotność 12,80%/ W zasadzie wszystkie konstrukcje drewniane szkieletowe oraz konstrukcje szachulcowe ścian zewnętrznych zostały poddane pracom zabezpieczającym zgodnie z opracowaną dokumentacją konserwatorską przez konserwatora Ewę Raczyńską Mąkowską. Do konserwacji stosowano materiały niemieckiej firmy Remmers. Po oczyszczeniu elementów drewnianych wykonano ich wzmocnienie preparatem Aida Impragniergrund, Aidol Hirnholzschuz BW. Do zabezpieczeń aseptycznych stosowano preparat Aidol VR Echtbraun. Zabezpieczenie konstrukcyjne polegało na usunięciu zniszczonej struktury drewna i uzupełnienie powstałych ubytków drewna systemowymi masami na bazie tworzyw sztucznych. Wykonane prace zabezpieczające nie pozwoliły na rozwój grzybów domowych jak również na wtórne zasiedlenie przez owady techniczne szkodniki drewna. 5

27 Badania makroskopowe nie wykazały wystepowania otworów wylotowych Spuszczela /Hylotrupes Bajulus/ owalnych o średnicach od 5 do 9 mm, jak okrągłych otworów wylotowych o średnicy 3 do 4 mm charakterystycznych dla Tykotka... Fot 9 Wykonane zabezpieczenie drewnianych elementów preparatami firmy Remmers 6

28 ZAŁĄCZNIK NR 3 BADANIA MYKOLOGICZNE

29 Badania mykologiczne 1. Wybór miejsca poboru prób Próbki pobierane były z powierzchni drewnianych oraz z powietrza wewnątrz pomieszczeń. Próbki pobierane były aseptycznie. Poniżej przedstawiono wybrane fotografie wykonane w typowych miejscach poboru prób do badań. Metody pobierania próbek: a. metoda zderzeniowa Do wykonania pomiarów zastosowano mikrobiologiczny próbnik powietrza MAS 100NT. Jednorazowo zasysano 500l powietrza w ciągu 5 minut, na płytki Petriego z podłożem Sabouranda. Aparat umieszczano na wysokości 1,5m od podłoża. Dla tej metody liczbę jednostek tworzących kolonie w 1m 3 powietrza określano korzystając ze statystycznej tablicy

30 przeliczeniowej Fellera, a następnie przeliczano ją na liczbę drobnoustrojów w 1m 3 powietrza. b. metoda odciskowa Za pomocą metody odciskowej grzyby pleśniowe izolowano z powierzchni ścian wewnętrznych metodą kontaktową. Zastosowano płytki odciskowe służące głównie do kontroli zanieczyszczenia mikrobiologicznego powierzchni. Podłoże to dodatkowo zawiera substancje neutralizujące działanie związków zawartych w preparatach dezynfekcyjnych hamujących wzrost mikroorganizmów. Zastosowano Agar SABOURAUD z 4% dekstrozą i z neutralizatorami (płytki odciskowe Envirocheck). Płytki odciskowe inkubowano w komorze inkubacyjnej z podłożem agarowym wg Sabourauda (PN 89/Z 04111, ark.03) przez okres 6 ciu dni w temperaturze 26 C. 2

31 Miejsca i warunki pobieranych próbek do badań dnia r Próbka Pr 1 Tem. Pow. 29,2 Wilg 39,9 Temp p. rosy 14,7 Wilgotność drewna powierzch. 51,3 Wilgotność drewna na głeb 12 cm 22,5 Próbka Pr 2 Tem. Pow. 24,1 Wilg 56,6 Temp p. rosy 15,7 Wilgotność drewna powierzch. 13,0 Wilgotność drewna na głeb. 12 cm 11,0 3

32 Próbka Pr 3 Tem. Pow. 24,2 Wilg 67,0 Temp p. rosy 17,4 Wilgotność drewna powierzch. 32,7 Wilgotność drewna na głeb. 12 cm 19,0 Próbka Pr 4 Tem. Pow. 25,2 Wilg 52,0 Temp p. rosy 14,7 Wilgotność drewna powierzch. 16,5 Wilgotność drewna na głeb. 12 cm 12,5 4

33 Próbka Pr 5 Tem. Pow. 24,8 Wilg 42,4 Temp p. rosy 11,2 Wilgotność drewna powierzch. 7,0 Wilgotność drewna na głeb. 12 cm 14,8 Próbka Pg 1 Tem. Pow. 24,8 Wilg 42,4 Temp p. rosy 11,2 Wilgotność drewna powierzch. 10,0 5

34 Próbka Pr 6 bad powietrza Tem. Pow. 25,4 Wilg 41,6 Temp p. rosy 10,8 Próbka Pr 7 bad powietrza Tem. Pow. 24,7 Wilg 48,3 Temp p. rosy 12,8 6

35 Identyfikacja grzybów pleśniowych Do oznaczania grzybów pleśniowych występujących na powierzchniach materiałów budowlanych wykorzystywane są następujące metody: wizualna, hodowlana i analiza chemiczna. W badaniach została wykorzystana metoda hodowlana. Przy identyfikacji grzybów pleśniowych brano pod uwagę charakterystyczne bezpłciowe organy rozmnażania, budowę i barwę grzybni, barwę i długość konidioforów, sposób tworzenia konidiów, budowę kształt, barwę konidiów. Cechy makroskopowe kolonii grzybów pleśniowych brane pod uwagę przy ich identyfikacji: średnica kolonii, struktura i charakter wzrostu, barwa kolonii na wierzchu i zabarwienie jej dolnej strony, krople wydzielin, kolor pigmentu przenikającego do podłoża, warstwę środkową i brzegową kolonii. Wyniki badań Próbki pobierane metodą zderzeniową Próbka Pr 1 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 29,2 39,9 14,7 Zidentyfikowane grzyby Aspergillus niger Aspergillus versicolor Aspergillus ustus Aspergillus clavatus Penicillium expansum Penicillium chrysogenum 7

36 Próbka Pr 2 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 24,1 56,6 15,7 Zidentyfikowane grzyby Trichoderma viride Acremonium charticola Acremonium strictrum Penicillium expansum Próbka Pr 3 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 24,2 67,0 17,4 Zidentyfikowane grzyby Fusarium sp. Aspergillus flavus 8

37 Próbka Pr 4 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 25,2 52,0 14,7 Zidentyfikowane grzyby Chaetomium elongatum Cladosporium herbarum Aspergillus flavus Aspergillus ustus Aspergillus versicolor Penicillium chrysogenum Penicillium expansum Penicillium meleagrinum Penicillium notatum Trichoderma viride Botryotrichum piluliferum Próbka Pr 5 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 24,8 42,4 11,2 Zidentyfikowane grzyby Acremonium charticola Acremonium strictum Fusarium equiseti 9

38 Próbka Pr 6 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 25,4 41,6 10,8 Zidentyfikowane grzyby Rhizopus sp. Mucor racemosus Próbka Pr 7 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 24,7 48,3 12,8 Zidentyfikowane grzyby Mucor racemosus Rhizopus sp. Penicillium expansum 10

39 Próbka Pg 1 Wielkości fizyczne w czasie poboru prób Wilgotność [%] Temperatura [ C] Temp. punktu rosy [%] 24,8 42,4 11,2 Zidentyfikowane grzyby Aspergillus flavus Aspergillus ustus Aspergillus versicolor Penicillium expansum Fusarium equiseti Mucor racemosus Penicillium notatum Trichoderma viride Próbki pobierane metodą odciskową 11

40 12

41 Przeszczepienie wyhodowanych grzybów pleśniowych Zostały przeszczepione wyhodowane wcześniej grzyby pleśniowe. Do przeszczepienia grzybów wykorzystano metodę kontaktową. Inkubacja próbek zainfekowanymi grzybami pleśniowymi. Próbki inkubowano w temperaturze 26 C przez okres 6 dni. Następnie, zastosowano hodowlę z zachowaniem rytmu dobowego dnia i nocy temperatury w zakresie temperatury pokojowej w okresie letnim. Czas wynosił hodowli wynosił 2 razy po 21 dni. 13

42 14

43 15

44 16

45 17

46 18

47 Przeszczepione grzyby z dostarczonych próbek potwierdzają zidentyfikowane gatunki grzybów pleśniowych. 19

48 Posiewy z dostarczonych próbek z badanych materiałów: 20

49 Zidentyfikowane gatunki grzybów pleśniowych z próbki M belki 2 i 3: Penicillium cyclopium Penicillium meleagrinum Penicillium expansum Penicillium chrysogenum Penicillium versicolor Mucor racemosus 21

50 Zidentyfikowane gatunki grzybów pleśniowych z próbki Pq 1/M+3/14 Penicillium verrucosum Penicillium notatum 22

51 Zdjęcia fotograficzne 23

52 24

53 Opracowała: mgr Dorota Koruba mikrobiolog 25

54 RYSUNKI

55

56

57

58

59

60

61

62