Rafał Dowgier, Robert Sieńko. Prawo podatkowe. Minirepetytorium

Transkrypt

1 Rafał Dowgier, Robert Sieńko Prawo podatkowe Minirepetytorium

2 Rafał Dowgier, Robert Sieńko Prawo podatkowe Minirepetytorium Zamów książkę w księgarni internetowej Warszawa 2017

3 Stan prawny na 1 kwietnia 2017 r. Recenzent Dr hab. Bogumił Pahl Wydawca Grzegorz Jarecki Redaktor prowadzący Kinga Zając Opracowanie redakcyjne i łamanie Violet Design Wioletta Kowalska Ta książka jest wspólnym dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, byś przestrzegał przysługujących im praw. Książkę możesz udostępnić osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A jeśli musisz skopiować część, rób to jedynie na użytek osobisty. SZANUJMY PRAWO I WŁASNOŚĆ Więcej na P L K I B K Copyright by Wolters Kluwer Polska SA, 2017 ISBN: Dział Praw Autorskich Warszawa, ul. Przyokopowa 33 tel ksiazki@wolterskluwer.pl księgarnia internetowa

4 Spis treści Wykaz skrótów 13 Wprowadzenie 15 Część pierwsza Ogólne prawo podatkowe 1. Definicja podatku Konstrukcja wewnętrzna podatku Funkcje podatków Klasyfikacje podatków Świadczenia, do jakich stosuje się przepisy Ordynacji podatkowej Podatki stanowiące dochód Skarbu Państwa Podatki stanowiące dochód gminy Podatki gminne realizowane przez naczelników urzędów skarbowych Definicja płatnika Definicja inkasenta Czym różni się płatnik od inkasenta? Za co odpowiada płatnik? Za co odpowiada inkasent? W jakim trybie i jaki organ jest właściwy do orzekania o odpowiedzialności płatnika lub inkasenta? 30 5

5 Spis treści Szczególne obowiązki płatników i inkasentów będących osobami prawnymi lub jednostkami organizacyjnymi nieposiadającymi osobowości prawnej Zasady odpowiedzialności podatnika za zobowiązania podatkowe (w tym pozostającego w małżeńskiej wspólnocie majątkowej) Organy podatkowe pierwszej i drugiej instancji Rodzaje właściwości organów podatkowych Instytucja sporu o właściwość Rodzaje urzędowych interpretacji prawa podatkowego oraz podmioty właściwe do ich wydawania Co to znaczy, że zastosowanie się do urzędowej interpretacji prawa podatkowego nie może szkodzić? Definicja obowiązku podatkowego Definicja zobowiązania podatkowego Sposoby powstawania zobowiązań podatkowych Podatki, w których zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy prawa Podatki, w których zobowiązanie podatkowe powstaje poprzez doręczenie decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego Różnica pomiędzy decyzją ustalającą a decyzją określającą wysokość zobowiązania podatkowego W jakich przypadkach organ podatkowy może wydać decyzję określającą wysokość zobowiązania podatkowego? Na czym polega i w jakich podatkach występuje tzw. samoobliczenie podatku? W jakich przypadkach organ podatkowy może dokonać oszacowania podstawy opodatkowania? Rodzaje zabezpieczenia wykonania zobowiązań podatkowych Zabezpieczenie przedwymiarowe i przed terminem płatności Co może być przedmiotem hipoteki przymusowej? Skuteczność hipoteki przymusowej 45

6 Spis treści 35. Co jest podstawą do wpisu hipoteki przymusowej? Instytucja wyjawienia przedmiotu hipoteki Podstawa wpisu zastawu skarbowego Wygaśnięcie zastawu skarbowego Instytucja wyjawienia rzeczy ruchomych, które mogą być przedmiotem zastawu Rodzaje rejestrów zastawów skarbowych Terminy płatności dla podatników Terminy płatności dla płatników Terminy płatności dla inkasentów Przedłużenie terminu płatności podatku Zaległość podatkowa Naliczanie odsetek za zwłokę Przypadki nienaliczania odsetek za zwłokę Stawka odsetek za zwłokę Naliczanie odsetek za zwłokę według niższej i wyższej stawki Opłata prolongacyjna Pobieranie opłaty prolongacyjnej w przypadku podatków samorządowych Wysokość opłaty prolongacyjnej Odstąpienie od ustalenia opłaty prolongacyjnej Efektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych Nieefektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych Bezgotówkowa forma zapłaty podatków Wyjątki od bezgotówkowej formy zapłaty podatku Zapłata podatków kartą płatniczą Zasady zaliczania wpłat w sytuacji, gdy na podatniku ciążą zobowiązania z różnych tytułów Zaokrąglanie należności podatkowych Potrącenia istota i tryb Przeniesienie własności rzeczy lub praw istota i tryb Przedawnienie w prawie podatkowym 67 7

7 Spis treści Przesłanki przerwania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego Przesłanki zawieszenia biegu terminu przedawnienia Zaniechanie poboru istota i tryb Rodzaje ulg w spłacie zobowiązań podatkowych Przesłanki zastosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych przyznawanych na wniosek Przesłanki umorzenia z urzędu Uznaniowy charakter ulg w spłacie zobowiązań podatkowych Współdecydowanie w przypadku stosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych Co można umorzyć? W jakich przypadkach ulga w spłacie zobowiązania podatkowego może stanowić tzw. pomoc publiczną? Pojęcie nadpłaty Z czego wynika kwota nadpłaty? Wniosek o stwierdzenie nadpłaty Pośredni zwrot nadpłaty Korekta deklaracji W jakich przypadkach prawo do korekty deklaracji ulega zawieszeniu? Jakie kategorie podmiotów zobowiązane są do przekazywania organom podatkowym informacji podatkowych? Obowiązek wystawiania rachunków Solidarny obowiązek podatkowy Solidarna odpowiedzialność za zobowiązanie podatkowe Orzekanie o odpowiedzialności podatkowej spadkobierców Zasady zwrotu nadpłat spadkobiercom Podstawowe zasady odpowiedzialności podatkowej osób trzecich Zakres odpowiedzialności osób trzecich Kategorie podmiotów, które mogą odpowiadać jako osoby trzecie 87

8 Spis treści 89. Przedawnienie prawa do orzekania o odpowiedzialności osób trzecich Przedawnienie odpowiedzialności osób trzecich Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania Zasady ogólne postępowania podatkowego Zasada in dubio pro tributario Ostateczna decyzja podatkowa Tajemnica skarbowa Terminy załatwiania sprawy w postępowaniu w pierwszej i drugiej instancji Ponaglenie organu podatkowego Strona postępowania podatkowego Przesłanki wyłączenia funkcjonariusza oraz pracownika Przesłanki wyłączenia organu podatkowego Podmioty uprawnione do doręczania pism podatkowych Doręczenie pisma w formie elektronicznej Doręczenie zastępcze, tzw. podwójne awizo Instytucja tzw. pomocy prawnej Tryb i moment wszczęcia postępowania podatkowego Przesłanki połączenia postępowań Przywrócenie terminu Wymogi formalne podania Postępowanie z podaniem niespełniającym wymogów formalnych Postępowanie z podaniem wniesionym do niewłaściwego organu Kary porządkowe Cel prowadzenia metryki sprawy podatkowej Z jakich czynności sporządza się protokół, a z jakich adnotację? Dowody w postępowaniu podatkowym Wyłączenie obowiązku wyznaczenia terminu do wypowiedzenia się w sprawie materiałów sprawy Rozprawa podatkowa 120 9

9 Spis treści 117. Przesłanki zawieszenia postępowania podatkowego Umorzenie postępowania podatkowego Elementy decyzji podatkowej Elementy uzasadnienia prawnego i faktycznego decyzji W jakich sytuacjach można odstąpić od uzasadnienia decyzji? W jakich przypadkach postanowienie powinno zawierać uzasadnienie? Sposób i termin wniesienia odwołania Elementy odwołania Przesłanki dopuszczalności cofnięcia odwołania Rodzaje decyzji wydawanych przez organ odwoławczy W jakich sytuacjach organ odwoławczy może orzec na niekorzyść strony? Elementy postanowienia Nadzwyczajne tryby wzruszenia decyzji ostatecznych Przesłanki wznowienia postępowania podatkowego Właściwość organów podatkowych w zakresie wznowienia postępowania W jakich przypadkach wznowienie postępowania może nastąpić wyłącznie na wniosek strony? Rodzaje decyzji, jakie mogą być wydane po wznowieniu postępowania Przesłanki stwierdzenia nieważności decyzji Odmowa wszczęcia postępowania w sprawie stwierdzenia nieważności Wygaśnięcie decyzji z mocy prawa Jaki jest cel czynności sprawdzających? Zakres czynności sprawdzających Kiedy organ dokonuje korekty deklaracji z urzędu? Jaki jest cel kontroli podatkowej? Zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej Wszczęcie kontroli podatkowej

10 Spis treści 143. Zakończenie kontroli podatkowej Czy protokół z kontroli podatkowej podlega zaskarżeniu? Cel kontroli celno-skarbowej 139 Część druga Szczegółowe prawo podatkowe Rozdział I. Podatki dochodowe Podatek dochodowy od osób fizycznych Zryczałtowane formy opodatkowania podatkiem dochodowym Podatek dochodowy od osób prawnych Specjalny podatek węglowodorowy 164 Rozdział II. Podatki obciążające obrót Podatek od towarów i usług Podatek akcyzowy Podatek od gier Podatek od czynności cywilnoprawnych Podatek od wydobycia niektórych kopalin Podatek od niektórych instytucji finansowych 195 Rozdział III. Podatki majątkowe Podatek od nieruchomości Podatek od środków transportowych Podatek rolny Podatek leśny Podatek od spadków i darowizn 214 Rozdział IV. Opłaty Opłata skarbowa Opłaty lokalne 221 Zalecana literatura 227 O autorach

11

12 Wykaz skrótów k.c. ustawa z r. Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r. poz. 459) Konstytucja Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.) NSA Naczelny Sąd Administracyjny o.p. ustawa z r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r. poz. 201 ze zm.) u.f.p. ustawa z r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) u.o.s. ustawa z r. o opłacie skarbowej (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) u.p.a. ustawa z r. o podatku akcyzowym (Dz.U. z 2017 r. poz. 43 ze zm.) u.p.c.c. ustawa z r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 223 ze zm.) u.p.d.o.f. ustawa z r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) u.p.d.o.p. ustawa z r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) u.p.l. ustawa z r. o podatku leśnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 374 ze zm.) 13

13 Wykaz skrótów u.p.o.l. ustawa z r. o podatkach i opłatach lokalnych (Dz.U. z 2016 r. poz. 716 ze zm.) u.p.r. ustawa z r. o podatku rolnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 617 ze zm.) u.p.s.d. ustawa z r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2016 r. poz. 205 ze zm.) u.p.t. ustawa z r. o podatku tonażowym (Dz.U. z 2014 r. poz. 511 ze zm.) u.p.t.u. ustawa z r. o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2016 r. poz. 710 ze zm.) u.s.d.g. ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.) ustawa o KAS ustawa z r. o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz.U. poz ze zm.) u.z.p.d. ustawa z r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz.U. z 2016 r. poz ze zm.)

14 Wprowadzenie Celem autorów niniejszego opracowania było przedstawienie w maksymalnie skondensowanej formie (minirepetytorium) zagadnień z zakresu prawa podatkowego, które w mniejszym lub większym zakresie są realizowane w procesie nauczania tego przedmiotu. Nasze doświadczenia opierają się na praktyce, którą w tym obszarze zdobyliśmy, kształcąc na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Doświadczenia w jednym przypadku dłuższego, a w drugim dość krótkiego, co nie jest wcale jakimś szczególnym zarzutem, zwłaszcza że publikacja jest adresowana przede wszystkim do studentów studiów prawniczych, ekonomicznych i administracyjnych. Kto lepiej zna ich potrzeby niż były student? Z potrzebami i oczekiwaniami tych osób spotykamy się na co dzień i podjęliśmy próbę sprostania im. Nie jest to zadanie łatwe, gdy zauważyć, jak trudno jest pogodzić rozbudowaną wiedzę z podręczników do prawa podatkowego z bardzo skąpymi informacjami, które można odnaleźć np. w Internecie. Niniejsze repetytorium z pewnością nie zastąpi podręcznika nie taki jest zresztą jego cel. Chodzi raczej o pomoc w usystematyzowaniu i utrwaleniu zdobytej już wiedzy. Książka składa się z dwóch części. Pierwsza z nich stanowi opracowanie prawie 150 zagadnień z zakresu ogólnego prawa podatkowego, przede wszystkim związanych z regulacjami ustawy z r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r. poz. 201 ze zm.). Przedstawione kwestie wzbogacono o wykresy, tabele 15

15 Wprowadzenie i schematy, które często umożliwiają lepsze zrozumienie analizowanej materii. W prowadzonych rozważaniach wskazano także wprost na te regulacje prawne, których znajomość jest niezbędna do poznania tematu, a co jest szczególnie użyteczne w czasie, gdy prawo podatkowe zmienia się bardzo często. Odnalezienie odpowiedniego przepisu umożliwi więc zweryfikowanie jego treści pod kątem aktualności. Niestety bowiem, jak wskazuje doświadczenie ostatnich lat, tradycyjnym opracowaniom książkowym bardzo trudno jest nadążyć za permanentnie dokonywanymi zmianami w prawie podatkowym. W części drugiej opracowania w sposób tabelaryczny zaprezentowano konstrukcję podatków i opłat składających się na polski system podatkowy. Taki sposób prezentacji tematu, oparty na elementach konstrukcyjnych tych świadczeń, w naszej ocenie sprzyja przejrzystości rozważań. Na końcu publikacji zamieszczono wykaz zalecanej literatury z zakresu prawa podatkowego. Aktualnie prawie każdy ośrodek akademicki posiada swój odrębny podręcznik do prawa podatkowego lub zagadnienia z tego zakresu prezentowane są w opracowaniach dotyczących prawa finansowego. Książka, jak już wspomniano, jest adresowana przede wszystkim do studentów kierunków, na których realizowany jest przedmiot prawo podatkowe lub jego elementy. Wydaje się jednak, że będzie pomocna również innym osobom (np. aplikantom aplikacji prawniczych), które chciałyby w sposób bardzo zwięzły i szybki poznać podstawowe zagadnienia z zakresu prawa podatkowego. Mini może kojarzyć się różnie, ale mamy nadzieję, że nasze minirepetytorium spotka się z dobrym odbiorem potencjalnych Czytelników. Opracowanie uwzględnia stan prawny na dzień 1 kwietnia 2017 r. Autorzy

16 Część pierwsza Ogólne prawo podatkowe

17

18 1. Definicja podatku Na gruncie nauki została wypracowana definicja podatku jako świadczenia pieniężnego na rzecz związku publicznoprawnego, o charakterze obowiązkowym, ustalanym jednostronnie, nieodpłatnym, bezzwrotnym i generalnym 1. W oparciu o powołane pojęcie podatku ustawodawca stworzył legalną definicję podatku, która została zawarta w przepisach ustawy z r. Ordynacja podatkowa (Dz.U. z 2017 r. poz. 201 ze zm.). Artykuł 6 o.p. stanowi, iż podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej. 2. Konstrukcja wewnętrzna podatku Każdy podatek można scharakteryzować na podstawie elementów konstrukcyjnych (tzw. cech zmiennych podatku) zawartych w normie prawnopodatkowej, które przedstawia poniższa tabela. 1 W. Nykiel [w:] System prawa finansowego, t. 3, Prawo daninowe, red. L. Etel, Warszawa 2010, s

19 Część pierwsza. Ogólne prawo podatkowe Tabela 1. Elementy konstrukcyjne tworzące instytucję prawną podatku. Lp. Nazwa Istota 1. Podmiot podatku 2. Przedmiot podatku 3. Podstawa opodatkowania 4. Stawki podatkowe Każda ze stron stosunku prawnopodatkowego. Podmioty uczestniczące w stosunku prawnopodatkowym można podzielić na dwie podstawowe kategorie. Pierwszą tworzą podatnicy, na których ciąży obowiązek zapłaty podatku podmioty bierne. Drugą kategorią są organy podatkowe reprezentujące wierzyciela podatkowego (państwo lub jednostkę samorządu terytorialnego) uprawnionego do wymierzania i pobierania podatków podmioty czynne. Poza podatnikiem po stronie biernej stosunku prawnopodatkowego mogą występować inne podmioty, tj. płatnik, inkasent, następca prawny, osoba trzecia. Przedmiotem podatku jest stan faktyczny lub prawny, z zaistnieniem którego ustawa łączy obowiązek podatkowy. Stanem faktycznym stanowiącym przedmiot podatku jest np. uzyskanie dochodu, przychodu, obrotu. Z kolei stanem prawnym stanowiącym przedmiot podatku jest np. nabycie prawa własności nieruchomości, przyjęcie spadku, zawarcie umowy sprzedaży. Jest to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot opodatkowania. Przykładowo podstawą opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych lub podatku dochodowym od osób prawnych jest dochód w określonej kwocie (przedmiot opodatkowania ujęty wartościowo). Z kolei w podatku od nieruchomości w przypadku budynków podstawą opodatkowania jest powierzchnia użytkowa wyrażona w metrach kwadratowych, zaś w podatku rolnym liczba hektarów przeliczeniowych gospodarstwa rolnego (przedmiot opodatkowania ujęty ilościowo). Stawka podatkowa wyraża ilościowy stosunek między podstawą opodatkowania i wysokością podatku, w efekcie którego ustalana jest kwota podatku. Ogół stawek podatkowych, które są stosowane w danym podatku, tworzy taryfę podatkową. 20

20 2. Konstrukcja wewnętrzna podatku Lp. Nazwa Istota Stawki można dzielić według następujących kryteriów: 1) ze względu na formę: kwotowe np. w podatku od nieruchomości 15,00 zł za 1 m 2 powierzchni użytkowej, procentowe np. w podatku od towarów i usług 23% stawka podstawowa stosowana w odniesieniu do odpłatnej dostawy towarów i odpłatnego świadczenia usług na terytorium kraju, mieszane np. w podatku akcyzowym stawki na następujące wyroby tytoniowe: papierosy 206,76 zł za każde 1000 sztuk i 31,41% maksymalnej ceny detalicznej; tytoń do palenia 141,29 zł za każdy kilogram i 31,41% maksymalnej ceny detalicznej; 2) z punktu widzenia stosunku stawki do podstawy opodatkowania na: proporcjonalne (liniowe) stawka pozostaje niezmienna pomimo zmiany podstawy opodatkowania, np. 19% stawka podatku dochodowego od osób prawnych, nieproporcjonalne (skala podatkowa) stawki zmieniają się wraz ze zmianą podstawy opodatkowania: progresywne stawki te co do zasady rosną wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania, np. w podatku od spadków i darowizn w odniesieniu do wartości rzeczy zł stawka wynosi 3%, przy wartości od zł do zł stawka wynosi 308 zł 30 gr i 5% nadwyżki powyżej zł itd., regresywne rzadko występujące, z których istoty wynika, że stawki maleją w miarę wzrostu podstawy opodatkowania (przeciwieństwo stawek progresywnych), degresywne maleją przy zmniejszaniu się podstawy opodatkowania i również należą do rzadkości. 5. Preferencje podatkowe Zwolnienie podatkowe to wyłączenie z zakresu podmiotowego danego podatku pewnej kategorii podmiotów (zwolnienie podmiotowe), np. zwolnienie banków państwowych z podatku od niektórych instytucji 21

21 MINIREPETYTORIA W publikacji w sposób syntetyczny zaprezentowano skomplikowaną i rozległą problematykę prawa podatkowego. Formuła książki pytanie i odpowiedź pozwala szybko dotrzeć do nurtującego Czytelnika problemu. Część pierwsza omawia 145 zagadnień z zakresu ogólnego prawa podatkowego, zwłaszcza związanych z regulacjami Ordynacji podatkowej. Elementy konstrukcyjne poszczególnych podatków i opłat składających się na polski system podatkowy przedstawiono w przejrzystej postaci tabelarycznej w części drugiej. Wykresy, tabele i schematy umożliwią lepsze zrozumienie analizowanej materii. Wygodny w użyciu format i niewielka objętość pozwalają mieć minirepetytorium zawsze pod ręką. Idealne narzędzie dla przypomnienia i usystematyzowania zagadnień z zakresu prawa podatkowego przed kolokwium lub egzaminem. Repetytorium przeznaczone jest przede wszystkim dla studentów prawa i ekonomii. Będzie pomocne wszystkim, którzy w krótkim czasie chcieliby powtórzyć i usystematyzować zdobytą już wiedzę z zakresu prawa podatkowego, w tym m.in. aplikantom adwokackim i radcowskim oraz kandydatom na doradców podatkowych. ZAMÓWIENIA: INFOLINIA , FAX ZAMOWIENIA@WOLTERSKLUWER.PL CENA 29,90 ZŁ (W TYM 5% VAT)