BADANIA W DZIAŁANIU W PRAKTYCE PEDAGOGICZNEJ

Transkrypt

1 PEDAGOGIKA Magdalena Ciechowska Katarzyna Pieróg Sylwia Gołąb BADANIA W DZIAŁANIU W PRAKTYCE PEDAGOGICZNEJ Wybrane przykłady WYDAWNICTWO NAUKOWE AKADEMII IGNATIANUM W KRAKOWIE KRAKÓW 2018

2 Spis treści Anna Walulik CSFN 9 Formacyjny charakter badań w działaniu Magdalena Ciechowska 21 Wstęp Część I 27 BADANIA W DZIAŁANIU W KREATYWNO TRANSFORMACYJNEJ PRAKTYCE EDUKACYJNEJ NAUCZYCIELA Rozdział 1 29 Wprowadzenie do badań w działaniu w implementacji kreatywno transformacyjnej praktyki edukacyjnej Rozdział 2, Katarzyna Pieróg 55 Teatr dziecięcy w modelu stymulacji aktywności twórczej dzieci pięcioletnich w badaniach w działaniu Zarys koncepcji aplikacji teatru dziecięcego w modelu stymulacji aktywności twórczej dzieci pięcioletnich w badaniach w działaniu Teoretyczne podstawy rozumienia teatru dziecięcego jako metody eksponującej w projektowaniu stymulacji aktywności twórczej dzieci pięcioletnich Aplikacja koncepcji projektu Przez teatr do twórczości w badaniach w działaniu Przygotowanie podmiotów badań w działaniu do realizacji projektu badawczego Planowanie i projektowanie działań w zakresie badań w działaniu Implementacja projektu Przez teatr do twórczości w badaniach w działaniu

3 6 Spis treści Teatr dziecięcy w modelu stymulacji aktywności twórczej dziecka pięcioletniego w analizie i interpretacji badań własnych w działaniu Ewaluacja przeprowadzonego projektu Przez teatr do twórczości w badaniach w działaniu Refleksyjne implikacje badawcze w zakresie wdrożonego projektu Przez teatr do twórczości w badaniach w działaniu 163 Zakończenie 167 Aneks 1 Część II 179 BADANIA W DZIAŁANIU W KONCEPCJI SYNERGII BADAWCZEJ Rozdział 1 Magdalena Ciechowska 181 Wprowadzenie do badań w działaniu w koncepcji synergii badawczej Rozdział 2 Magdalena Ciechowska Sylwia Gołąb 195 Motywowanie dziecka do nauki perspektywa pedagogiki nadziei jako egzemplifikacja badań w działaniu w koncepcji synergii badawczej Zarys koncepcji motywowania dziecka do nauki perspektywa pedagogiki nadziei jako egzemplifikacja badań w działaniu w synergii badawczej Teoretyczne podstawy motywowania do nauki oraz pedagogiki nadziei Aplikacja koncepcji projektu pedagogiczno badawczego Motywowanie do nauki perspektywa pedagogiki nadziei Planowanie i projektowanie aktywności badawczej w zakresie badań w działaniu w koncepcji synergii badawczej

4 Spis treści Implementacja projektu pedagogiczno badawczego Motywowanie do nauki perspektywa pedagogiki nadziei Motywowanie do nauki perspektywa pedagogiki nadziei w analizie i interpretacji badań własnych Ewaluacja przeprowadzonego projektu pedagogiczno badawczego Motywowanie do nauki w odniesieniu do pedagogiki nadziei Refleksyjne implikacje badawcze w zakresie wdrożonego projektu pedagogiczno badawczego Motywowanie do nauki w odniesieniu do pedagogiki nadziei 275 Bibliografia 293 Spis zdjęć, schematów, tabel i wykresów 295 Aneks 2

5 Magdalena Ciechowska Akademia Ignatianum w Krakowie Wstęp Badaniom naukowym przyświecają różne cele. Może to być weryfikacja hipotez i teorii tak jest w przypadku badań ilościowych; lub głęboka analiza rzeczywistości oraz jej zmiana w badaniach jakościowych. Ten drugi wyznacznik prowadzonych rozpoznań jest o wiele trudniejszy do osiągnięcia, zwłaszcza gdy mowa o owej zmianie. Dzieje się tak, ponieważ otaczająca nas rzeczywistość jest niezwykle skomplikowana. Do tego mozaikowego otoczenia dochodzi badacz ze swym bagażem (mniejszym lub większym) kompetencji i staje się częścią świata badanych. Niekiedy należy on już do niego, lecz na czas badań przyjmuje nową rolę. Każde badania jakościowe zakładają mniejszy lub większy stopień partycypacji badacza i staje się on niejako narzędziem do wprowadzania zmian lub wyposaża on badanych w kompetencje potrzebne do zmiany. Czym będzie owa zmiana? Jak ją definiować? Definicja słownikowa wskazuje, że jest to fakt, że ktoś staje się inny, lub coś staje się inne niż dotychczas 1. Jest to skomplikowany proces wymagający zbadania stanu aktualnego, wprowadzenie zmian i ich monitoringu oraz ewaluacji. Takie 1 Słownik Języka Polskiego, [dostęp: 31 VIII 2017].

6 22 Magdalena Ciechowska, etapy są zbieżne ze strategią badań w działaniu. Nadrzędnym celem tych badań jest ( ) wiązanie teorii z praktyką pedagogiczną oraz praktyki z teorią pedagogiczną, a w wymiarze osobowym współpraca teoretyków i praktyków na rzecz doskonalenia edukacji wyrażającego się w twórczych postawach pedagogów w stosunku do rzeczywistości pedagogicznej, którą nie tyle akceptują, ile starają się zmienić. Zmiana ta niemożliwa jest już dzisiaj z wypracowanymi przez pedagogów algorytmami, modelami czy wręcz schematami postępowania w działaniu pedagogicznym. Stąd też działanie wymaga nie tylko badania z zewnątrz, ale uczestniczenia w tym badaniu nauczycieli, pedagogów osób bezpośrednio realizujących działalność pedagogiczną 2. Warunkiem dokonania tej zmiany jest krytyczna, konstruktywna i twórcza otwartość badacza na poznawaną rzeczywistość wewnętrzną i zewnętrzną uczestników badania, którzy podejmują określony przedmiot badań. Jego uzasadnienie winno wypływać z refleksyjnego podejścia do obszaru badawczego, co wiąże się z koniecznością osadzenia go w przestrzeni aksjologiczno- etycznej nadającej transformacyjny charakter zaplanowanego, realizowanego i ewaluowanego działania. W tym kontekście zostało przygotowane niniejsze opracowanie eksponujące znaczenie badań jakościowych w stworzeniu możliwości kreowania coraz bardziej udoskonalanej rzeczywistości edukacyjnej, która nie mogłaby zaistnieć bez podmiotów powołujących ją do życia i ją wypełniających. Aby lepiej przyjrzeć się temu zjawisku, autorki proponują skupić się na badaniach w działaniu (action research) jako fundamentalnej metodzie badawczej, której zastosowanie może owocować wspomnianą zmianą. Proces prowadzenia badań w działaniu wykorzystujących różne techniki na poszczególnych etapach można metaforycznie przedstawić jako zorganizowaną ekspedycję naukową ukierunkowaną na odkrywanie nowych obszarów badawczych ubogacających nie tylko uczestników wyprawy, ale także społeczność w skali mikro i makrocywilizacyjnej. Poszczególni autorzy wyróżniają różne ich etapy, zasadniczo jednak jest to rozpoznanie problemu i jego identyfikacja, 2 D. Skulicz, Badania w działaniu (action research), w: Orientacje w metodologii badań pedagogicznych, red. S. Palka, Wydawnictwo UJ, Kraków 1998, s. 118.

7 Wstęp 23 opracowanie strategii działania oraz jej wdrażanie i ewaluacja. Powinny być one powtórzone w trzech cyklach. W literaturze przedmiotu często spotykane jest określenie badania w działaniu jako jednego badania 3 (liczba pojedyncza). Spotyka się również ujęcie badań w działaniu 4 i takie stosujemy również w niniejszej książce, wychodząc z założenia, iż nawet jeden cykl badawczy może być traktowany jako odrębne badanie. Dyskusyjny może być jego wynik w skomplikowanych, społecznych sytuacjach rzadko kiedy jeden cykl przynosi oczekiwane efekty, aczkolwiek z punktu widzenia metodologicznego badanie takie zaczynało się koncepcją i kończyło ewaluacją, może być więc traktowane jako odrębne przedsięwzięcie. Biorąc powyższe pod uwagę, proponujemy, by niniejszą książkę potraktować jako jeden ze sposobów wprowadzania zmian w rzeczywistości pedagogicznej w dwóch koncepcjach kreatywno -transformacyjnej oraz synergicznej, a także chęci dzielenia się refleksją nad ich implementacją w praktyce edukacyjnej. Przedstawione w niej przykłady implementacji dwóch koncepcji badawczych: kreatywno -transformacyjnej według Marii Szymańskiej i synergicznej według Magdaleny Ciechowskiej, w praktyce edukacyjnej mogą stanowić pewien punkt odniesienia do własnej praktyki metodologiczno -dydaktyczno -wychowawczej Czytelnika. Pragmatyczny wymiar tych koncepcji znalazł wyraz w badaniach Katarzyny Pieróg i Sylwii Gołąb, przeprowadzonych pod kierunkiem autorek Wstępu do niniejszej publikacji. Warto podkreślić, iż i Magdalena Ciechowska, będąc promotorkami prac dyplomowych Katarzyny Pieróg i Sylwii Gołąb, podjęły się zadania nie tylko opracowania i redakcji obszernych fragmentów tych prac zgodnie z przyjętymi koncepcjami, ale także osadzenia ich w odpowiedniej przestrzeni teoretycznej wydobywającej poszczególne aspekty wspomnianych koncepcji. Ponadto warto podkreślić, iż strukturalny układ pracy jest także autorstwa Marii Szymańskiej i Magdaleny Ciechowskiej. 3 Na przykład D. Kubinowski, Jakościowe badania pedagogiczne. Filozofia Metodyka Ewaluacja, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Skłodowskiej Curie, Lublin M. Szymańska, Badania w działaniu, w: Wybrane metody jakościowe w badaniach pedagogicznych, M. Ciechowska, M. Szymańska, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, Kraków 2017, s

8 24 Magdalena Ciechowska, Struktura książki Badania w działaniu w praktyce edukacyjnej. Wybrane przykłady obejmuje zasadniczo dwie części. Każda z nich zawiera wprowadzenie w tematykę teoretyczno -badawczą autorstwa Marii Szymańskiej i Magdaleny Ciechowskiej. Pierwsza część ogniskuje się wokół kreatywno -transformacyjnej koncepcji badań w działaniu, która osadzona w paradygmacie podmiotowo -partycypacyjnym, zorientowana jest na udoskonalenie rzeczywistości edukacyjnej poprzez działania stymulujące uaktywnienie potencjalności twórczej podmiotów uczestniczących w badaniu. Istotnym punktem tej części jest ukazanie twórczości pojmowanej w kategoriach antropologicznych, aksjologicznych, psychologicznych i pedagogicznych która posiada wymiar transformacyjny, zwłaszcza gdy mamy na myśli twórczość dojrzałą, wskazującą na atrybut autonomii moralnej ujawniającej się w postkonwencjonalnym postępowaniu człowieka. Zatem transformacyjna twórczość 5 wpisuje się w model badań w działaniu, zaproponowanych przez autorkę 6, czego egzempli fikacją jest I część niniejszej publikacji. Prowadzone badania ukazują ścisłe powiązanie pomiędzy projektem badawczym a projektem edukacyjnym, czego wynikiem jest między innymi transformacja postawy badacza zaangażowanego twórczo w aplikację koncepcji metodologiczno -edukacyjnej zgodnie z własnymi preferencjami, z zachowaniem zasady autonomii moralnej. Innym rezultatem prowadzonych badań w działaniu, które można by nazwać nawet strategią badawczą, jest konstruktywny wniosek co do konieczności ich wdrożenia zwłaszcza w aspekcie doskonalenia zawodowego, a więc i w kategorii zdobywanych awansów zawodowych. Ich osiąganie winno mieć charakter formacyjny, a nie instrumentalny, tak jak to się zazwyczaj dzieje; winno skutkować udokumentowaną formą dalszych okresowych osiągnięć rozumianych zgodnie z paradygmatem podmiotowo -partcypacyjnym. Druga część wydobywa znaczenie badań w działaniu w koncepcji synergii badawczej w praktyce edukacyjnej. Badania te ukazują możliwości wykorzystania niezwykłego procesu, jakim jest synergia. Może ona zachodzić na różnych wymiarach oraz 5 Zob. M. Szymańska, Transformative creativity in teacher formation. A pedagogical approach, Akademia Ignatianum w Krakowie, Wydawnictwo WAM, Kraków 2017, s M. Szymańska, Badania w działaniu, w: Wybrane metody jakościowe, op. cit.

9 Wstęp 25 płaszczyznach i owocować nową jakością w badaniach. Egzemplifikacja tej koncepcji przedstawia badania w działaniu zorientowane na stosowanie motywacji do nauki w odniesieniu do pedagogiki nadziei 7. Badacz -pedagog na co dzień przebywający z dzieckiem, przedstawia kolejne etapy przebiegu badań w działaniu opartych na synergii badawczej w wymiarze metodologicznym i personalnym. Ukazuje również płaszczyzny zaistnienia współdziałania: metodologiczną, interpersonalna i intrapersonalną. Biorąc powyższe pod uwagę, mamy nadzieję, że niniejsza publikacja będąca egzemplifikacją wspomnianych powyżej koncepcji badawczych w przeprowadzonych badaniach w działaniu, zainspiruje Czytelnika do kreatywnego wykorzystania tego rodzaju badań praktyce edukacyjnej. Liczymy też na przychylność Czytelnika, którym może być każdy nauczyciel, jak też każda osoba zaangażowana w pracę z drugim człowiekiem, niezależnie od poziomu uprawianej działalności edukacyjnej, bądź związanej z przestrzenią edukacji, dla której dobro indywidualne i społeczne są kompatybilne. 7 Por. S. Chrobak, Podstawy pedagogiki nadziei. Współczesne konteksty inspiracji personalistyczno chrześcijańskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2009; T. Frąckowiak, O pedagogice nadziei. Fascynacje i asocjacje aksjologiczne, Wydawnictwo Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2007.