PORÓWNANIE WARUNKÓW PLONOWANIA ZIEMNIAKA W DWÓCH MEZOREGIONACH W OPARCIU O ANALIZĘ WYBRANYCH ELEMENTÓW METEOROLOGICZNYCH Jan Grabowski

Transkrypt

1 Acta Agrophsica, 005, 6(), PORÓWNANIE WARUNKÓW PLONOWANIA ZIEMNIAKA W DWÓCH MEZOREGIONACH W OPARCIU O ANALIZĘ WYBRANYCH ELEMENTÓW METEOROLOGICZNYCH Ja Grabowski Katedra Meteorologii i Klimatologii, Uiwerstet Warmińsko-Mazurski ul. Prawocheńskiego, 0-70 Olszt jagrab@uwm.edu.pl S t r e s z c z e i e. W iiejszej prac przedstawioo wpłw waruków meteorologiczch a uprawę ziemiaka w okresach wegetacji w latach w dwóch mezoregioach Polski półoco-wschodiej. W obliczeiach wielowmiarowej aaliz wariacji MANOVA uwzględioo średie waŝoe astępującch elemetów meteorologiczch: średie dobowe temperatur okresu wegetacjego, średie dobowe temperatur sierpia, stosuek sum opadów w sierpiu do sum opadów w okresie wegetacjm, sum opadów okresu wegetacjego. Dae wkorzstae w obliczeiach dotczą lat o ajwŝszch ploach ziemiaka ( 350 dt ha - ) odmia średio późch i późch. Na podstawie obliczeń stwierdzoo istotość róŝic klimatczch w porówwach mezoregioach. S ł o wa kluczowe: klimat, elemet meteorologicze, plo ziemiaka WSTĘP Ziemiaki aleŝą obok zbóŝ do główch rośli uprawiach w Polsce. Powierzchia ich upraw mimo, Ŝe sstematczie maleje od końca lat 80., obecie wosi 73 ts. ha (6,3%) [GUS 004]. Półoco-wschodia część Polski charakterzuje się surowszmi warukami klimatczmi w porówaiu do ich części kraju, co ma wpłw a ajwŝszą zmieość ploowaia ziemiaka woszącą %, oraz ajwŝsze rzko jego upraw powodowae iekorzstmi czikami agroklimatczmi []. W iiejszej prac porówao waruki meteorologicze sprzjające uprawie ziemiaka w latach w dwóch miejscowościach oddaloch od siebie o 50 km, aleŝącch do róŝch mezoregioów.

2 86 J. GRABOWSKI Celem prezetowaej prac bło ustaleie róŝic waruków upraw ziemiaka w dwóch miejscowościach a podstawie przebiegu elemetów meteorologiczch wpłwającch a ajwŝsze plo ziemiaka. MATERIAŁ I METODY Bałc (53 o 40 N, 9 o 50 E) zlokalizowae są a Pojezierzu Iławskim 0 km a połudie od Ostród. Uprawiao tam a glebach średich, średio-późe odmia ziemiaka (Sowa, Tarpa). Tere te charakterzują się duŝą kofiguracją tereu oraz zaczm procetem wód otwartch i powierzchi zalesioch. W Mariaowie (53 o N, o 07 E), które połoŝoe jest a Wsoczźie Koleńskiej [4] 4 km a półoc od ŁomŜ uprawiao a glebach lekkich ziemiaki odmia bardzo późch (Leio, Ura). W krajobrazie tm wstępują szczątkowe form pól wdmowch o małm stopiu lesistości. Średie plo badach odmia wosił w Bałcach 349, dt ha -, a w Mariaowie 76, dt ha -. W badach miejscowościach w latach w Bałcach zaotowao lat o przebiegu elemetów meteorologiczch szczególie sprzjającch ploowaiu ziemiaka, a w Mariaowie 4 takie lata. W rozwaŝaiach dotczącch wielkości ploów przjęto jako plo wsokie plo rówe i powŝej 350 dt ha - [5]. W oparciu o zróŝicowa przebieg elemetów meteorologiczch, wpłwającch a wielkość plou ziemiaka, podjęto próbę porówaia wpłwu tch elemetów metodą wielowmiarowej aaliz wariacji [,6], przjmując dla badach miejscowości średie waŝoe iektórch elemetów meteorologiczch powtarzającch się w rówaiach regresji wielokrotej prezetowach w prac Meteorologicze waruki ploowaia ziemiaka w Polsce półocowschodiej [3]. W ctowaej prac autora określoo międz imi waruki sprzjające i ograiczające ploowaie ziemiaka (elemetom meteorologiczm w zaleŝości od wielkości ich wpłwu a ploowaie przpisao określoe wagi). Zastosowaa metoda aaliz wariacji polegająca a badaiu zróŝicowaia zbiorów poprzez mierzeie sum kwadratów odchleń względem wartości średich jest bardziej wszechstroa w odiesieiu do ajczęściej stosowach metod statstczch p. rachuku korelacji i regresji. W obliczeiach uwzględioo astępujące elemet (średie waŝoe): średia dobowa temperatura okresu wegetacjego IV-IX, średia dobowa temperatura sierpia, 3 stosuek sum opadów w sierpiu do sum opadów w okresie wegetacjm, 4 średie opad okresu wegetacjego IV-IX. W obliczeiach przjęto dwie wielowmiarowe populacje: zbiór wbrach elemetów meteorologiczch dla Bałc i zbiór wbrach elemetów meteorologiczch dla Mariaowa.

3 PORÓWNANIE WARUNKÓW PLONOWANIA ZIEMNIAKA W MEZOREGIONACH 87 Model dla aaliz wariacji przjął astępującą postać: k µ k µ W dam przpadku k,,3,4 Przjęto do zwerfikowaia hipotezę H µ µ k k 0 Dla kaŝdej prób obliczoo wektor wartości średich k j W iiejszm przkładzie j,,3,4 Wzaczoo macierz kowariacji j ; k S 0 G Macierz G A + B ( ) Gdzie p. elemet a macierz A - (aalogiczie dla macierz B) Macierz A obliczoo dla Bałc a macierz B dla Mariaowa oraz test F ze stopiami swobod p p j ]' S j [ [ ( ) q p 3 q + p ] WYNIKI I DYSKUSJA Do aaliz przjęto dwie prób (średie waŝoe elemetów meteorologiczch dla badach miejscowości), dla którch obliczoo wektor wartości średich: ' 35,96 45,53 0, 3,73 k ' k [ ] [ 9,78 8,8 0,,8 ] k,,3,4

4 88 J. GRABOWSKI wzaczoo macierz kowariacji S 4,7403 4,6673 4,6673 0,009 S 0,0903 0,74 0, ,9483 w omawiam przkładzie F obl. 6,4 q 4 q 0 F 4; 0; 0,05 3,49 0, ,74 0, , , ,9483 0, ,59366 F obl. > F tab. Test te potwierdza istotość róŝic aalizowach waruków klimatczch w uprawie ziemiaka a badach tereach. Poadto stwierdzoo, Ŝe w Bałcach średia wielkość opadów w sierpiu staowi przeciętie 0-33% sum opadów okresu wegetacjego, atomiast w Mariaowie średio 0%, co potwierdza przestrzee zróŝicowaie opadów w Polsce []. W aalizowam przkładzie stwierdzoo duŝą zaleŝość plou ziemiaka w Mariaowie od średiej dobowej temperatur powietrza oraz sum opadów okresu wegetacjego, czego ie stwierdzoo w Bałcach. NaleŜałob rówieŝ zwrócić uwagę, Ŝe Bałc charakterzują się bardziej sprzjającmi warukami dla upraw ziemiaka iŝ Mariaowo. Miesiąc sierpień pod względem potrzeb wodch uprawiach odmia ziemiaka jest okresem o ajwŝszm zapotrzebowaiu rośli a wodę. W związku z tm zaopatrzeie w wodę uprawiach odmia ziemiaka w Mariaowie bło -3 krotie miejsze iŝ w Bałcach, pomimo Ŝe średie opad okresu wegetacjego bł w Mariaowie wŝsze iŝ w Bałcach. Poadto w latach o ajwŝszch ploach ziemiaka w Mariaowie stwierdzoo temperatur wŝsze iŝ w Bałcach, co wpłwało a iteswość parowaia, a tm samm obiŝeie poziomu wod w profilu glebowm. WNIOSKI. Średie temperatur powietrza okresu wegetacjego pomimo Ŝe iewiele róŝił się w Bałcach i Mariaowie, korzstiejsze bł dla upraw ziemiaka w Bałcach.. W badam okresie lat w Mariaowie zaotowao 4 lata o ajwŝszch ploach ziemiaka 350 dt ha -, a w Bałcach lat. W iiejszej prac stwierdzoo istotość róŝic wbrach elemetów meteorologiczch

5 PORÓWNANIE WARUNKÓW PLONOWANIA ZIEMNIAKA W MEZOREGIONACH 89 badach mezoregioów. Średia dobowa temperatura powietrza okresu wegetacjego dla lat o sprzjającch wsokich ploach ziemiaka bła przeciętie ieco wŝsza w Bałcach, a średia temperatura sierpia wŝsza o 0, o C w Mariaowie. Natomiast wielkość opadów w badach miejscowościach ie bła zróŝicowaa. 3. Stwierdzoe w Bałcach wŝsze wartości średich waŝoch temperatur i opadów bardziej korzstie wpłwał a plo ziemiaka w warukach gleb średich, iŝ miejsze opad okresu wegetacjego i wŝsze temperatur powietrza w sierpiu w Mariaowie, gdzie uprawiao ziemiaki a glebach lekkich. PIŚMIENNICTWO. Atlas Klimatcz Rzka Upraw Rośli w Polsce. Wd. AR Szczeci 00.. Bartkowiak A., Liebhart J., Liebhart E., Małolepsz J.: Ocea trzech algortmów dskrmiacjch dla cech ilościowch a przkładzie iektórch schorzeń układu oddechowego, List biometrcze, 74, -0, Grabowski J.: Meteorologicze waruki ploowaia ziemiaka w Polsce półoco-wschodiej. Rozpraw i Moografie UWM w Olsztie, 45, -7, Kodracki J.: Geografia regioala Polski, Wd. PWN, Lista opisowa odmia, Cetral Ośrodek Badań Odmia Rośli Uprawch, Słupia Wielka, Pisarczk W.: Aaliza wariacji doświadczeń z kilkoma grupami odmia. Mat. Dziewiąte Collequium Meteorologicze z Agro-Boiometrii, t. II, , Roczik Statstcz, Wd. GUS, 004. COMPARISON OF IMPACT OF METEOROLOGICAL CONDITIONS ON YIELDS OF POTATO IN TWO MESOREGIONS Ja Grabowski Departmet of Meteorolog ad Climatolog, Warmia ad Mazur Uiversit ul. Prawocheńskiego, 0-70 Olszt jagrab@uwm.edu.pl Ab s t r a c t. The paper presets results of field ivestigatios o the impact of meteorological coditios durig the vegetatio period (i the ears 97-99) o ield of potato i two locatios (mesoregios) of ortheaster Polad. I calculatio of multiple aalses of variace MANOVA the followig mea weighted elemets of meteorological coditios were take uder cosideratio: average temperature of the vegetatio period, average temperature of August, mea ratio of the sum of precipitatio i August to the total precipitatio i the whole vegetatio period, mea precipitatio of the vegetatio period. The data used i the calculatios cocered ears with the highest ields ( 35 dt per ha) of potato cultivars characterized as medium late ad late. Calculatios idicated sigificace of climatic differeces i the compared locatios. Kewords: climate, meteorological elemets, potato ields