Bara Ndiaye Kolonia Senegalu - poczatek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce. Echa Przeszłości 11,
|
|
- Kajetan Łuczak
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Bara Ndiaye Kolonia Senegalu - poczatek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce Echa Przeszłości 11,
2 ECHA PRZESZŁOŚCI XI, 2010 ISSN Bara Ndiaye Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie KOLONIA SENEGALU - POCZĄTEK KOLONIZACJI FRANCUSKIEJ W CZARNEJ AFRYCE P o w s ta n i e k o lo n ii S e n e g a lu u w a ż a s ię z a p o c z ą te k f r a n c u s k ie j k o lo n iz a c ji w C z a r n e j A fry c e. W r. F r a n c j a w k r o c z y ła d o m ie js c o w o ś c i N d a r, p o ło ż o n e j n a w y s p ie w g ó r n y m o d c in k u u jś c ia r z e k i S e n e g a l, i n ie p y ta j ą c m ie j sco w ej lu d n o ś c i o p o z w o le n ie, s a m o w o ln ie n a z w a ła j ą S a in t - L o u is ( n a c z e ś ć k r ó l a F r a n c ji). N o r m a n d z k a s p ó łk a h a n d lo w a, z a r z ą d z a n a p r z e z J e a n - B a p t i- s t e a C o lb e r ta, w s p ó łp r a c o w n ik a L u d w i k a X IV, z a ło ż y ła t a m u f o r ty f ik o w a n ą o s a d ę h a n d lo w ą. B y ł to p o c z ą te k d łu g ic h r e la c ji, k tó r e p o z o s ta w iły w y r a ź n y ś l a d n a w iz e r u n k u n ie ty lk o d z is ie js z e g o S e n e g a lu, a le i c a łe j A fry k i, a ta k ż e s a m e j F r a n c ji. H a n d e l t r ó j s t r o n n y - C e d d o - S i g n a r e s W X V II i X V III w. F r a n c j a u w i k ł a ł a s ię w k o lo n ia ln y w y ś c ig, o d r a b ia ją c ty m s a m y m o p ó ź n ie n ie w h a n d l u t r ó js t r o n n y m w s t o s u n k u do s w o ic h r y w a li. M o w a o h a n d l u n ie w o ln ik a m i, o d b y w a ją c y m s ię w tr z e c h e t a p a c h ( E u r o p a, A f r y k a i A m e r y k a ), n a z y w a n y m ró w n ie ż h a n d l e m a tla n ty c k i m. Z a k ła d a j ą c o s a d ę h a n d lo w ą w S a in t- L o u is, F r a n c u z i n a r z u c i li m ie js c o w y m lu d o m h e g e m o n ię h a n d lo w ą, o k t ó r ą o d d z ie s ią tk ó w l a t s t a r a l i s ię i n n i E u ro p e jc z y c y : n a jp i e r w P o rtu g a lc z y c y, k tó r z y b y w a li n a w y b r z e ż u a t l a n t y c k i m o d X V w., a n a s t ę p n i e H o le n d r z y i A n g lic y. I c h o c ia ż F r a n c u z i p r z y b y li ja k o o s t a tn i, d z ię k i r ó ż n y m s p ó łk o m h a n d lo w y m, k tó r e z a s t ą p i ł y n o r m a n d z k ą s p ó łk ę, o s ią g n ę li d o ść z n a c z n e p o w o d z e n ie w ty m p r z e d s ię w z ię c iu. S k o r z y s ta li z r y w a liz a c ji h o le n d e r s k o - p o r tu g a ls k ie j i w z g lę d n e g o b r a k u z a in t e r e s o w a n i a ze s t r o n y A n g lik ó w, k tó r z y o s ie d lili s ię b a r d z ie j n a p o łu d n i u w y b r z e ż a g a m b ijs k ie g o. R o z w in ę li n ie ty lk o h a n d e l w S a in t- L o u is, z a ło ż y li ró w n ie ż in n e k o lo
3 92 B ara Ndiaye n ie w z d łu ż r z e k i S e n e g a l, a p r z e d e w s z y s tk im o p a n o w a li n o w e t e r e n y p o ło ż o n e b a r d z ie j n a p o łu d n ie, j a k w p r z y p a d k u s ły n n e j w y s p y G o ré e ( p o z o s ta ją c e j w c z e ś n ie j p o d k o n t r o l ą P o rtu g a lc z y k ó w, a n a s t ę p n i e H o le n d ró w ) lu b te ż J o a l, P o r t u d a l i F r e s c o (w p rz y s z ło ś c i R u fis q u e ). N a p o c z ą tk u X V III w ie k u r z ą d y f r a n c u s k ie u t r w a l i ł y s ię p r z y w s p a r c iu s iln y c h g a rn iz o n ó w, r o z m ie s z c z o n y c h p o m ię d z y S a in t- L o u is a G o ré e, a ic h h a n d e l, n a jp i e r w d o ty c z ą c y e k s k lu z y w n y c h p r o d u k tó w tr o p ik a l n y c h, n a s i li ł s ię w r a z z h a n d l e m n ie w o ln ik a m i (d o 8 ty s. n ie w o ln ik ó w b y ło ro c z n ie t r a n s p o r to w a n y c h w ty m o k r e s ie ), d o s t a r c z a j ą c s iły ro b o c z e j k o lo n ia lis to m n a A n ty la c h, G u ja n ie i a r c h i p e la g u M a s k a r e n ó w (o b e c n ie W y s p y M a u r i t i u s i R e u n io n ) 1. H a n d e l n ie w o ln ik a m i p o c ią g n ą ł z a s o b ą n a ty le z g u b n e n a s t ę p s t w a, że n i e k t ó r e a f r y k a ń s k ie g r u p y s p o łe c z n e z w ią z a ły s w o ją p r z y s z ło ś ć z e u r o p e js k im h a n d le m a t l a n ty c k i m, u k ie r u n k o w u j ą c s w o ją d z ia ła ln o ś ć g o s p o d a r c z ą i p o lity c z n ą n a p o z y s k iw a n ie n ie w o ln ik ó w. W ty c h o k o lic z n o ś c ia c h, w k tó r y c h z m ie n ił s ię m o d e l s p o łe c z n o -p o lity c z n y p a ń s t w a f r y k a ń s k ic h, n a p ie r w s z y p l a n w y s u w a ją s ię c e c h y w o jo w n ic z e. To n ie p r z y p a d e k, że n p. w p a ń s t w a c h r e g io n u S e n e g a m b ii ( k r ó le s t w a W o lo f p ó łn o c n e g o S e n e g a lu ) tr iu m f u je to, co m o ż n a n a z w a ć id e a łe m w o jo w n ik ó w C e d d o. S ta n o w ili o n i g r u p ę s p o łe c z n ą z w ią z a n ą z r ó ż n y m i m o n a r c h ia m i i p a s j o n u ją c ą s ię d z ia ł a n ia m i w o je n n y m i. B y li w ro g o n a s t a w i e n i do is la m u, w y s tę p u ją c e g o w ty c h k r ó le s tw a c h. W o jn a d la C e d d o j e s t n ie ty lk o ź ró d łe m d o c h o d ó w ( n a p a d y i c z ę s te g r a b ie ż e ), a le t a k ż e p e w n y m r o d z a je m w a r to ś c i m o r a ln e j, o p a r t e j n a m ę s tw ie, o d w a d z e, w y tr w a ło ś c i, d ą ż e n i u d o n ie z a le ż n o ś c i i w ła d z y. T e p o ję c ia s ta n o w iły ic h e ty k ę, d a ją c ą p r z e k o n a n i e, że w y z n a c z a j ą je d y n e w a r to ś c i n a d a ją c e ż y c iu s e n s 2. P o s ta c ią, k t ó r a o d e g r a ł a g łó w n ą ro lę w s u k c e s ie f r a n c u s k ie g o p r z e d s ię w z ię c ia b y ł d y r e k t o r F r a n c u s k ie j S p ó łk i H a n d lo w e j w S e n e g a lu ( N o u v e lle C o m p a g n ie d u S é n é g a l ) - A n d r é B r ü e 3, k tó r y p o p r z e d z ił X IX - w ie c z n ą m e t o d ę k o lo n ia ln ą, w p r o w a d z a ją c r ó ż n o r o d n y c h p a r t n e r ó w w h a n d l u i z a w ie r a ją c z n im i tr w a ł e u k ła d y h a n d lo w e 4, z n a jd u j ą c ty m s a m y m s p o s ó b n a o b e jś c ie t r u d n o ś c i ze s t r o n y m ie js c o w y c h w ła d z, k tó r e p o d n o s iły c e n y o p ła t i to w a ró w o r a z s to s o w a ły r e p r e s je. To w ła ś n i e A n d r é B r ü e n a k r e ś l i ł z a r y s f r a n c u s k ie j p o lity k i k o lo n ia ln e j w A fry c e, k tó r y p o z w o lił ro z s z e r z y ć w p ły w y o r a z h a n d e l, a t a k ż e u p o w s z e c h n ić j e p o z a o b s z a r e m S a in t- L o u is, w k i e r u n k u 1 J-P. Dozon, Frères et sujets. L a France et l Afrique en perspective, Paryż 2003, s. 36 [podaję w tłum aczeniu własnym - B.N. Wszystkie cytaty z literatury francuskojęzycznej, ujęte w dalszej części artykułu, podaję w tłum aczeniu własnym]. 2 M. Mané, Les sources portugaises de l historiographie africaine aujou rd hui, [data odczytu ]. 3 André Brüe ( ), francuski adm inistrator Senegalu, w l rozszerzył wpływy francuskie daleko w głąb kraju, przyczynił się do zwiększenia eksportu niewolników, kości słoniowej i gumy arabskiej oraz upraw y bawełny i kakao. Źródło: D ictionnaire biographique, [data odczytu ]. 4 Zob. P. Biarnes, Les Français en Afrique noire, de Richelieu à M itterrand, Paryż 1987, s
4 Kolonia Senegalu - początek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce 93 R z e k P o łu d n io w y c h 5 w Z a to c e G w in e js k ie j, w k tó r e j w X V III w. n a s i lił się h a n d e l n ie w o ln ik a m i. J e d n a k s y t u a c ja n a o b s z a r z e S a in t- L o u is, i s z e r z e j n a t e r e n i e c a łe g o S e n e g a lu, p o d r ó ż n y m i a s p e k t a m i s t a n o w i ła p r z e c iw ie ń s tw o te g o, co d z ia ło s ię p o d r u g ie j s tr o n ie A tla n t y k u, n a w y s p a c h K a r a ib s k ic h. M e ty z a c ja, p r o p o r c jo n a ln ie w ię k s z a n iż n a A n ty la c h, s t a n o w i ła m a tr y c ę, d z ię k i k tó r e j m o g ła u tr z y m y w a ć s ię i ro z w ija ć d z ia ła ln o ś ć g o s p o d a r c z a. W b re w r e g u ło m u s t a n o w io n y m p r z e z w ła d z e, z a b r a n i a ją c y m u tr z y m y w a n ia ja k ic h k o lw ie k k o n t a k tó w m ię d z y r a s o w y c h, d o c h o d z iło d o z w ią z k ó w m ię d z y F r a n c u z a m i a k o b ie t a m i w o lo f 6. F ra n c u s k o - w o lo f o w s k ie lu b f r a n c u s k o - s e n e g a l s k i e z w ią z k i d a ły p o c z ą t e k o r y g i n a l n e m u s p o ł e c z e ń s t w u, w p e w n y m s e n s i e k r e o l s k i e m u, w k tó r y m n ie i s t n i a ł y r a s is t o w s k ie u p r z e d z e n ia. N a jb a r d z ie j c h a r a k t e r y s t y c z n y m p r z e ja w e m te g o z ja w is k a b y ła p o z y c ja, j a k ą z a ję ły m ie js c o w e k o b ie ty, t a k z w a n e S i g n a r e s ( o k r e ś le n ie o d z n ie k s z t a ł c o n e g o p o r tu g a ls k ie g o s ło w a S e n h o r a ). N ie s t a w a ł y s ię o n e je d y n i e k o n k u b in a m i z a jm u ją c y m i s ię d o m e m, w ie le z n ic h z d o b y ło w a ż n ą p o z y c ję w m ie j sc o w y m b iz n e s ie, w łą c z a ją c w to h a n d e l n ie w o ln ik a m i. J e a n - P i e r r e B io n d i, f r a n c u s k i h is to r y k, p is z e, że w ś r ó d n a jw ię k s z y c h c z a r n o s k ó r y c h i m e t y s k i c h a r m a to r ó w z S a in t- L o u is w p r z e d e d n i u R e w o lu c ji b y ły t a k ż e t r z y S i g n a r e s 7. W s p o m n ia n e S i g n a r e s p a tr o n o w a ł y ż y c iu s p o łe c z n e m u X V III-w ie c z n e - go S a in t- L o u is, z je g o w y s ta w n y m i u r o c z y s to ś c ia m i i t r e n d a m i w m o d z ie. N ie k tó r z y d o p a tr y w a l i s ię w ty m z a c z ą tk ó w p r o c e s u a s y m ila c ji k u ltu r o w e j. D o w o d z iła te g o c h o c ia ż b y t e n d e n c ja w y b o r u im io n i n a z w is k, p r a w o do w y b o r u k tó r y c h d a w a ł f a k t p o k r e w ie ń s tw a. J e d n a k ż e n a le ż y p o d k r e ś lić, że p o lity k a m e ty z a c ji, s e n e g a l s k i w a r i a n t a s y m ila c ji k u lt u r o w e j, m i a ł a m ie js c e je d y n ie n a w y b r z e ż a c h, z w ła s z c z a w S a in t- L o u is i w G o ré e. J a k p is a ł P r o s p e r C u lt r u, f iig n a r e s n a jc z ę ś c ie j p o c h o d z iły z n iż s z y c h w a r s t w s p o łe c z e ń s tw a. S y s te m h a n d l u n ie w o ln ik a m i s tw o r z o n y p r z e z P o r tu g a lc z y k ó w i k o n t y n u o w a n y p r z e z F r a n c u z ó w, b y ł d la n ic h s z a n s ą s p o łe c z n e g o p o s tę p u, n ie b y w a łe go p o s tę p u, a le z a a k c e p to w a n e g o w s p o łe c z e ń s tw ie w o lof. W t a k i sp o s ó b, p o p rz e z r e lig ię k a to lic k ą, n a u k ę m is jo n a r z y o r a z u z y s k a n i e i p o k a z a n ie l u k s u s o w y c h im p o r to w a n y c h to w a ró w, S i g n a r e s z b liż a ły s ię d o m o d e lu z a c h o d n ie g o i s tw o r z y ły p r a w ie a r y s to k r a t y c z n y s p o s ó b ż y c ia z d o m o w y m i n ie w o ln i- k a m i D y n a m iz m g o s p o d a r c z y o r a z p o s tę p s p o łe c z n y d o ty c z y ł n ie ty lk o k o b ie t, a le i m ę ż c z y z n, c z a r n o s k ó r y c h lu b M u la tó w. S i g n a r e s w X V III w. tw o rz y ły w d u ż y c h m i a s t a c h n a d A tla n t y k ie m s w o is ty ś w ia t, z w y s ta w n y m i p r z y ję c ia m i o r a z o r y g in a ln y m s ty le m. A le z d a n ie m f r a n c u s k ie g o a n tr o p o lo g a J e a n - P i e r r e a D o z o n a, b y ł o n a r a c z e j p r z y w ła s z c z e n ie m p r z e z s p o łe c z e ń s tw o k re - 5 Obecnie, Côte d Ivoire (Wybrzeże Kości Słoniowej) i Benin (były Dahomej). 6 J-P. Dozon, op. cit, s J-P. Biondi, Saint-Louis du Sénégal ou les Mémoires d un métissage, Paryż 1987, s P. Cultru, Les Origines de l A frique Occidentqle: H istoire d u Sénégal, d u X V siecle à 1870, Paryż 1910, s
5 94 B ara Ndiaye o ls k ie te g o, co r e p r e z e n to w a ła F r a n c j a p o p rz e z sw o je s p ó łk i w S e n e g a lu w X V III w. K r e o ls k ie s p o łe c z e ń s tw o w y k o r z y s ta ło s iłę i s ła b o ś c i F r a n c u z ó w, u p o d o b n ia ją c s ię d o ś w i a t a z a c h o d n ie g o. W t e n s p o s ó b o w a e l i t a s f r a n c u z iła s ię i w z b o g a c iła s ię, z a p e w n ia ją c m e tr o p o lii to w a r y t r o p ik a l n e o r a z n ie w o ln i k ó w, a le n ig d y n ie b y ła m ile w id z ia n a w P a r y ż u 9. W te j s y t u a c ji k o n ie c z n o ś c ią w y d a w a ło s ię u b ie g a n i e o p r a w a lu b c h o c ia ż b y u z n a n i e i s z a c u n e k. J e d n a k ż e p r ó b y u d a n i a s ię d o F r a n c j i, p o d ję te w o k r e s ie re w o lu c ji p r z e z C h a r l e s a C o r n ie r a, p r z e d s ta w ic i e la k u p c ó w i k r e o l s k ic h n o ta b l i z S a in t- L o u is, w c e lu o b ro n y in t e r e s ó w ty c h, k tó r y c h r e p r e z e n to w a ł, n ie p o w io d ły się. B y ło to m o ż liw e d o p ie r o p ó ł w ie k u p ó ź n ie j, g d y w r o k u D u r a n d V a le n t i n, i n n y n o ta b l z S a in t- L o u is, z o s ta ł w y b r a n y p o s łe m d o f r a n c u s k ie g o Z g ro m a d z e n ia N a ro d o w e g o. J e d n a k ż e w y b ó r D u r a n d a V a le n tin a n a s t ą p i ł w ty m s a m y m m o m e n c ie, w k tó r y m r e p r e z e n to w a n e p r z e z n ie g o s p o łe c z e ń s tw o c h y liło s ię k u u p a d k o w i g o s p o d a r c z e m u. A b o lic ja h a n d l u n ie w o ln ik a m i, r e g r e s h a n d l u g u m ą a r a b s k ą, p o ja w ie n ie s ię m a r s y ls k ic h i b o r d o s k ic h k u p c ó w o ra z w id o c z n e p r z e ja w y f r a n c u s k ie j p o lity k i k o lo n ia ln e j, z m ie r z a ją c e j d o w t a r g n i ę c ia w g łą b te r y to r i u m, z n is z c z y ły p o d s ta w y, n a k tó r y c h r o z w in ę ło s ię s p o łe c z e ń s tw o k r e o l s k ie 10. R o z p o c z y n a ł s ię n o w y e t a p r e la c ji F r a n c j i z S e n e g a le m i C z a r n ą A fry k ą. J e d n a k c ią ż y ła n a n im h i s t o r i a d w ó c h w ie k ó w h a n d l u n ie w o ln ik a m i, m e ty z a - cji w s z e lk ic h fo r m ż y c ia p u b lic z n e g o. D o p ro w a d z iło to do u z n a n i a m i e s z k a ń c ó w S a in t- L o u is z a o b y w a te li f r a n c u s k ic h. P o c z ą te k X IX w. m ija ł p o d z n a k ie m w z a je m n e g o o d d z ia ły w a n ia. Z je d n e j s t r o n y k r ę g u F r a n c u z ó w, ż y w ią c y c h n a d z ie ję n a p la n y k o lo n iz a c ji n a t e r e n i e A fry k i, je d n o c z e ś n ie z a in t e r e s o w a n y c h m ie js c o w ą k u l t u r ą. Z d r u g ie j - ś r o d o w is k a k r e o ls k ie g o, k tó r e d ą ż y ło do p o lity c z n e j a s y m ila c ji, n ie w y p ie r a j ą c s ię w ła s n e j s p e c y f ik i i k tó r e n ie b y ło w ro g o n a s t a w i o n e w o b e c p r z e d s ię w z ię c ia k o lo n ia ln e g o o d c h w ili, g d y m ia ło o n o z d e c y d o w a n ie c e c h y p r o c e s u c y w iliz a c y jn e g o. Z a te m b y ły to d w a s t a n o w i s k a, k tó r e z d a w a ły s ię b y ć z g o d n e, s y t u u ją c F r a n c j ę i A fry k ę w w y im a g in o w a n y m z w ią z k u w z a je m n y c h in te re s ó w. W is to c ie j e d n a k p o d tr z y m y w a ły w z g lę d e m s ie b ie r z e c z y w is te n ie p o r o z u m ie n ie, p o le g a ją c e n a ty m, że je d n o p o s z u k iw a ło p r z e d e w s z y s tk im p o d b o ju, a d r u g ie w y z w o le n ia. D w a s t a n o w i s k a, k tó r e w n a s t ę p s t w i e w y r a ź n ie o k r e ś l ą s w o ją o d rę b n o ś ć, z w ła s z c z a po ty m, j a k f r a n c u s c y k o lo n ia liś c i w p r a w d z ie w y r a z ili k o n ie c z n o ś ć e w o lu o w a n ia A fry k i, a le p o w o li, z a ró w n o w i n t e r e s i e m e tr o p o lii, j a k i w i n t e r e s i e r ó ż n o r o d n y c h lo k a ln y c h k u l t u r o r a z a f r y k a ń s k ic h k o lo n iz o w a n y c h lu d ó w, w a lc z ą c y c h o z a c h o w a n ie k u ltu r o w e j, a n a w e t p o lity c z n e j n ie z a le ż n o ś c i, le c z c h ę tn ie tr o s z c z ą c y c h s ię o to, a b y n i ą d y s p o n o w a ć w o b rę b ie R e p u b lik i F r a n c u s k ie j. W r., z in ic ja ty w y b a r o n a P o r t a l a, d y r e k t o r a, a n a s t ę p n i e m i n i s t r a do s p r a w k o lo n ii, ś c iś le p o w ią z a n e g o ze ś r o d o w is k ie m a r m a to r ó w i k u p c ó w b o r d o s k ic h, r z ą d f r a n c u s k i p o s ta n o w ił s k u te c z n ie p r z e ją ć s w o je s e n e g a ls k ie 9 J-P. Dozon, op. cit., s Zob. J-P. Biondi, op. cit., s
6 Kolonia Senegalu - początek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce 95 p r z e d s ta w ic i e ls t w a h a n d lo w e (o f ic ja ln ie z w ró c o n e w r., le c z f a k ty c z n ie p o z o s ta ją c e p o d k o n t r o l ą A n g lik ó w ), w y s y ła ją c t a m n o w e g o g u b e r n a t o r a w r a z ze s z t a b e m i m i s j ą n a u k o w ą. N o w y g u b e r n a t o r p o d ją ł p ró b ę w d r o ż e n ia p r o g r a m u, s tw o r z o n e g o p r z e z d y r e k t o r a k o lo n ii, p o le g a ją c e g o n a r o z s z e r z a n iu p rz y w ile jó w f r a n c u s k ic h b a r d z ie j w g łą b lą d u ; w z n a w i a n iu d z ia ła ln o ś c i h a n d lo w e j, s k u p ia ją c e j s ię n a p r o d u k t a c h in n y c h n iż d re w n o h e b a n o w e ; b a d a n i u m o ż liw o ś c i e k s p lo a ta c ji ro ln ic z e j, o p a r te j je d n o c z e ś n ie n a e u r o p e js k im k o lo n a c ie i n a m ie js c o w e j s ile ro b o c z e j, a t a k ż e n a z a k ł a d a n i u f r a n c u s k ic h s z k ó ł 11. P o c z ą te k f r a n c u s k ic h s z k ó ł w S e n e g a lu s ię g a r., g d y J e a n D a r d o tw o rz y ł p ie r w s z ą s z k o łę k o lo n i a ln ą w S a in t- L o u is. T a p la c ó w k a lic z y ła 80 a f r y k a ń s k ic h u c z n ió w, a b y w y k s z ta łc ić p o k o le n ie A fry k a ń c z y k ó w, z k tó r y m i b a d a c z e i k o lo n iz a to r z y m o g lib y s ię p o r o z u m ie ć i r o z w ija ć w y m ia n ę h a n d l o w ą i k u l t u r a l n ą. J e d n o k i e r u n k o w a e k s p lo a ta c ja, n a r z u c o n a k o lo n io m p rz e z m e tr o p o lię, n ie p r z y n i o s ła j e d n a k s p o d z ie w a n e g o s k u t k u, a ro d z ic e m u z u ł m a n ie w o le li n a d a l p o s y ła ć d z ie c i do s z k ó ł k o r a n ic z n y c h, b a r d z ie j z a k o r z e n io n y c h w ty m r e g io n ie, n iż s z k o ła f r a n c u s k a. D o p ie ro n a p o c z ą tk u X X w. r z ą d k o lo n ia ln y p o d ją ł d z ia ł a n ia, w p r o w a d z a ją c e s y s te m e d u k a c ji, u m o ż liw ia ją c y k s z ta łc e n i e e lity tu b y lc ó w, w s p ó ln e j d la c a łe j F r a n c u s k ie j A fry k i Z a c h o d n ie j. W o w y m c z a s ie o ż y w io n a d e b a t a p o d z ie liła tr a d y c y jn e s e n e g a ls k ie r o d z i n y m u z u ł m a ń s k ie w k w e s tii k ie r o w a n i a c z y te ż n ie d o s z k o ły f r a n c u s k ie j. B y ły p e w n e o b a w y, z a s t a n a w i a n o s ię, c z y n a le ż a ło p o z w o lić d z ie c io m n a p o d ję c ie n a u k i ję z y k a f r a n c u s k ie g o z p e w n y m r y z y k ie m u t r a t y w ła s n y c h w a r t o ś c i k u ltu r o w y c h, r e lig ii o r a z s w o ic h re p e r ó w. Z w o le n n ic y p o s y ł a n ia d z ie c i do s z k ó ł f r a n c u s k ic h u w a ż a li, że b y ło w a r to. C h o d z iło o to, że o b c y k o lo n iz a to r p o d b ija ł i o k u p o w a ł t e r y t o r i a d z ię k i s p r a w n o ś c i sw o je g o a r s e n a ł u te c h n i c z n e go i w o je n n e g o. A k c e n to w a n o p o tr z e b ę n a u c z e n i a d z ie c i b u d o w a n ia s o lid n y c h d o m ó w i z a c h o w a n ia sw o je j r e lig ii w e w n ą t r z ty c h d o m ó w, in a c z e j m ó w ią c, s t w o r z e n ia im m o ż liw o ś c i k o r z y s t a n i a z p o s t ę p u te c h n ic z n e g o. C h a r a k t e r te j d e b a ty o d d a je s e n e g a l s k i p is a r z C h e ik h H a m id o u K a n e w sw o je j k s ią ż c e A v e n tu r e a m b i g u ë 12, w k tó r e j p o d s u m o w u je k o n tr a d y k c je r ó ż n y c h d z ie d z ic tw w s p ó łc z e s n e j A fry k i: d z ie d z ic tw a s p o łe c z n o -k u ltu ro w e g o, z w ią z a n e g o ze z n a c z e n ie m k la n ó w i r o d z in, d z ie d z ic tw a d u c h o w e g o, z a ró w n o k a to lic k ie g o, j a k i m u z u łm a ń s k ie g o, o r a z w k ła d n a u k o w y, te c h n ic z n y i p o lity c z n y tr a d y c ji z a c h o d n ic h. W r. n o w y m g u b e r n a t o r e m z o s t a ł m i a n o w a n y b a r o n J a c q u e s F r a n ç o i s R o g e r, k tó r y b y ł z w o le n n ik ie m p r o j e k t u P o r t a l a, p o le g a ją c e g o n a z a s t ą p i e n i u S a in t- D o m in g u e p r z e z S e n e g a l, a le n a ta k i c h w a r u n k a c h, że t e n o s t a t n i o d p o c z ą tk u m i a ł b y ć o p a r t y n a n o w y c h k o lo n ia ln y c h a m b ic ja c h, w o ln y c h o d d o k tr y n y z w o le n n ik ó w n ie w o ln ic tw a. N a s z e r o k ą s k a l ę p o d ją ł d r u g i p u n k t p r o g r a m u, tj. w d r o ż e n ie p la n ó w e k s p lo a ta c ji t r o p ik a l n y c h a r t y 11 J-P. Dozon, op. cit., s C.H. Kane, L Aventure am biguë, Paryż 1961.
7 96 B ara Ndiaye k u łó w sp o ż y w c z y c h. O to c z o n y b o ta n i k a m i, in ż y n i e r a m i i r o b o t n ik a m i e u r o p e js k im i, do k tó r y c h d o łą c z y ło p o n a d d w u s tu k o lo ro w y c h z M a r ty n ik i s k a z a n y c h z a b u n t, j a k ró w n ie ż m ie js c o w i n ie w o ln ic y, k tó r y c h w y z w o le n ie b y ło u w a r u n k o w a n e o b o w ią z k ie m p ra c y, n a k a z a ł u r z ą d z e n i e w p o b liż u S a in t- L o u is i w z d łu ż r z e k i S e n e g a l lic z n y c h p ó l u p r a w n y c h. B a w e łn a, in d y g o, b a n a n y, a le ró w n ie ż o w o ce i w a r z y w a z E u ro p y, r o ś lin y le c z n ic z e, b y ły w t e n s p o s ó b u p r a w i a n e i p o d d a w a n e e k s p e r y m e n t o m p o d k ie r o w n ic tw e m p r z e d s ię b io r c z e go g u b e r n a t o r a, k tó r y p r z e k o n a ł d o sw o je g o p r z e d s ię w z ię c ia m e t y s k i c h n o t a b li o r a z c z a r n o s k ó r y c h z S a in t- L o u is, p r z y z n a j ą c im z n a c z n e d o d a tk i m o ty w a c y jn e. T e n p r o j e k t, t a k j a k p r o j e k t je g o p o p r z e d n i k a, s z y b k o m i n ą ł, a M o n a r c h ia L ip c o w a, p o p o w ro c ie b a r o n a do F r a n c j i, o fic ja ln ie g o z a k o ń c z y ła, p o z w a la ją c s p o łe c z e ń s tw u S a in t- L o u is p o n o w n ie p o g rą ż y ć s ię w św ie c ie h a n d l u i b iz n e s u. B a r o n R o g e r z a p o c z ą tk o w a ł w ła s n y s ty l a d m i n i s t r a t o r a - e t n o g r a f a, k tó r y o d e g r a ł z a s a d n ic z ą, a c z k o lw ie k w c ią ż n i e j a s n ą ro lę w h i s t o r i i f r a n c u s k ie j k o lo n iz a c ji A fry k i. O p ró c z a m b i tn y c h z a m ia r ó w i ta l e n tó w o r g a n i z a to r a, b y ł r ó w n ie ż a u to r e m S e n e g a l s k i c h b a j e k o r a z b a d a ń n a d ję z y k ie m w o lo f13, d w ó c h d z ie ł n a p is a n y c h p o p o w ro c ie do F r a n c j i, w k tó r y c h r o z p r a w i a ł n ie o w ła s n y c h d o k o n a n ia c h, lecz o m ie js c o w e j k u ltu r z e, co m o ż e św ia d c z y ć, p o z a c h ę c ią u c y w iliz o w a n ia, o p e w n y m s e n ty m e n c ie w o b e c k o lo n ii i je j m ie s z k a ń c ó w. I n n e z n a n e p o s ta c i w ty c h k o lo n ia c h, p o c z y n a ją c o d L o u is a F a id h e r - b e a 14, o d b ę d ą p o d o b n ą d ro g ę : o d z d e c y d o w a n e g o p r z e d s ta w ic i e la p r z e d s ię b io rc z e j i c y w iliz a c y jn e j F r a n c j i, d o b a c z n e g o o b s e r w a t o r a a f r y k a ń s k ic h b o g a c tw k u ltu r o w y c h. D z i a ł a l n o ś ć F a i d h e r b e a o r a z r u c h o p o r u F a id h e r b e, m i a n o w a n y g u b e r n a t o r e m w r., p r o w a d z ił p ie r w s z y w ie lk i f r a n c u s k i p o d b ó j k o lo n ia ln y C z a r n e j A fry k i. P r z e d r z ą d a m i F a i d h e r b e a S e n e g a l s k ł a d a ł s ię z k i l k u p o d u p a d a ją c y c h p r z e d s ta w ic i e ls t w h a n d l o w y c h w S a in t- L o u is, w y s p y G o ré e i p o r tó w rz e c z n y c h, k tó r y m s t a le z a g r a ż a ło w y m u s z a n ie o k u p u ze s t r o n y M a u ró w, ro s z c z ą c y m s o b ie p r a w o do p o b ie r a n ia o g r o m n y c h o p ła t o d t r a n s a k c j i ( s ły n n e p r a w a z w y c z a jo w e ). O d c h w ili z n ie s i e n i a h a n d l u n ie w o ln ik a m i d z ia ła ln o ś ć h a n d lo w a o p a r t a j e s t w y łą c z n ie n a h a n d l u g u m ą, z b i e r a n ą w o a z a c h n a p u s t y n i i s p r z e d a w a n ą p r z e z M a u r ó w n a b r z e g a c h r z e k i. W c ią g u k il k u l a t s p ó jn e j i e n e r g ic z n e j p o lity k i k o lo n ia ln e j 13 F. Manchuelle, A ssim ilés ou patriotes africain s? N aissance d u nationalism e culturel en Afrique française ( ), w: Cahiers d études africaines nr 2-3, 1995, s Louis Léon César Faidherbe ( ) - generał i francuski kolonizator. Pochodził z niezamożnej rodziny (ojciec były ochotnik z 1792 r., zatrudniony w przemyśle dziewiarskim w Lille). Po ukończeniu politechniki został powołany jako inżynier mechanik i w l przebywał w Algierii, zdobywając bezpośrednie doświadczenie w zetknięciu ze światem m uzułmańskim. Wysłany do Senegalu w 1852 r. zostaje jego gubernatorem w l , następnie w l Źródło: [data odczytu: ].
8 Kolonia Senegalu - początek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce 97 n o w y g u b e r n a t o r p r z e k s z t a ł c a S e n e g a l w o lb r z y m ią, p e ł n ą r o z k w it u k o lo n ię. W d z ie d z in ie w o js k o w e j r o z p o c z y n a w a lk ę p rz e c iw k o M a u r o m T r a r z a, s p y c h a ic h k u p ó łn o c n e j c z ę ś c i r z e k i i z m u s z a do z a n ie c h a n ia s w o ic h z w y c z a jó w 15. X IX w. w A fry c e to o k r e s n o w y c h te n d e n c ji, z m ie r z a ją c y c h do p o lity c z n e j je d n o ś c i, m a ją c e j n a c e lu p r z e c iw s ta w ie n ie s ię e u r o p e js k ie j k o lo n iz a c ji. T a k n a r o d z iły s ię im p e r i a E l H a d j O m a r i S a m o r y T o u re (w g ó r n y m S e n e g a lu N ig e r z e ). W p o d b o ja c h M a b a D ia k h o u w S e n e g a m b i i 16 c z y F o d e K a b a w o b s z a r z e G a m b ia - C a s a m a n c e r o lę je d n o c z ą c e j id e o lo g ii o d e g r a ł is la m. P o d c z a s te g o b o g a te g o w w y d a r z e n ia o k r e s u w ś r ó d lu d ó w a f r y k a ń s k ic h, m im o n ie k o r z y s tn e g o d la n ic h s t o s u n k u sił, p o ja w iły s ię h e r o ic z n e p o s ta c i, c z ło n k o w ie r u c h u o p o r u 17. F r a n c u s k i p o d b ó j k o lo n ia ln y S e n e g a lu d o k o n a ł s ię w t o k u s t a r ć z b r o j n y c h. F r a n c u s k i e o d d z ia ły z m u s z a n o d o w a lk i z m a u r y js k i m i e m i r a t a m i, a le p r z e d e w s z y s tk im z E l- H a d j O m a r ą, z p o c h o d z e n ia T u k u le r e m 18, k tó r y s t a j ą c n a c z e le a r m i i z w o le n n ik ó w, n a le ż ą c y c h d o m is ty c z n e g o b r a c t w a m u z u ł m a ń s k ie g o ( T id ż a n ijja 19), k tó r e g o b y ł k a lif e m 20, ro z p o c z ą ł ró w n ie ż p o d b ó j im p e r i u m w G ó rn y m N ig e r z e i G ó r n y m S e n e g a lu. P o u p ły w ie d z ie s ię c iu l a t E l- H a d j O m a r p r z e g r a ł z a ró w n o w w y n ik u c io s ó w z a d a w a n y c h p r z e z f r a n c u s k ie g o n a je ź d ź c ę, j a k i z p o w o d u w e w n ę tr z n e j n ie z g o d y c z y te ż o p o ru, j a k i s t a w i a ły n i e k t ó r e g r u p y m ie js c o w e j lu d n o ś c i, p o z w a la ją c w t e n s p o s ó b F a - id h e r b e o w i u s ta n o w ić i s k o n s o lid o w a ć k o lo n ię S e n e g a lu. G d y o p u s z c z a ł s w o je s ta n o w is k o w r. m ó g ł p o c h w a lić s ię s u k c e s a m i m i l i t a r n y m i o r a z p r z y w r ó c e n ie m s p o k o ju i p o r z ą d k u w n o w e j k o lo n ii w S e 15 ww.universalis.fr/encyclopedie/t311702/faidh ERBE_L.htm [data odczytu: ]. 16 Termin Senegambia pojawił się już w czasach kolonialnych w chwili, gdy Anglicy i Francuzi próbowali zdobyć ja k największe wpływy w tej części Afryki. Pierwszą próbą unifikacji, podjętą przez Europejczyków, była Senegambia brytyjska. Anglicy, którzy przejęli w 1758 r. główne ośrodki handlowe, należące do Francji, utworzyli Senegambię. Jednak ta posiadłość kolonialna nie przetrw ała długo. Paryżowi udało się odbić Saint-Louis (obecnie terytorium Senegalu) i zniszczyć brytyjskie placówki w rejonie rzeki Gambii. Dopiero pokój wersalski z 1783 r. podzielił na trwałe Senegal i Gambię. Gambia przypadła w udziale Brytyjczykom, obszar dzisiejszego Senegalu - Francuzom. Ten podział utrw aliło porozumienie z 1889 r. A ponieważ podział kolonialny przekładał się na granice współczesnych krajów Afryki, dał on początek dwóm nowym państwom. Źródło: [data odczytu: ]. 17 M. Mane, op. cit. 18 Tukulerzy, Takari, Takruri, Torodo - nazwa grupy etnicznej mówiącej językiem fulani, zwanego w tym regionie pulaar. Przyjmuje się, że są oni potomkami dawnych Sererów, którzy przyjęli język i kulturę Fulanów, przez co weszli do większego zespołu ludów zwanego Haalpulaaren. Tukulerzy zamieszkują głównie F uta Toro w Senegalu oraz niewielkie enklawy w M auretanii i Gambii. Liczba Tukulerów jest trudna do ustalenia (statystyki mylą ich z Fulanami). Szacuje się, że jest ich tys. Mają opinię żarliwych muzułmanów. Ich patriarchalne rody są uszeregowane hierarchicznie w systemie kastowym; są rolnikami. Opracowano na podstawie: Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, red. S. Żurawski, Warszawa 2007, s Zob. E. Siwierska, Islam w Afryce Zachodniej bractw a Tidżanijja, Biuletyn Polskiego Towarzystwa Afrykanistycznego. Afryka 2003, n r 17, s Tytuł świeckich i duchownych przywódców muzułmańskich, a także osoba nosząca ten tytuł.
9 98 B ara Ndiaye n e g a lu. Z je d n e j s tro n y, z g o d n ie z je g o p o lity k ą w ie lk ic h in w e s ty c ji b u d o w la n y c h ( z w ła s z c z a p r z y z a g o s p o d a r o w y w a n iu S a in t - L o u is i D a k a r u ), n a s t ę p u j e w d r o ż e n ie s p ó jn e g o s y s te m u o r g a n iz a c ji t e r y to r i a ln e j w o k r ę g i a d m i n i s t r a c y jn e ( n a w e t j e ś l i t e n s y s te m m ó g ł m ie ć z a s to s o w a n ie je d y n i e d o c z ę ś c i w y b r z e ż a, g d y ż n a jw ię k s z a je g o c z ę ś ć z n a jd o w a ła s ię w s y s te m ie p r o t e k to r a tu ). P o n a d to r o z s z e r z a s ię u p r a w a o r z e s z k ó w z ie m n y c h, k t ó r a z d a n ie m W. J o h n s o n a łą c z y ła i n t e r e s y lo k a ln e z i n t e r e s a m i k u p c ó w b o r d o s k ic h i m e t r o p o l it a l n e g o p r z e m y s łu o le jo w e g o 21. P o n ie w a ż j e d n a k lu d n o ś ć w ie js k a le k c e w a ż y ła u p r a w y ż y w n o ś c io w e n a rz e c z o r z e s z k ó w z ie m n y c h, n a le ż y p o d k r e ś lić, że w p r o w a d z e n ie i r o z s z e r z e n ie ty c h u p r a w, z w a n y c h u p r a w a m i r e n to w y m i c z y k o m e r c y jn y m i, j e s t j e d n ą z p r z y c z y n b r a k u w y s ta r c z a ln o ś c i ż y w n o ś c io w e j, k t ó r ą w ię k s z o ś ć k r a jó w A fry k i o d c z u w a d o d z iś. Z d r u g ie j s tro n y, F a id h e r b e p o ś w ię c ił s ię u a k t y w n i e n i u m ie js c o w e j lu d n o ś c i p o p rz e z b e z p o ś r e d n ie z a r z ą d z a n ie z a p o m o c ą n a d z o r u, a n a w e t z a k a z u p r a k t y k n ie w o ln ic z y c h ( u tw o r z e n ie p ie r w s z e g o b a t a l i o n u c z a r n y c h o d d z ia łó w 22), a n a d e w s z y s tk im p o p rz e z s z y b k ie z w ię k s z e n ie lic z b y sz k ó ł, z k tó r y c h n a j s ła w n ie j s z a - s z k o ła d la sy n ó w p rz y w ó d c ó w ( s z k o ła z a k ła d n ik ó w 23), m i a ł a s łu ż y ć w y k s z ta ł c e n iu n a jle p s z y c h p o m o c n ik ó w f r a n c u s k ie g o im p e r i u m, w ty m r e k r u t u j ą c y c h s ię z lu d n o ś c i m u z u łm a ń s k ie j. T y m s a m y m tu b y lc z a p o lity k a, p r o w a d z o n a p r z e z F a i d h e r b e a, z je d n e j s t r o n y r e a l iz o w a ła t a k z w a n ą m is ję c y w iliz a c y jn ą, z d r u g ie j - p o r a z k o le j n y d o w o d z iła d w u z n a c z n o ś c i i s p r z e c z n o ś c i. D o to c z ą c e j s ię w ó w c z a s d e b a ty p o m ię d z y z w o le n n ik a m i i p r z e c iw n ik a m i k o lo n iz a c ji, F a id h e r b e w n ió s ł b a r d zo s z c z e g ó ln y w k ła d. P o n o w n ie z d e fin io w a ł t e r m i n y p o p rz e z k o n s t r u k c ję s z e r o k ie g o s p e k t r u m p o d p o d z ia łó w ra s o w y c h. N a p o d s ta w ie k o m b in a c ji k r y te r ió w fiz y c z n y c h i m o r a ln y c h, d e c y d o w a n o o w y ż s z o ś c i lu b n iż s z o ś c i r a s y b ia łe j i r a s y c z a r n e j. W ty m s p e k t r u m c e c h ą d y s k r y m in u j ą c ą - k la s y f ik u j ą c ą lu d z i ja k o p r z e d s ta w ic i e li r a s y n iż s z e j - b y ła t a, k t ó r a w y r a ź n ie o d r ó ż n ia ła lu d y p o d b ija ją c e o d p o d b ija n y c h 24. T e n n a u k o w y s p o s ó b k la s y f ik o w a n ia i h ie r a r c h i z a c ji k o lo n iz o w a n y c h s p o łe c z e ń s tw m o ż e m y r o z p a t r y w a ć ja k o a k t z a ło ż y c ie ls k i f r a n c u s k ie g o a f r y k a n iz m u. A f r y k a n iś c i e u r o p o c e n tr y c z n i n ig d y 21 G. Wesley Johnson, N aissance du Sénégal contem porain: A ux origines de la vie politique moderne ( ), Paryż 1991, s W 1857 r. Louis Faidherbe, gubernator generalny Francuskiej Afryki Zachodniej, utworzył Korpus Strzelców Senegalskich. Zgodnie z tradycją, wszystkie oddziały piechoty afrykańskiej przyjęły nazwę Strzelców Senegalskich, chociaż strzelcy nie pochodzili wyłącznie z Senegalu, lecz ze wszystkich francuskich kolonii w Afryce Czarnej. 23 Szkoły zakładników, zwane również szkołą synów przywódców - placówki szkolne, utworzone przez francuskiego kolonizatora w Senegalu i francuskim Sudanie, do których przymusowo byli kierowani synowie przywódców i notabli, aby móc ich kształcić i kontrolować, tak aby stali się pomocnikami władz kolonialnych. Pierwsza szkoła zakładników została założona przez gubernatora Faidherbe a w 1855 r. w Saint-Louis. Pragnął on wpoić uczniom kulturę i wartości francuskie, jednocześnie jednak byli oni swoistymi zakładnikami, ponieważ obecność w tej szkole następców miejscowych tronów powstrzymywała rodziców przed podejmowaniem jakichkolwiek prób buntu przeciwko władzom kolonialnym. 24 J-P. Dozon, op. cit., s. 109.
10 Kolonia Senegalu - początek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce 9 9 n ie p o d d a li p o w a ż n e j k r y ty c e n a u k o w e j p o d s ta w, n a k tó r y c h o p ie r a s ię a fry - k a n i s t y k a 25. W w y n ik u k o le jn y c h t r a k t a t ó w d w u s tr o n n y c h, z a w a r ty c h p o k o n f e r e n c ji w B e r lin ie w r. p o m ię d z y g łó w n y m i z a i n t e r e s o w a n y m i m o c a r s tw a m i, g łó w n ie A n g lią, F r a n c j ą i N ie m c a m i (w d a ls z e j k o le jn o ś c i P o r t u g a li ą, B e lg ią i H is z p a n ią ), p o d z ia ł C z a r n e j A fry k i b y ł p r z e d e w s z y s tk im d z ie łe m w o js k o w y c h. W z a le ż n o ś c i o d u s t a l e n i a s t r e f w p ły w ó w i p r o t e k t o r a t u b a r d z ie j ś w ia d o m ie p o d ję li o n i s t r a t e g i ę p r z y ł ą c z a n ia, c z ę s to z a c e n ę g w a łto w n y c h i b r u t a l n y c h s t a r ć z m ie js c o w y m i w ła d c a m i, k tó r z y r y w a liz u ją c ze s o b ą lu b r e a g u ją c n a e u r o p e js k ie p r z e d s ię w z ię c ia, u s iło w a li w z m o c n ić lu b b r o n ić w ła s n y c h te r y to r i ó w 26. T e n o k r e s p o d b o ju k o lo n ia ln e g o z o s ta ł d o ść sz c z e g ó ło w o o p is a n y w l i t e r a tu r z e. K o lo n ia ln a h a g io g r a f i a s tw o r z y ła c a ł ą g a le r ię p o r t r e tó w w ie lk ic h z d o b y w ców. W ś r ó d n ic h z n a le ź li s ię m.in.: B o r g n is - D e s b o r d e s, B r iè r e d e L Is le, G a llie n i, A r c h in a r d, S a v o r g n a n d e B r a z z a c z y D o d d s, k tó r z y o d S e n e g a lu po p ę tl ę N ig r u, o d Z a to k i G w in e js k ie j p o C z a d, o p ró c z k r a jó w M a g r e b u, s tw o r z y li d la F r a n c j i o lb r z y m ie im p e r i u m a f r y k a ń s k ie. T r z e b a j e d n a k p a m ię ta ć, że n ie m a l w s z ę d z ie, p o z a p r z y p a d k i e m p o d b o ju K o n g a p r z e z B r a z z a, u z n a w a n e g o z a p o k o jo w y, f r a n c u s k a e p o p e ja k o lo n i a ln a s t a n o w i ła s e r ię p o ty c z e k w o jsk o w y c h. T y m c z a s e m w r e l a c ja c h k o lo n ia ln y c h h a g io g r a f ó w b r a k z a p is ó w o c z ło n k a c h a f r y k a ń s k ie g o r u c h u o p o ru, k tó r z y p o p rz e z d z i a ł a n i a w e w n ą t r z k r a j u p r z y c z y n ili s ię d o h a m o w a n ia z a p a ł u k o lo n iz a to r ó w. L i t e r a t u r a m ilc z y n a t e m a t d z ia ła c z y d a w n e j S e n e g a m b ii, t a k i c h j a k n p. E l H a d ji O m a r T a ll, M a b a D ia k h o u B â, L a t D io r D io p, A lb o u r y N d ia y e, S z e jc h 27 A h m a d o u B a m - b a, M a m a d o u L a m i n e D r a m é, F o d é K a b a, A lin e S ito é D i a t t a i in n y c h, k tó r z y s t a l i się s y m b o la m i d la n o w o tw o r z ą c y c h się a f r y k a ń s k ic h n a ro d ó w. 25 Theophile Obenga, kongijski historyk, filozof, egiptolog, lingwista, pracownik naukowy U niw ersytetu San Francisco (USA), definiuje afrykanistę jako badacza, specjalistę afrykańskich języków, cywilizacji i historii afrykańskich. Afrykanom nie zakazuje się studiować czy badać dzieje Afryki oraz jej narodów. Natom iast jest nie do przyjęcia, że afrykaniści od wieków badają cywilizacje afrykańskie według kryteriów wyłącznie europejskich. W tym sensie wszyscy są afrykaniści europocentryczni. Wszystko co afrykańskie jest oceniane i rozumiane zgodnie z czysto europejskimi ocenami: afrykańskie duchowości są fetyszami i animizmem, filozofie afrykańskie są systemami myśli, narody i nacje afrykańskie są plemionami i grupami etnicznymi, sztuki afrykańskie są sztukami m urzyńskim i, prymitywnymi, języki afrykańskie są językami niższymi, semi-bantu, chamito-semickimi, afroazjackimi... Jego zdaniem wiele z tych uproszczeń, jak na przykład narody paleo-nigrityczne, narody chamici, narody Hotentoci, społeczeństwa bez wodza (acephale), narody bez historii. nadal jest obecnych w tym pseudonaukowym dyskursie. Por. T. Obenga, La Fin de l Africanism e, [data odczytu: ]. 26 N a ten tem at zob. m.in.: H. Brunschwig, M ythes et réalités de l im périalism e colonial français, Paryż 1960; J. Suret-Canale, Afrique noire occidentale et centrale, Paryż 1961, 1968, t. 1-2; J. Ki-Zerbo, H istoire de l Afrique noire, Paryż 1972; C. Coquery-Vidrovitch, H. Moniot, l Afrique noire de 1800 à nos jours, Paryż Szejch - tytuł przywódcy religijnego, obdarzonego charyzm ą i cieszącego się powszechnym szacunkiem. Zob. E. Siwierska, op. cit., s
11 100 B ara Ndiaye D u ż ą r o lę w p r o c e s ie z a h a m o w a n i a e u r o p e js k ie j p e n e tr a c ji w A fry c e Z a c h o d n ie j o d e g r a ł L a t D io r D io p, j e d e n z n a jw ię k s z y c h p o E l H a d j O m a r z e T a llu p r z e c iw n ik ó w f r a n c u s k ie j o b e c n o ś c i w S e n e g a lu. P o p o d b o ju W a a lo 28 w r., F a id h e r b e c h c ia ł u c z y n ić z r z e k i S e n e g a l z a c h o d n io - w s c h o d n ią oś p e n e tr a c ji w g łą b k o n ty n e n t u. K lę s k a E l H a d j O m a r a p o d M e d y n ą u m o ż liw i ł a F r a n c j i o p a n o w a n ie r z e k i. W a a lo m ia ło s t r a te g i c z n e z n a c z e n ie d la F a - id h e r b e a, d ą ż ą c e g o do p o łą c z e n ia S a in t- L o u is i G o r é e - D a k a r (o ś p ó łn o c n o - -p o łu d n io w a ) p o p rz e z k r ó le s tw o C a y o r. F a id h e r b e n a p o t k a ł w ty m p ro c e s ie n a n o w e g o p r z e c iw n ik a - L a t D io r a - w ła d c ę te g o k r ó l e s tw a, p rz e c iw n e g o e u r o p e j s k ie m u im p e r ia liz m o w i, h a n d lo w i o r z e s z k a m i z ie m n y m i c z y b u d o w ie lin ii k o le jo w e j D a k a r - S a i n t L o u is. B r a k z g o d y n a t ę b u d o w ę p o d o b n o u z a s a d n i ł j e d n ą z m a k s y m n a r o d u w o lo f: o b cy n ie b u d u je, a je ż e li b u d u je, to o z n a c z a, że z a m i e r z a z o s ta ć, je ż e li n ie n a z a w s z e, to n a b a r d z o d łu g o. A te j o k u p a c ji o r a z e k s p lo a ta c ji L a t D io r s p r z e c iw ia ł się. L a t D io r p o z o s ta w a ł w p o w a ż n y m k o n flik c ie z n ie w o ln ik a m i k o ro n y i ic h p r z y w ó d c ą D e m b a W a a r S a lle m, k tó r e g o z d r a d a p r z e s ą d z ił a te ż je g o losy. P o je g o ś m ie r c i p o d c z a s w a lk p o d D e k h e u le w d n iu 2 7 p a ź d z i e r n ik a r., C a y o r, o s t a t n i a z p ro w in c ji p o ło ż o n y c h n a w y b rz e ż a c h, z o s ta ła sp a c y - f ik o w a n a. D a m e l29 C a y o r u o r a z L a t D io r N g o n é L a t y r D io p, n a ro d o w y b o h a te r S e n e g a lu, p r o m u ją c w a r to ś c i e ty c z n e o r a z o d w a g ę, z a c ie k le s p r z e c iw ia li się f r a n c u s k ie j p o lity c e e k s p a n s ji k o lo n ia ln e j30. P o ś m ie r c i D e m b y W a a r S a lle W o lo fo w ie w w ię k s z o ś c i p r z e s z li n a is la m. k ró le s tw o C a y o r z o s ta ło a n e k to w a n e, a c a ły re g io n p o m ię d z y r z e k ą S e n e g a l a G a m b ią s t a ł się f r a n c u s k ą k o lo n ią. P o d k o n ie c X IX w. d o m in a c ja p o lity c z n a m o c a r s tw e u r o p e js k ic h, k r y z y s s p o łe c z n y i a g r e s j a k u l t u r a l n a m i a ły p o w a ż n e k o n s e k w e n c je j e ś l i c h o d z i 0 p r a k t y k i r e lig ijn e lu d n o ś c i S e n e g a lu. D y n a m ic z n ie z a c z y n a ją r o z w ija ć s ię b r a c t w a r e lig ijn e. T w o r z e n ie b r a c t w a d o k o n y w a ło s ię w e p o c e w s tr z ą s ó w 1 k ry z y s ó w s p o łe c z n y c h, s p o w o d o w a n y c h p o r a ż k ą m i l i t a r n ą s p o łe c z e ń s tw sen e g a m b ijs k ic h. S z e jc h A h m a d o u B a m b a M b a c k e ( ) w y b r a ł d ro g ę w a lk i d u c h o w e j, b e z u ż y c ia p rz e m o c y, z a k ła d a ją c w r. b r a c tw o r e lig ijn e M u r id ijja 31. Z p o w o d u je g o s u k c e s ó w i p o p u la r n o ś c i w ś r ó d m a s c h ło p s k ic h, k tó r e p r z y łą c z y ły s ię do je g o r u c h u, b y ł o n t r a k t o w a n y j a k o p r z y w ó d c a re lig ijn y, k tó r y j e s t w s t a n i e z m o b iliz o w a ć lu d z i n a rz e c z ś w ię te j w o jn y i d la te g o s t a ł s ię g łó w n ą o f i a r ą p o lity k i k o lo n ia ln e j. A r e s z to w a n y p r z e z a d m i 28 Waalo (Oualo; Królestwo Waalo, ), królestwo w Afryce Zachodniej. Obejmowało terytoria z dwóch stron rzeki Senegal i rozciągało się aż do Oceanu Atlantyckiego. Na północy graniczyło z państwem Maurów, na południu z królestwem Kajor (Cayor) i na wschodzie z królestwem Dzolof (Jolof). Nt. historii królestw a Waalo zob.: B. Barry, Le Royaum e du Waalo, Paryż Damel - tytuł królów senegalskiego królestw a Cayor. 30 Na jego tem at powstało wiele publikacji, zob. najnowszą z nich: B. Thiam, Jakaarlo - B atailles de résistance et stratégie m ilitaire de L a t D ior, D akar Muridijja - to pierwsze bractwo sufickie, wywodzące się ze środowiska afrykańskiego. Posiada specyficzny charakter lokalny, główne zasady, na których się opiera to: modlitwa, praca i pokora.
12 Kolonia Senegalu - początek kolonizacji francuskiej w Czarnej Afryce 101 n is tr a c ję k o lo n ia ln ą, z o s ta ł d e p o rto w a n y do M a y o m b e (G a b o n ), g d z ie p rz e b y w a ł o d do ro k u. W la t a c h p rz e b y w a ł w M a u r e ta n ii. P o p o w ro cie m ie s z k a ł w D io u rb e l (B ao l) p o d s t a ł ą k o n tr o lą w ła d z k o lo n ia ln y c h. M im o w s z y s tk o j e d n a k A h m a d o u B a m b a z w y c ię ż y ł w n ie r ó w n e j w a lc e z k o lo n iz a to r a m i, z a c h o w u ją c i u m a c n i a ją c to ż s a m o ś ć k u l t u r o w ą s e n e g a ls k ie g o n a r o d u. W r. w s z y s tk ie k r ó l e s tw a, p o z a C a s a m a n c e, p o d d a ły s ię F r a n c ji. D a k a r, u tw o r z o n y w r., w r a z z S a n t L o u is, G o re e i R u f is q u e b y ł z a r z ą d z a n y ja k o f r a n c u s k a p o s ia d ło ś ć o d r o k u. W ty m c z a s ie m is jo n a r z e, z n ie w ie lk im p o w o d z e n ie m, r o z p o c z y n a ją e w a n g e liz a c ję k r a i n S e r e r e i C a s a m a n c e. N ie k tó r e p o p u la c je, u z n a w a n e z a p r y m ity w n e lu b p o lity c z n ie n ie z o r- g a n iz o w a n e, z a m ie s z k u ją c e r e g io n y z a le s io n e, a ż d o p o c z ą tk u w ie k u s t a w i a ły s iln y o p ó r. G d y b y n ie p r z e w a g a z b r o jn a n a d tu b y lc z y m i w o jo w n ik a m i, r e p r e sje, a n a w e t m a s a k r a o r a z s y s te m a t y c z n e w y k o r z y s ty w a n ie o d d z ia łó w s t r z e l có w a f r y k a ń s k ic h, s tw o r z o n y c h p r z e z F a i d h e r b e a, F r a n c j a z p e w n o ś c ią m i a ła b y p r o b le m y z u tw o r z e n i e m i m p e r i u m te j w ie lk o ś c i 32. F a k t, że m u s ia n o m a s o w o u c ie k a ć s ię d o p rz e m o c y, s iln ie k o n tr a s to w a ł z o fic ja ln y m i k o lo n ia ln y m i p r z e m o w a m i, a s z c z e g ó ln ie z p a c y f is ty c z n ą k o n c e p c ję f r a n c u s k ie j e k s p a n s ji, p r z e d s ta w io n ą w o w y m c z a s ie p r z e z P a u l a L e r o y - B e a u lie u a w je g o d o k tr y n a ln y m d z ie le O k o l o n i z a c ji u n o w o c z e s n y c h n a r o d ó w 33. W e d le te j k o n c e p c ji n ie ty le c h o d z iło o k o lo n iz a c ję ( d r o g ą z m a s o w a n e g o o s a d n i c tw a f r a n c u s k ie g o ), ile o u p o w s z e c h n ia n ie c y w iliz a c ji z a p o ś r e d n ic tw e m f r a n c u s k ie j t e c h n i k i i f r a n c u s k ie g o k a p i t a ł u, a t a k ż e z d o b y c ie n o w y c h r y n k ó w z b y tu o r a z m o r a ln e o d r o d z e n ie lu d n o ś c i 34. N ie m n ie j j e d n a k, in ic ju ją c o s a d n ic tw o w k o lo n ii, F r a n c j a w is to c ie c h c ia ła u r e g u lo w a ć p ro b le m u b o g ic h w m e tr o p o lia c h 35. M e tr o p o lia u s iło w a ł a w ię c z n a le ź ć s ta n o w is k o, p o le g a ją c e je d n o c z e ś n ie n a o b ro n ie f r a n c u s k ie g o im p e r i u m k o lo n ia ln e g o i n a z m in im a liz o w a n iu k o s z tó w, p o n o s z o n y c h p r z e z F r a n c ję. P o s ta n o w io n o w ię c, że k a ż d a k o lo n ia b ę d z ie m i a ł a n ie z a le ż n y b u d ż e t, co o z n a c z a ło, że je j w y d a tk i b ę d ą m u s ia ł y b y ć p o k r y w a n e z lo k a ln y c h p o d a tk ó w, s z c z e g ó ln ie ze s ły n n e g o p o d a tk u p o g łó w n e g o, n a ło ż o n e g o n a m ie js c o w ą lu d n o ś ć. F r a n c u s k i a n tr o p o lo g, J e a n - P i e r r e D o z o n, o c e n ia, że to n a p o c z ą tk u r e a l i z m u f a i d h e r b i a ń s k ie g o I I I R e p u b li k a u s t a n o w i ł a c a ł ą a d m i n is tr a c j ę s w e go k o lo n ia ln e g o im p e r i u m. Z je d n e j s tr o n y, n ie z r e z y g n o w a ła o f ic ja ln ie z a s y m ila c ji, co m o g ło s ta n o w ić z b y t d u ż e p r z e c iw s ta w ie n ie s ię te m u, co u w a ż a n o z a p e r s o n if ik a c ję f r a n c u s k ie j m is ji c y w iliz a c y jn e j. Z d r u g ie j s tro n y, w y c ią g n ę ła w n io s k i z d o ś w ia d c z e n ia z d o b y w c y S e n e g a lu, le g a liz u ją c ró ż n ic ę p o m ię d z y k o lo n i z a to r a m i i k o lo n iz o w a n y m i p o p rz e z u tw o r z e n ie «K o d e k s u tu b y lc z e g o» ( ) J-P. Dozon, op. cit., s P. Leroy-Beaulieu, De la colonisation chez les peuples modernes, Paryż Zob. P. Leroy-Beaulieu, op. cit. 35 M. Mamdani, op. cit., s J-P. Dozon, op. cit., s. 135.
13 102 B ara Ndiaye K o d e k s t u b y l c z y ( K o d e k s i n d y g e n a t u ) i p r a c a p r z y m u s o w a K o d e k s tu b y lc z y ( C o d e d e f i n d i g e n a t ) - z o s ta ł w p r o w a d z o n y 2 8 c z e rw c a r.37 W r. r z ą d f r a n c u s k i n a r z u c i ł go w s z y s tk im s w o im k o lo n io m. Z a p is y te g o k o d e k s u z m u s z a ły tu b y lc ó w i r o b o tn ik ó w e m ig r a n tó w do p r a c y p r z y m u s o w e j, z a b r a n i a ły p o d r ó ż o w a n ia n o c ą, w y m u s z a ły r e k w iz y c je, p o d a tk i p o g łó w n e ( o p ła ty ) o d z a p a s ó w o r a z z a w ie r a ł y w ie le in n y c h r ó w n ie p o n iż a ją c y c h śro d k ó w. C h o d z iło o z b ió r n ie o g r a n ic z o n y c h ś ro d k ó w, p r z e z n a c z o n y c h do w p r o w a d z e n ia tz w. d o b re g o ł a d u k o lo n ia ln e g o, o p a r te g o n a p r z y z n a n i u s o b ie p r z e z k o lo n iz a to r ó w p r a w a d o n ie r ó w n e g o t r a k t o w a n i a i do w y m ie r z a n ia s p r a w ie d liw o ś c i. K o d e k s b y ł b e z p r z e r w y u le p s z a n y w t a k i s p o s ó b, b y p r z y s to s o w a ć i n t e r e s y k o lo n iz a to r ó w do re a lió w d a n e g o k r a j u. W y ró ż n ia ł d w ie k a te g o r ie o b y w a te li f r a n c u s k ic h : p o c h o d z ą c y c h z m e tr o p o lii o r a z p o d d a n y c h f r a n c u s k ic h, tj. A fry k a n ó w, M a lg a s z y, A lg ie rc z y k ó w, A n ty l- c zy k ó w, M e la n e z y jc z y k ó w itp., j a k r ó w n ie ż r o b o tn ik ó w n a p ły w o w y c h. P o d d a n i fr a n c u s c y, p o d le g a ją c y K o d e k s o w i tu b y lc z e m u b y li p o z b a w ie n i w ię k s z o ś c i s w o b ó d i p r a w p o lity c z n y c h, z a c h o w u ją c je d y n i e s t a t u s o s o b is ty, p o c h o d z e n ia r e lig ijn e g o lu b z w y c z a jo w e g o. K o d e k s tu b y lc z y s tw o r z y ł z a te m d u a li s t y c z n y s y s te m, w k tó r y m w y s tę p o w a li z a ró w n o o b y w a te le fr a n c u s c y, w ty m a s y m ilo w a n i A f r y k a n ie, k o r z y s t a ją c y z u s t a w R e p u b lik i, j a k i o lb r z y m ia g r u p a tu b y lc ó w, k tó r y c h p r z e d e w s z y s tk im s a m a n a z w a o k r e ś l a ł a j a k o k la s ę n ie - o b y w a te li. Ó w s y s te m tw o r z y ł k la s ę, p o d le g a ją c ą s p e c ja ln y m p rz e p is o m, w ty m m.in. p ra c y p rz y m u s o w e j, z m u s z a ją c e j m ie js c o w ą lu d n o ś ć do d o s ta r c z a n ia r e g u la r n e j i d a rm o w e j siły ro b o czej do p r a c d ro g o w y c h o ra z n ie k tó r y c h z a d a ń p ry w a tn y c h. U s ta n o w ie n ie te g o k o d e k s u w y n ik a ło p rz e d e w s z y s tk im z tr o s k i o to, a b y o lb rz y m ie a f r y k a ń s k ie im p e r iu m n ie w ie le k o sz to w a ło m e tro p o lię, a b y k a ż d a k o lo n ia, k a ż d a f e d e r a c ja w y p ra c o w a ła ś ro d k i, sz c z e g ó ln ie p o p rz e z m o b iliz a c ję m ie jsco w e j s iły roboczej. K o le jn y m k o lo n ia ln y m a d m i n i s t r a t o r e m S e n e g a lu o r a z c a łe j f e d e r a c ji F r a n c u s k ie j A fry k i Z a c h o d n ie j (A O F ) z o s ta ł M a u r ic e D e la fo s s e 38. K o n ty n u u ją c 37 Lista 27 przestępstw dotyczących indygenatu. Obejmowała m.in. następujące przestępstwa: gromadzenie się bez zgody, poruszanie się na terenie gminy bez dokumentów podróżnych, ak t lekceważący lub obraźliwy wobec przedstawiciela władzy itp. Źródło: [data odczytu: ]. 38 E.F.M. Delafosse ( ) - francuski afrykanista, adm inistrator kolonialny, etnolog, lingwista, nauczyciel i eseista. W 1894 r. rozpoczyna karierę w adm inistracji kolonialnej jako niższy urzędnik 3 klasy na Wybrzeżu Kości Słoniowej. W 1897 r. wyrusza do sąsiedniej Liberii jako konsul Francji. W 1899 r. powraca na Wybrzeże Kości Słoniowej, gdzie jest odpowiedzialny za wytyczenie granicy między tym krajem a Ghaną, wówczas kolonią brytyjską. W tym czasie poznał młodą mieszkankę Wybrzeża Kości Słoniowej, z którą m iał 2 dzieci, które oficjalnie uznał. W 1907 r. żeni się w Boulogne-Billancourt z Alice Houdas i wraca do Paryża, gdzie w l wykłada w Szkole Języków Wschodnich i w Szkole Kolonialnej. W 1915 r., w samym środku I wojny światowej, zostaje mianowany odpowiedzialnym za sprawy cywilne rządu we Francuskiej Afryce Zachodniej (AOF) w Dakarze, gdzie przebywa z małżonką i dwojgiem ich dzieci. Cała rodzina opuszcza D akar 27 lutego 1918 r. Nigdy więcej nie powrócił do Afryki. Źródło: [data odczytu: ].
Echa Przeszłości 11,
Irena Makarczyk Międzynarodowa Konferencja: "Dzieje wyznaniowe obu części Prus w epoce nowożytnej: region Europy Wschodniej jako obszar komunikacji międzywyznaniowej", Elbląg 20-23 września 2009 roku Echa
Bardziej szczegółowoo d ro z m ia r u /p o w y ż e j 1 0 c m d ł c m śr e d n ic y 5 a ) o ś r e d n ic y 2,5 5 c m 5 b ) o śr e d n ic y 5 c m 1 0 c m 8
T A B E L A O C E N Y P R O C E N T O W E J T R W A Ł E G O U S Z C Z E R B K U N A Z D R O W IU R o d z a j u s z k o d z e ń c ia ła P r o c e n t t r w a łe g o u s z c z e r b k u n a z d r o w iu
Bardziej szczegółowohttp://rcin.org.pl Polska Ludowa, t. VII, 1968 Ż O Ł N IE R Z Y P O L S K IC H ZE S Z W A JC A R II
Polska Ludowa, t. VII, 1968 BRONISŁAW PASIERB R E P A T R IA C J A Ż O Ł N IE R Z Y P O L S K IC H ZE S Z W A JC A R II D z ie je p o lsk ie j e m ig ra c ji w o js k o w e j n a zach o d zie z czasów
Bardziej szczegółowoHTML/OA.jsp?page=/dm/oracle/apps/xxext/rep/xxre
Page 1 of 7 N a z w a i a d re s sp ra w o z d a w c z e j: D o ln o ś lą s k i U rz ą d W o je w ó d z k i w e W ro c ła w iu PI. P o w s ta ń c o w W a rs z a w y 1 50-153 W ro cław IN F O R M A C J
Bardziej szczegółowoEkonomiczne Problemy Usług nr 74,
Grażyna Rosa, Izabela Auguściak Aspekt społeczny w działaniach marketingowych organizacji na przykładzie Szczecińskiego Towarzystwa Budownictwa Społecznego Ekonomiczne Problemy Usług nr 74, 721-732 2011
Bardziej szczegółowoCezary Michalski, Larysa Głazyrina, Dorota Zarzeczna Wykorzystanie walorów turystycznych i rekreacyjnych gminy Olsztyn
Cezary Michalski, Larysa Głazyrina, Dorota Zarzeczna Wykorzystanie walorów turystycznych i rekreacyjnych gminy Olsztyn Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna 7, 215-223
Bardziej szczegółowoRegina Klimkowska Przemysł samochodów osobowych w zmieniającym się otoczeniu. Ekonomiczne Problemy Usług nr 73,
Regina Klimkowska Przemysł samochodów osobowych w zmieniającym się otoczeniu Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 549-560 2011 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO NR 661 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG
Bardziej szczegółowoNajszybciej w Polsce tracimy mieszkańców
977023929440229 > M am y dwóch kandydatów na prezydenta 7 7 0 2 3 9 "2 9 4 4 ŻYCIE BYTOMSKIE Ukazuje się od 1956r. w Bytomiu i Radzionkowie 29 (2977) 21.07.2014 Cena 1,50 zł ( w tym 8 % v a t Redakcja
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 43/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 24 maja 2019 r.
ZARZĄDZENIE NR 43/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 24 maja 2019 r. w sprawie zmian w budżecie na 2019 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych (
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 243/13 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 12 listopada 2013 roku w sprawie projektu budżetu gminy na 2014 rok
ZARZĄDZENIE NR 243/13 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 12 listopada 2013 roku w sprawie projektu budżetu gminy na 2014 rok Na podstawie art. 233 i 238 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 72/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 29 sierpnia 2019 r.
ZARZĄDZENIE NR 72/2019 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 29 sierpnia 2019 r. w sprawie zmian w budżecie na 2019 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych
Bardziej szczegółowoO bjaśn ien ia. do in form acji o przeb iegu w yk on an ia plan u finansow ego za I -sze półrocze 2018r.
O bjaśn ien ia do in form acji o przeb iegu w yk on an ia plan u finansow ego za I -sze półrocze 2018r. M ie jsk o -G m in n y O śro d e k K u ltu ry S p o rtu i R ek reacji w Z d zie sz o w ic ach je
Bardziej szczegółowoStrzyżewska, Małgorzata "Polski Związek Zachodni ", Michał Musielak, Warszawa 1986 : [recenzja]
Strzyżewska, Małgorzata "Polski Związek Zachodni 1944-1950", Michał Musielak, Warszawa 1986 : [recenzja] Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 571-576 1987 Recenzje i omówienia 571 d o b ry p a p ie r.
Bardziej szczegółowo50 łodzi z bolszewikami na dnie Newy B o m b y n a S e w a s t o p o l, J a ł t ę, K e r c z, G o r k i j, L e n i n g r a d i M o s k w ę
Cena num eru 20 g ro ^ y D Z E N N K D L A D Y S T R Y K T U G A L C Y J S K E G O Nr. 77 Czwartek, 6 listopada 1941 r. Rok N a K r y m i e N i e m c y d o t a r l i d o M o r z a C z a r n e g o 50 łodzi
Bardziej szczegółowoKrólowa Korony Polskiej.
Należytość pocztowa opłacona ryczałtem. k: Nr. 18. Kraków, 3. maja 1925. Rok I. ILUSTROWANY TYGODNIK KATOLICKI. 1'uiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiu
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 258/17 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 14 marca 2017 roku. w sprawie sprawozdania finansowego z wykonania budżetu gminy za 2016 rok
ZARZĄDZENIE NR 258/17 WÓJTA GMINY HAJNÓWKA z dnia 14 marca 2017 roku w sprawie sprawozdania finansowego z wykonania budżetu gminy za 2016 rok N a p o d s ta w ie a rt. 2 7 0 u s t. 1 u s ta w y z d n ia
Bardziej szczegółowoIN ST Y T U T TECHNOLOGII E LEK T R O N O W E
IN ST Y T U T TECHNOLOGII E LEK T R O N O W E S - B I TO WY NA D AJN IK /O D.BIO RNIK SZYNY DANYCH UCY 7ASA86/487 o n o lit y c z n y c y fro w y u k ła d s c a lo n y TTL-S UCY 7AS486/A87 p e łn i fu
Bardziej szczegółowoJan Prokop "Eros i Tanatos. Proza Jarosława Iwaszkiewicza ", Ryszard Przybylski, Warszawa 1970, Czytelnik, ss. 368, 2 nlb.
Jan Prokop "Eros i Tanatos. Proza Jarosława Iwaszkiewicza. 1916-1938", Ryszard Przybylski, Warszawa 1970, Czytelnik, ss. 368, 2 nlb. : [recenzja] Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii
Bardziej szczegółowop. a y o o L f,.! r \ ' V. ' ' l s>, ; :... BIULETYN
p. a y o o L f,.! r \ ' V. '. ' ' l s>, ; :... BIULETYN KOLEGIUM REDAKCYJNE Redaktor Naczelny: Sekretarz Redakcji: Redaktorzy działowi: Członkowie: mgr Roman Sprawski mgr Zofia Bieguszewska-Kochan mgr
Bardziej szczegółowoUchwała N r... Rady Gminy Mielec z dnia... w sprawie zmian w Wieloletniej Prognozie Finansowej Gminy Mielec
Uchwała N r... Rady Gminy Mielec z dnia... Projekt w sprawie zmian w Wieloletniej Prognozie Finansowej Gminy Mielec Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym
Bardziej szczegółowoRadosław Gross Życie codzienne junaków w brygadach Powszechnej Organizacji "Służba Polsce" na terenie województwa olsztyńskiego
Radosław Gross Życie codzienne junaków w brygadach Powszechnej Organizacji "Służba Polsce" na terenie województwa olsztyńskiego Echa Przeszłości 11, 249-268 2010 ECHA PRZESZŁOŚCI XI, 2010 ISSN 1509-9873
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 74/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 10 grudnia 2018 r.
ZARZĄDZENIE NR 74/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie zmian w budżecie na 2018 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych
Bardziej szczegółowoCena prenumeraty rocznej - 516»- z ł
KOLEGIUM Redaktor Naczelny: S ek retarz Redakcji: Redaktorzy działow i: Członkowie : REDAKCYJNE mgr Roman Spraw ski mgr Zofia Bieguszewska-Kochan mgr Bolesław Drożak mgr inż. Andrzej W yrzykowski Jan G
Bardziej szczegółowoGdyńskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji jednostka budżetowa
Z a ł» c z n i k n r 5 d o S p e c y f i k a c j i I s t o t n y c h W a r u n k Zó aw m ó w i e n i a Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 1 1 2 0 14 W Z Ó R U M O W Y z a w a r t a w Gd y n
Bardziej szczegółowoP o s eł i s e n a to r o w ie b ro n ią m u z e u m
977023929440228 7 7 0 2 3 9 " 2 9 4 4 0 2 P o s eł i s e n a to r o w ie b ro n ią m u z e u m ZYCIE BYTOMSKIE K ie d y d o M i e c h o w i e p o j e d z i e m y t r a m w a j e m Czytaj str. 3 Ukazuje
Bardziej szczegółowo[ m ] > 0, 1. K l a s y f i k a c j a G 3, E 2, S 1, V 1, W 2, A 0, C 0. S t r o n a 1 z 1 5
S z c z e g ó ł o w y o p i s i s z a c o w a n y z a k r e s i l o c i o w y m a t e r i a ł ó w b u d o w l L p N A Z W A A R T Y K U Ł U P R Z E Z N A C Z E N I E D A N E T E C H N I C Z N E C E C H
Bardziej szczegółowoKomunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4,
Chałupczak, Henryk Pomoc rządu polskiego i województw przygranicznych na rzecz działalności oświatowo-szkolnej Polaków w Niemczech w okresie międzywojennym Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 431-465
Bardziej szczegółowoBIULETYN BIBLIOTEKI UMCS
BIBLIOTEKA GŁÓWNA UNIWERSYTETU MARII CURIE SKŁODOWSKIEJ W LUBLINIE BIULETYN BIBLIOTEKI UMCS 1944 LUBLIN 1979 XXXV LAT BIBLIOTEKI GŁÓWNEJ UMCS XXXV LAT UNIWERSYTET! AURII CURIE* >V1UHL INIE XXXV LAT BIBLIOTEKA
Bardziej szczegółowopromującego zdrowy i bezpieczny styl życia.
R E G U L A M I N Powiatowego Konkursu Plastycznego ph.: promującego zdrowy i bezpieczny styl życia. 1. Postanowienia ogólne. Organizatorem konkursu jest : 1. Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna
Bardziej szczegółowoBarbara Kos Internetowe giełdy transportowe w działalności przedsiębiorstw TSL (transport-spedycja-logistyka)
Barbara Kos Internetowe giełdy transportowe w działalności przedsiębiorstw TSL (transport-spedycja-logistyka) Ekonomiczne Problemy Usług nr 73, 587-595 2011 ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
Bardziej szczegółowo[ m ] > 0, 1. K l a s y f i k a c j a G 3, E 2, S 1, V 1, W 2, A 0, C 0. S t r o n a 1 z 1 7
F O R M U L A R Z S P E C Y F I K A C J I C E N O W E J " D o s t a w a m a t e r i a ł ó w b u d o w l a n y c h n a p o t r z e b y G d y s k i e g o C e n t r u m S p ot ru " L p N A Z W A A R T Y K
Bardziej szczegółowoR O Z D Z IA Ł 1. P R Z E S T R Z E N IE I F O R M Y...
SPIS TREŚCI P r z e d m o w a... L ite ratu ra u z u p e łn ia ją c a... R O Z D Z IA Ł. P R Z E S T R Z E N IE I F O R M Y.... A bstrakcyjne przestrzenie lin io w e.... Motywacja i ak sjo m aty k a...
Bardziej szczegółowoP r o j e k t P l a n u f i n a n s o w e g o n a r o k
P r o j e k t P l a n u f i n a n s o w e g o n a r o k 2 0 1 8 M i e j s k o - G m i n n y O ś r o d e k K u l t u r y S p o r t u i R e k r e a c j i w Z d z i e s z o w i c a c h Dział 926 - Kultura
Bardziej szczegółowoż y c z y R E D A K C J A J U B IL E U S Z D IE C E Z J I O dw óch rocznicach, ja k rów nież
TYGODNIK ZIEMI JAROCIŃSKIEJ Nr 13 (598) 29 m arca 2002 ISSN 1230-851X Nr indexu 34382X Cena 2,00 zł (w tym 7 % VAT) www.gj.com.pl Z i IY O Z IE N BĘDZIE TANIE] Patrz str. 2 ( N i e ) w y j a ś n i o n
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr XVIII / 94 /2016 RADY GMINY W CZERNIKOWIE. z dnia 28 października 2016 roku
UCHWAŁA Nr XVIII / 94 /2016 RADY GMINY W CZERNIKOWIE z dnia 28 października 2016 roku w sprawie zmian w Wieloletniej Prognozie Finansowej Gminy Czernikowo na lata 2016-2025 Na podstawie art.226, art.227,
Bardziej szczegółowoINSTRUKCJA REALIZACJI I KONTROLI WYDATKÓW ORAZ OBIEGU DOKUMENTÓW FINANSOWO - KSIĘGOWYCH W RAMACH PROJEKTÓW
INSTRUKCJA REALIZACJI I KONTROLI WYDATKÓW ORAZ OBIEGU DOKUMENTÓW FINANSOWO - KSIĘGOWYCH W RAMACH PROJEKTÓW Wydanie: IV Obowiązuje od: r. 1 1. Niniejsza instrukcja określa zasady i tryb realizacji i kontroli
Bardziej szczegółowo0 głowę bar. Bienertha.
A d r e s na telegram y: N a p r zó d, K r a k ó w. Taiafoa Nr 386. Konto czekowe Nr
Bardziej szczegółowoz dnia 1 marca 2019 r. zarządza się co następuje:
ZARZĄDZENIE NR 173/2019 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2019 rok Na podstawie art. ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz.U. z 2018
Bardziej szczegółowoMariusz Czyżak Cyberprzestępczość bankowa i środki jej zwalczania. Ekonomiczne Problemy Usług nr 123,
Mariusz Czyżak Cyberprzestępczość bankowa i środki jej zwalczania Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 203-211 2016 Ekonomiczne Problemy Usług nr 123 ISSN: 1896-3 82X w w w.w n u s.e d u.p l/p l/e p u /
Bardziej szczegółowoгадоў агульнапольскага фатаграфічнага конкурсу
l a t o g ó l n o p o l s k i e g o k o n k u r s u f o t o g r a f i c z n e g o гадоў агульнапольскага фатаграфічнага конкурсу P O D L A S I E W O B I E K T Y W I E 2 0 0 5-2 0 1 0 ' 2 0 0 5-2 0 1 0
Bardziej szczegółowoPo konfiskacie nakład drugi. Rocznik IV, (XXXV) Kraków, maj 1931 r. Nr. 3. NOWA ZORZA. (przedtem : N O W Y DZWONEK")
Po konfiskacie nakład drugi. Rocznik IV, (XXXV) Kraków, maj 1931 r. Nr. 3. NOWA ZORZA (przedtem : N O W Y DZWONEK") Wychod/i raz w miesiącu około dnia 1-go. Przedpłata na NOW Ą Z O R ćę w ynosi do końca
Bardziej szczegółowoz d n i a 2 3. 0 4.2 0 1 5 r.
C h o r ą g i e w D o l n o l ą s k a Z H P I. P o s t a n o w i e n i a p o c z ą t k o w e U c h w a ł a n r 1 5 / I X / 2 0 1 5 K o m e n d y C h o r ą g w i D o l n o l ą s k i e j Z H P z d n i a
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr XXIV /123 / 2017 RADY GMINY W CZERNIKOWIE. z dnia 31 marca 2017
UCHWAŁA Nr XXIV /123 / 2017 RADY GMINY W CZERNIKOWIE z dnia 31 marca 2017 w sprawie zmian w Wieloletniej Prognozie Finansowej Gminy Czernikowo na lata 2017-2025 Na podstawie art.226, art.227, art.230 ust.6
Bardziej szczegółowoOGRÓDEK SZKOLNY W NAUCE I WYCHOWANIU I
OGRÓDEK SZKOLNY W NAUCE I WYCHOWANIU I 28 OGRÓDEK SZKOLNY WYCHOWANIU I NAUCZANIU B 1 B L J 0 T E K A N A U C Z Y C I E L A S Z K O Ł Y P O W S Z E C H N E J Jak realizować now e program y szkolne. P o
Bardziej szczegółowozgodnie z załącznikami nr 1 i 3 stanowiącymi integralną część zarządzenia. zgodnie z załącznikiem nr 2 stanowiącym integralną część zarządzenia.
ZARZĄDZENIE NR 2227/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE w sprawie zmian budżetu miasta Katowice na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2018
Bardziej szczegółowoZasady konstrukcji prognoz finansowych Jerzy T. Skrzypek
Zasady konstrukcji prognoz finansowych Jerzy T. Skrzypek Plan strategiczny Plan marketingowy Plan techniczny Plan organizacyjny Plan finansowy Właściwa struktura biznesplanu Rachunek przepływów pieniężnych
Bardziej szczegółowoWrocław, dnia 27 marca 2015 r. Poz UCHWAŁA NR VIII/113/15 RADY MIEJSKIEJ WROCŁAWIA. z dnia 19 marca 2015 r.
ZE URZĘY JEÓZTA LŚLĄE, 27 2015 P 1376 UCHAŁA R V/113/15 RAY EJEJ RCŁAA 19 2015 b ó ó ą 4,5% ( ą ), 18 2 15 8 1990 ą g ( U 2013 594, óź 1) ) ą 12 1 26 ź 1982 źś ( U 2012 1356, óź 2) ) R, ę: 1 1 U ś bę ó
Bardziej szczegółowoŃ
ź Ś ź ć Ń ŁĄ ĘŚ ć Ń Ś Ą ć ć ź ć Ń Ą ć ć ć Ń Ł Ą ć ć ć ć ć Ą Ń ć ź ć ź Ą ć Ł ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ń ć ć ć ć ź ć ć ć ŁĘ Ę ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ń ć ć ć ć ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć ź
Bardziej szczegółowo«l i i. W y d i e d i l e o d i l e e i e i e p o p o ł u d n i u z w y t e l h i e m m S e d s i e i i S w I r Ł
I r. 192. Niedziela 25 sierpnia 1912. Noeznlk XXI. 2 K z odsyłką, Z ag ran icą iesięczni- 2 M. 30 f., 3 fr. 50 ctro,, 2Vx szyi., 70 c, aer. Tygodniowo w Krakowie 40 h z dostawą do dou 46 i Cena nueru oddzieln
Bardziej szczegółowoWłaściwa struktura biznesplanu
Plan finansowy prognozy Jerzy T. Skrzypek Właściwa struktura biznesplanu Plan strategiczny Plan marketingowy Plan techniczny Plan organizacyjny Plan finansowy Historyczne dane finansowe Rachunek przepływów
Bardziej szczegółowoPRZEGLĄD ELEKTROTECHNICZNY
PRZEGLĄD ELEKTRTECHICZY RGA STWARZYSZEIA ELEKTRYKÓW PLSKICH p d n a c z e ln y m k ie r u n k ie m p r f. M. P Ż A R Y S K I E G. R k X V I I. 1 5 G r u d n i a 1 9 3 5 r. Z e s z y t 2 4. R e d a k t
Bardziej szczegółowoORGAN NIEZALEŻNY DLA WYCHOWANIA F IZ Y C Z N E G O M Ł O D ZIE ŻY.
R ED A K C JA I A D M IN IS T R A C JA. K R A K Ó W, Z I E L O N A 7. T E L.5 1 0. CENA 1 ZŁ TYGODNIK SPORTOWY ORGAN NIEZALEŻNY DLA WYCHOWANIA F IZ Y C Z N E G O M Ł O D ZIE ŻY. ROK IV. KRAKÓW, DNIA 10
Bardziej szczegółowoInstrukcja obiegu i kontroli dokumentów powodujących skutki finansowo-gospodarcze w ZHP Spis treści
C h o r ą g i e w D o l n o l ą s k a Z H P U c h w a ł a n r 2 1 / I X / 2 0 1 5 K o m e n d y C h o r ą g w i D o l n o 6 l ą s k i e j Z H P z d n i a 2 10. 5. 2 0 1 5 r. w s p r a w i e I n s t r u
Bardziej szczegółowoP o m py C ie pła za s t o s o w a n ie w b u do w n ic t w ie e n e rg o o s zc z ę dn y m!
MAKING MODERN LIVING POSSIBLE Koronowo 19.11.2009 P o m py C ie pła za s t o s o w a n ie w b u do w n ic t w ie e n e rg o o s zc z ę dn y m! 1 DA N F O S S In w e s t y c je w P o ls c e Danfos s s p.
Bardziej szczegółowoBILANS. Jerzy T. Skrzypek
BILANS Jerzy T. Skrzypek 1 Charakterystyka elementów balansu 2 Uwaga: wszystkie pozycje bilansu wyrażane są w ujęciu wartościowym a nie ilościowym. Zawartość prezentacji Aktywa Majątek przedsiębiorstwa
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr Rady Gminy Gołuchów z dnia roku
UCHWAŁA Nr Rady Gminy Gołuchów z dnia... 2000 roku w sprawie: Miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego działki nr 978/4 położonej w Kościelnej Wsi gm. Gołuchów Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt.
Bardziej szczegółowoAgnieszka Ogonowska Gry intertekstualne na tekście filmowym : opis mechanizmów
Agnieszka Ogonowska Gry intertekstualne na tekście filmowym : opis mechanizmów Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria 4, 229-241 2004 Annales Academiae Paedagogicae
Bardziej szczegółowoAndrzej Muczyński Podział zasobu nieruchomości wspólnot mieszkaniowych z wykorzystaniem drzewa klasyfikacyjnego
Andrzej Muczyński Podział zasobu nieruchomości wspólnot mieszkaniowych z wykorzystaniem drzewa klasyfikacyjnego Acta Scientiarum Polonorum. Administratio Locorum 9/4, 73-84 2010 ACTA Acta Sci. Pol., Administratio
Bardziej szczegółowoPOWIĄZANIA MIĘDZY STARYMI WYDZIAŁAMI A NOWYMI DYSCYPLINAMI WG DANYCH Z SYSTEMU POL-on
Projekt struktury Uniwersytetu Śląskiego w kontekście tzw. "ustawy 2.0" Senat Rektor Rada Uczelni Prorektorzy Kanclerz Wydziały Wydział Humanistyczny Administracja ogólnouczelniana Wydział Nauk Przyrodniczych
Bardziej szczegółowoą ą Ź Ą Ó Ó Ó ż ą Ź Ó Ę ą
ÓŚ ż Ć ą ą ą Ź Ą Ó Ó Ó ż ą Ź Ó Ę ą ą Ę ŁĄ ż ą ą ą Ś ą Ś ą ą ą ż ć Ź ą ć Ó Ą Ę ą ś ą Ę ż ą ś Ź ą Ś ą Ą ŁĄ ś Ź Ś Ł Ź Ż ą Ć ś ś ć ś ą Ź ą ą ć Ź ś ą ą ą Ż Ó ś ś ś ś Ą Ś Ś ą Ź ą Ź ż ś ż Ę ć ś ą Ó ż ż Ą Ź Ż
Bardziej szczegółowoJ a r o t a J a r o c i n, p o b r a m
TYGODNIK ZIEMI JAROCIŃSKIEJ N r 2 5 ( 6 1 0 ) 2 1 c z e r w c a 2 0 0 2 IS S N 1 2 3 0-8 5 1 X N r in d e x u 3 4 3 8 2 X C e n a 2,0 0 z ł ( w ty m 7 % V A T ) www.gj.com.pl Centrala: tel. 747-17-47,
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 63/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 28 września 2018 r.
ZARZĄDZENIE NR 63/2018 WÓJTA GMINY CZERNIKOWO z dnia 28 września 2018 r. w sprawie zmian w budżecie na 2018 rok Na podstawie art.257 pkt 1 i pkt 3 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009r o finansach publicznych
Bardziej szczegółowoSTRONA 7 Dżudoka Czarnych Paweł Zagrodnik blisko olimpijskiego medalu
977023929420431 9 770239"2942 > STRONA 7 Dżudoka Czarnych Paweł Zagrodnik blisko olimpijskiego medalu R E K L A M A Kandydat na Prezydenta Bytomia Z Y C I E B Y T O M S K I E Ukazuje się od 1956r. w Bytom
Bardziej szczegółowoANALIZA WYKONALNOŚCI INW N E W S E T S Y T C Y JI J
ANALIZA WYKONALNOŚCI INWESTYCJI ANALIZA WYKONALNOŚCI INWESTYCJI Feasibility Study 1. ANALIZA TECHNICZNO-ORGANIZACYJNA * Program sprzedaży * Zdolność wytwórcza * Czynniki (technologia, materiały, ludzie)
Bardziej szczegółowoI. STADHOUDERZY NIDERLANDÓW
68 I. STADHOUDERZY NIDERLANDÓW I. TŻS D H O U D E R Z Y N I D E R LŻ N D Ó W R o z d z i a ł I I. KRÓLOWIE HOLANDII LUDWIK I 70 LUDWIK II 79 6 9 I. TŻS D H O U D E R Z Y N I D E R LŻ N D Ó W LUDWIK I Król
Bardziej szczegółowoRyszard Asienkiewicz, Józef Tatarczuk, Artur Wandycz Normy wskaźnika wagowo-wzrostowego populacji dzieci i młodzieży Ziemi Lubuskiej
Ryszard Asienkiewicz, Józef Tatarczuk, Artur Wandycz Normy wskaźnika wagowo-wzrostowego populacji dzieci i młodzieży Ziemi Lubuskiej Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie. Kultura Fizyczna
Bardziej szczegółowoT E C H N O L O G IE U Z D A T N IA N IA W O D Y. O d tle n ia n ie w o d y m e to d. ą k a ta lity c z n ą
O d tle n ia n ie w o d y m e to d ą k a ta lity c z n ą P r z e d m io t p r e z e n ta c ji: O d tle n ia n ie k a ta lity c z n e w o d y n a b a z ie d o św ia d c z e ń fir m y L A N X E S S (d.b
Bardziej szczegółowoDobra współpraca w powiecie oleckim to standard zadania Partnera
Dobra współpraca w powiecie oleckim to standard zadania Partnera opracowanie ankiety, przeprowadzenie ankietyzacji wśród ngo i jst w powiecie oleckim, opracowanie raportu z badania. opracowanie standardów
Bardziej szczegółowoH a lina S o b c z y ń ska 3
Z a rz ą d z a n ie o ś w ia tą B a z a te c h n o d yd a k ty c z n a B a z a te c h n o d yd a k tyc z n a In w e n ta ryza c ja P o lityk a k a d ro w a B h p w p la c ó w c e o ś w ia to w e j C O
Bardziej szczegółowoĄ Ź ć Ń Ą ć Ź Ź
Ó Ó Ż Ę ć Ą Ź ć Ń Ą ć Ź Ź Ń Ą Ą Ź Ź Ń ć Ś Ł ć ć ć ź ć ć ć ć ć ć ć Ź ź ć ć Ł ć Ź ć ć ź ć ć Ą ć ć ć ć ź ć Ą Ż Ż ć ć ć ć ć ć ć ć Ź Ź ć ć Ń ć ć ć ć Ą ć ć ć ć ć ć Ź ć ć ć Ć Ń Ż Ź ć ć Ń ć ć ć ć Ą Ń ć ć ć Ą ć
Bardziej szczegółowoż ś ż ś Ę ś ż ś ś ś Ł ś ż Ł ż ś ś ś ż
Ą Ń Ę ś Ę Ą ś ś ż ż ś ś ś ś ż ś ż ś Ę ś ż ś ś ś Ł ś ż Ł ż ś ś ś ż ś ś ś ś ś Ś ś ś ś ś ś ż ś ś ż ś ś ż Ś ś Ź ś ś ś ść ś ś ż ż ś ś ś ś ś ś ś ż ż ś ż ś Ę ś ś ż ś ś ż ś ś ś ś ś ś ż ś ż ś ć ś ż ś ż ś ś ść ż
Bardziej szczegółowoć Ą ź ć ć Ż ź ź Ą ź ć ź ć ź
Ż ź ź ź Ę Ą Ł ć Ą ź ć ć Ż ź ź Ą ź ć ź ć ź Ś Ź Ń Ź Ę Ę ź Ł ź Ż Ę ź Ż Ż Ż Ź Ź Ń ź Ź ź ć Ż Ę ć ć Ą ź ź Ź Ż Ś ź Ę Ę Ż Ż Ś Ę Ę ć Ż Ż Ń Ł Ń Ż Ż ź Ą Ą ź ź ź ć Ą ć ź Ż ć Ż Ę Ń Ę Ż Ż Ż Ó Ż Ż Ż Ż Ą Ł Ż Ł Ł Ł Ż Ż
Bardziej szczegółowoŁ Ń ś ń ć Ź ś ń
Ł Ł Ł Ń ś ń ć Ź ś ń ŁĄ Ę Ą Ą Ź ć ś ś Ź ć ć ć ć Ą ń ść ść ń Ź ń ś ś ń ń ń ń ń ś ń ś ść ś Ą ź Ź ś ś ń ć ń ń Ą ń ś ś ś ś Ź ś Ź ś ś Ź ś Ł Ś Ó Ą Ź Ą Ą Ó Ó ń ś ć ć ś ń ń Ść ń Ź ść ść ść ś ś ń ść ś ść ć ś Ń ć
Bardziej szczegółowoÓ Ż ż Ć ż ż ż Ó Ę Ę Ó Ó ż Ó Ł ż Ł
ż Ó Ż Ż ż ź ż ż Ź Ż ż Ę Ą Ó Ż ż Ć ż ż ż Ó Ę Ę Ó Ó ż Ó Ł ż Ł Ń Ę ż ż Ź ż Ę Ż Ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż ż Ź ż ż ż Ź Ó Ś Ó ż Ś Ą Ą ż ż Ł Ą Ń Ą Ą Ł ż Ź ż ż ż ż ż ż ŁĄ Ł Ś ż Ż ż Ś ż ż ż Ż ż Ż Ż ż Ż Ż Ż ż ż Ń ź
Bardziej szczegółowoŁ Ą Ó Ł ć Ą ć ć
Ą Ł Ż Ż Ą Ń Ą Ś ź Ść ć Ł Ą Ó Ł ć Ą ć ć Ó ć Ż ż ż ż ć ć ż ć ż Ść Ż ć Ó ź Ł ć Ą ż ż ć ć Ś Ą ż ć Ę Ś Ś Ł ć ć ż ć ź Ż Ę Ó Ś ć ć Ś ż ż ć ć Ż Ó Ń ć Ó Ż Ść Ś ć ć Ż ć Ę ć Ł Ź ŁĄ ż Ó ć ć Ę Ż Ę Ł Ś Ł Ł Ż Ż Ż Ż ć
Bardziej szczegółowoń
Ą ń Ą ż ń Ł ć ń ć ż ć ż Ą ć ń ź ż Ę ż ż ć ń ć ż ć ż ć ż ń ż ć ż ń ń ń ż ń ń ż Ł ń ż ń ć ń ż Ń ć ż ń ń ń ń ń ż ż Ą ć ż ć ż ć ż ć Ń ć ć ń ć ć ń ć ć ż ń ń Ń ń ż ć ź ń ż ż ŁĄ ż ń ż ż ż Ą ż ć ń ż ć ż Ń ż Ń
Bardziej szczegółowoMarcin Krysiński, Przemysław Miller Cloud computing : szansa i ryzyko dla firmy. Ekonomiczne Problemy Usług nr 123,
Marcin Krysiński, Przemysław Miller Cloud computing : szansa i ryzyko dla firmy Ekonomiczne Problemy Usług nr 123, 245-254 2016 Ekonomiczne Problemy Usług nr 123 ISSN: 1896-3 82X w w w.w n u s.e d u.p
Bardziej szczegółowoU Z A S A D N I E N I E do projektu uchwały budżetowej Miasta i Gminy Zdzieszowice na 2018 r.
U Z A S A D N I E N I E do projektu uchwały budżetowej Miasta i Gminy Zdzieszowice na 2018 r. Podstawą do opracowania projektu budżetu Miasta i Gminy Zdzieszowice na 2018 r. były dane z wykonania dochodów
Bardziej szczegółowo5 niedzielne występy Pidżamy Porno
T Y G O D N IK Z IE M I JA R O C IŃ S K IE J N r 3 (5 8 8 ) 18 styczn ia 2 0 0 2 IS S N 1 2 3 0-8 5 1 X N r indexu 3 4 3 8 2 X C e n a 2,0 0 zł (w tym 7 % V A T ) www.gj.com.pl 32.613 zł dla orkiestry
Bardziej szczegółowoć ź Ą Ł ć
Ł Ł Ł Ł ć ź Ą Ł ć Ę ć Ń ź Ń Ń ź Ń Ś Ń ź ć ć ć ć ć ć ć ć ć ć Ę ć ć ć ć ć ć ć Ł ć ć ć ć Ę ć ć Ę Ń Ą ć Ą ć Ę ć ć ć Ę Ę ć Ń ć Ą ć ć ć ć Ę ć Ę ć Ę ź ć ć Ę ć Ę Ę ć ć ć ć ć ć ć Ę Ś ć ć ć ć ć ć Ę ć Ą ć Ę ć Ę Ę
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 10/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE. z dnia 28 listopada 2018 r. w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok
ZARZĄDZENIE NR 10/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z
Bardziej szczegółowo, , , , 0
S T E R O W N I K G R E E N M I L L A Q U A S Y S T E M 2 4 V 4 S E K C J I G B 6 9 6 4 C, 8 S E K C J I G B 6 9 6 8 C I n s t r u k c j a i n s t a l a c j i i o b s ł u g i P r z e d r o z p o c z ę
Bardziej szczegółowoL U D O L F I N G O W I E PWP XŁ X IPW.P L U D O L F I N G O W I E X MX IPw.A P 8 0
L U D O L F I N G O W I E X MX Iw.A 8 0 K O N RŻ D I H E N R Y K I TŻ S Z N I K O T T O I W I E L K I O T T O I I O T T O I I I H E N R Y K I I WŚ I Ę T Y 8 1 K O N RŻ D I M A 8 2 O j c i e c- K O N RŻ
Bardziej szczegółowoOpis i zakres czynności sprzątania obiektów Gdyńskiego Centrum Sportu
O p i s i z a k r e s c z y n n o c is p r z» t a n i a o b i e k t ó w G d y s k i e g o C e n t r u m S p o r t u I S t a d i o n p i ł k a r s k i w G d y n i I A S p r z» t a n i e p r z e d m e c
Bardziej szczegółowoŻ Ź Ź ź Ż Ż Ź Ą Ą Ż ź Ś Ż Ż Ś Ź Ś Ą
Ś Ą Ó Ś Ś Ą Ś Ó Ż ć Ś Ż Ę ć Ż ź Ż Ź Ź ź Ż Ż Ź Ą Ą Ż ź Ś Ż Ż Ś Ź Ś Ą Ą Ż Ź Ś Ą Ń Ś Ą Ż ć Ż Ż Ż ć Ż Ż Ś Ź Ź Ż Ą Ń ź ź Ł Ę ć ć ć Ń ź ć Ż ź Ż źó ć Ż Ż Ó Ń Ż Ó Ź Ó Ż Ź Ż Ż Ż Ż Ę Ż Ż ć ć Ż ć Ó Ż Ż Ż Ą Ź Ż Ż
Bardziej szczegółowoSPECYFIKACJA ISTOTNYCH WARUNKÓW ZAMÓWIENIA
Z n a k s p r a w y G C S D Z P I 2 7 1 0 2 02 0 1 5 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A U s ł u g a d r u k o w a n i a d l a p o t r z e b G d y s k i e g o
Bardziej szczegółowoRozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Gdyńskie Centrum Sportu jednostka budżetowa Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów
Z n a k s p r a w y G C S D Z P I 2 7 1 01 82 0 1 5 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A P r o m o c j a G m i n y M i a s t a G d y n i a p r z e z z e s p óp
Bardziej szczegółowoÍ ń ę ń Í ę ź ę ń ľ ń ć ę ę ľ ń ę ľ ć
ń Í ń ę ń Í ę ź ę ń ľ ń ć ę ę ľ ń ę ľ ć Í ń Ó Ń Ń Ń Ó ľ ęż Ń Á ęż Ń Ą ę Ż ć ę ę Ż ć ę ć Ś ę ę Ś Ż Ż Ż Ż ę ę Ż ń Ż ń ę ę ć Ś ę Ż ć Ż ć Ż Ż ć ń Ż ľ ę ę ę ę Ś ę ę ľ ę Ę Ĺ Í ľ ď ý Ę ń ľ ę ń Ó Ń ć Í ô Ó ľ ü
Bardziej szczegółowoC H R Ä M I N EWANGELIA ŻYCIE I MYŚL C H R Z E ŚC IJA Ń S K A -JE D N O Ś Ć -PO W T Ó R N E PRZYJŚCIE CHRYSTUSA
C H R Ä M I N EWANGELIA ŻYCIE I MYŚL C H R Z E ŚC IJA Ń S K A -JE D N O Ś Ć -PO W T Ó R N E PRZYJŚCIE CHRYSTUSA X» N iech się w e se li p u sty n ia i sp ieczon a ziem ia; n ie ch się rozraduje i z a k
Bardziej szczegółowoRozdział 1. Nazwa i adres Zamawiającego Rozdział 2. Informacja o trybie i stosowaniu przepisów Rozdział 3. Przedmiot zamówienia
Z n a k s p r a w y G O S I R D Z P I 2 7 1 0 1 0 2 0 1 4 S P E C Y F I K A C J A I S T O T N Y C H W A R U N K Ó W Z A M Ó W I E N I A f S p r z» t a n i e i u t r z y m a n i e c z y s t o c i g d y
Bardziej szczegółowoZARZĄDZENIE NR 2240/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE. z dnia 6 listopada 2018 r. w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok
ZARZĄDZENIE NR 2240/2018 PREZYDENTA MIASTA KATOWICE w sprawie zmian w budżecie miasta Katowice na 2018 rok Na podstawie art. 30 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U.
Bardziej szczegółowoNiniejsza wersja jest wersją elektroniczną Krajowej Oceny Technicznej CNBOP-PIB nr CNBOP-PIB-KOT-2017/ wydanie 1, wydanej w formie
ń ń ż Ä Ä ż ń Ę Ę ľ Ä ŕ ż ń ř ő ő Ę ż ż ń Ę Ź ř ý ż É ż Ę ń ń ń Ę ľ ż Ż ń ż ż ż Ę ż ć ć ý ż Ę ż ż ý ć Ę ż ć ć ż Ę Ę Ę ż ż ć ź Ą Ł Ł Ł Ł ľ Ł Ł Ł ź ý ľ ż Ł ż Ł ń ý ż ż Ł Ł ý ľ Ł ż Ł Á Ż Ż Ł Ę Ź ż ż ż Á ż
Bardziej szczegółowoTYGODNIK POLITYCZNY, SPOŁECZNY I LITERACKI.
Poznań, Medziela 27. października 1895 r. Rok II. m u i i m w n u s i TYGODNIK POLITYCZNY, SPOŁECZNY I LITERACKI. P rz eg lą d P oznański14 wychodzi w każdą Setcotę. b rfla k e y a : Poznań, Ul. św. Mareima
Bardziej szczegółowoA C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 84, К la u e M u lle r *
A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 84, 1988 К la u e M u lle r * KILKA UWAG KRYTYCZNYCH W ZWIĄZKU Z DYSKUSJĄ NA TEMAT KRZYWEJ PHILLIPSA " D y s k u s j ę p h l l l i
Bardziej szczegółowou P o d n o s z e n i e e f e k t y w n o śc i e k o n o m i c z n e j f u n k c j o n o w a n i a a d m i n i s t ra c j i pu - b li c z n e j w y m
W Załącznik do Uchwały nr XXX/244/01 R ady M ie j s kie j w N ałę czowie z dnia 28 g ru dnia 2001 r. Strategia rozwoju gminy miejskiej Nałęczów Opracowanie: dr Waldemar A. Gorzym-Wi lk ow s k i dr An drzej
Bardziej szczegółowoUCHWAŁA Nr XXII/115 /2017 RADY GMINY CZERNIKOWO. z dnia 30 stycznia 2017
UCHWAŁA Nr XXII/115 /2017 RADY GMINY CZERNIKOWO z dnia 30 stycznia 2017 w sprawie uchwalenia Wieloletniej Prognozy Finansowej Gminy Czernikowo na lata 2017-2025 Na podstawie art.226, art.227, art.230 ust.6
Bardziej szczegółowoź ź ó ó ś ó ó ś ż ź ź ż ż ó ż ó ó ó ż ż
Ł Ł ż ó ż Ż ź Ę ż ś ś ś Ę ś Ź ź ź ó ó ś ó ó ś ż ź ź ż ż ó ż ó ó ó ż ż ł ż ó ŚĆ ż ż ź ż ż ż ź Ź ś ś ó ś ń ł ś ś ó ż ć ó ść ś ść ś Ę ś ś ć ś ś ł ś ś ó ś ś ś ż ć ż ó ść ć łó ść Ść Ź ó ł ś ś ć ó ł ń ń ć ł
Bardziej szczegółowoŁ ć Ą ć ć ć ć ć Ł
Ł Ś Ą Ś Ą Ł Ś Ś Ł Ł Ó Ą Ł ŚĆ Ń Ó Ł ć Ą ć ć ć ć ć Ł Ó Ł Ń Ś Ó ć Ś Ó Ń ŁĄ Ł Ó Ó Ł Ń Ś Ś Ó Ó Ó Ł Ń Ó Ł ć ć Ó Ó Ó Ł ć ż ż ć ć ż ż Ź ż ć ć ć Ó Ó Ó Ł Ń Ł Ó Ó Ó Ł ć ż ż ż ć ż ć ż Ł Ó Ó Ó Ł ż ż ć ć ć ć ć ć Ó Ż
Bardziej szczegółowo