DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA KONSERWATORSKA PRACE KONSERWATORSKIE PRZY POMNIKU OFIAR HITLERYZMU PRZY PLACU ARTYLERII POLSKIEJ W TORUNIU (STAN ZACHOWANIA, WYTYCZNE I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH) OPRACOWANIE: PROF. DR HAB. JADWIGA W. ŁUKASZEWICZ TORUŃ 2016

2 SPIS TREŚCI I. INFORMACJE WSTĘPNE II. III. IV. WSTĘP STAN ZACHOWANIA WYTYCZNE KONSERWATORSKIE V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH VI. VII. VIII. LITERATURA OBMIAR KOSZTORYS 2

3 I. INFORMACJE WSTĘPNE 1. RODZAJ OBIEKTU: pomnik Ofiar Hitleryzmu, granitowy głaz z wykutą inskrypcją, usytuowany na betonowym postumencie, obłożonym płytami granitowymi. 2. LOKALIZACJA: Toruń, plac Artylerii Polskiej, u zbiegu al. Jana Pawła II i ul. Mickiewicza 3. NUMER REJESTRU ZABYTKÓW: brak, pomnik usytuowany na terenie pasa ochronnego wokół obszaru staromiejskiego wpisanego na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO 4. INFORMACJE DOTYCZĄCE OPRACOWANIA: 4.1. ZAMAWIAJĄCY: Gmina Miasta Toruń 4.2. PODSTAWA OPRACOWANIA - umowa nr 1/Pom-dk/2016 z dnia r. na opracowanie zaleceń konserwatorskich dla wybranych pomników i obiektów w Toruniu - wizja lokalna w dniu r. - dokumentacja fotograficzna 4.3. PRZEDMIOT OPRACOWANIA Przedmiotem opracowania jest pomnik Ofiarom Hitleryzmu w Toruniu 4.4. ZAKRES OPRACOWANIA Opracowanie dotyczy przeprowadzenia analizy stanu zachowania pomnika, podania przyczyn występujących zniszczeń, z przygotowaniem wytycznych do dalszych prac badawczo-konserwatorskich wraz z ich kosztorysem. 5. AUTOR OPRACOWANIA: Jadwiga W. Łukaszewicz 6. AUTORZY FOTOGRAFII: Jadwiga W. Łukaszewicz 3

4 II. WSTĘP Pomnik Ofiar Hitleryzmu powstał w 1958 r, z inicjatywy Zarządu Miejskiego ZBoWiD w Toruniu, ze składek mieszkańców i firm toruńskich. Koncepcję pomnika oraz zagospodarowania terenu przygotował i zaprojektował profesor Wydziału Sztuk Pięknych UMK w Toruniu rzeźbiarz Tadeusz Godziszewski. 1. AUTOR Pomnik wraz w jego otoczeniem powstały na podstawie projektu prof. Tadeusza Godziszewskiego. Profesor nadzorował ustawienie głazu oraz wykonał inskrypcje. 2. CZAS POWSTANIA Odsłonięcie pomnika nastąpiło w dniu 21 lipca 1958 r., w związku z budową Centrum Sztuki Współczesnej pomnik 4 kwietnia 2006 r. przeniesiono na skwer u zbiegu ulic Mickiewicza i Al. Jana Pawła II. 3. OPIS Pomnik usytuowany jest na skwerze wyłożonym kostką granitową, który przecinają drewniane belki. Betonowy postument pod głazem w kształcie trapezu o wymiarach: 314/299 x 161,5 i wys. 43 cm oblicowano płytami granitowymi: pionowymi o wymiarach: 80 x 40,5 x 3 cm z granitu płomieniowanego, a powierzchnię polerowanymi płytkami o wymiarach 20 x 39,5 x 2 cm. Głaz narzutowy, granitowy w kolorze czerwonym, wpisujący się w prostopadłościan 146 x 210 x 50 cm 4. INSKRYPCJE Obie inskrypcje wykute w kamieniu i pokryte pozłotą. Od str. wschodniej: CZEŚĆ POLEGŁYM I POMORDOWANYM W WALCE Z HITLEROWSKIM NAJEŹDŹCĄ Od str. zachodniej: OBROŃCY TORUNIA 1939, FORTY VII, VIII, BARBARKA, SZMALCÓWKA 5. MATERIAŁY PIERWOTNE Pomnik zbudowano z: 4

5 Granitowego głazu narzutowego, ważącego ok. 5 ton, będącego pomnikiem przyrody, który przywieziono zimą na saniach z parku na Bydgoskim Przedmieściu, Inskrypcja w kolorze złotym (prawdopodobnie brąza) 6. MATERIAŁY WTÓRNE Po przeniesieniu na nowe miejsce postument pokryto: Płytami z szarego granitu płomieniowanego powierzchnie pionowe, Płytami z szarego granitu polerowanego - na powierzchni III. STAN ZACHOWANIA Pomnik Ofiar Hitleryzmu usytuowany jest na niewielkim skwerze u zbiegu ulic Mickiewicza i Al. Jana Pawła II w sąsiedztwie bardzo ruchliwej arterii komunikacyjnej, narażony jest na działanie typowych warunków zewnętrznych, atmosferycznych, ale również na ciągły kontakt ze spalinami samochodowymi oraz poddawany jest silnym drganiom wywołanym ruchem kołowym (fot. 1). POSTUMENT Postument betonowy z okładziną z polerowanych (na powierzchni) i płomieniowanych (w pionie) płyt granitowych w kolorze szarym (fot. 2). Płyty granitowe spoinowano zaprawa cementową, która w wielu miejscach się wykruszyła. Okładzina postumentu dobrze się zachowała, stwierdzono tylko jeden ubytek, wykruszenie płytki okładzinowej na powierzchni (fot. 3). Występują liczne miejscowe zabrudzenia z wyciekami spoiwa cementowego włącznie (fot. 4). 5

6 POMNIK Pomnik a właściwie kamień pamiątkowy to duży głaz narzutowy, o barwie czerwonej z wykutymi i złoconymi tekstami inskrypcji. Stan zachowania kamienia jest zadowalający. W kamieniu nie stwierdzono głębokich spękań czy rozwarstwień (fot. 5) ani innych uszkodzeń mechanicznych. Jednakże występują liczne spękania w warstwie powierzchniowej (fot. 6). Bardzo groźna w omawianym przypadku jest korozja biologiczna, która objawia się silnym wzrostem drobnoustrojów: glonów, porostów a nawet mchów. Powierzchnię kamienia pokrywają grube nawarstwienia biologiczne, wśród których zapewne można wyróżnić takie porosty jak: głównie obrost modry Phydcia caesia, czy liszajecznik złocisty - Candelariella aurella, czy jaskrawiec murowy Caloplaca saxicola, ale również obumarłe glony (fot. 7 i 8). W wyniku korozji biologicznej w warstwach powierzchniowych granitu obserwuje się wyraźną dezintegrację kamienia. Złocona inskrypcja zachowała się tylko częściowo (fot. 9). Występują liczne przetarcia w warstwie pozłoty. IV. WYTYCZNE KONSERWATORSKIE Biorąc pod uwagę wartość artystyczną, historyczną i emocjonalną oraz stan zachowania pomnika przyjęto następujące założenia konserwatorskie: Przeprowadzenie konserwacji profilaktycznej, Usunięcie powierzchniowych zabrudzeń, przyczyn korozji biologicznej oraz produktów korozji. V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH 6

7 konserwatorskich: Uwzględniając powyższe wytyczne przyjęto następujący program prac POSTUMENT 1. Dezynfekcja obiektu. 2. Usunięcie obumarłych drobnoustrojów. 3. Usunięcie cementowych nawarstwień z powierzchni płyt granitowych. 4. Umycie płyt granitowych. 5. Wymiana jednej (uszkodzonej) płytki granitowej. 6. Uzupełnienie wykruszonych spoin pomiędzy płytami okładzinowymi. POMNIK 1. Dezynfekcja obiektu. 2. Usunięcie obumarłych drobnoustrojów. 3. Umycie powierzchni kamienia granitowego. 4. Wypełnienie szerszych pęknięć i szczelin masą iniekcyjną na bazie organicznych związków krzemu, a włosowatych kompozycję akrylowo-silikonową. 5. Scalenie kolorystyczne inskrypcji. VI. LITERATURA Antoni Ziółkiewicz, Adam Paczuski, Toruńskie pomniki, pomniki, tablice kamienie, Wyd. II poprawione, Wydawnictwo Urbański, Toruń 2009 r. VII. OBMIAR Jako podstawę przyjęto pomiar długości poszczególnych elementów wykonany w czasie prac przy obiekcie. 7

8 POSTUMENT Długość: 314/299 cm Szerokość: 161,5 cm Wysokość: 40,5 cm Powierzchnia: 810 dm 2 1. KAMIEŃ Szerokość: 210 cm Wysokość: 146 cm grubość: 50 cm Powierzchnia: 467,2 dm 2 8