Kamienny krzyŝ z nagrobka rodziny Mareckich. Cmentarz ewangelicki w Makowiskach, lata 30-te XX w.

Transkrypt

1 DOKUMENTACJA PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH Kamienny krzyŝ z nagrobka rodziny Mareckich. Cmentarz ewangelicki w Makowiskach, lata 30-te XX w. Autorki prac konserwatorskich i restauratorskich, Marta Kaźmierczak Anna Reiter Autorka dokumentacji Marta Kaźmierczak Toruń 2010

2 SPIS TREŚCI DOKUMENTACJI PRAC KONSERWATORSKICH I RESTAURATORSKICH 1.0. Karta identyfikacyjna zabytku Zagadnienia historyczne Opis, analiza formy, funkcji i treści Technika i technologia Stan zachowania i przyczyny zniszczeń Cel oraz załoŝenia konserwacji i restauracji Program prac Przebieg konserwacji i restauracji Zalecenia dla uŝytkownika Fotografie 6 1

3 1.0. KARTA IDENTYFIKACYJNA ZABYTKU I DOKUMENTACJI 1.1. DANE PRZED ROZPOCZĘCIEM PRAC RODZAJ krzyŝ kamienny, wykonany z piaskowca TEMAT krzyŝ wieńczący nagrobek, rzeźbiony; stylizowany na pień dębu, z gałązką liści DATOWANIE po 1932 r. POCHODZENIE cmentarz, Makowiska, gmina Czernikowo, woj. kujawsko-pomorskie WYMIARY (po sklejeniu) wysokość 56cm KSZTAŁT krzyŝ łaciński, pełnoplastyczny, o okrągłym przekroju TECHNIKA kamień rzeźbiony techniką kamieniarską WCZEŚNIEJSZE KONSERWACJE (LUB RENOWACJE): nie WCZEŚNIEJSZE DOKUMENTACJE: nie 1.2. ZMIANA DANYCH PO KONSERWACJI WYMIARY wysokość: ok. 75 cm Poszczególne zachowane elementy krzyŝa sklejono w całość posługując się wewnętrznym zbrojeniem. Przygotowano metalowe zbrojenie pod rekonstruowaną część. Wykonano rekonstrukcje w zaprawie mineralnej. Wyrównano kolorystykę. KrzyŜ ponownie zamontowano jako zwieńczenie nagrobka DANE O REALIZACJI KONSERWATORSKIEJ INWESTOR I ŹRÓDŁA FINANSOWANIA Czernikowskie Stowarzyszenie na Rzecz Wspierania Edukacji, Kultury i Sportu CzyŜ Nie, projekt Tak trzeba ZLECENIODAWCA Anna Zglińska WYKONAWCY PRAC Marta Kaźmierczak, Anna Reiter ZABIEGI W KOLEJNOŚCI WYKONANIA -dokumentacja fotograficzna i opisowa -oczyszczanie przy pomocy wody i szczotek -sklejenie ze sobą poszczególnych elementów -wklejenie zbrojenia -wykonanie rekonstrukcji -scalenie kolorystyczne CZAS TRWANIA PRAC październik 2008 lipiec

4 2.0. ZAGADNIENIA HISTORYCZNE Fragmenty krzyŝa zostały odnalezione podczas prac porządkowo renowacyjnych prowadzonych na cmentarzu w Makowiskach w ramach projektu Tak trzeba. KrzyŜ pochodził z nagrobka rodziny Mareckich, postawionego po 1932 r OPIS KrzyŜ swoją formą naśladuje pień drzewa, na jego przedniej części znajdowała się, wyrzeźbiona w uproszczony sposób, gałązka z dębowymi listkami, a po bokach wykuto sęki. Powierzchnia kamienia została pokryta fakturą imitującą korę. Był to powszechny kształt krzyŝy nagrobnych od połowy XIX w., znany takŝe z innych okolicznych cmentarzy TECHNIKA I TECHNOLOGIA KrzyŜ wykuto z jednego kawałka piaskowca. Starannie opracowano jego fakturę przy pomocy dłut kamieniarskich. Był on połączony z nagrobkiem za pomocą Ŝelaznego pręta i zaprawy STAN ZACHOWANIA I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ Przed konserwacją i pracami restauratorskimi krzyŝ był rozbity na trzy części: podstawę i boczne ramiona. Brakowało jego górnego ramienia. W części podstawy krzyŝa znajdował się duŝy ubytek, na głębokość sięgający do otworu wywierconego pod bolec mocujący. Powierzchnia kamienia, poza pojedynczymi obtłuczeniami na krawędziach, nie wykazywała zniszczenia. Nie występowały pęknięcia, ani osłabienie struktury. Była ona pokryta ziemią i w niewielkim stopniu zanieczyszczeniami pochodzenia organicznego. Zachowana była na kamieniu naturalna patyna. Przyczyną zniszczeń był upadek z wysokości CEL ORAZ ZAŁOśENIA KONSERWACJI I RESTAURACJI PROJEKT KONSERWATORSKI Celem prac konserwatorskich i restauratorskich było umoŝliwienie ponownego ustawienia krzyŝa jako zwieńczenia nagrobka na cmentarzu w Makowiskach. Konieczne uzupełnienia formy z załoŝenia miały zostać scalone kolorystycznie i fakturalnie z oryginałem. 3

5 7.0. PROGRAM PRAC a. dokumentacja opisowa i fotograficzna b. oczyszczanie z zabrudzeń przy pomocy wody i nylonowych szczotek c. sklejenie poszczególnych elementów w jedną całość przy pomocy metalowych bolców ze stali nierdzewnej i kleju epoksydowego d. wklejenie zbrojenia ze stali nierdzewnej e. wykonanie rekonstrukcji brakującej części z zaprawy mineralnej f. opracowanie powierzchni rekonstrukcji g. scalenie kolorystyki uzupełnień z oryginałem przy pomocy pigmentów połączonych spoiwem akrylowym 8.0. PRZEBIEG KONSERWACJI I RESTAURACJI Przed przystąpieniem do prac wykonano dokumentację fotograficzną stanu zachowania rzeźby. Następnie umyto ją wodą w celu usunięcia ziemi, a potem doczyszczano szczotkami. Poszczególne elementy przed klejeniem wysuszono i dopasowano do siebie, a następnie nawiercono otwory pod bolce. Po odpyleniu otworów kawałki krzyŝa połączono ze sobą wklejając w nie kawałki prętów ze stali nierdzewnej, przy uŝyciu Ŝywicy epoksydowej Epidian 5, utwardzonej utwardzaczem Z-1. Przy pomocy tego samego kleju w wywierconym w kamieniu otworze osadzono zbrojenie pod uzupełnienie, uformowane z prętu ze stali nierdzewnej. Konstrukcję zbrojenia pokryto Ŝywicą epoksydową, oblepioną gruboziarnistym piaskiem, w celu zwiększenia przyczepności kitu mineralnego. Następnie wykonano uzupełnienia z kitu mineralnego o składzie: 1 część objętościowa spoiwa: 3 cz. obj. piasku, gdzie spoiwo stanowiło: 1 cz. obj. wapna hydratyzowanego: 1 cz. obj. białego cementu portlandzkiego, podbarwionej w masie suchymi pigmentami: czernią Ŝelazową, ochrą Ŝółtą i ziemią zieloną. Wewnętrzną warstwę kitu wykonano z piasku gruboziarnistego, natomiast zewnętrzną z drobnego. W miejscach, gdzie grubość kitu nie przekraczała 0,5 cm jako wody zarobowej uŝyto 5% roztworu dyspersji akrylowej Primal AC-33. Zaprawę załoŝono z nadmiarem, zwłaszcza w miejscach, w których planowano rekonstruowanie drobnych elementów, t.j. liście dębu. Po wysezonowaniu kitów (przechowywanie ich w atmosferze wysokiej wilgotności przez czas co najmniej tygodnia) opracowano ich powierzchnię za pomocą papierów ściernych oraz kamieni ściernych osadzonych w mikrowiertarce typu Dremel. Starano się odtworzyć fakturę zachowaną na pozostałej partii kamienia. Po odpyleniu uzupełnienia scalono 4

6 kolorystycznie z kamieniem, stosując w tym celu suche pigmenty (czerń Ŝelazową, ochrę Ŝółtą i ziemię zieloną) połączone 5% roztworem dyspersji akrylowej Primal AC ZALECENIA DLA UśYTKOWNIKA PROGRAM OPIEKI PROFILAKTYCZNEJ KrzyŜ naleŝy poddawać okresowej obserwacji pod kątem ewentualnego pojawiania się spękań lub odspojeń na granicy uzupełnienie kamień. Ewentualnej czyszczenie dopuszczalne jest przy uŝyciu wody i szczotek, przy zachowaniu wyjątkowej ostroŝności. MoŜliwe jest, pod wpływem uŝytej podczas szorowania siły, wyłamanie uzupełnienia znajdującego się w dolnej części podstawy krzyŝa. W przypadku zauwaŝenia niepokojących zmian naleŝy skontaktować się z konserwatorem kamienia. 5

7 Fot. 1 KrzyŜ po odnalezieniu przez wolontariuszy podczas prac porządkowych Fot. 2. Strona frontalna krzyŝa po oczyszczeniu i sklejeniu Fot. 3. Strona tylna krzyŝa po oczyszczeniu i sklejeniu 6

8 Fot. 4. Strona frontalna krzyŝa po wklejeniu zbrojenia pod rekonstrukcję Fot. 5. Strona frontalna krzyŝa po uzupełnieniu ubytków Fot. 6. Strona tylna krzyŝa po uzupełnieniu ubytków 7

9 Fot. 7. KrzyŜ po scaleniu kolorystyki i faktury Fot. 8. Nagrobek Mareckich na cmentarzu w Makowiskach po ponownym zamontowaniu krzyŝa 8