DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH KRUSYFIKS DREWNIANY POLICHROMOWANY Z KATEDRY P.W. ŚW. JANA W WARSZAWIE Obraz należy do wyposażenia Archikatedry Warszawskiej p.w. Św. Jana Chrzciciela. Autor prac konserwatorskich i restauratorskich Firma Base&Direct Agnieszka Waszkiewicz Autor dokumentacji Firma Base&Direct Agnieszka Waszkiewicz WARSZAWA LIPIEC 2015 DZIEŁO KONSERWATORSKIE I DOKUMENTACJA CHRONIONE PRAWEM AUTORSKIM 1

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH 1.0. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI ZAGADNIENIA HISTORYCZNE OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI TECHNIKA I TECHNOLOGIA ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW PIERWOTNYCH I WTÓRNYCH TECHNIKA ORYGINAŁU I ANALIZA SPOSOBU WYKONANIA TECHNIKA WARSTW I ELEMENTÓW WTÓRNYCH STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ CEL ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI PROJEKT KONSERWATORSKI PROGRAM PRAC PRZEBIEG KONSERWACJI I RESTAURACJI ZALECENIA DLA UŻYTKOWNIKA PROGRAM OPIEKI PROFILAKTYCZNEJ... 6 BADANIA LABORATORYJNE... 7 FOTOGRAFIE

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI NR REJESTRU ZABYTKÓW NR INW. ZBIORU NR INW. PRACOWNI KONS DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC RODZAJ Rzeźba drewniana polichromowana TEMAT Krucyfiks, AUTOR, WARSZTAT, SZKOŁA nieznany SYGNATURA brak INSKRYPCJE brak DATOWANIE XVII w. (?) POCHODZENIE Dar parafii Prażmów dla katedry po II wojnie światowej. MIEJSCE PRZECHOWYWANIA Kruchta WŁAŚCICIEL / UŻYTKOWNIK Parafia p.w. Św. Jana Chrzciciela w Warszawie WYMIARY: 157x261 cm TECHNIKA drewno polichromowane, złocenie na pulment WCZEŚNIEJSZE KONSERWACJE (LUB RENOWACJE): TAK NIE WCZEŚNIEJSZE DOKUMENTACJE: brak danych 1.2. ZMIANA DANYCH PO ZAKOŃCZENIU PRAC MIEJSCE PRZECHOWYWANIA Katedra św. Jana Chrzciciela w Warszawie 1.3. DANE O REALIZACJI KONSERWATORSKIEJ INWESTOR I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Parafia p.w. Św. Jana Chrzciciela w Warszawie; prace współfinansowane ze środków unijnych w ramach Projektu Skarbiec Dziedzictwa Kultury Bazylika Archikatedralna i Muzeum Archidiecezji Warszawskiej ZLECENIODAWCA Doraco sp. z o.o. WYKONAWCY Base&Direct Agnieszka Waszkiewicz SKŁAD ZESPOŁU PRAC mgr Jerzy Gabryszewski, mgr Anna Bogusz-Gazda, mgr Waldemar Waszkiewicz RODZAJE BADAŃ ORAZ ICH WYKONAWCY badania chemiczne : mgr Barbara... INSPEKTORZY NADZORU, RZECZOZNAWCY I KONSULTANCI mgr Wanda Zawistowska ZABIEGI W KOLEJNOŚCI WYKONANIA Oczyszczono figurę, koronę i krzyż z brudu i kurzu przy użyciu pędzli i szczotek, Pobrano próbki do badań stratygrafii warstw malarskich i badania pigmentów. Usunięto chemiczne i mechaniczne wtórne warstwy farby olejnej. Usunięto chemiczne i mechaniczne warstwy tłuszczu z powierzchni stóp. Mechaniczne usunięto skalpelem resztek pozłoty i zaprawy z perizonium. Wypełniono ubytki formy rzeźbiarskiej. Uzupełniono ubytki formy rzeźbiarskiej. Mechaniczne oczyszczono gwoździe. Zabezpieczono je preparatem Hammerite Satin. Zabezpieczono polichromię figury werniksem izolacyjnym. Nałożono na całość perizonium specjalnie przygotowane kawałki jedwabiu przeklejone klejem skórnym. Uzupełniono polichromię farbami żywicznoolejnymi metodą punktowania. Zunifikowano kolorystycznie krzyż farbami akrylowymi. Pokryto krzyż warstwą roztworu Paraloidu B 72 w toluenie. Nałożono na perizonium grunt z mieszanki kredy bolońskiej i szampańskiej z dodatkiem kleju króliczego. Pozłocono perizonium na pulment. Uzupełniono koronę cierniową nowymi gałązkami głogu. Zunifikowano kolorystycznie koronę cierniową farbami akrylowymi. Nałożono koronę na głowę. Naniesiono na figurę warstwy werniksu ketonowego satynowego. CZAS TRWANIA PRAC 2015r DANE O DOKUMENTACJI LICZBA: 12 STRON TEKSTU 15 FOTOGRAFII INNE RODZAJE DOKUMENTACJI (podać technikę wykonania) brak AUTOR DOKUMENTACJI mgr Jerzy Gabryszewski, mgr Anna Bogusz-Gazda, mgr Waldemar Waszkiewicz DATA I MIEJSCE WYKONANIA Warszawa, lipiec 2015 MIEJSCE PRZECHOWYWANIA 1. egz. Parafia p.w. św. Jana Chrzciciela w Warszawie 2. egz. Archiwum Stołecznego Konserwatora Zabytków 3. egz. Archiwum autora dokumentacji 3

4 2.0. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE Krucyfiks pochodzi z prawdopodobnie z I poł. XVII wieku i po wojnie został ofiarowany katedrze przez parafię Prażmów OPIS, ANALIZA FORMY, FUNKCJI I TREŚCI Rzeźba przedstawia Chrystusa rozpiętego na krzyżu. Głowa jest lekko pochylona do przodu, oczy ma zamknięte. Ciało opada na rozpiętych, przybitych do krzyża ramionach. Nogi lekko ugięte przybite są jednym gwoździem. Biodra są przepasane złoconym perizonium z węzłem na prawym boku. Na głowie znajduje się korona cierniowa, upleciona z naturalnych gałązek. Rzeźba jest polichromowana. Krzyż pierwotnie złożony zapewne z dwóch belek obecnie zawiera wstawki na końcach ramion TECHNIKA I TECHNOLOGIA 4.1. ZESTAWIENIE MATERIAŁÓW PIERWOTNYCH I WTÓRNYCH (z podaniem metod ich identyfikacji) PIERWOTNE: (technikę ustalono na podstawie oględzin) Drewno lipowe grunt kredowo klejowy farby olejne, WTÓRNE: Warstwy farb olejnych MATERIAŁY UŻYTE W TRAKCIE KONSERWACJI Wstawki drewniane Klej skórny Klej króliczy Paraloid B72 Hammerite Satin benzyna ekstrakcyjna masa sztukatorska firmy Milliput Contrad 2000 prod. Bresciani płótno jedwabne werniks damarowy farby żywiczno-olejne firm Restaro i Talens farby akrylowymi firmy Maimeri pulment firmy Lefranc&Burgeois werniks ketonowy satynowy firmy Windsor&Newton złoto w płatkach 4.2. TECHNIKA ORYGINAŁU I ANALIZA SPOSOBU WYKONANIA Rzeźba wykonana z kilku bloków drewna, a następnie sklejona. Pokryta gruntem kredowoklejowym i prawdopodobnie pokryta olejem. Brak jest śladów pierwotnej warstwy malarskiej. Gwoździe prawdopodobnie oryginalne. 4

5 4.3. TECHNIKA WARSTW I ELEMENTÓW WTÓRNYCH Powierzchnia rzeźby kilkukrotnie pokrywana warstwami malarskimi. Krzyż na końcach uzupełniony wstawkami drewnianymi. Korona zapewne wtórna STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ Obiekt stosunkowo źle zachowany. Struktura drewna jest mocno popękana szczególnie na torsie oraz ramionach. Sporo ubytków drewna, szczególnie w dolnej partii, np. brak palca. Polichromia mocno popękana, w wielu miejscach zdarta do drewna, np. na nogach. Złocenia perizonium zachowane tylko w załamaniach fałd CEL ORAZ ZAŁOŻENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI PROJEKT KONSERWATORSKI Głównym założeniem postępowania konserwatorskiego jest zahamowanie postępującej destrukcji obiektu, poprzez wykonanie zabezpieczenie podłoża drewnianego. W tym celu konieczne jest położenie polichromii na całej powierzchni drewna. Ze względu na fakt, iż jest to obiekt kultu należy przywrócić mu wszelkie walory estetyczne. Przywrócenie walorów estetycznych, w tym zrekonstruowanie zniszczonych warstw barwnych oraz zabezpieczenie śladów pierwotnej polichromii należy uzyskać poprzez jej punktowanie PROGRAM PRAC Program prac zaproponowany w Wielobranżowym Projekcie Budowlano-Konserwatorskim Remontu Archikatedry Warszawskiej, Tom 4 Projekt Konserwacji i Restauracji Obiektów Zabytkowych, Przedmiotów Artystycznych i Pamiątek Historycznych Znajdujących się Wnętrzu Kościoła. 1. Demontaż. 2. Wykonanie szczegółowej dokumentacji fotograficznej i opisowej. Badania luminiscencji wzbudzonej promieniowaniem UV IR. 3. Działania biobójcze. 4. Oczyszczenie z zabrudzeń powierzchniowych (środki powierzchniowo czynne, Contrad 2000). 5. Impregnacja drewna (Paraloid B 72). 6. Wzmocnienie struktury rzeźby. Sklejenie pęknięć (klej króliczy bądź klej na bazie POW). 7. Podklejenie osypujących się łusek (klej króliczy bądź klej na bazie akrylowej). 8. Uzupełnienie ubytków zapraw (grunt kredowo-klejowy). 9. Uzupełnienie ubytków warstwy malarskiej. Retusz powinien polegać na kolorystycznym scaleniu całości. Nie powinien obejmować stóp Chrystusa widoczne drewno jest świadectwem kultu (farby akwarelowe). 10. Położenie werniksu ochronnego (werniks damarowy końcowy firmy Schmincke). 11. Montaż. Zmiana haków na mniej widoczne. 12. Wykonanie dokumentacji powykonawczej wraz z zaleceniami dotyczącymi ekspozycji i sposobu przechowywania. W trakcie prac zdecydowano o uzupełnieniu warstwy malarskiej także na stopach, oraz o rekonstrukcji złocenia perizonium. Postanowiono uzupełnić koronę cierniowa o nowe gałązki. Pozostawiono haki jako oryginalne. 5

6 8.0. PRZEBIEG KONSERWACJI I RESTAURACJI Zdjęto krucyfiks z miejsca przeznaczenia i przeniesiono go do pracowni konserwatorskiej. Zdemontowano koronę cierniową. Oczyszczono figurę, koronę i krzyż z brudu i kurzu przy użyciu pędzli i szczotek, Pobrano próbki do badań stratygrafii warstw malarskich i badania pigmentów. Usunięto chemiczne i mechaniczne wtórnej warstwy farby olejnej z figury. Użyto preparat Scansol oraz skalpel. Usunięto chemiczne i mechaniczne warstwy tłuszczu z powierzchni stóp za pomocą benzyny ekstrakcyjnej i skalpela. Mechaniczne usunięto skalpelem resztek pozłoty i zaprawy z perizonium. Wypełniono ubytki formy rzeźbiarskiej przy pomocy forniru, drewnianych wykałaczek oraz pasty stolarskiej. Do klejenia użyto 25% roztwór kleju stolarskiego skórnego. Uzupełniono ubytki formy rzeźbiarskiej stóp dwuskładnikową masą sztukatorską firmy Milliput. Mechaniczne oczyszczono gwoździe papierem ściernym. Zabezpieczono je preparatem Hammerite Satin. Zabezpieczono polichromię figury werniksem izolacyjnym. Przeklejono perizonium 20% klejem skórnym. Nałożono na całość specjalnie przygotowane kawałki jedwabiu; ponownie przeklejono całość perizonium 20% klejem skórnym. Uzupełniono polichromię farbami żywicznoolejnymi firm Restaro i Talens metodą punktowania. Zunifikowano kolorystycznie krzyż farbami akrylowymi firmy Maimeri. Pokryto krzyż warstwą 3% roztworu Paraloidu B 72 w toluenie. Przygotowano perizonium do złocenia. Nałożono grunt z mieszanki kredy bolońskiej i szampańskiej z dodatkiem 11% kleju króliczego. Nałożono na perizonium pozłoty techniką poler i mat. Do obu technik użyto pulmentu firmy Lefranc&Burgeois. Uzupełniono koronę cierniową nowymi gałązkami głogu. Zunifikowano kolorystycznie koronę cierniową farbami akrylowymi firmy Maimeri. Nałożono koronę na głowę. Naniesiono na figurę warstwy werniksu ketonowego satynowego firmy Windsor&Newton ZALECENIA DLA UŻYTKOWNIKA PROGRAM OPIEKI PROFILAKTYCZNEJ Okresowe oczyszczanie powierzchni obiektu należy przeprowadzać wyłącznie na sucho przy użyciu miękkiej miotełki. Obiekt powinien być eksponowany z dala od źródeł ciepła w miejscu nie narażonym na działanie promieni słonecznych. Obraz należy przechowywać i eksponować w stałych warunkach temperaturowych i wilgotnościowych. Optymalne : temperatura C, wilgotność RH %. 6

7 BADANIA LABORATORYJNE 7

8 Kraków, Krucyfiks z kruchty Archikatedry Warszawskiej p.w. św. Jana Chrzciciela Wyniki badań laboratoryjnych próbek warstw malarskich Do badań otrzymano próbki warstw malarskich. Próbki poddano badaniom stratygraficznomikroskopowym w celu określenia kolejności nawarstwień (mikroskop USB, powiększenia x) Identyfikację pigmentów i spoiwa w najstarszych zachowanych warstwach przeprowadzono metodą mikrochemiczną, przy pomocy reakcji charakterystycznych dla poszczególnych kationów. Próbka nr 1. perizonium Przekrój nawarstwień Powierzchnia próbki Na białej zaprawie kredowej widoczne przetarte resztki złocenia na czerwonym pulmencie. Na podstawie badania rozpuszczalności wykryto prawdziwe złoto Próbka nr 2. rana na boku Stratygrafia: 1. warstwa jasnej czerwieni 2. biel z domieszką różu (karnacja) 3. warstwa czerwieni z zabrudzeniami 4. zaprawa pożółkła Próbka czerwieni z najstarszej warstwy chronologicznej (nr 3) nieznacznie rozpuszcza się po ogrzaniu w 2M HCl. W roztworze widoczne kryształki intensywnej czerwieni, odporne na działanie stężonych kwasów i zasad. 1 8

9 Reakcja z K4[Fe(CN)6] wykazała śladową obecność jonów Fe +3. Reakcja z KI wykazała śladową obecność jonów Pb +2. Wykryto cynober, śladową domieszkę czerwieni żelazowej oraz prawdopodobnie minii. Próbka nr 3. rana na szyi Stratygrafia: 1. warstwa bieli 2. ślady czerwieni 3. pożółkła zaprawa Wynik badań mikrochemicznych jak w próbce nr 2. Wykryto cynober Próbka nr 4. perizonium Powierzchnia próbki: Na grubej białej zaprawie widoczna warstwa złocenia na mikstionie (brak śladów pulmentu) Na podstawie badania rozpuszczalności wykryto prawdziwe złoto Próbka nr 5. rana 9

10 Stratygrafia słabo czytelna (próbka pokruszona). Na przekroju widoczne ślady czerwieni na żółtawej zaprawie. Próbka nr 6.rana, lewy bok Chrystusa Na powierzchni zaprawy widoczne resztki koloru czerwonego. Próbka czerwieni w 2M HCl odbarwia się w znacznej części, nieznacznie się rozpuszcza. W roztworze widoczne pojedyncze kryształki cynobru. Reakcja z K4[Fe(CN)6] wykazała śladową obecność jonów Fe +3. Reakcja z KI wykazała obecność jonów Pb +2. Wykryto minię z domieszką czerwieni żelazowej, pojedyncze kryształki cynobru. Próbka nr 7. karnacja Na drewnie widoczna warstwa białej zaprawy oraz biel. Próbka zaprawy rozpuszcza się w HCl z wydzieleniem CO2. Po częściowym odparowaniu widoczne kryształki gipsu. Reakcja z KI wykazała obecność jonów Pb +2. Wykryto zaprawę kredową z niewielką domieszką gipsu oraz warstwę bieli ołowiowej Próbka nr 8. broda (usta) 10

11 Pod mikroskopem widoczna cienka warstwa ciemnobrązowa (ugier z domieszką czerni) na cienkiej białej zaprawie. Próbka rozpuszcza się nieznacznie w 2M HCl. Reakcja z K4[Fe(CN)6] wykazała obecność jonów Fe +3. Wykryto pigmenty żelazowe (ugier, umbra) z domieszką czerni prawdopodobnie roślinnej. Próbka nr 9.skrzynia, czarna bordiura. W próbce wykryto czerń organiczną. Podsumowanie Badania stratygraficzne ukazują obecność dwóch warstw chronologicznych. Najczytelniej jest to widoczne na zdjęciu próbki nr 2. W najstarszej warstwie chronologicznej wykryto prawdziwe złoto oraz pigmenty znane od starożytności, nie datujące: biel ołowiową, cynober, minię, czerwień żelazową. 11

12 FOTOGRAFIE 12

13 Fot. 1. Krucyfiks przed konserwacją. 13

14 Fot. 2. Krucyfiks przed konserwacją. Widoczne peknięcia drewna oraz ubytki polichromii. 14

15 Fot. 3. Krucyfiks przed konserwacją. Perizonium. 15

16 Fot. 4. Krucyfiks przed konserwacją. Stopy oraz drewno krzyża. 16

17 Fot. 5. Krucyfiks przed konserwacją. Głowa Chrystusa. 17

18 Fot. 6. Krucyfiks przed konserwacją. Tył głowy. 18

19 Fot. 7. Głowa Chrystusa w trakcie zdejmowania przemalowań. 19

20 Fot. 8. Powierzchnia rzeźby w trakcie zdejmowania przemalowań. 20

21 Fot. 9. Głowa po zdjęciu przemalowań. 21

22 Fot. 10. Perizonium w trakcie naklejania pasków płótna. 22

23 Fot. 11. Stopy po oczyszczeniu. 23

24 Fot. 12. Rzeźba w trakcie kitowania. 24

25 Fot. 13. Rzeźba w trakcie uzupełniania. 25

26 Fot. 14. Rzeźba w trakcie uzupełniania. 26

27 Fot. 15. Krucyfiks po konserwacji. 27