O P R A CO W A N I E K O N S E R W A T O R S K I E

Transkrypt

1 O P R A CO W A N I E K O N S E R W A T O R S K I E miejscowość: Bytom Odrzański, Woj. Lubuskie lokalizacja: ul. Cmentarna na wysokości ul. Konopnickiej; działka 458 obiekt: słupy bramy cmentarnej czas powstania: 1735 rok autor opracowania: Zielona Góra sierpień 2015

2 Cel i zakres opracowania W związku ze złym stanem zachowania obiektu i koniecznością przeprowadzenia prac konserwatorskich wystąpiła konieczność oceny konserwatorskiej obiektu opartej na oględzinach in situ oraz wykonaniu badań stratygraficznych i materiałoznawczych oryginału. Obejmuje ona: - ocenę stanu zachowania i przyczyn zniszczeń - rozpoznanie obecności historycznych warstw tynków, malatur mających znaczenie z punktu widzenia konserwatorskiego lub historyczno - sztucznego - określenie założeń dla renowacji i opracowanie programu prac konserwatorskich I. Opis obiektu Przedmiotem opracowania są dwa słupy bramy cmentarza komunalnego w Bytomiu Odrzańskim przy ulicy Cmentarnej (w osi ulicy M. Konopnickiej). Słupy opierają się: wschodni - o budynek cmentarny stróża/grabarza(?), zachodni o ciąg muru oddzielającego ulicę od cmentarza. Murowane, tynkowane, ozdobne dekoracją architektoniczną, nakryte szpiczastymi czapami z blachy, zwieńczone żelaznymi kulami i krzyżami. Trzony bez cokołów, wieloboczne o skomplikowanym wykroju, murowane z pełnej cegły ceramicznej, czerwonej na zaprawę wapienną o formie dostosowanej do formy wykończenia sztukatorskiego. Dekoracja architektoniczna od frontu złożona z dwóch występujących, skośnie ustawionych do płaszczyzny słupa pilastrów dźwigających rodzaj belkowania/gzymsowania. Nakrycie słupów blaszane w formie szpiczastej wklęśniętej czapy wieńczą profilowane, wieloboczne, ozdobne zgrubienia. Ponad nimi osadzono kule podtrzymywane w kutych, czteropalczastych łapach, i dalej płaskie krzyże łacińskie z datą w górnych kątach elementu.

3 II. Stan zachowania i przyczyny zniszczeń Stan zachowania obiektu jest zły. Przyczyniły się do tego warunki wielowiekowej ekspozycji narażającej słupy na działanie czynników atmosferycznych, podciąganie zasolonej wody z gruntu oraz nie szczególnie profesjonalnie wykonywane renowacje. Spowodowało to z oczywistych względów całkowite zniszczenie oryginalnego, wykonanego z zaprawy wapienno - piaskowej i prawdopodobnie polichromowanego wykończenia powierzchni. Obecne, wtórne nawiązuje niewątpliwie do oryginału i godne jest zachowania. Wnikanie zasolonej wody z gruntu, krystalizacja soli oraz cykle zamarzania i rozmarzania wody spowodowały znaczne zniszczenia tynków oraz cegły u podstawy słupów - fot. 4. Stopień nasączenia struktury wodą może obrazować wzrost roślin w spoinach słupa wschodniego - fot. 6. Spowodowane to jest brakiem lub uszkodzeniem izolacji przeciwwilgociowej oraz uszczelnienie najbliższego otoczenia słupów. Dodatkowo w związku z uszczelnieniem powierzchni słupów przez zaprawy cementowe poziom podciągania wody i występowania zniszczeń oraz wykwitów solnych osiąga górne partie obiektu - fot. 16,20. Nie tylko woda podciągana z gruntu stanowi czynnik niszczący. Woda opadowa a szczególnie jej skumulowany spływ z dachu sąsiedniego budynku powoduje przyśpieszenie niszczenia tynków - fot. 9. Blaszana czapa - wtórna choć prawdopodobnie również w swej formie pierwotna nie nadaje się do konserwacji. Wewnętrzna drewniana konstrukcja uległa całkowitej destrukcji - zgniła a blaszane pokrycie jest popękane i zdeformowane - fot. 21,26. Również dekoracyjne, profilowane zgrubienie na czubku szpiczastej czapy zachowało się tylko na słupie wschodnim i w zdestruowanej formie - fot. 27. Żelazne kule oraz krzyże zachowane są również w złym stanie. Obecnie pokrywa je gruba warstwa czarnej, olejnej(?) malatury. Jednak stopień wcześniejszej korozji oraz wymieszanie jej produktów z powłoką malarską uniemożliwia na obecnym etapie (jeśli będzie w ogóle to możliwe) określenie pierwotnej kolorystyki.

4 III. Badania III.1. Stratygrafia numer warstwy faza chronologiczna datowanie charakterystyka barwa 1 cegła czerwona, pełna czerwona 2 I 1735 wapienna zaprawa murarska w spoinie biel złamana ugrem 3 niezachowane opracowanie powierzchni w zaprawie wapiennej, polichromowane (?) 4 II po 1824 mocna, barwiona w masie zaprawa wapienna mocyfikowana cementem ugrowa 5 6 III lata 20 XX w. (?) mocna zaprawa cementowo wapienna farba wapienna modyfikowana szara kremowo - cielista 7 IV lata 70 XX w. (?) baranek ze szlichty cementowej ciemnoszara

5 III.2. Skład zaprawy mineralnej warstwy nr 4 Wykonano badania materiałoznawcze pierwszej, zalegającej na wątku ceglanym warstwy ugrowego tynku (pełne wyniki w załączniku). Wnioski: warstwa wtórna, zaprawa wapienno - cementowa IV. Wytyczne konserwatorskie W związku z zachowaniem jedynie oryginalnej formy(?) nie zaś oryginalnego materiału - zaleca się zachowanie w możliwie maksymalnym zakresie jedynie części dekoracyjnych. W razie trudności z oczyszczaniem - fot. 18,19 lub daleko posuniętej destrukcji określone partie można całkowicie usunąć zastępując je nowymi wyprawami. W związku ze zniszczeniami związanymi z działaniem wody i soli rozpuszczalnych w wodzie w dolnej partii słupów, odtworzenie tej partii powinno odbyć się z zastosowaniem tynków renowacyjnych WTA. Czapy blaszane i profilowane elementy ich zwieńczeń wykonać na nowo według wzoru. Konserwacji pełnej poddać elementy żelazne zwieńczenia: kuty pręt z łapami, kule oraz krzyże. Program prac konserwatorskich trzony ceglane, tynkowane, profilowane 1. wykonanie szczegółowej dokumentacji fotograficznej i pomiarowo - inwentaryzacyjnej będącej podstawą do wykonania ewentualnych rekonstrukcji dekoracji 2. skucie tynków z podstawy trzonu do wysokości ok. 2 m; usunąć również tynki z miejsc wypłukanych, osłabionych, rozwarstwionych, etc.

6 3. wykonać przemurowania w zniszczonych partiach rdzenia odtwarzając jego formę: ubytki cegieł, cegły rozwarstwione lub osłabione - cegła analogiczna do oryginalnej, zaprawa murarska na bazie trasu. 4. stabilizacja górnej partii słupów poprzez iniekcje/impregnacje z zastosowaniem wodnych emulsji żywic sztucznych 5. mechaniczne, delikatne oczyszczenie partii dekoracji architektonicznej z wtórnych warstw baranka cementowego; zabieg należy wykonywać z dużym wyczuciem by nie uszkadzać "oryginalnej" powierzchni 6. założenie systemowych warstwowych tynków renowacyjnych WTA podstawy trzonu do wysokości ok. 2 m 7. uzupełnienie dekoracji zaprawami mineralnymi na bazie trasu oddających charakter uzyskanej po oczyszczeniu faktury 8. wykonanie malatury farbami krzemianowymi obróbki balacharskie 1. demontaż czap blacharskich i ozdobnego profilowania oraz ich dokumentacja fotograficzna i pomiarowo - inwentaryzacyjna będące podstawą do wykonania nowych elementów 2. wykonanie nowych elementów według wzoru z blachy tytanowo cynkowej 3. montaż na drewnianym stelażu 4. wolną przestrzeń wypełnić spienioną żywica sztuczną np. sztywnym poliuretanem 5. wykonanie malatury zgodnie z ustaleniami komisji konserwatorskiej; malatury farbami chlorokauczukowymi elementy żelazne zwieńczenia 1. oczyszczenie z wtórnych warstw malarskich i produktów korozji 2. w czasie oczyszczania zwrócić uwagę na ewentualne zachowane ślady pierwotnej malatury 3. wykonanie taninowego zabezpieczenia antykorozyjnego 4. wykonanie podkładu miniowego 5. wykonanie zgodnej z oryginałem, a jeśli brak śladów to zgodnie z ustaleniami komisji konserwatorskiej malatury farbami chlorokauczukowymi