HISTORIA I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ZABYTKOWYCH DETALI WYSTROJU WNĘTRZ MAŁEJ SALI RADY I MAŁEJ SALI WETY RATUSZA GŁÓWNEGO MIASTA GDAŃSKA

Transkrypt

1 Katarzyna Darecka (nr. Dypl. UMK 865) Gdańsk, 08, 02, 2016 Joanna Harasim-Grym (nr. Dypl. UMK 1936) Dział Konserwacji Zabytków Muzeum Historyczne Miasta Gdańska HISTORIA I PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH ZABYTKOWYCH DETALI WYSTROJU WNĘTRZ MAŁEJ SALI RADY I MAŁEJ SALI WETY RATUSZA GŁÓWNEGO MIASTA GDAŃSKA I. MAŁA SALA RADY (ZIMOWA) 1. Gzyms U podstawy sklepień (na wysokości 256 cm od posadzki), na dwóch ścianach: południowej i zachodniej przebiega drewniany, renesansowy, płaskorzeźbiony gzyms połączony kompozycyjnie z kamiennymi (wykonanymi z piaskowca) polichromowanymi wspornikami. Całość składa się z 5 części: 1 część na ścianie pd. i 4 na zach. Gzyms podzielony jest na cztery horyzontalnie przebiegające pasy wypełnione ornamentalnie. U dołu liście akantu. Powyżej, poprzedzielane rzeźbionymi główkami mieszczan płyciny wypełnione girlandami z owocami i wstęgami lub wolutowo bądź esowo zwiniętymi wiciami roślinnymi z kwiatkami. Powyżej znajduje się pas kimationu jońskiego i wydatne profilowanie. Wszystkie pasy poprzedzielane są drobnymi profilowanymi listwami. Wsporniki o analogicznej dekoracji dodatkowo u dołu zakończone są gronami winogron. Powierzchnia polichromowana, złocona, srebrzona i laserowana. Gzyms wykonany został w XVI/XVII w. jako wystrój stały pomieszczenia. W znacznej części przetrwał II wojnę światową. W 1964 r. wykonano inwentaryzację i projekt 1

2 rekonstrukcji brakujących elementów 1. Następnie poddano go rzetelnym badaniom konserwatorskim oraz konserwacji zakończonej w 1967 r. 2. Il. 1. Inwentaryzacja konserwatorska gzymsu, A. Bielaszewska 1 A. Bielaszewska, Projekt rekonstrukcji gzymsu. Sala Zimowa, Ratusz Główny, Gdańsk 1964, archiwum MHMG. 2 M. Wolańska, Dokumentacja opisowo-fotograficzna z przebiegu prac konserwatorskich. Gdańsk Ratusz Główny. Sala Zimowa. Gzymsy XVII w., Gdańsk 1967, archiwum NID. 2

3 Il. 2. Konserwacja gzymsów, M. Wolańska, 1967 r. A. Przed konserwacją B. W trakcie prac po usunięciu przemalowań. C. Po konserwacji. 3

4 Il. 3. Fragment dokumentacji konserwatorskiej z 1967 r. Badania próbek 4

5 Il. 4. Stan obecny, 2015 r. 5

6 1.1. Stan zachowania i przyczyny zniszczeń obiektu: Gzymsy w Sali Zimowej ostatnią konserwację przechodziły w latach 60-tych. Od tego czasu nie były w żaden sposób konserwowane, mimo że w tym czasie pomieszczenie, w którym się znajdują przechodziło kilkakrotnie remonty. W związku z tym ich powierzchnia jest mocno zakurzona i zanieczyszczona. W wielu miejscach występują ubytki warstwy zaprawy wraz z warstwą malarską oraz złoceniami i laserunkami, miejscami warstwa malarska jest poprzecierana do drewna, kamienia lub do warstwy zaprawy. W miejscach połączeń drewnianych elementów gzymsu występują nieestetyczne kity uwidocznione dodatkowo poprzez spękania jakie powstały na ich powierzchni. W kilku miejscach występują drobne ubytki elementów snycerskich. Nie zauważono śladów żerowania drewno-jadów, ale wymaga to dokładniejszego sprawdzenia. 6

7 1.2. Wnioski i założenia konserwatorskie: Przeprowadzenie prac konserwatorskich w zakresie: - wykonania napraw i uzupełnień podłoża konstrukcyjnego - rekonstrukcji ubytków, - konsolidacji czyli wzmocnienia warstw malarskich i złoceń wraz z zaprawami i wzmocnienie adhezji do podłoża konstrukcyjnego, oraz kohezji poszczególnych warstw między sobą, - oczyszczenia warstw malarskich i złoceń, -uzupełnienia ubytków warstw malarskich i złoceń wraz z zaprawami oraz warstw werniksów oraz laserunków. - zabezpieczenia powierzchni przed czynnikami niszczącymi, - opracowania dokumentacji konserwatorskiej 1.3. Szczegółowy program rekonserwacji drewnianego gzymsu: A. Lokalna prekonsolidacja wstępne wzmocnienie i zabezpieczenie warstwy zaprawy, polichromii oraz złoceń i srebrzeń wraz z laserunkami w miejscach odspajania się warstw polichromii. Miejscowe podklejenie i zabezpieczenie polichromii w obszarach występowania uniesionych daszkowato łusek polichromii wraz z zaprawą. Kleje glutynowe lub syntetyczne odpowiednie do drewna zabytkowego takie jak aquazol, klucel. B. Oczyszczenie powierzchni z zabrudzeń powierzchniowych. Delikatne środki powierzchniowo czynne Condrat 2000 w odpowiednim stężeniu. C. Sondażowy demontaż elementu gzymsu w celu dokonania oceny stanu drewna konstrukcyjnego. D. Wykonanie napraw i uzupełnień podłoża konstrukcyjnego w miejscach rozspojonych łączeń, klejeń i uszkodzeń mechanicznych drewna. E. Uzupełnienie ubytków podłoża konstrukcyjnego oraz elementów snycerki, większe flekami drewnianymi, mniejsze przy użyciu żywic Araldite SV 427 lub Balsite. E. Ewentualna dezynsekcja oraz impregnacja drewna stanowiącego podłoże konstrukcyjne gzymsu w razie stwierdzenia takiej konieczności. Wiąże się to z koniecznością demontażu gzymsu ze ściany. Istnieje małe prawdopodobieństwo wystąpienia takiej konieczności ale należy brać ją pod uwagę. Środki: Per-xil 10 F. Rekonstrukcja ubytków elementów snycerskich oraz drobnych ubytków drewna. Żywice Araldite SV 427 lub Balsite. G. Usunięcie pociemniałych, zmienionych werniksów, nieestetycznych, zmienionych retuszy. Mechanicznie oraz za pomocą past rozpuszczalnikowych, po wykonaniu prób i doborze najlepszej metody. 7

8 H. Docelowa konsolidacja warstwy zaprawy z podłożem wraz z polichromiami oraz ewentualna konsolidacja polichromii z zaprawą. Kleje glutynowe lub syntetyczne odpowiednie do drewna zabytkowego takie jak aquazol,klucel. I. Rekonstrukcja ubytków partii zaprawy założenie kitów kredowo-klejowych z plastyfikatorami. J. Retusze ubytków polichromii, złoceń, srebrzeń oraz laserunków. Kolory zostaną ustalone w oparciu o istniejące wyniki badań laboratoryjnych i ustalenia komisji konserwatorskiej po wykonaniu prób. Punktowanie ubytków warstw barwnych zostanie wykonane kreską dostosowaną do charakteru zniszczeń, scalająco partie ubytków w obrębie zachowanych warstw oryginalnych polichromii. K. Opracowanie powykonawczej dokumentacji konserwatorskiej Program rekonserwacji kamiennych wsporników: Jak wynika z dokumentacji konserwatorskiej z 1967 r. Jedna z konsol jest gipsowa (prawdopodobnie wtórna), pozostałe 9 wykonane zostały z piaskowca. A. Lokalna prekonsolidacja wstępne wzmocnienie i zabezpieczenie warstwy zaprawy, polichromii oraz złoceń i srebrzeń wraz z laserunkami w miejscach ich odspajania się. Miejscowe podklejenie i zabezpieczenie polichromii w obszarach występowania uniesionych daszkowato łusek polichromii. B. Oczyszczenie powierzchni z zabrudzeń powierzchniowych. Delikatne środki powierzchniowo czynne Condrat 2000 w odpowiednim stężeniu. C. Wzmocnienie strukturalne osłabionych miejsc kamienia. D. Usunięcie pociemniałych, zmienionych werniksów oraz zmienionych - nieprofesjonalnych retuszy. Mechanicznie oraz za pomocą past rozpuszczalnikowych, po wykonaniu prób i doborze najlepszej metody. E. Docelowa konsolidacja polichromii, złoceń i warstwy pobiał z podłożem. F. Uzupełnienie ubytków kamiennego podłoża odpowiednimi kitami. G. Retusze ubytków polichromii, złoceń, srebrzeń oraz laserunków. Kolory zostaną ustalone w oparciu o istniejące wyniki badań laboratoryjnych i ustalenia komisji konserwatorskiej po wykonaniu prób. Punktowanie ubytków warstw barwnych zostanie wykonane kreską dostosowaną do charakteru zniszczeń, scalająco partie ubytków w obrębie zachowanych warstw oryginalnych polichromii. H. Opracowanie powykonawczej dokumentacji konserwatorskiej. 8

9 2. Herby w zwornikach. Pod zwornikami sklepiennymi znajdują się drewniane (drewno lipowe) płaskorzeźbione i polichromowane herby: Polski, Litwy, Prus Królewskich i Gdańska. Zrekonstruowano je w 1964 r. na podstawie sztychu J.C. Schulza 3. Il. 5. Projekt herbu. Il. 6. Herby obecnie, 2015 r. 3 I. Strumiłło-Wójcik, Projekt zworników sklepiennych, herby Polski, Prus Król., Litwy i Gdańska. Ratusz Główny Sakla Zimowa Herby. Gdańsk, 1964, archiwum NID. 9

10 2.1. Stan zachowania: Powierzchnia jest zakurzona i zanieczyszczona. Miejscowo występują odspojenia i ubytki warstwy zaprawy wraz z warstwą malarską oraz złoceniami i laserunkami, miejscami warstwa malarska jest poprzecierana do drewna lub do warstwy zaprawy Szczegółowy program prac konserwatorskich : A. Lokalna prekonsolidacja wstępne wzmocnienie i zabezpieczenie warstwy zaprawy, polichromii oraz złoceń i srebrzeń wraz z laserunkami w miejscach w miejscach odspajania się warstw polichromii. Miejscowe podklejenie i zabezpieczenie polichromii w obszarach występowania uniesionych daszkowato łusek polichromii wraz z zaprawą. Kleje glutynowe lub syntetyczne odpowiednie do drewna zabytkowego takie jak aquazol, klucel. B. Oczyszczenie powierzchni z zabrudzeń powierzchniowych. Delikatne środki powierzchniowo 10

11 czynne Condrat 2000 w odpowiednim stężeniu. C. Sondażowy demontaż elementu gzymsu w celu dokonania oceny stanu drewna konstrukcyjnego. D. Wykonanie napraw i uzupełnień podłoża konstrukcyjnego w miejscach rozspojonych łączeń, klejeń i uszkodzeń mechanicznych drewna. E. Uzupełnienie ubytków podłoża konstrukcyjnego oraz elementów snycerki, większe flekami drewnianymi, mniejsze przy użyciu żywic Araldite SV 427 lub Balsite. F. Ewentualna dezynsekcja oraz impregnacja drewna stanowiącego podłoże konstrukcyjne gzymsu w razie stwierdzenia takiej konieczności. Wiąże się to z koniecznością demontażu gzymsu ze ściany. Istnieje małe prawdopodobieństwo wystąpienia takiej konieczności ale należy brać ją pod uwagę. Środki: Per-xil 10 G. Rekonstrukcja ubytków elementów snycerskich oraz drobnych ubytków drewna. Żywice Araldite SV 427 lub Balsite. H. Usunięcie pociemniałych, zmienionych werniksów, nieestetycznych, zmienionych retuszy. Mechanicznie oraz za pomocą past rozpuszczalnikowych, po wykonaniu prób i doborze najlepszej metody. I. Docelowa konsolidacja warstwy zaprawy z podłożem wraz z polichromiami oraz ewentualna konsolidacja polichromii z zaprawą. Kleje glutynowe lub syntetyczne odpowiednie do drewna zabytkowego takie jak aquazol, klucel. J. Rekonstrukcja ubytków partii zaprawy założenie kitów kity kredowo-klejowe z plastyfikatorami. K. Retusze ubytków polichromii, złoceń, srebrzeń oraz laserunków. L. Opracowanie powykonawczej dokumentacji konserwatorskiej. 11

12 II. MAŁA SALA WETY 1. Konsole Sklepienia w Małej Sali Wety wsparte są na zabytkowych kamiennych, płaskorzeźbionych konsolach o analogicznej formie i dekoracji jak te w Sali Zimowej. Powierzchnia polichromowana, złocona, srebrzona i laserowana. W 1967 r. poddane zostały badaniom i konserwacji 4. Il. 1. Konsole przed i po konserwacji z 1967 r. 4 J., P. Muzalewscy, A. Stefanowicz, E. Rzoska, S. Konieczny, Dokumentacja z przebiegu prac konserwatorskich konsol kamiennych. Gdańsk, Ratusz Głównomiejski, Mała Sala Sądowa, Gdańsk 1967, archiwum NID. 12

13 Il. 2. Stan obecny, 2015 r. Program rekonserwacji konsol analogiczny jak dot. Sali Zimowej. 13

14 2. Kominek Barokowy, ceglany i tynkowany kominek wykonano w XVI/XVII w. Ma formę architektoniczną, dwukondygnacyjną, flankowaną kolumnami. Polichromię zrekonstruowano po II wojnie światowej. Jak wynika z analizy fotografii z 1943 r. niektóre elementy, a zwłaszcza kolumny, mogły mieć malowaną marmoryzację. W okrągłym tondzie w górnej kondygnacji kominka namalowany był herb Gdańska. Il. 3. Kominek na fot. z 1943 r. 14

15 Il. 4. Fot r. Il. 5. Stan obecny, 2015 r. 15

16 Stan zachowania: W dolnej części kominka liczne obtłuczenia i drobne ubytki tynku oraz malatury, zwłaszcza na krawędziach. Na styku ze ścianą zabrudzenia i ślady po poprzednich malowaniach ścian bądź klejeniu dawnych kołtryn. Program prac: Oczyszczenie lokalnych zabrudzeń, uzupełnienie ubytków zaprawą wapienno-piaskową o barwie i granulacji zgodnymi z oryginałem, scalenie kolorystyczne. 16