PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH WNĘTRZ WRAZ Z WYPOSAŻENIEM

Transkrypt

1 REMONT, RENOWACJA I ADAPTACJA ZABYTKOWEGO BUDYNKU KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO P.W. NIEPOKALANEGO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY I ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA W LASKU ( KOLEGIATY ŁASKIEJ ) PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH WNĘTRZ WRAZ Z WYPOSAŻENIEM

2 SPIS ZAWARTOŚCI OPRACOWANIA I. DANE OGÓLNE II. III. IV. STAN ZACHOWANIA ELEWACJI I PRZYCZYNY ZNISZCZEŃ WNIOSKI ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH VI. VII. BADANIA ODKRYWKOWE DOKUMENTACJA FOTOGRAFICZNA STANU ZACHOWANIA WNĘTRZ

3 I. DANE OGÓLNE 1.1 Czas powstania obiektu: I ćw. XVIw. 1.2 Materiał i technika: budynek murowany z cegły pełnej na fundamentach kamiennych (?), częściowo tynkowany 1.3 Właściciel: Parafia rzymsko-katolicka Nawiedzenia NMP i św. Michała Archanioła 1.4 Lokalizacja: Łask 1.5 Stadium projektu Dokumentacja niniejsza obejmuje remont konserwatorski wnętrz oraz zabytków ruchomych kościoła. 1.6 Materiały wyjściowe do projektowania - inwentaryzacja obiektu wykonana przez Pracownię Marciniak&Witasiak - wizje lokalne obiektu - wstępne uzgodnienia z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu - dokumentacja fotograficzna stanu zachowania - Dokumentacja historyczno-architektoniczna wykonana przez Pracownie Konserwacji Zabytków Oddział w Warszawie z 1974r. 1.7 Cel i zakres opracowania Celem niniejszego opracowania jest remont konserwatorski wnętrz kolegiaty obejmujący swym zakresem wyprawy tynkarskie ścian i sklepień wraz z polichromiami, detale sztukatorskie oraz zabytki ruchome - ołtarze, ambonę, prospekt organowy, stalle. Zakres opracowania obejmuje wszystkie proponowane prace dla całego obiektu wraz z tymi, które nie są objęte zamówieniem w związku z realizacją projektu (stalle i ambona) współfinansowanego ze środków RPO WŁ przez Archidiecezję Łódzką. Należy również pamiętać, że wskazane w dokumencie symbole materiałów lub urządzeń, nazwy ich producentów i dystrybutorów, nazwy własne produktów, pochodzenie urządzeń itd. mają charakter przykładowy. Zostały one bowiem określone jedynie w celu sprecyzowania parametrów i wymogów techniczno-użytkowych przedmiotu zamówienia.

4 II. STAN ZACHOWANIA Tynki Stan zachowania partii tynkowanych należy uznać za stosunkowo dobry. W ich obrębie wyróżnić możemy miejsca, gdzie występują spękania i odspojenia od podłoża (fot.) oraz osypywania i pudrowania wypraw tynkarskich (fot. 24,25), głównie nie w strefach przyziemia naw bocznych. Brak izalacji murów spowodował kapilarne podciąganie wody przez mur oraz krystalizację soli na powierzchniach tynków. Spotęgowane to zjawisko zostało dodatkowo nałożeniem powłok farb olejnych (wys. 1,5m) na wszystkich ścianach kościoła. Pokrycie tynków nieprzepuszczalną warstwą olejną spowodowało powstrzymanie procesów dyfuzyjnych, co doprowadziło w wielu miejscach do łuszczenia i odpadania tynków i farb (fot. 25,29,30,). Na powierzchniach tynków występują liczne powłoki malarskie, pochodzące z różnych okresów, kiedy kościół podlegał naprawom i wielokrotnemu malowaniu. Wielokrotne odświeżanie wnętrza kolegiaty doprowadziło do unieczytelnienia formy rzeźbiarskiej detali i ich całkowitej zmiany odbioru estetycznego (fot.32,33). Chronologię nawarstwień będzie można określić po wykonaniu badań stratygraficznych tynków i farb w postaci odkrywek pasmowych oraz po wykonaniu analizy spoiw i pigmentów. W obrębie gzymsów, detali sztukatorskich zaobserwowano występowanie wykruszeń, drobnych ubytków, odspojeń (fot. 29). Na ścianach prezbiterium znajdują się cztery malowidła ścienne ze scenami z życia Chrystusa. Są to polichromie póżniejsze z XXw. i ich stan zachowania można uznać za zadowalający (fot.20). W ich obrębie nie zauważono większych zniszczeń, jedynie znaczne zabrudzenie powierzchniowe. Podobny zachowały się malowane ornamenty na gurtach nawy głównej i naw bocznych (fot.21). Zabytki ruchome Na zabytkowy wystrój wnętrz kolegiaty w Łasku składają się następujące elementy wyposażenia: - ołtarz główny św. Michała Archanioła - ołtarz św. Rodziny - ołtarz NMP Różańcowej i św. Walentego - ołtarz NMP z Dzieciątkiem - stalle w prezbiterium - ambona - prospekt organowy

5 Ze względu na podobny charakter zniszczeń wszystkie w/w elementy będą opisywane razem. Opracowanie nie obejmuje ołtarza z kaplicy Matki Boskiej, który został poddany pracom konserwatorskim kilka lat temu i jego stan zachowania jest zadowalający. W obrębie zachowanych zabytków ruchomych wyróżnić możemy następujące zniszczenia: - wszystkie ołtarze, stalle, ambona i organy zostały wielokrotnia przemalowane farbami olejnymi i emulsyjnymi(?) (fot.3,13,17,28) - wykonane przez autora odkrywki sondażowe ukazują ilości warstw wtórnych na pierwotnych warstwach malarskich (fot. 2 - patrz załącznik Badania odkrywkowe Kolegiaty w Łasku); wydaje się, że przemalowania te stanowią jedne z najpoważniejszych zniszczeń wyposażenia, gdyż całkowicie zmieniły estetyczny odbiór zabytków ruchomych; grube warstwy farb olejnych unieczytelniły także detale rzeźbiarskie (fot.2,3) - w wielu miejscach odpadające fragmenty farb olejnych spowodowały całkowite osypywanie się oryginalnej zaprawy oraz polichromii (fot. 12) - w obrębie tynkowanych partii ołtarzy widać liczne wysolenia, złuszczenia i osypujące się fragmenty tynków i farb (emulsyjnych?) (fot.15,18); - w miejscach złoceń występują liczne przetarcia, złuszczenia i spękania zapraw (fot.5,6); - w miejscach łączenia elementów drewnianych, na skutek pracy drewna wystąpiły liczne spękania, które spowodowały odpadanie warstw zaprawy i polichromii - odkrywki sondażowe wykazały, że ołtarze, prospekt organowy i ambona były pierwotnie polichromowane, najprawdopobniej były to marmoryzacje - stan zachowania oryginalnych warstw malarskich będzie można określić dopiero po całkowitym usunięciu przemalowań olejnych (fot. 2,3,4,8 - patrz załącznik Badania odkrywkowe Kolegiaty w Łasku) - na elementach drewnianych nie zaobserwowano ataku owadów, jednak nie można jednoznacznie wykluczyć obecności owadów w drewnie; - w obrębie obrazów w ołtarzach zaobserwowano znaczne zżółknięcie i pociemnienie werniksów, drobne ubytki warstw malarskich (fot.23) - ostateczny stan podobrazi, zapraw i warstw malarskich będzie można określić po demontażu obrazów; III. WNIOSKI Poniższy program konserwatorski jest programem ramowym opartym na analizie wizualnej oraz odkrywkach sondażowych, wykonanych przez autora dokumentacji. Założenia konserwatorskie ujęte w dokumentacji mogą ulec zmianie po wykonaniu badań i całkowitym rozpoznaniu obiektu. Przed przystąpieniem do prac należy wykonać następujące badania, które pozwolą na wybór ostatecznych rozwiązań konserwatorskich i restauratorskich, które należy uzgodnić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu:

6 - badania zasolenia stref przyziemia - w celu doboru odpowiedniego tynku renowacyjnego; - badania odkrywkowe, pasmowe na ścianach, sklepieniach prezbiterium, nawy głównej, naw bocznych oraz kaplicy św. Anny - pomoże to w określeniu stratygrafii nawarstwień i określi miejsca występowania oryginalnych polichromii; - analiza chemiczna spoiw i pigmentów ewentualnie zachowanych oryginalnych polichromii; - analiza chemiczna spoiw i pigmentów zachowanych wtórnych malowideł w prezbiterium i ornamentów na gurtach; - odkrywki stratygraficzne na zabytkach ruchomych (ołtarzach, organach, ambonie, stallach) ; - analiza chemiczna spoiw i pigmentów polichromii zabytków ruchomych oraz badania oryginalnych złoceń; - analiza chemiczna spoiw i pigmentów, werniksów warstw malarskich na obrazach z ołtarzy; IV. ZAŁOŻENIA KONSERWATORSKIE Proponuje się wykonanie pełnego zakresu prac konserwatorskich i restauratorskich zabytkowych wnętrz wraz z konserwacją zabytków ruchomych. Głównym założeniem prac będzie w sposób maksymalny przywrócenie pierwotnego wystroju wnętrz przez usunięcie wtórnych nawarstwień z powierzchni ścian i sklepień oraz przywrócenie pierwotnej kolorystyki wnętrz kolegiaty. W przypadku odkrycia na ścianach oryginalnych polichromii zakłada się określenie ich stanu zachowania, ewentualną konserwację i rekonstrukcję, w przypadku braku jakichkolwiek malowideł pod wartstwami farb należy zachować i poddać konserwacji malowidła XX-wieczne. Decyzje takie należy podjąć na etapie wykonawstwa i uzgodnić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu. Kolejnym ważnym założeniem będzie poddanie pracom konserwatorskim zabytków ruchomych (ołtarzy, prospektu organowego, stalli, ambony) oraz w sposób maksymalny przywrócenie pierwotnego wystroju malarskiego i złoceń. Dzisiejszy stan zachowania tych elementów wpływa na negatywny odbiór estetyczny wnętrz świątyni. Opracowanie niniejsze stanowi przedmiot praw autorskich i nie może być rozpowszechniane w jakikolwiek sposób tak w części jak w całości bez zezwolenia autora (ust. z 4 lutego 1994 o prawie autorskim Dz. U. Nr 24 poz. 83 z późniejszymi zmianami).

7 V. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ŚCIANY I SKLEPIENIA - usunięcie wszystkich luźnych, odpadających tynków - zwłaszcza w strefie cokołowej - usunięcie farb olejnych w strefie przyziemia - wspomagać można ten zabieg preparatami typu Skansol - wszystkie wtórne uzupełnienia cementowe należy usunąć metodą mechaniczną - ostrożne usunięcie wtórnych powłok malarskich na ścianach i sklepieniach, tak aby nie zniszczyć ewentualnie występujących polichromii - wykonać tynki renowacyjne wg proponowanego schematu (przyjęto średni stopień obciążenia solami): Wymiana spoin StoMurisol GP Obrzutka StoMurisol VS tynk podkładowy StoMurisol GP tynk renowacyjny StoMurisol SP weiss > 20mm < 5mm > 10mm > 15mm Powyższy układ tynków jest jedynie propozycją i może być skorygowany po wykonaniu badań zasolenia oraz zawilgocenia, które określą klasyfikację obciążeń solami. - pozostawione stare wyprawy tynkarskie wzmocnić przed nałożeniem kolejnych warstw materiałem StoPrim Grundex - przekrycie drobnych rys na pozostawianych starych tynkach materiałem StoPrep Miral. - wykonać uzupełnienia tynków tynkiem z zaprawy StoTrass HM 01 - wykonać tynki nawierzchniowe StoTrass Filzputz lub Feinputz - stateczny wybór frakcji kruszyw i faktury tynku nawierzchniowego należy uzgodnić komisyjnie z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu po wykonaniu prób - wykonać reprofilowanie ubytków materiałami StoDeco Plan grob - do większych ubytków jako podkładową warstwę oraz StoDeco Plan fein - do warstw 2-25mm - cyzelowanie gzymsów i profili materiałem StoPrep Miral - malowanie tynków i detali architektonicznych ze względu na możliwość wysokiej kondensacji pary wodnej proponuje się wykonać wysokodyfuzyjnymi farbami silikatowymi StoSil In - proponowaną kolorystykę ujęto w części architektonicznej projektu, ostateczny wybór kolorystyki należy dokonać po wykonaniu badań stratygraficznych tynków i po wykonaniu prób i

8 zatwierdzić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu - w przypadku odkrycia polichromii na ścianach i sklepieniach i podjęciu decyzji o ich konserwacji opracować program konserwatorski i zatwierdzić w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatura w Sieradzu KONSERWACJA ZABYTKÓW RUCHOMYCH (OŁTARZE, AMBONA, PROSPEKT ORGANOWY, STALLE) Ze względu na podobny stan zachowania elementów wyposażenia opracowano wspólny program działań konserwatorskich. Odpowiednie badania poszczególnych elementów pozwolą na szczegółowe rozwiązania i mogą spowodować ewentualne zmiany w przyjętych założeniach konserwatorskich. 1. Demontaż ołtarzy, ambony, prospektu, stalli i przewiezienie do pracowni konserwatorskiej - demontaż konstrukcji powinien być przeprowadzony z poszanowaniem integralności zabytku w jego warstwie dekoracyjnej i konstrukcyjnej - demontaż rozpocząć od rzeźb pełnych i dekoracji snycerskiej 2. Dezynsekcja i odgrzybianie - profilaktycznie, pędzlowanie odwroci 3% roztworem wodnym Strinolu lub 2% roztworem alkoholowym Aseptiny 3. Wstępne oczyszczenie powierzchni zabytków z zabrudzeń: metody mechaniczne, miękkie pędzle oraz delikatne środki czyszczące 4. Wykonać stolarskie reperacje drewnianej konstrukcji, fleki drewniane z drewna sezonowanego, sklejenie spękanych elementów drewnianych na klej Osakryl 5. Impregnacja osłabionych elementów drewnianych - pędzlowanie i zanurzenie w roztworze żywicy akrylowej Paraloid B-72 (10-15%) 6. Usunięcie przemalowań z partii polichromii i złoceń (mechanicznie - skalpele oraz chemicznie - środek chemiczny dostosowany do cech warstwy, wyselekcjonowany po wykonaniu prób); konsolidacja warstw polichromii przez pędzlowanie roztworem żywicy Paraloid B-72 w rozpuszczalnikach organicznych 7. Podklejenie odspojonych od podłoża fragmentów polichromii, złoceń - modyfikowany klej glutynowy typu coletta lub kleje akrylowe 8. Uzupełnienie zaprawy - kit klejowo-kredowy na bazie kleju króliczego 9. Retusz powierzchni marmoryzacji farbami temperowymi lub akrylowymi - sposób retuszowania warstw malarskich uzgodnić z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu. 10. Uzupełnienie ubytków na powierzchniach złoconych - proszek złoty firmy Schmincke, spoiwo żywiczne oraz wykonanie nowych złoceń na pulment.

9 11. Położenie warstwy izolacyjnej na partiach marmoryzowanych - półmatowy werniks akrylowy, rozcieńczony w benzynie ekstrakcyjnej 12. Położenie warstwy izolacyjnej na partie złocone - szelak, żywica Paraloid B % 13. Montaż elementów w kościele z zastosowaniem oryginalnych typów łączeń Dokumentacja konserwatorska Prace konserwatorskie muszą być dokumentowane opisowo i fotograficznie i przedstawiać wszystkie etapy. Jakiekolwiek ewentualne zmiany w programie prac konserwatorskich (zmiany w technologii czy sposobie wykonania) należy uzgadniać z przedstawicielem Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatury w Sieradzu oraz autorem projektu w celu uzyskania akceptacji.

10 VI. BADANIA ODKRYWKOWE Fot. 1. Odkrywka na filarze nawy głównej - widoczna oryginalna brunatnoczarna warstwa malarska Fot. 2. Odkrywka na stallach - widoczna oryginalna jasnobłękitna warstwa malarska

11 Fot. 3. Odkrywka na emporze - widoczna oryginalna jasnozielona warstwa malarska (marmoryzacje?) Fot. 4. Odkrywka na bazie kolumny ołtarza głównego - widoczna oryginalna ciemnazielona warstwa malarska oraz pozostałości złoceń

12 Fot. 6. Odkrywka na części tynkowanej ołtarza w kaplicy św. Anny - widoczna oryginalna ciemna warstwa malarska

13 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH WNĘTRZ KOŚCIOŁA PARAFIALNEGO P.W. NIEPOKALANE GO POCZĘCIA NAJŚWIĘTSZEJ MARYI Fot. 7. Odkrywka na części drewnianej ołtarza w kaplicy św. Anny - widoczna oryginalna ugrowa warstwa malarska Fot. 8. Odkrywka na prospekcie organowym - widoczna oryginalna jasnobłękitna warstwa malarska