I. IDENTYFIKACJA OBIEKTU HISTORIA OBIEKTU. Obiekt: Kościół parafialny wraz z wyposażeniem

Transkrypt

1 I. IDENTYFIKACJA OBIEKTU Obiekt: Kościół parafialny wraz z wyposażeniem Datowanie: , konsekrowany Rozbudowany Autor: kościół powstał według projektu Jana Affy. Lokalizacja: ul. Wiejska 68, Lubomia Właściciel: Rzymskokatolicka parafia pw. św. Józefa Robotnika w Nieboczowach II. HISTORIA OBIEKTU Murowany Kościół wybudowano w latach według projektu Jana Affy. Obiekt został poświęcony 30 listopada 1930 r. przez ks. dziekana Mikołaja Knosałę z Pszowa. W latach kościół rozbudowano i urządzono jego wnętrze. Samodzielna stacja duszpasterska (lokalia), wydzielona z parafii Brzezie, została utworzona we wrześniu 1931 roku. Dekretem z 1 sierpnia 1991 biskup katowicki Damian Zimoń potwierdził fakt istnienia parafii przy kościele św. Józefa Robotnika w Nieboczowach. 1

2 III. ELEMENTY WYPOSAŻENIA RUCHOMEGO PRZEZNACZONE DO PRZENIESIENIA DO NOWEGO KOŚCIOŁA 1. Ołtarz główny pw. św. Józefa Robotnika Foto. 1. Ołtarz główny, widok ogólny Wymiary Nastawa: Wysokość: 6,45 m Szerokość: 5,30 m Ołtarz: Wysokość: 0,98 m Szerokość: 0,60 m Długość: 2,00 m 1.2. Materiał i technika wykonania: Ołtarz o konstrukcji architektonicznej, dwupoziomowy, wykonany jest z drewna polichromowanego z elementami złoceń. Figury świętych i aniołów wkomponowane w elementy architektoniczne wykonane są w analogicznej technice. 2

3 1.3. Stan zachowania: Ołtarz główny, prawdopodobnie pod koniec lat 60-tych uległ przekształceniu w wyniku ustaleń soboru watykańskiego II dotyczących liturgii. Mensę ołtarzową, pierwotnie połączoną z ołtarzem, oddzielono i przerobiono jako wolno stojącą, tak by liturgię sprawować twarzą do wiernych (versus populum). Prawdopodobnie w tym czasie przerobiono również tabernakulum. W wyniku tych działań, z dużym prawdopodobieństwem możemy założyć, iż wykonano nową polichromię, zmieniając całą aranżację (kolorystykę) wnętrza kościoła. Analizując wyniki badań odkrywkowych możemy stwierdzić, że takie zmiany, w okresie późniejszym, w większym lub mniejszym stopniu, nastąpiły jeszcze dwukrotnie. Wydaje się, że częściowo zachowana (nieprzemalowana) jest polichromia figur w partiach karnacji i niektórych szat. Grubość wtórnych warstw przemalowań i złoceń w wielu miejscach zaciera formę rzeźbiarską i snycerską elementów. W wielu miejscach z pod warstw przemalowań widoczne są otwory wylotowe owadów szkodników technicznych drewna. Wielkość otworów wylotowych, w większości przypadków, świadczy o obecności owadów z rodzaju Anobium prawdopodobnie pospolicie występującego przedstawiciela tego gatunku kołatka domowego (Anobium punctatum). W paru miejscach zaobserwowano duże otwory wylotowe wskazujące na miejsca żerowania larw spuszczela pospolitego ((Hylotrupes bajulus). W żadnym z obserwowanych miejsc nie stwierdzono wysypującej się mączki drzewnej, co może sugerować, że żerowiska te są już nieczynne. Nagromadzenie otworów w niektórych miejscach wskazuje na znaczny stopień uszkodzenia struktury drewna, przy czym należy pamiętać, że ilość otworów wylotowych owadów nie jest adekwatna ze stopniem zniszczenia struktury drewna. Zasadnicza, drewniana konstrukcja ołtarza prawdopodobnie zachowana jest w dobrym stanie, jednak szczegółowej oceny dokonać będzie można po usunięciu przemalowań i zdemontowaniu elementów ruchomych. W wielu miejscach widoczne są ubytki i pęknięcia drewnianych detali, zarówno w partii ornamentów jak i rzeźb. 3

4 Foto. 2. Fotografia archiwalna przedstawiająca ołtarz z początku lat trzydziestych. 4

5 Foto. 3. Ołtarz główny, miejsce pierwotnej lokalizacji mensy ołtarzowej i tabernakulum. Foto. 4. Ołtarz główny, detal snycerski z widocznymi na powierzchni drewna pęknięciami strukturalnymi i licznymi otworami wylotowymi owadów. Powierzchnia wtórnie złocona i srebrzona. 5

6 Foto. 5. Ołtarz główny, detal snycerski z widocznymi na powierzchni drewna pęknięciami strukturalnymi, element liścia akantu wtórnie zamontowany za pomocą gwoździ. Powierzchnia wtórnie złocona. Foto. 6. Ołtarz główny, detal snycerski. Powierzchnia wtórnie złocona i srebrzona. 6

7 Foto. 7. Ołtarz główny, mensa ołtarzowa, obecnie wolnostojąca. Foto. 8. Ołtarz główny, detal snycerski z widocznymi na powierzchni drewna wtórnymi złoceniami. 7

8 Foto. 9. Ołtarz główny, detal snycerski z widocznymi na powierzchni drewna wtórnymi złoceniami. Forma elementów snycerskich, jak i powierzchnie płaskie zatraciły ostrość konturów w wyniku wielokrotnego przemalowania i złocenia. Foto. 10. Ołtarz główny, detal snycerski z widocznymi na powierzchni drewna wtórnymi złoceniami. Forma elementów snycerskich, jak i powierzchnie płaskie zatraciły ostrość w wyniku wielokrotnego przemalowania i złocenia. Na podstawie rzeźby widoczne otwory wylotowe z żerowisk owadów. 8

9 1.4. Badania odkrywkowe: Przeprowadzone badania odkrywkowe miały charakter sondażowy w celu stwierdzenia obecności warstw wtórnych przemalowań i nowych złoceń. Badania te nie określiły kolorystyki poszczególnych elementów, które należy wykonać na etapie realizacji prac konserwatorskich. Foto. 11. Odkrywka punktowa na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?), II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze brązowym Możliwość przeniesienia: Ołtarz wraz z figurami nadaje się do przeniesienia do nowego kościoła. Przed przeniesieniem, ołtarz należy poddać kompleksowej dezynfekcji i konserwacji polegającej na usunięciu przemalowań i warstw wtórnych, odtworzeniu pierwotnej kolorystyki pozwalającej przywrócić pierwotne walory estetyczne, oraz odtworzeniu brakujących elementów stolarskich i snycerskich. W związku z przeniesieniem należy przywrócić pierwotną formę poprzez połączenie ołtarza z nastawą Zakres prac konserwatorskich: Ołtarz należy poddać pełnej konserwacji technicznej i estetycznej polegającej na: rekonstrukcji brakujących elementów wraz z odtworzeniem układu ołtarza z przed 9

10 soboru watykańskiego II, oczyszczeniu z zabrudzeń powierzchniowych, usunięciu przemalowań i odtworzeniu pierwotnej kolorystyki. W zakresie rekonstrukcji, należy wykonać, między innymi; przeniesienie stołu ołtarzowego oraz połącznie z nastawą ołtarzową, odtworzenie pierwotnego obrotowego tabernakulum (w związku z obniżeniem wysokości należy zamontować je na pierwotnym poziomie), odtworzenie rzeźby przedstawiającej baranka, umieszczenie na pierwotnej wysokości konsol z figurami aniołów. Uwaga! Rekonstrukcja układu ołtarza, wymaga odtworzenia pierwotnego podwyższenia, układu schodów, na których był posadowiony stół ołtarzowy. Prace należy wykonać zgodnie z projektem architektonicznym. Foto. 12. Tabernakulum, fragment fotografii archiwalnej. Foto. 13. Tabernakulum, stan z 2014 roku. 10

11 1.7. Program prac konserwatorskich: 1. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej obrazującej stan zachowania obiektu przed konserwacją. Należy wykonać pełną dokumentację fotograficzną i opisową pokazującą stan zachowania całego obiektu. 2. Wstępne oczyszczenie ołtarza z zabrudzeń powierzchniowych. Powierzchnię ołtarza należy oczyścić mechanicznie z zabrudzeń powierzchniowych (pył, kurz, pajęczyny, itp.) Nawarstwienia zalegające na gzymsach( pyły, kurz) należy usuwać za pomocą miękkich pędzli, szczotek i odkurzacza z filtrem, tak by usuwany kurz i pył powtórnie nie osiadał na innych elementach wyposarzenia. 3. Zabezpieczenie pęknięć elementów drewnianych i odspojonych fragmentów polichromii. Odspojone fragmenty polichromii należy zabezpieczyć bibułką japońską. Rodzaj spoiwa zastosowanego do zabezpieczeń należy dobrać po wykonaniu prób na obiekcie. 4. Demontaż ołtarza w celu wykonania konserwacji poza miejscem przechowywania. Ze względu na powstającą nową lokalizację kościoła i docelowe przeniesienie wyposażenia do nowego obiektu ołtarz należy całkowicie zdemontować a prace konserwatorskie należy wykonać w pracowni. 5. Usunięcie wtórnych metalowych elementów ze struktury obiektu. Wtórne metalowe elementy, takie jak gwoździe, dyble, należy usunąć za pomocą narzędzi. 6. Oczyszczenie lica polichromii z zabrudzeń powierzchniowych. Lico polichromowanych elementów (nie przemalowanych) należy oczyścić mechanicznie i/lub chemicznie z zabrudzeń powierzchniowych. Dobór metody i sposób czyszczenia należy dobrać indywidualnie po wykonaniu prób na obiekcie. 7. Usunięcie przemalowań i werniksów z powierzchni polichromii. Przemalowania pierwotnej polichromii ornamentalnej należy usunąć chemicznie za pomocą odpowiednio przygotowanej kompozycji rozpuszczalników organicznych lub mechanicznie. Dobór metody sposób usuwania przemalowań należy dobrać na podstawie wykonanych prób na obiekcie. 11

12 8. Dezynfekcja i dezynsekcja całego obiektu. Z powodu widocznych śladów obecności owadów- szkodników technicznych drewna, obiekt należy poddać kompleksowej dezynfekcji. Ze względu na polichromię zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji gazowej, np. tlenkiem etylenu. 9. Impregnacja strukturalna drewna zniszczonego i uszkodzonych przez mikroorganizmy i owady. Elementy, których struktura wewnętrzna osłabiona została przez działanie owadów i mikroorganizmów należy wzmocnić poprzez impregnację metodą iniekcji lub pędzlowania, np. kopolimerami żywic akrylowych (Paraloid B-72). Dopuszcza się poddanie wybranych elementów impregnacji strukturalnej poprzez zanurzenie lub podciąganie kapilarne. W przypadku osłabionych elementów konstrukcyjnych należy rozważyć wymianę na nowe. 10. Sklejenie pęknięć elementów drewnianych. W celu swobodnego prowadzenia dalszych prac, pęknięcia należy skleić klejem dyspersyjnym np. Vinavil lub żywicami epoksydowymi. Dobór kleju uzależniony jest od rodzaju (wielkości) pęknięć. 11. Podklejenie odspojonych fragmentów polichromii. Przed przystąpieniem do podklejenia odspojeń polichromii należy usunąć zabezpieczenia z bibułki japońskiej. Uniesione łuski warstwy malarskiej(utrata kohezji pomiędzy warstwą malarską a drewnianym podłożem) należy przykleić klejami dyspersyjnymi (termoplastyczntmi), np. dyspersja winylowa Vinavil NPC. 12. Odtworzenie układu ołtarza z przed soboru. Wolnostojącą obecnie mensę ołtarzową należy połączyć z nastawą ołtarzową tak by przywrócić pierwotną formę ołtarza. 13. Rekonstrukcja brakujących fragmentów ołtarza. Brakujące elementy należy odtworzyć na wzór istniejących lub przez analogię z innymi obiektami. Dorobione elementy wykonać w tej samej technice co pozostała część ołtarza(m. in. z drewna tego samego gatunku). 14. Uzupełnienie większych ubytków drewna wstawki, fleki, itp. Większe ubytki drewna należy uzupełnić wstawkami (flekami) z tego samego gatunku drewna lub kitami epoksydowymi, dwuskładnikowymi typu Araldit (preparat na bazie żywic epoksydowych). Forma uzupełnień powinna być spasowana na styk z oryginałem. Dobór kleju do połączeń uzależniony jest od rodzaju (wielkości) uzupełnień, np.: kleje dyspersyjne, epoksydowe. 12

13 15. Uzupełnienie drobnych ubytków drewna i gruntów kity. Drobne ubytki drewna oraz ubytki gruntów należy uzupełnić, gotowymi kitami emulsyjnymi typu, np. firmy Tikurilla (kit barwiony w masie do drewna) lub kitami na bazie kleju emulsyjnego z wypełniaczem (mączka drzewna, trociny) opracowując jednocześnie ich powierzchnie tak by fakturą przypominały otoczenie. 16. Założenie na lico werniksu retuszerskiego. Przed przystąpieniem do retuszy warstwy malarskiej (polichromii) na powierzchni należy wykonać warstwę izolującą w postaci werniksu retuszerskiego. Doboru żywicy należy dokonać po wykonaniu prób na obiekcie, zgodnie z zasadami postępowania konserwatorskiego. Postępowanie to dotyczy elementów pokrytych zróżnicowanym modelunkiem (np. figury). 17. Retusze warstwy malarskiej i złoceń pierwotnej polichromii. Retusze warstwy malarskiej należy wykonać farbami akrylowymi i/lub olejnymi odwracalnymi lub pigmentami ze spoiwem. Doboru rodzaju farb należy dokonać po wykonaniu prób, tak by efekt końcowy był jak najbardziej zbliżony do wyglądu oryginalnej polichromii. Retusze wykonać w technice imitatorskiej. Polichromię na płaskich elementach- architektonicznych należy scalić kolorystycznie. W zależności od stanu zachowania złoceń, po usunięciu przemalowań, należy je uzupełnić lub wykonać na nowo. Decyzję o sposobie postępowania podejmie komisja konserwatorska. 18. Rekonstrukcja brakujących partii polichromii i złoceń. Niezachowane fragmenty polichromii należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 19. Rekonstrukcja polichromii i złoceń na nowych wstawkach stolarskich. Polichromię na nowych elementach należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 20. Montaż ołtarza na nowym miejscu po przeniesieniu kościoła. 21. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej w oparciu o prowadzony dziennik prac konserwatorskich oraz dokumentację fotograficzną. Po zakończeniu prac konserwatorskich należy wykonać pełną dokumentację z przebiegu prac konserwatorskich. 13

14 2. Ołtarz boczny: Serca Pana Jezusa Foto. 14. Ołtarz Serca Pana Jezusa, widok ogólny Wymiary Wysokość: 4,10 m Szerokość: 1,66 m 2.2. Materiał i technika wykonania: Ołtarz o konstrukcji architektonicznej, dwupoziomowy, wykonany jest z drewna polichromowanego z elementami złoceń. Detal architektoniczny wykonany jest w analogicznej technice. Figura Chrystusa jest to odlew, prawdopodobnie gipsowy (gips ceramiczny?), polichromowana na całej powierzchni. 14

15 2.3. Stan zachowania: Prawdopodobnie wraz ze zmianą aranżacji ołtarza głównego, w wyniku postanowień soboru watykańskiego II, zmianie kolorystycznej uległ również ołtarz boczny Serca Pana Jezusa. Analizując wyniki badań odkrywkowych możemy stwierdzić, że takie zmiany, w okresie późniejszym, w większym lub mniejszym stopniu, nastąpiły jeszcze dwukrotnie. Grubość wtórnych warstw przemalowań i złoceń w wielu miejscach zaciera formę rzeźbiarską i snycerską elementów. W wielu miejscach z pod warstw przemalowań widoczne są otwory wylotowe owadów szkodników technicznych drewna. Wielkość otworów wylotowych, w większości przypadków, świadczy o obecności owadów z rodzaju Anobium prawdopodobnie pospolicie występującego przedstawiciela tego gatunku kołatka domowego (Anobium punctatum). W paru miejscach zaobserwowano duże otwory wylotowe wskazujące na miejsca żerowania larw spuszczela pospolitego ((Hylotrupes bajulus). W żadnym z obserwowanych miejsc nie stwierdzono wysypującej się mączki drzewnej, co może sugerować, że żerowiska te są już nieczynne. Nagromadzenie otworów w niektórych miejscach wskazuje na znaczny stopień uszkodzenia struktury drewna, przy czym należy pamiętać, że ilość otworów wylotowych owadów nie jest adekwatna ze stopniem zniszczenia struktury drewna. W partii ornamentów widoczne są ubytki i pęknięcia drewnianych detali. Na powierzchni ołtarza widoczne są liczne uszkodzenia mechaniczne powstałe w wyniku użytkowania (ślady po gwoździach i pinezkach czy montażu instalacji elektrycznej). W miejscach ustawienia kwiatów widoczne są odspojenia warstwy polichromii wraz z zaprawą będące wynikiem zalewania wodą w trakcie podlewania kwiatów. Zasadnicza, drewniana struktura ołtarza wydaje się być zachowana w dobrym stanie. Szczegółowej oceny dokonać będzie można po usunięciu przemalowań i zdemontowaniu elementów ruchomych. Gipsowa figura Chrystusa była wielokrotnie przemalowana co zatarło formę rzeźbiarską. Stan zachowania samej figury wydaje się być dobry. 15

16 Foto. 15. Ołtarz Serca Pana Jezusa, gipsowa figura Chrystusa wielokrotnie przemalowana. Foto. 16. Ołtarz Serca Pana Jezusa, otwory wylotowe owadów, szkodników drewna. 16

17 Foto. 17. Ołtarz Serca Pana Jezusa, wtórna instalacja elektryczna na ołtarzu. Foto. 18. Ołtarz Serca Pana Jezusa, odspojenia polichromii w miejscach zalania wodą do podlewania kwiatów. 17

18 Foto. 19. Ołtarz Serca Pana Jezusa, uszkodzenia mechaniczne w miejscu przypinania serwet pinezkami Badania odkrywkowe: Przeprowadzone badania odkrywkowe miały charakter sondażowy w celu stwierdzenia obecności warstw wtórnych przemalowań i nowych złoceń. Badania te nie określiły kolorystyki poszczególnych elementów, które należy wykonać na etapie realizacji prac konserwatorskich. Foto. 20. Odkrywka punktowa na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?)słabo zachowana, II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze białym. 18

19 2.5. Możliwość przeniesienia: Ołtarz wraz z figurą nadaje się do przeniesienia do nowego kościoła. Przed przeniesieniem ołtarza należy wykonać kompleksową konserwację polegającą na usunięciu przemalowań i warstw wtórnych, odtworzeniu pierwotnej kolorystyki pozwalającej przywrócić pierwotne walory estetyczne, oraz odtworzeniu brakujących elementów stolarskich i snycerskich Zakres prac konserwatorskich: Ołtarz należy poddać pełnej konserwacji technicznej i estetycznej polegającej na: rekonstrukcji brakujących elementów drewnianych, oczyszczeniu z zabrudzeń powierzchniowych, usunięciu przemalowań i odtworzeniu pierwotnej kolorystyki i polichromii Program prac konserwatorskich: 1. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej obrazującej stan zachowania obiektu przed konserwacją. Należy wykonać pełną dokumentację fotograficzną i opisową pokazującą stan zachowania całego obiektu. 2. Wstępne oczyszczenie ołtarza z zabrudzeń powierzchniowych. Powierzchnię ołtarza należy oczyścić mechanicznie z zabrudzeń powierzchniowych (pył, kurz, pajęczyny, itp.) Nawarstwienia zalegające na gzymsach( pyły, kurz) należy usuwać za pomocą miękkich pędzli, szczotek i odkurzacza z filtrem, tak by usuwany kurz i pył powtórnie nie osiadał na innych elementach wyposarzenia. 3. Zabezpieczenie pęknięć elementów drewnianych i odspojonych fragmentów polichromii. Odspojone fragmenty polichromii należy zabezpieczyć bibułką japońską. Rodzaj spoiwa zastosowanego do zabezpieczeń należy dobrać po wykonaniu prób na obiekcie. 4. Demontaż ołtarza w celu wykonania konserwacji poza miejscem przechowywania. Ze względu na powstającą nową lokalizację kościoła i docelowe przeniesienie wyposażenia do nowego obiektu ołtarz należy całkowicie zdemontować a prace konserwatorskie należy wykonać w pracowni. 19

20 5. Usunięcie wtórnych metalowych elementów ze struktury obiektu. Wtórne metalowe elementy, takie jak gwoździe, dyble, należy usunąć za pomocą narzędzi. 6. Oczyszczenie lica polichromii z zabrudzeń powierzchniowych. Lico polichromowanych elementów (nie przemalowanych) należy oczyścić mechanicznie i/lub chemicznie z zabrudzeń powierzchniowych. Dobór metody i sposób czyszczenia należy dobrać indywidualnie po wykonaniu prób na obiekcie. 7. Usunięcie przemalowań i werniksów z powierzchni polichromii. Przemalowania pierwotnej polichromii elementów drewnianych i figury gipsowej należy usunąć chemicznie za pomocą odpowiednio przygotowanej kompozycji rozpuszczalników organicznych lub mechanicznie. Dobór metody sposób usuwania przemalowań należy dobrać na podstawie wykonanych prób na obiekcie. 8. Dezynfekcja i dezynsekcja całego obiektu. Z powodu widocznych śladów obecności owadów- szkodników technicznych drewna, obiekt należy poddać kompleksowej dezynfekcji. Ze względu na polichromię zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji gazowej, np. tlenkiem etylenu. 9. Impregnacja strukturalna drewna zniszczonego i uszkodzonych przez mikroorganizmy i owady. Elementy, których struktura wewnętrzna osłabiona została przez działanie owadów i mikroorganizmów należy wzmocnić poprzez impregnację metodą iniekcji lub pędzlowania, np. kopolimerami żywic akrylowych (Paraloid B-72). Dopuszcza się poddanie wybranych elementów impregnacji strukturalnej poprzez zanurzenie lub podciąganie kapilarne. W przypadku osłabionych elementów konstrukcyjnych należy rozważyć wymianę na nowe. 10. Sklejenie pęknięć elementów drewnianych. W celu swobodnego prowadzenia dalszych prac, pęknięcia należy skleić klejem dyspersyjnym np. Vinavil lub żywicami epoksydowymi. Dobór kleju uzależniony jest od rodzaju (wielkości) pęknięć. 11. Podklejenie odspojonych fragmentów polichromii. Przed przystąpieniem do podklejenia odspojeń polichromii należy usunąć zabezpieczenia z bibułki japońskiej. Uniesione łuski warstwy malarskiej(utrata kohezji pomiędzy warstwą malarską a drewnianym podłożem) należy przykleić klejami dyspersyjnymi (termoplastycznymi), np. dyspersja winylowa Vinavil NPC. 20

21 12. Rekonstrukcja brakujących fragmentów ołtarza. Brakujące elementy należy odtworzyć na wzór istniejących lub przez analogię z innymi obiektami. Dorobione elementy wykonać w tej samej technice co pozostała część ołtarza(m. in. z drewna tego samego gatunku). 13. Uzupełnienie większych ubytków drewna wstawki, fleki, itp. Większe ubytki drewna należy uzupełnić wstawkami (flekami) z tego samego gatunku drewna lub kitami epoksydowymi, dwuskładnikowymi typu Araldit (preparat na bazie żywic epoksydowych). Forma uzupełnień powinna być spasowana na styk z oryginałem. Dobór kleju do połączeń uzależniony jest od rodzaju (wielkości) uzupełnień, np.: kleje dyspersyjne, epoksydowe. 14. Uzupełnienie drobnych ubytków drewna i gruntów kity. Drobne ubytki drewna oraz ubytki gruntów należy uzupełnić, gotowymi kitami emulsyjnymi typu, np. firmy Tikurilla (kit barwiony w masie do drewna) lub kitami na bazie kleju emulsyjnego z wypełniaczem (mączka drzewna, trociny) opracowując jednocześnie ich powierzchnie tak by fakturą przypominały otoczenie. 15. Założenie na lico werniksu retuszerskiego. Przed przystąpieniem do retuszy warstwy malarskiej (polichromii) na powierzchni należy wykonać warstwę izolującą w postaci werniksu retuszerskiego. Doboru żywicy należy dokonać po wykonaniu prób na obiekcie, zgodnie z zasadami postępowania konserwatorskiego. Postępowanie to dotyczy elementów pokrytych zróżnicowanym modelunkiem (np. gipsowej figury). 16. Retusze warstwy malarskiej i złoceń pierwotnej polichromii. Retusze warstwy malarskiej należy wykonać farbami akrylowymi i/lub olejnymi lub pigmentami ze spoiwem. Doboru rodzaju farb należy dokonać po wykonaniu prób, tak by efekt końcowy był jak najbardziej zbliżony do wyglądu oryginalnej polichromii. Retusze wykonać w technice imitatorskiej. Polichromię na płaskich elementach- architektonicznych należy scalić kolorystycznie. W zależności od stanu zachowania złoceń, po usunięciu przemalowań, należy je uzupełnić lub wykonać na nowo. Decyzję o sposobie postępowania podejmie komisja konserwatorska. 17. Rekonstrukcja brakujących partii polichromii i złoceń. Niezachowane fragmenty polichromii należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 21

22 18. Rekonstrukcja polichromii i złoceń na nowych wstawkach stolarskich. Polichromię na nowych elementach należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 19. Montaż ołtarza na nowym miejscu po przeniesieniu kościoła. 20. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej w oparciu o prowadzony dziennik prac konserwatorskich oraz dokumentację fotograficzną. Po zakończeniu prac konserwatorskich należy wykonać pełną dokumentację z przebiegu prac konserwatorskich. 22

23 3. Ołtarz boczny NMP Foto. 21. Ołtarz NMP, widok ogólny Wymiary Wysokość: 4,10 m Szerokość: 1,96 m 3.2. Materiał i technika wykonania: Ołtarz o konstrukcji architektonicznej, dwupoziomowy, wykonany jest z drewna polichromowanego z elementami złoceń. Detal architektoniczny wykonany jest w analogicznej technice. Figura Marii jest to odlew, prawdopodobnie gipsowy (gips ceramiczny?), polichromowana na całej powierzchni. 23

24 3.3. Stan zachowania: Prawdopodobnie wraz ze zmianą aranżacji ołtarza głównego, w wyniku postanowień soboru watykańskiego II, zmianie kolorystycznej uległ również ołtarz boczny NMP. Analizując wyniki badań odkrywkowych możemy stwierdzić, że takie zmiany, w okresie późniejszym, w większym lub mniejszym stopniu, nastąpiły jeszcze dwukrotnie. Grubość wtórnych warstw przemalowań i złoceń w wielu miejscach zaciera formę rzeźbiarską i snycerską elementów. W wielu miejscach z pod warstw przemalowań widoczne są otwory wylotowe owadów szkodników technicznych drewna. Wielkość otworów wylotowych, w większości przypadków, świadczy o obecności owadów z rodzaju Anobium prawdopodobnie pospolicie występującego przedstawiciela tego gatunku kołatka domowego (Anobium punctatum). W paru miejscach zaobserwowano duże otwory wylotowe wskazujące na miejsca żerowania larw spuszczela pospolitego ((Hylotrupes bajulus). W żadnym z obserwowanych miejsc nie stwierdzono wysypującej się mączki drzewnej, co może sugerować, że żerowiska te są już nieczynne. Nagromadzenie otworów w niektórych miejscach wskazuje na znaczny stopień uszkodzenia struktury drewna, przy czym należy pamiętać, że ilość otworów wylotowych owadów nie jest adekwatna ze stopniem zniszczenia struktury drewna. W partii ornamentów widoczne są ubytki i pęknięcia drewnianych detali. Na powierzchni ołtarza widoczne są liczne uszkodzenia mechaniczne powstałe w wyniku użytkowania (ślady po gwoździach i pinezkach czy montażu instalacji elektrycznej). W miejscach ustawienia kwiatów widoczne są odspojenia warstwy polichromii wraz z zaprawą będące wynikiem zalewania wodą w trakcie podlewania kwiatów. Zasadnicza, drewniana struktura ołtarza wydaje się być zachowana w dobrym stanie. Szczegółowej oceny dokonać będzie można po usunięciu przemalowań i zdemontowaniu elementów ruchomych. Gipsowa figura NMP była wielokrotnie przemalowana co zatarło formę rzeźbiarską. Stan zachowania samej figury wydaje się być dobry. 24

25 Foto. 22. Ołtarz NMP, gipsowa figura wielokrotnie przemalowana. Foto. 23. Ołtarz NMP, wtórne złocenia na tabernakulum. 25

26 3.4. Badania odkrywkowe: Przeprowadzone badania odkrywkowe miały charakter sondażowy w celu stwierdzenia obecności warstw wtórnych przemalowań i nowych złoceń. Badania te nie określiły kolorystyki poszczególnych elementów, które należy wykonać na etapie realizacji prac konserwatorskich. Podobnie jak w przypadku ołtarza Serca Pana Jezusa ołtarz NMP był przemalowany kilkukrotnie. Pierwotna warstwa polichromii wykonana była w niebieskiej gamie kolorystycznej. Foto. 24. Ołtarz NMP, odkrywka na tabernakulum pokazująca wtórne złocenia. Foto. 25. Odkrywka punktowa na elemencie szaty figury NMP, widoczna pierwotna warstwa w kolorze niebieskim. 26

27 3.5. Możliwość przeniesienia: Ołtarz wraz z figurą nadaje się do przeniesienia do nowego kościoła. Przed przeniesieniem ołtarza należy wykonać kompleksową konserwację polegającą na usunięciu przemalowań i warstw wtórnych, odtworzeniu pierwotnej kolorystyki pozwalającej przywrócić pierwotne walory estetyczne, oraz odtworzeniu brakujących elementów stolarskich i snycerskich Zakres prac konserwatorskich: Ołtarz należy poddać pełnej konserwacji technicznej i estetycznej polegającej na: rekonstrukcji brakujących elementów, oczyszczeniu z zabrudzeń powierzchniowych, usunięciu przemalowań i odtworzeniu pierwotnej kolorystyki Program prac konserwatorskich: 1. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej obrazującej stan zachowania obiektu przed konserwacją. Należy wykonać pełną dokumentację fotograficzną i opisową pokazującą stan zachowania całego obiektu. 2. Wstępne oczyszczenie ołtarza z zabrudzeń powierzchniowych. Powierzchnię ołtarza należy oczyścić mechanicznie z zabrudzeń powierzchniowych (pył, kurz, pajęczyny, itp.) Nawarstwienia zalegające na gzymsach( pyły, kurz) należy usuwać za pomocą miękkich pędzli, szczotek i odkurzacza z filtrem, tak by usuwany kurz i pył powtórnie nie osiadał na innych elementach wyposarzenia. 3. Zabezpieczenie pęknięć elementów drewnianych i odspojonych fragmentów polichromii. Odspojone fragmenty polichromii należy zabezpieczyć bibułką japońską. Rodzaj spoiwa zastosowanego do zabezpieczeń należy dobrać po wykonaniu prób na obiekcie. 4. Demontaż ołtarza w celu wykonania konserwacji poza miejscem przechowywania. Ze względu na powstającą nową lokalizację kościoła i docelowe przeniesienie wyposażenia do nowego obiektu ołtarz należy całkowicie zdemontować a prace konserwatorskie należy wykonać w pracowni. 5. Usunięcie wtórnych metalowych elementów ze struktury obiektu. Wtórne metalowe elementy, takie jak gwoździe, dyble, należy usunąć za pomocą narzędzi. 27

28 6. Oczyszczenie lica polichromii z zabrudzeń powierzchniowych. Lico polichromowanych elementów (nie przemalowanych) należy oczyścić mechanicznie i/lub chemicznie z zabrudzeń powierzchniowych. Dobór metody i sposób czyszczenia należy dobrać indywidualnie po wykonaniu prób na obiekcie. 7. Usunięcie przemalowań i werniksów z powierzchni polichromii. Przemalowania pierwotnej polichromii elementów drewnianych i figury gipsowej należy usunąć chemicznie za pomocą odpowiednio przygotowanej kompozycji rozpuszczalników organicznych lub mechanicznie. Dobór metody sposób usuwania przemalowań należy dobrać na podstawie wykonanych prób na obiekcie. 8. Dezynfekcja i dezynsekcja całego obiektu. Z powodu widocznych śladów obecności owadów- szkodników technicznych drewna, obiekt należy poddać kompleksowej dezynfekcji. Ze względu na polichromię zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji gazowej, np. tlenkiem etylenu. 9. Impregnacja strukturalna drewna zniszczonego i uszkodzonych przez mikroorganizmy i owady. Elementy, których struktura wewnętrzna osłabiona została przez działanie owadów i mikroorganizmów należy wzmocnić poprzez impregnację metodą iniekcji lub pędzlowania, np. kopolimerami żywic akrylowych (Paraloid B-72). Dopuszcza się poddanie wybranych elementów impregnacji strukturalnej poprzez zanurzenie lub podciąganie kapilarne. W przypadku osłabionych elementów konstrukcyjnych należy rozważyć wymianę na nowe. 10. Sklejenie pęknięć elementów drewnianych. W celu swobodnego prowadzenia dalszych prac, pęknięcia należy skleić klejem dyspersyjnym np. Vinavil lub żywicami epoksydowymi. Dobór kleju uzależniony jest od rodzaju (wielkości) pęknięć. 11. Podklejenie odspojonych fragmentów polichromii. Przed przystąpieniem do podklejenia odspojeń polichromii należy usunąć zabezpieczenia z bibułki japońskiej. Uniesione łuski warstwy malarskiej(utrata kohezji pomiędzy warstwą malarską a drewnianym podłożem) należy przykleić klejami dyspersyjnymi (termoplastycznymi), np. dyspersja winylowa Vinavil NPC. 12. Rekonstrukcja brakujących fragmentów ołtarza. Brakujące elementy należy odtworzyć na wzór istniejących lub przez analogię z innymi obiektami. Dorobione elementy wykonać w tej samej technice co pozostała część ołtarza(m. in. z drewna tego samego gatunku). 13. Uzupełnienie większych ubytków drewna wstawki, fleki, itp. Większe ubytki drewna należy uzupełnić wstawkami (flekami) z tego samego gatunku drewna lub kitami epoksydowymi, dwuskładnikowymi typu Araldit (preparat na bazie żywic epoksydowych). Forma uzupełnień powinna być spasowana na styk z 28

29 oryginałem. Dobór kleju do połączeń uzależniony jest od rodzaju (wielkości) uzupełnień, np.: kleje dyspersyjne, epoksydowe. 14. Uzupełnienie drobnych ubytków drewna i gruntów kity. Drobne ubytki drewna oraz ubytki gruntów należy uzupełnić, gotowymi kitami emulsyjnymi typu, np. firmy Tikurilla (kit barwiony w masie do drewna) lub kitami na bazie kleju emulsyjnego z wypełniaczem (mączka drzewna, trociny) opracowując jednocześnie ich powierzchnie tak by fakturą przypominały otoczenie. 15. Założenie na lico werniksu retuszerskiego. Przed przystąpieniem do retuszy warstwy malarskiej (polichromii) na powierzchni należy wykonać warstwę izolującą w postaci werniksu retuszerskiego. Doboru żywicy należy dokonać po wykonaniu prób na obiekcie, zgodnie z zasadami postępowania konserwatorskiego. Postępowanie to dotyczy elementów pokrytych zróżnicowanym modelunkiem (np. gipsowej figury). 16. Retusze warstwy malarskiej i złoceń pierwotnej polichromii. Retusze warstwy malarskiej należy wykonać farbami akrylowymi i/lub olejnymi lub pigmentami ze spoiwem. Doboru rodzaju farb należy dokonać po wykonaniu prób, tak by efekt końcowy był jak najbardziej zbliżony do wyglądu oryginalnej polichromii. Retusze wykonać w technice imitatorskiej. Polichromię na płaskich elementacharchitektonicznych należy scalić kolorystycznie. W zależności od stanu zachowania złoceń, po usunięciu przemalowań, należy je uzupełnić lub wykonać na nowo. Decyzję o sposobie postępowania podejmie komisja konserwatorska. 17. Rekonstrukcja brakujących partii polichromii i złoceń. Niezachowane fragmenty polichromii należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 18. Rekonstrukcja polichromii i złoceń na nowych wstawkach stolarskich. Polichromię na nowych elementach należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 19. Montaż ołtarza na nowym miejscu po przeniesieniu kościoła. 20. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej w oparciu o prowadzony dziennik prac konserwatorskich oraz dokumentację fotograficzną. Po zakończeniu prac konserwatorskich należy wykonać pełną dokumentację z przebiegu prac konserwatorskich. 29

30 4. Ambona Foto. 26. Ambona, widok ogólny. Foto. 27. Ambona, widok ogólny. 30

31 4.1 Wymiary Wysokość: ok. 2,90 m (kosz z baldachimem) Szerokość: 3,47 m (całkowita ze schodami) 4.2. Materiał i technika wykonania. Ambona o konstrukcji architektonicznej, wykonany jest z drewna polichromowanego z elementami złoceń (kosz, baldachim oraz poręcz schodów). Symbole apostołów, Ducha Świętego oraz detal architektoniczny wykonane są w analogicznej technice. Schody- stopnice, o konstrukcji betonowej na stałe kotwione w ścianie Stan zachowania. Podobnie jak ołtarze ambona była wielokrotnie przemalowywana, najczęściej wiązało się to z nową aranżacją a co za tym idzie zmianą kolorystyki wyposażenia. Grubość wtórnych warstw przemalowań i złoceń w wielu miejscach zaciera formę rzeźbiarską i snycerską elementów. W wielu miejscach z pod warstw przemalowań widoczne są otwory wylotowe owadów szkodników technicznych drewna. Wielkość otworów wylotowych, w większości przypadków, świadczy o obecności owadów z rodzaju Anobium prawdopodobnie pospolicie występującego przedstawiciela tego gatunku kołatka domowego (Anobium punctatum). W paru miejscach zaobserwowano duże otwory wylotowe wskazujące na miejsca żerowania larw spuszczela pospolitego ((Hylotrupes bajulus). W żadnym z obserwowanych miejsc nie stwierdzono wysypującej się mączki drzewnej, co może sugerować, że żerowiska te są już nieczynne. Nagromadzenie otworów w niektórych miejscach wskazuje na znaczny stopień uszkodzenia struktury drewna, przy czym należy pamiętać, że ilość otworów wylotowych owadów nie jest adekwatna ze stopniem zniszczenia struktury drewna. W partii ornamentów widoczne są ubytki i pęknięcia drewnianych detali. Na powierzchni ambony widoczne są liczne uszkodzenia mechaniczne powstałe w wyniku użytkowania (ślady po gwoździach i pinezkach czy montażu instalacji elektrycznej). Zasadnicza, drewniana struktura ambony wydaje się być zachowana w dobrym stanie. Szczegółowej oceny będzie można dokonać po usunięciu przemalowań i zdemontowaniu elementów ruchomych. 31

32 Foto. 28. Ambona, widoczne wtórne złocenia i srebrzenia. Po prawej stronie brakuje podwieszanego elementu frędzla. Foto. 29. Zwieńczenie kosza ambony, widoczne ubytki oraz odspojenia polichromii. 32

33 Foto. 30. Ambona, widoczna wtórna płyta nadbita prawdopodobnie w celu zakrycia zniszczeń. Foto. 31. Ambona, pochwyt balustrady kosza. Widoczne wtórne warstwy przemalowań na surowym drewnie. 33

34 Foto. 32. Ambona, pochwyt balustrady kosza. Zniszczenia struktury drewna spowodowane przez owady. Foto. 33. Ambona, baldachim. Widoczne wtórne złocenia detali. 34

35 Foto. 34. Ambona, wtórna nadbitka płyty wykonana prawdopodobnie w celu zakrycia zniszczeń Badania odkrywkowe: Przeprowadzone badania odkrywkowe miały charakter sondażowy w celu stwierdzenia obecności warstw wtórnych przemalowań i nowych złoceń. Badania te nie określiły kolorystyki poszczególnych elementów, które należy wykonać na etapie realizacji prac konserwatorskich. Foto. 35. Odkrywka punktowa na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?), II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze beżowym. 35

36 Foto. 36. Odkrywka punktowa na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?), II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze beżowo-brązowym Możliwość przeniesienia. Do przeniesienia nadają się wyłącznie elementy drewniane kosza wraz z baldachimem oraz balustrada schodów. Stopnice o konstrukcji betonowej należy odtworzyć na wzór istniejących. Przed przeniesieniem ambony należy wykonać kompleksową konserwację polegającą na usunięciu przemalowań i warstw wtórnych, odtworzeniu pierwotnej kolorystyki pozwalającej przywrócić pierwotne walory estetyczne, oraz odtworzeniu brakujących elementów stolarskich i snycerskich Zakres prac konserwatorskich. Ambonę należy poddać pełnej konserwacji technicznej i estetycznej polegającej na: rekonstrukcji brakujących elementów oczyszczeniu z zabrudzeń powierzchniowych, usunięciu przemalowań i odtworzeniu pierwotnej kolorystyki. Po konserwacji i przeniesieniu ambonę należy zamontować na nowej konstrukcji schodów. 36

37 4.7. Program prac konserwatorskich. 1. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej obrazującej stan zachowania obiektu przed konserwacją. Należy wykonać pełną dokumentację fotograficzną i opisową pokazującą stan zachowania całego obiektu. 2. Wstępne oczyszczenie ambony z zabrudzeń powierzchniowych. Powierzchnię ambony należy oczyścić mechanicznie z zabrudzeń powierzchniowych (pył, kurz, pajęczyny, itp.) Nawarstwienia zalegające na gzymsach( pyły, kurz) należy usuwać za pomocą miękkich pędzli, szczotek i odkurzacza z filtrem, tak by usuwany kurz i pył powtórnie nie osiadał na innych elementach wyposarzenia. 3. Zabezpieczenie pęknięć elementów drewnianych i odspojonych fragmentów polichromii. Odspojone fragmenty polichromii należy zabezpieczyć bibułką japońską. Rodzaj spoiwa zastosowanego do zabezpieczeń należy dobrać po wykonaniu prób na obiekcie. 4. Demontaż ambony w celu wykonania konserwacji poza miejscem przechowywania. Ze względu na powstającą nową lokalizację kościoła i docelowe przeniesienie wyposażenia do nowego obiektu ambonę należy całkowicie zdemontować a prace konserwatorskie należy wykonać w pracowni. UWAGA!!! Przed demontażem należy wykonać inwentaryzację konstrukcji schodów i sposobu montażu ambony. 5. Usunięcie wtórnych metalowych elementów ze struktury obiektu. Wtórne metalowe elementy, takie jak gwoździe, dyble, należy usunąć za pomocą narzędzi. 6. Oczyszczenie lica polichromii z zabrudzeń powierzchniowych. Lico polichromowanych elementów (nie przemalowanych) należy oczyścić mechanicznie i/lub chemicznie z zabrudzeń powierzchniowych. Dobór metody i sposób czyszczenia należy dobrać indywidualnie po wykonaniu prób na obiekcie. 7. Usunięcie przemalowań i werniksów z powierzchni polichromii. Przemalowania pierwotnej polichromii ornamentalnej należy usunąć chemicznie za pomocą odpowiednio przygotowanej kompozycji rozpuszczalników organicznych lub mechanicznie. Dobór metody sposób usuwania przemalowań należy dobrać na podstawie wykonanych prób na obiekcie. 8. Dezynfekcja i dezynsekcja całego obiektu. Z powodu widocznych śladów obecności owadów- szkodników technicznych drewna, obiekt należy poddać kompleksowej dezynfekcji. Ze względu na polichromię zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji gazowej, np. tlenkiem etylenu. 37

38 9. Impregnacja strukturalna drewna zniszczonego i uszkodzonych przez mikroorganizmy i owady. Elementy, których struktura wewnętrzna osłabiona została przez działanie owadów i mikroorganizmów należy wzmocnić poprzez impregnację metodą iniekcji lub pędzlowania, np. kopolimerami żywic akrylowych (Paraloid B-72). Dopuszcza się poddanie wybranych elementów impregnacji strukturalnej poprzez zanurzenie lub podciąganie kapilarne. W przypadku osłabionych elementów konstrukcyjnych należy rozważyć wymianę na nowe. 10. Sklejenie pęknięć elementów drewnianych. W celu swobodnego prowadzenia dalszych prac, pęknięcia należy skleić klejem dyspersyjnym np. Vinavil lub żywicami epoksydowymi. Dobór kleju uzależniony jest od rodzaju (wielkości) pęknięć. 11. Podklejenie odspojonych fragmentów polichromii. Przed przystąpieniem do podklejenia odspojeń polichromii należy usunąć zabezpieczenia z bibułki japońskiej. Uniesione łuski warstwy malarskiej(utrata kohezji pomiędzy warstwą malarską a drewnianym podłożem) należy przykleić klejami dyspersyjnymi (termoplastycznymi), np. dyspersja winylowa Vinavil NPC. 12. Rekonstrukcja brakujących fragmentów ambony. Brakujące elementy należy odtworzyć na wzór istniejących lub przez analogię z innymi obiektami. Dorobione elementy wykonać w tej samej technice co pozostała część ambony (m. in. z drewna tego samego gatunku). 13. Uzupełnienie większych ubytków drewna wstawki, fleki, itp. Większe ubytki drewna należy uzupełnić wstawkami (flekami) z tego samego gatunku drewna lub kitami epoksydowymi, dwuskładnikowymi typu Araldit (preparat na bazie żywic epoksydowych). Forma uzupełnień powinna być spasowana na styk z oryginałem. Dobór kleju do połączeń uzależniony jest od rodzaju (wielkości) uzupełnień, np.: kleje dyspersyjne, epoksydowe. 14. Uzupełnienie drobnych ubytków drewna i gruntów kity. Drobne ubytki drewna oraz ubytki gruntów należy uzupełnić, gotowymi kitami emulsyjnymi typu, np. firmy Tikurilla (kit barwiony w masie do drewna) lub kitami na bazie kleju emulsyjnego z wypełniaczem (mączka drzewna, trociny) opracowując jednocześnie ich powierzchnie tak by fakturą przypominały otoczenie. 15. Założenie na lico werniksu retuszerskiego. Przed przystąpieniem do retuszy warstwy malarskiej (polichromii) na powierzchni należy wykonać warstwę izolującą w postaci werniksu retuszerskiego. Doboru żywicy należy dokonać po wykonaniu prób na obiekcie, zgodnie z zasadami postępowania konserwatorskiego. Postępowanie to dotyczy elementów pokrytych zróżnicowanym modelunkiem (np. figury). 38

39 16. Retusze warstwy malarskiej i złoceń pierwotnej polichromii. Retusze warstwy malarskiej należy wykonać farbami akrylowymi i/lub olejnymi odwracalnymi lub pigmentami ze spoiwem. Doboru rodzaju farb należy dokonać po wykonaniu prób, tak by efekt końcowy był jak najbardziej zbliżony do wyglądu oryginalnej polichromii. Retusze wykonać w technice imitatorskiej. Polichromię na płaskich elementach- architektonicznych należy scalić kolorystycznie. W zależności od stanu zachowania złoceń, po usunięciu przemalowań, należy je uzupełnić lub wykonać na nowo. Decyzję o sposobie postępowania podejmie komisja konserwatorska. 17. Rekonstrukcja brakujących partii polichromii i złoceń. Niezachowane fragmenty polichromii należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 18. Rekonstrukcja polichromii i złoceń na nowych wstawkach stolarskich. Polichromię na nowych elementach należy odtworzyć na wzór i przez analogię z zachowanymi partiami dekoracji malarskiej. 19. Montaż ambony na nowym miejscu po przeniesieniu kościoła. 20. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej w oparciu o prowadzony dziennik prac konserwatorskich oraz dokumentację fotograficzną. Po zakończeniu prac konserwatorskich należy wykonać pełną dokumentację z przebiegu prac konserwatorskich. 39

40 5. Miejsce przewodniczenia Foto. 37. Miejsce przewodniczenia, zaplecek pozostawiony na ścianie prezbiterium. Foto. 38. Miejsce przewodniczenia. Zdemontowane siedziska znajdujące się w lewej zakrystii. 40

41 5.1. Wymiary: zaplecek z baldachimem Wysokość: 1,85 m Szerokość: 0,90 m ławka Wysokość: 1,10 m Szerokość: 1,85 m 5.2. Materiał i technika wykonania. Ławka oraz zaplecek wraz z baldachimem wykonane są z drewna polichromowanego z elementami złoceń. Siedziska wtórnie obite tkaniną na gąbce Stan zachowania. Obecnie zaplecek wraz z baldachimem zamontowane są na ścianie południowej prezbiterium, natomiast ława znajduje się w północnej zakrystii. Obiekt uległ częściowemu uszkodzeniu polegającemu na przecięciu oparcia i pozostawieniu w prezbiterium tylko zaplecka z baldachimem. Działanie to zniekształciło ideę, według której miejsce przewodniczenia miało być częścią reprezentacyjną prezbiterium. Drewniana konstrukcja siedziska i zaplecka zachowane są w dobrym stanie. Zniekształceniu estetycznemu, oprócz podziału obiektu na dwie części, uległy również warstwy zewnętrzne polichromii i złoceń poprzez wielokrotne przemalowanie powierzchni. Siedziska wtórnie obite tkaniną na gąbce tapicerskiej. 41

42 Foto. 39. Zaplecek siedziska, widoczne otwory wylotowe owadów, szkodników drewna. Foto. 40. Wtórne przemalowania i złocenia tła pola heraldycznego. 42

43 Foto. 41. Uszkodzenia i ubytki drewna detalu. Widoczne wtórne złocenia. Foto. 42. Miejsce przecięcia miejsca przewodniczenia na dwie części. Widoczne wtórne warstwy malarskie i pierwotna błękitna. 43

44 Foto. 43. Miejsce przecięcia miejsca przewodniczenia na dwie części. Foto. 44. Wtórne obicie tapicerskie siedziska ławy. 44

45 Foto. 45. Mechaniczne uszkodzenia i pęknięcia desek podstawy siedziska. Foto. 46. Pęknięcia desek podstawy siedziska. 45

46 5.4. Badania odkrywkowe: Przeprowadzone badania odkrywkowe miały charakter sondażowy w celu stwierdzenia obecności warstw wtórnych przemalowań i nowych złoceń. Badania te nie określiły kolorystyki poszczególnych elementów, którą należy wykonać na etapie realizacji prac konserwatorskich. Foto. 47. Odkrywka punktowa na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?), II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze beżowym. Foto. 48. Odkrywka naturalna w miejscu rozcięcia na elemencie architektonicznym; I. drewno, biały podkład, błękit (ultramaryna?), II. warstwa wtórna w kolorze granatowym (błękit pruski?), III. warstwa wtórna w kolorze szaro-niebieskim, IV. warstwa wtórna w kolorze beżowym. 5.5 Możliwość przeniesienia. Miejsca przewodniczenia nadaje się do przeniesienia do nowego kościoła. Przed przeniesieniem należy wykonać kompleksową konserwację polegającą na usunięciu przemalowań i warstw wtórnych, odtworzeniu pierwotnej kolorystyki 46

47 pozwalającej przywrócić pierwotne walory estetyczne, oraz odtworzeniu brakujących elementów stolarskich i snycerskich. Należy przywrócić również pierwotny wygląd i funkcję obu zachowanych elementów poprzez połączenie. Dopuszcza się wykonanie nowego obicia tapicerskiego siedziska i zaplecka Zakres prac konserwatorskich. Miejsce przewodniczenia należy poddać pełnej konserwacji technicznej i estetycznej polegającej na: przywróceniu pierwotnej formy poprzez połączenie obu elementów, rekonstrukcji brakujących części oraz odsłonięciu i konserwacji pierwotnej polichromii. Siedziska należy dostosować do współczesnych przepisów i ergonomii. Nowe siedzisko należy wykonać w oparciu o oryginalne elementy. Dopuszcza się wykonanie nowej tapicerki, kolorystyka pokrycia zostanie dobrana po odsłonięciu pierwotnej polichromii Program prac konserwatorskich. 1. Wykonanie dokumentacji konserwatorskiej obrazującej stan zachowania obiektu przed konserwacją. Należy wykonać pełną dokumentację fotograficzną i opisową pokazującą stan zachowania całego obiektu. 2. Wstępne oczyszczenie miejsca przewodniczenia z zabrudzeń powierzchniowych. Powierzchnię miejsca przewodniczenia należy oczyścić mechanicznie z zabrudzeń powierzchniowych (pył, kurz, pajęczyny, itp.) Nawarstwienia ( pyły, kurz) należy usuwać za pomocą miękkich pędzli, szczotek i odkurzacza z filtrem, tak by usuwany kurz i pył powtórnie nie osiadał na innych elementach wyposarzenia. 3. Zabezpieczenie pęknięć elementów drewnianych i odspojonych fragmentów polichromii. Odspojone fragmenty polichromii należy zabezpieczyć bibułką japońską. Rodzaj spoiwa zastosowanego do zabezpieczeń należy dobrać po wykonaniu prób na obiekcie. 4. Demontaż miejsca przewodniczenia w celu wykonania konserwacji poza miejscem przechowywania. Ze względu na powstającą nową lokalizację kościoła i docelowe przeniesienie wyposażenia do nowego obiektu miejsca przewodniczenia należy całkowicie zdemontować a prace konserwatorskie należy wykonać w pracowni. 47

48 5. Usunięcie wtórnych metalowych elementów ze struktury obiektu. Wtórne metalowe elementy, takie jak gwoździe, dyble, należy usunąć za pomocą narzędzi. 6. Oczyszczenie lica polichromii z zabrudzeń powierzchniowych. Lico polichromowanych elementów (nie przemalowanych) należy oczyścić mechanicznie i/lub chemicznie z zabrudzeń powierzchniowych. Dobór metody i sposób czyszczenia należy dobrać indywidualnie po wykonaniu prób na obiekcie. 7. Usunięcie przemalowań i werniksów z powierzchni polichromii. Przemalowania pierwotnej polichromii ornamentalnej należy usunąć chemicznie za pomocą odpowiednio przygotowanej kompozycji rozpuszczalników organicznych lub mechanicznie. Dobór metody sposób usuwania przemalowań należy dobrać na podstawie wykonanych prób na obiekcie. 8. Dezynfekcja i dezynsekcja całego obiektu. Z powodu widocznych śladów obecności owadów- szkodników technicznych drewna, obiekt należy poddać kompleksowej dezynfekcji. Ze względu na polichromię zaleca się przeprowadzenie dezynfekcji gazowej, np. tlenkiem etylenu. 9. Impregnacja strukturalna drewna zniszczonego i uszkodzonych przez mikroorganizmy i owady. Elementy, których struktura wewnętrzna osłabiona została przez działanie owadów i mikroorganizmów należy wzmocnić poprzez impregnację metodą iniekcji lub pędzlowania, np. kopolimerami żywic akrylowych (Paraloid B-72). Dopuszcza się poddanie wybranych elementów impregnacji strukturalnej poprzez zanurzenie lub podciąganie kapilarne. W przypadku osłabionych elementów konstrukcyjnych należy rozważyć wymianę na nowe. 10. Sklejenie pęknięć elementów drewnianych. W celu swobodnego prowadzenia dalszych prac, pęknięcia należy skleić klejem dyspersyjnym np. Vinavil lub żywicami epoksydowymi. Dobór kleju uzależniony jest od rodzaju (wielkości) pęknięć. 11. Podklejenie odspojonych fragmentów polichromii. Przed przystąpieniem do podklejenia odspojeń polichromii należy usunąć zabezpieczenia z bibułki japońskiej. Uniesione łuski warstwy malarskiej(utrata kohezji pomiędzy warstwą malarską a drewnianym podłożem) należy przykleić klejami dyspersyjnymi (termoplastyczntmi), np. dyspersja winylowa Vinavil NPC. 48