PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH

Transkrypt

1 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH CZTERY FOTELE Z SALI JADALNEJ W BIAŁYM DOMKU NR INW. ŁKR 199/2-5 KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI RODZAJ TEMAT meble - fotele fotele w stylu neoklasycystycznym (?) tapicerowane, snycerowane, malowane i złocone AUTOR/ KRĄG - WARSZTAT - NUMER INWENTARZOWY ŁKr 199/2-5 INSKRYPCJE brak widocznych sygnatur i naklejek, do rozpoznania w trakcie prac konserwatorskich DATOWANIE Poł. XIX w. POCHODZENIE MIEJSCE PRZECHOWYWANIA WŁAŚCICIEL / UŻYTKOWNIK WYMIARY TECHNIKA WCZEŚNIEJSZE KONSERWACJE (LUB RENOWACJE) WCZEŚNIEJSZE DOKUMENTACJE Polska, Warszawa, Pałac w Łazienkach, Biały Domek, Sala Jadalna Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie wys.: 103 cm; szer.: 68 cm; głęb.: 58 cm - dokładne wymiarowanie zamieszczono w kosztorysie Konstrukcja oskrzyniowa, drewno rzeźbione, polichromowane i złocone, tapicerka tak, brak szczegółowych informacji brak

2 OPIS, ANALIZA TREŚCI, FORMY I FUNKCJI Cztery fotele należące do kompletu mebli w stylu neoklasycystycznym, wykonane z drewna, snycerowane, malowane i złocona, o konstrukcji oskrzyniowej, siedzisko, zaplecek i podłokietniki tapicerowane. Siedzisko trapezoidalne, oparcie medalionowe, lekko odchylone ku tyłowi. Rama siedziska i oparcia zdobione snycerowanym ornamentem ciągłym o motywie kwiatowym, perełkowania i prostej wstążki. Każdy fotel wsparty na czterech toczonych nogach zwężających się ku dołowi. Nogi zdobione rzeźbionymi, złoconymi motywami liści akantu na 2/3 wysokości pod oskrzynieniem oraz od połowy wysokości ku dołowi. Stopki w kształcie szyszek oddzielone poziomą, złoconym pierścieniem. Poręcze boczne ze spływami z tapicerowanymi, podłużnymi podłokietnikami w formie nerki, podtrzymywane przez esowato wygięte podpórki poręczy, obustronnie dekorowane ornamentem ciągłym o motywie kwiatowym i perełkowania. Brak widocznych sygnatur lub innych oznaczeń wskazujących na pochodzenie mebla. TECHNIKA I TECHNOLOGIA Meble o konstrukcji oskrzyniowej z rzeźbionymi i złoconymi ornamentami. Na podstawie oględzin in situ stwierdzono, że pierwotnie złocenia były wykonane złotem w płatach w technice na poler i mat na czerwonym pulmencie. Wszystkie złocenia zostały przynajmniej raz wtórnie pokryte farbą w kolorze złotym, szlagmetalem lub złotem w proszku. Na podstawie wstępnych badań stratygraficznych stwierdzono, że meble zostały poddane pracom renowacyjnym. Pod grubą warstwą wtórnego gruntu i białej warstwy malarskiej znajduje się tylko jedna, jasnoszara warstwa malarska, która wydaje się być pierwotną. Taki sam układ warstw wykończeniowych odkryto na fotelach i kanapie. Wnioski należy potwierdzić poprzez rozszerzenie badań stratygraficznych i wykonanie badań laboratoryjnych. Jedna wtórna warstwa gruntu i warstwy malarskiej sugeruje, że meble są kopią starszych, niezachowanych mebli być może z Sali Jadalnej. Siedzisko, oparcie i podłokietniki mebli zostały obite materiałem z użyciem gwoździ o okrągłych łebkach. Dodatkowo krawędzie tapicerii obito taśmą pasmanteryjną. Nie wiadomo czy tkania jest oryginalna i czy w przeszłości nie została wymieniona. Jako wypełnienie fasonów zazwyczaj stosowano trawę morską, końskie włosie lub włókninę.

3 STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ Stan zachowania foteli jest zły. Meble są pokryte luźnymi zanieczyszczeniami oraz trwałym brudem powierzchniowym. Konstrukcja jest stabilna, nie stwierdzono poważnych uszkodzeń mechanicznych, rozległych pęknięć ani poważnych ubytków drewna. Dokładna ocena stabilności konstrukcji będzie możliwa po zdjęciu tkanin obiciowych i wypełnienia. Stwierdzono liczne uszkodzenia, ubytki a nawet braki snycerowanego ornamentu o motywie kwiatowym i perełkowania. W miejscach łączeń konstrukcyjnych powstały spękania przechodzące przez wszystkie warstwy technologiczne. Na całej powierzchni widoczne liczne drobne spękania oraz ubytki warstwy malarskiej i gruntu w szczególności na krawędziach. Wykonane odkrywki wskazują, że pierwotna, jasnoszara warstwa malarska jest w stanie względnie dobrym, ale należy to potwierdzić badaniami. Stan zachowania złoceń jest bardzo zły. Oryginalne złocenia wykonane na czerwonym pulmencie praktycznie na całej powierzchni zostały wtórnie przezłocone. W wielu miejscach, szczególnie na krawędziach i wypukłych ornamentach złoto jest przetarte aż do warstwy kremowego gruntu, miejscami przetarcia są aż do powierzchni drewna. Stwierdzono liczne spękania, wykruszenia i spore ubytki w warstwie gruntu. Tkanina obiciowa jest wyblakła i pokryta grubą warstwą kurzu, miejscami nieznacznie przetarta i postrzępiona. Miejsca bicia tapicerki bez większych uszkodzeń. Ocena stanu zachowania pasów oraz wypełnienia będzie możliwa po zdjęciu tkanin obiciowych. Zły stan zachowania powierzchni malowanych i złoconych wynika z funkcji użytkowych które meble niegdyś pełniły co naturalnie spowodowało powstanie pierwszych zniszczeń substancji oryginalnej. Uszkodzeniu uległa eksploatowana tkanina obiciowa. Ze względu na specyficzne położenie Domku Białego, w bliskim sąsiedztwie wody, w jego pomieszczeniach od zawsze panuje niekorzystny dla obiektów zabytkowych mikroklimat. Posiadłość wielokrotnie zmieniała właścicieli, a także znajdowała się w centrum wydarzeń historycznych. Podwyższona wilgotność oraz burzliwe dzieje posiadłości pogłębiły powstałe zniszczenia.

4 CELE, ZAŁOŻENIA I WYTYCZNE DO PRAC KONSERWATORSKICH Założeniem planowanych prac jest przeprowadzenie pełnej konserwacji i restauracji zabytkowych foteli z Sali Jadalnej w Domku Białym. Meble są częścią kompletu na który ponadto składają się 10 krzeseł oraz kanapa. Prace przy wszystkich meblach z kompletu powinny być prowadzone równolegle tak aby zachować ich spójny wygląd i charakter. Głównym celem jest powstrzymanie procesów niszczenia oraz przywrócenie zabytkom walorów estetycznych, historycznych oraz ekspozycyjnych możliwie zbliżonych do pierwotnych, przy jednoczesnym poszanowaniu substancji oryginalnej. Prace przy obiektach należy poprzedzić badaniami stratygraficznymi i laboratoryjnymi, które pozwolą ustalić dokładną technikę i technologię wykonania monochromii i złoceń oraz usystematyzować chronologię przekształceń, którym w przeszłości zostały poddane meble. Badania pozwolą określić ich pierwotną kolorystykę zarówno partii malowanych jak i złoconych. Należy bezwzględnie wykonać badania specjalistyczne na identyfikację drewna. Prace konserwatorskie powinny zmierzać do usunięcia negatywnych skutków dawnych zabiegów renowacyjnych oraz wzmocnienia konstrukcji mebli poprzez wykonanie niezbędnych napraw stolarskich. Podczas demontażu poszczególnych elementów należy zwrócić uwagę na ewentualne oznaczenia (naklejki, stemple, napisy, inskrypcje) ukryte pod warstwami przemalowań lub na wewnętrznych listwach oskrzynienia. Jeżeli będą przedstawiać wartości historyczne powinny być zabezpieczone i poddane pracom konserwatorskim. W trakcie prac należy również zwrócić uwagę na sposób montowania tkanin oraz ślady wcześniejszych, ewentualnych napraw tapicerskich. Należy przywrócić wartość estetyczną monochromii i złoceń poprzez usunięcie wtórnych powłok malarskich, gruntów, kitów, a następnie wykonanie nowych uzupełnień podłoża i ich scalenie kolorystyczne z warstwą oryginalną. Podczas prac pozłotniczych należy zachować pierwotny podział na partie wykonane na poler i mat oraz zwrócić uwagę na dobór odpowiedniego odcienia złota. Brakujące elementy rzeźbionych ornamentów zrekonstruować w gatunku drewna z jakiego został wykonany mebel chyba, że okaże się to niemożliwe wtedy dalsze postępowanie należy uzgodnić z Zamawiającym. Wszystkie uzupełnienia oraz rekonstrukcje należy wykonywać

5 materiałami możliwie zbliżonymi do materiałów zastosowanych pierwotnie określonych na podstawie badań stratygraficznych i laboratoryjnych. Przed rozpoczęciem konserwacji nie jest możliwe dokładne określenie stanu zachowania materiałów tapicerskich dlatego też dokładny sposób postępowania powinien być doprecyzowany już w trakcie prac w porozumieniu z Zamawiającym. Zaleca się zachowanie jak najwięcej oryginalnych elementów. Pasy tapicerskie, sprężyny oraz wypełnienie należy zachować i poddać konserwacji, a jeżeli okaże się to niemożliwe wykonać rekonstrukcję z użyciem materiałów analogicznych. Tkania obiciowa, która podlega wymianie zostanie wybrana i dostarczona przez Zamawiającego. Wszystkie etapy prac powinny być udokumentowane fotograficznie i opisowo. W szczególności należy pamiętać o dokumentacji fotograficznej elementów odkrytych w trakcie prac jak np. inskrypcje, stemple, naklejki, napisy, ślady wcześniejszych tkanin obiciowych. Wszystkie zabiegi konserwatorsko-restauratorskie powinny być wykonane w poszanowaniu dla materii oryginalnej oraz z zastosowaniem odwracalnych metod i środków konserwatorskich PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH PRACE PRZYGOTOWAWCZE 1. Wykonanie dokumentacji fotograficznej i opisowej stanu zachowania obiektu. 2. Dezynfekcja w komorze fumigacyjnej w uzasadnionych przypadkach. 3. Oczyszczenie obiektu z luźnych zanieczyszczeń. 4. Demontaż tapicerki oraz ocena wartości historycznej i stanu zachowania zdemontowanych materiałów. Wyznaczenie postępowania konserwatorskiego, 5. Wykonanie badań stratygraficznych w celu określenia wyglądu pierwotnej dekoracji (malarskiej i złoceń) mebla oraz technologii jej wykonania. 6. Ewentualne wykonanie badań identyfikacyjnych warstw malarskich i złoceń (identyfikacja spoiw oraz zastosowanych pigmentów i metali). 7. Wykonanie badań identyfikacyjnych (laboratoryjnych) drewna. PRACE STOLARSKIE 8. Ocena stanu konstrukcji mebla, w uzasadnionych przypadkach demontaż stolarki w stopniu umożliwiającym naprawę konstrukcji mebla. 9. Oczyszczenie ze starego kleju czopów, wpustów i wypustów oraz powierzchni przeznaczonych do sklejenia. Sklejenie połączeń zdemontowanych.

6 10. Wzmocnienie osłabionych połączeń elementów trudnych do całkowitego demontażu, poprzez iniekcje kleju w miejsca połączeń. 11. Wzmocnienie konstrukcji mebla oraz uzupełnienie i opracowanie ewentualnych ubytków drewna w tym dekoracji snycerskich, rekonstrukcja brakujących fragmentów ornamentów. Do prac zaleca się użycie drewna z którego został wykonany oryginał. 12. Sklejenie obiektu. WARSTWA MALARSKA 13. Wykonanie prób na oczyszczanie z zanieczyszczeń oraz wtórnych warstw malarskich i pozłoty w celu dobrania optymalnych środków i metod. 14. Mechaniczne oraz chemiczne oczyszczenie warstwy malarskiej i pozłoty z zanieczyszczeń i wtórnych powłok. 15. Przeklejenie drewna oraz ubytków w warstwie gruntu klejem glutynowym o odpowiednim stężeniu. 16. Ewentualne podklejenie odspojonej warstwy gruntu, a następnie uzupełnienie ubytków (do podklejenia można zastosować np. klej glutynowy o odpowiednim stężeniu; ubytki uzupełniać tradycyjnym gruntem klejowo-kredowym na bazie kleju glutynowego, szpachlówką akrylową firmy Tikkurila, firmy Pigment Stuccolini lub winylową Italstucco) 17. Opracowanie powierzchni warstw uzupełnień za pomocą papierów ściernych o różnej gradacji. 18. Wykonanie scalenia kolorystycznego oryginalnej warstwy malarskie z uzupełnieniami. Pierwotna kolorystyka mebla powinna być określona na podstawie badań stratygraficznych. Materiały oraz sposób scalenia kolorystycznego powinny być tak dobrane, żeby imitowały powierzchnię oryginalnej warstwy malarskiej Miejscowe wykonanie rekonstrukcji warstwy malarskiej oraz scalenie kolorystyczne z zachowanym oryginałem. ZŁOCENIA 20. Wykonanie uzupełnień w ubytkach warstwy gruntu (ubytki uzupełnić tradycyjnym gruntem klejowo-kredowym na bazie kleju glutynowego). 21. Opracowanie powierzchni warstw uzupełnień za pomocą papierów ściernych o różnej gradacji. 22. Uzupełnienie warstwy pulmentu w partiach złoconych. Należy zastosować kolor zgodny z kolorem oryginalnego pulmentu. 23. Wykonanie uzupełnień oraz miejscowo rekonstrukcji warstwy pozłoty w oryginalnych technikach, które należy ustalić na etapie badań stratygraficznych (według wstępnych badań stwierdzono, że oryginalne złocenia wykonano złotem

7 płatkowym). Należy zachować oryginalny podział w partiach złoconych na mat i poler oraz dobrać odpowiedni odcień złota. 24. Spatynowanie powierzchni przetarciami watą stalową. Zabezpieczenia pozłoty warstwa szelaku w alkoholu lub werniksu przeznaczonego do zabezpieczania złoceń (np. werniks Inclar prod. Blik lub werniks pozłotniczy Sealer prod. Kolner). PRACE TAPICERSKIE 25. Wykonanie konstrukcji tapicerskiej z wykorzystaniem nowych lub zachowanych fasonów siedziska, oparcia i podłokietników przy wykorzystaniu starych wkładów - w zależności od stanu zachowania oryginalnych elementów. 26. Obicie konstrukcji tapicerskiej tkaniną obiciową po konserwacji wraz z pasmanterią oraz ozdobnymi gwoźdźmi mocującymi. 27. Wykonanie dokumentacji powykonawczej z przeprowadzonych prac konserwatorskich.