Barbara Filipczyk, Jerzy Gołuchowski Akademia Ekonomiczna w Katowicach

Barbara Filipczyk, Jerzy Gołuchowski Akademia Ekonomiczna w Katowicach MIĘDZYNARODOWE PROJEKTY BADAWCZE W ZAKRESIE E-LEARNINGU REALIZOWANE W KATEDRZE INFORMATYKI AKADEMII EKONOMICZNEJ W KATOWICACH - BARIERY, DOKONANIA, PERSPEKTYWY W artykule przedstawiono bariery, dokonania oraz perspektywy dalszych prac nad wdrożeniem nauczania elektronicznego w Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Tłem rozważań są wyniki międzynarodowych badań prowadzonych w Katedrze Informatyki nad kształceniem elektronicznym. Przedstawiono także ograniczenia organizacyjne i prawne wspomagania studiów wyższych kursami prowadzonymi za pomocą nowoczesnych technologii informatycznych dostrzeżone w toku realizacji projektów badawczych. Wskazano także na niezbędne kierunki zmian uregulowań prawnych oraz organizacji studiów. Prowadząc badania w zespole międzynarodowym, staje się także wobec problemu wdrożenia w Polsce rozwiązań wypracowanych w ramach tych badań. Celem artykułu jest podzielenie się doświadczeniem uzyskanym w toku realizacji projektów z zakresu e-learningu. Chcemy zwrócić uwagę nie tylko na uzyskane rezultaty tych projektów, ale także na bariery ich realizacji oraz perspektywy dalszych prac nad rozszerzeniem studiów z wykorzystaniem e-learningu. Mamy nadzieję, że nasze doświadczenia staną się przydatne także dla innych, zwłaszcza odpowiedzialnych za kształcenie na studiach wyższych. 1. Wprowadzenie Po 15 latach transformacji powraca dyskusja nad kształceniem na poziomie studiów wyższych. Nierzadko padają zarzuty o niskim poziomie studiów wyższych oraz o anachroniczności rozwiązań prawnych, niedostosowaniu polskiego systemu szkolnictwa wyższego do rozwiązań obowiązujących w Unii Europejskiej. Problem ten pojawia się także w kontekście doskonalenia dydaktyki, a zwłaszcza kształcenia wspomaganego technologiami informatycznymi (e-learning). 1

O ważności zachodzących zmian w podejściu do kształcenia w społeczeństwie informacyjnym świadczy to, że problematyka zdalnego nauczania stała się przedmiotem polityki europejskiej i znajduje wyraz we wsparciu finansowym projektów badawczych, których celem jest między innymi wypracowanie nowego paradygmatu w zakresie przekazywania wiedzy. Pracownicy Katedry Informatyki od roku 2000 biorą aktywny udział w realizacji międzynarodowych projektów badawczych ukierunkowanych na wdrożenie e-learningu w Akademii Ekonomicznej. Do dnia dzisiejszego zostały zakończone dwa projekty: projekt TRIMAR, projekt EUROM@STER, rozpoczynają się także prace nad nowymi. Prowadząc wspomniane badania, nie sposób było uniknąć pytania o możliwości wdrożenia w Polsce rozwiązań wypracowanych w ramach badań w zespole międzynarodowym. 2. Uwarunkowania kształcenia permanentnego w świetle realizacji projektu TRIMAR 1 Jak powszechnie wiadomo, o rozwoju organizacji decyduje jego innowacyjność, kreatywność, zdolność do gromadzenia i wykorzystywania wiedzy, co z kolei przede wszystkim zależy od umiejętność, kompetencji i wiedzy pracowników. Te z kolei są wynikiem kształcenia się pracowników, począwszy od edukacji podstawowej, poprzez poszczególne szczeble edukacyjne do indywidualnego zdobywania wiedzy 2. Celem projektu TRIMAR było opracowanie, adresowanego do małych i średnich przedsiębiorstw usługowo-handlowych, inteligentnego systemu szkoleniowego w zakresie wprowadzania i prowadzenia e-marketingu. Szkolenia menedżerów mają w Polsce charakter studiów podyplomowych. Prace nad wspomaganiem menedżerów podjęto, gdyż zauważono, że pomimo świadomości znaczenia e-marketingu decydenci małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) odpowiedzialni za marketing napotykają na trudności związane 1 Projekt TRIMAR(On-line Intelligent Training System for Internet marketing by SMEs sector) UK/00/B/F/PP/129_110 KE (środki funduszu Leonardo da Vinci) Koordynator: Luton University, AE jako Partner, Koordynator z ramienia AE: Jerzy Gołuchowski Termin realizacji: 1.12.2000-30.11.2003 2 Ziemba E.: Zastosowanie elektronicznego nauczania do szkolenia pracowników w zakresie e-marketingu. W: Systemy wspomagania organizacji SWO 2003. Pr. zb. pod red. T. Porębskiej Miąc i H. Sroki.AE Katowice 2003. 2

z wprowadzaniem Internetu i jego wykorzystaniem w marketingu. Trudności decydentów SME dotyczą zarówno decyzji szczebla operacyjnego, jak i strategicznego. Fakt ten potwierdziły badania ankietowe przeprowadzone w ramach projektu. Dostarczenie decydentom aktualnej wiedzy na temat e-marketingu oraz rozwijanie umiejętności niezbędnych do podejmowania racjonalnych decyzji w obszarze e-marketingu możliwe jest poprzez studia i szkolenia. System szkoleniowy TRIMAR wspomaga pracowników MŚP w zdobywaniu wiedzy teoretycznej i praktycznej dotyczącej marketingu w Internecie. Małe i średnie firmy mogą bezpłatnie wykorzystywać opracowany system w swojej działalności gospodarczej Oczekuje się, iż opracowany system szkolenia pomoże firmom wprowadzać i prowadzić e-marketing, co z kolei korzystnie wpłynie na efektywność działań marketingowych. Projekt skupił partnerów ze środowiska naukowego oraz małe i średnie firmy z Wielkiej Brytanii, Niemiec, Portugalii, Słowacji oraz Polski. Koordynatorem projektu był University of Luton. Wśród wyższych uczelni biorących udział w projekcie były: Akademia Ekonomiczna w Katowicach (reprezentowana przez pracowników Katedry Informatyki), South Bank University w Londynie, Westfälische Wilhelms Universität w Munster, Universidade Aberta w Lizbonie, Technical University w Koszycach. Zadania zrealizowane w ramach projektu TRIMAR przedstawia tabela 1. Tabela 1. Zadania i rezultaty zrealizowane w ramach projektu TRIMAR Etapy Zadania Rezultaty prac 1 2 3 4 Rozpoznanie potrzeb małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie marketingu internetowego Opracowanie studiów przypadków z udziałem małych i średnich firm usługowo-handlowych Identyfikacja problemów występujących w każdym z opracowanych studiów przypadków oraz budowa bazy danych przechowującej poszczególne przypadki Opracowanie systemu oceny wiedzy dotyczącej e-marketingu w małych i średnich firmach (każdy z partnerów przeprowadził ok. 80 badań ankietowych) (każdy z partnerów wspólnie z firmami przeprowadził 15 analiz przypadku) South Bank University (zaprojektowanie oprogramowania i 3

5 6 7 Opracowanie wykładów szkoleniowych na temat e-marketingu w firmach Dokonanie ostatecznej oceny systemu oraz jego rozpropagowanie wśród małych i średnich firm Zlokalizowanie opracowanego systemu w języku każdego partnera projektu systemu oceny wiedzy oraz przygotowanie pytań testowych do systemu) 11 wykładów (każdy z partnerów przeprowadził ocenę systemu z co najmniej 10-cioma użytkownikami) Wersje narodowe szkoleń, w tym w j. Polskim Rezultatem badań jest dostępny na stronie internetowej http://sulu.ae.katowice.pl/~trimar system szkoleniowy dostarczający wiedzy i doskonalący umiejętności rozwiązywania problemów, jakie decydenci napotykają wprowadzając w swojej firmie e-marketing 3. W obecnej wersji korzystanie z systemu jest nieodpłatne. Szkolenia są dostępne dla każdego zainteresowanego. Zasadniczym problemem szerszego wykorzystania systemu jest rozbudowa bazy wiedzy zawierającej materiał szkoleniowy, zwłaszcza bazy przypadków wykorzystywanej w procesie szkolenia metodą case-based learning. 3. Bariery i perspektywy prowadzenia studiów magisterskich w zakresie e-biznesu w świetle realizacji projektu EUROM@STER 4 Celem projektu Euromaster in e-business and Cyber-communication było opracowanie programu i treści kształcenia specjalistów e-biznesu i cyberkomunikacji na poziomie studiów magisterskich, tj. specjalistów w zakresie projektowania i realizacji przedsięwzięć gospodarczych w tak zwanej cyberprzestrzeni Koordynatorem projektu był ICHEC-ISC ST-LOUIS - Institut Superieur de Commerce Saint-Louis z Brukseli. W projekcie udział wzięły następujące uczelnie europejskie: Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Uniwersytet w Metz, Uniwersytet w Atenach i Uniwersytet w Luton w Wielkiej Brytanii. Akademia 3 Zob. szerzej Billewicz A., Gołuchowski J., Kania K., Ziemba E., Mullins R.: On-line Intelligent Training System for Internet Marketing by SME's. In: Business Information Systems. Ed.by W.Abramowicz. AE. Poznań 2004. 4 Projekt EUROM@STER (European Master in e-commerce and Cyber-communication) KE (środki funduszu Leonardo da Vinci) Koordynator: Institute of Multimedia ISC ST LOUIS Brussels, AE jako Partner, Koordynator z ramienia AE: Jerzy Gołuchowski Termin realizacji: 1.12. 2000-30.11. 2003 4

Ekonomiczna w Katowicach w projekcie była reprezentowana przez pracowników Katedry Informatyki. Rezultatem projektu jest między innymi 5 : - opracowanie programu kursów (curricula), - zgromadzenie materiałów dydaktycznych i studiowanie współczesnej literatury celem organizacji kursów i opracowania treści kursów, - analizę różnych narzędzi informatycznych dla wyboru odpowiednich dla tworzenia kursów, - rozpoznanie możliwości rozwoju materiałów kursowych przy pomocy narzędzi takich jak: Flash, Power Point, Acrobat, Word oraz edycja treści kursu przy użyciu Word, Power Pint, HTML, - zgromadzenie wiedzy na temat sposobności i zagrożeń wdrażania elektronicznego nauczania zdalnego w Polsce studentów i ludzi biznesu, - opracowanie strony Internetowej dla wspomagania dyseminacji rezultatów Projektu (www.ae.katowice.pl/e-master), - ocena treści kursów oraz platformy e-learningowej Claroline, - organizacja specjalności Biznes Elektroniczny (80 studentów w 2002, 60 w 2003 w AE w Katowicach). Program studiów kierunku e-business /ecommerce Management uzgodniony przez międzynarodowe konsorcjum do realizacji w szkole Institut Superieur de Commerce Saint-Louis Brussels w Belgii, Uniwersytecie w Luton, Uniwesytecie w Metz, Uniwersytecie w Atenach oraz Akademii Ekonomicznej obejmował następujące moduły: - Strategia biznesu elektronicznego (e-commerce Strategy), - Projektowanie baz danych i aplikacji WWW (Web mastering), - Zarządzanie finansowe w biznesie elektronicznym (Financial Management of e-business), - Internet i technologie multimedialne (Internet and Multimedia Technology), - Marketing w Internecie (Internet Marketing), - Strategia dystrybucji i sprzedaży online (Online selling and distribution strategy (logistics), - Krytyczna analiza stron internetowych (Web-sites Critical Analysis), 5 European Master in e-commerce and Cyber-communication - EUROM@STER Leonardo da Vinci National Agency/European Commission, Pilot project Final Report. 5

- Aspekty prawne gospodarki elektronicznej (Legal aspects of e-commerce). Korzystając ze współpracy z partnerami z uczelni zachodnich w ramach projektu EUROM@ASTER, Akademia Ekonomiczna 6 : - pozyskała platformę e-learningowej (systemu LMS oraz narzędzi do opracowania elektronicznych materiałów dydaktycznych), - zakupiła narzędzia do tworzenia materiałów dydaktycznych do tworzenia szkoleń elektronicznych, - program studiów w zakresie e-biznesu, wdrożony z modyfikacjami na studiach dziennych i zaocznych, - materiały dydaktyczne w trybie off-line oraz on-line. W czasie trwania projektu partnerzy porównywali różne metody nauczania off-line oraz programy nauczania off-line w zakresie gospodarki elektronicznej. Okazuje się, że w grupie pięciu krajów (Belgia, Francja, UK, Grecja i Polska) występują znaczne różnice w metodach przekazu wiedzy studentom. Spotkania uczestników projektu były okazją do konfrontacji i dyskusji na temat metod dydaktycznych używanych i rozwijanych w środowisku akademickim. Program studiów wprowadzony na studiach dziennych i zaocznych Akademii Ekonomicznej w Katowicach uwzględnia tylko część rozwiązań uzgodnionych przez międzynarodowe konsorcjum. Wytyczne ministerstwa w zakresie programów studiów uzupełniających wykluczają bowiem możliwość realizacji programu uzgodnionego w ramach międzynarodowego projektu, narzucając konieczność prowadzenia dodatkowych przedmiotów, które nie są realizowane w uczelniach ekonomicznych w Europie Zachodniej. Szczegółowa charakterystyka różnic programowych wykracza poza ramy zakreślone w tym opracowaniu. Zauważmy, że studia na Zachodzie realizowane są w systemie punktowym, w którym wycenia się nakłady pracy studenta w realizacji określonego modułu. Oceniając pracochłonność zajęć, uwzględnia się nie tylko zajęcia w murach uczelni, ale także prace własne oraz naukę na odległość. Wprowadzenie nauczania elektronicznego jest na Zachodzie naturalnym usprawnieniem edukacji. 6 Zob szerzej Gołuchowski J., Pańkowska M., Smolarek M.: Euromaster in e-business and Cyber- Communication - The Distance Learning Project, Distance Learning Workshop The Fourth International Meeting on New Technologies of e-learning Systems and Network Environments, Distance Learning Centre and Department of Computer Systems, Institute of Informatics, in University of Silesia, Poland, Sosnowiec, June 2004. 6

W Polsce zarówno studenta, jak i pracownika rozlicza się z liczby godzin zrealizowanych w ramach planowanych zajęć dydaktycznych. Praca własna studenta nie jest zatem także w świetle najnowszych standardów nauczania brana pod uwagę. Narzucone limity kształcenia standardy nauczania są raczej maksymalne a nie minimalne. 4. Perspektywy rozwoju nauczania elektronicznego w AE w Katowicach Obecnie w Katedrze Informatyki podjęto prace nad dwoma kolejnymi projektami określanymi skrótowo jako projekt językowy oraz Web Business Game, zmierzającymi do upowszechnienia kształcenia z wykorzystaniem technologii internetowych. Projekt Languages for ecommerce (Foreign Language Communication on ecommerce web sites), koordynowany przez uczelnię z Finlandii, ma na celu stworzenie platformy nauczania języków obcych, zwłaszcza języka biznesu, z wykorzystaniem cyberprzestrzeni i możliwości pracy uczących się w zespole wirtualnym. Niewątpliwą korzyścią dla Akademii z realizacji tego projektu będzie m.in. opracowanie materiałów do nauczania kolejnego przedmiotu wykładanego na kierunku Informatyka i Ekonometria Web application design. Drugi projekt Web Business Game, koordynowany przez uczelnię z Belgii ma na celu opracowanie gry dydaktycznej wspierającej kształcenie specjalistów e-biznesu. Gra powinna umożliwić uczestnikom zweryfikowanie wiedzy zdobywanej w ramach programu European Master in e-business/e-commerce Management. Stanowić ma zatem rozszerzenie wyników prac uzyskanych w ramach projektu EURO@MASTER. Podjęto także starania zmierzające do doskonalenia umiejętności opracowywania materiałów dydaktycznych oraz prowadzenia nauczania poprzez Internet. Temu zadaniu ma służyć udział w projekcie, którego celem jest wymiana doświadczeń w zakresie metodyki nauczania elektronicznego. Realizacja tych projektów nie obędzie się bez trudności wynikających z niedostosowania polskich rozwiązań prawnych w zakresie szkolnictwa wyższego do rozwiązań europejskich, a także braku niezbędnych warunków organizacyjnych na naszej Uczelni do prowadzenia zajęć z wykorzystaniem technologii e-learningu. 7

Zasadnicza trudność w rozszerzeniu kształcenia wspomaganego technologiami internetowym pojawia się wskutek niemożności zaliczenia zajęć odbywanych w trybie nauczania elektronicznego do czasu zajęć ustalonych w standardach nauczania. Praca studenta z materiałem w postaci nauczania elektronicznego jest zatem traktowana jako coś dodatkowego w stosunku do normalnych zajęć, a nie jako element wykładów i ćwiczeń, odbywanych w innej formie niż zajęcia w sali wykładowej czy ćwiczeniowej. Innym problemem jest planowanie i rozliczanie pracy nauczycieli uczestniczących w tego rodzaju przedsięwzięciu. I nie chodzi tu o trudności techniczne (przeciwnie: znacznie łatwiej jest ustalić rzeczywisty czas pracy nauczyciela prowadzącego np. konsultacje przez Internet), ale organizacyjnoprawne. Nasza uczelnia, podobnie jak inne uczelnie państwowe stoi przed problemem rozwiązywania tego typu problemów. 5. Wnioski Nie sposób prowadzić i wdrażać międzynarodowe prace badawcze nad dydaktyką a przy tym zachować zgodność z obecnymi standardami nauczania. Uczelnia bowiem staje wobec dylematu prowadzenia studiów zgodnie ze standardami wprowadzonymi przez ministerstwo, albo standardami wypracowanymi przez międzynarodowe konsorcja. Konflikt pomiędzy standardami europejskimi i polskimi dostrzegają m.in. M. Rocki i S. Macioł 7. Wydaje się, że bez głębokich zmian w ustawie o szkolnictwie wyższym, uwzględniających doświadczenia zachodnie w prowadzeniu studiów oraz wychodzących naprzeciw pojawiającym się nowym technologiom kształcenia nie można rozwiązać dylematów oraz wdrażać rozwiązań wypracowanych wspólnym wysiłkiem. Zmiany te powinny uwzględniać: 1. stworzenie systemu rozliczania studenta nie z obecności na zajęciach w murach uczelni, lecz z pracy studenta zarówno w domu, jak i na uczelni, 7 Rocki M. Macioł S.: O kierunkach studiów I standardach kształcenia. Głos w dyskusji nad propozycjami Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. e-mentor, 2004 październik nr 4 (6). 8

2. modyfikację standardów nauczania z uwzględnieniem ich dwustopniowości (tam, gdzie studia są dwustopniowe), 3. rezygnację z ustalenia przez ministerstwo maksimum zamiast minimum programowego, 4. stworzenie odpowiedniej infrastruktury, zapewniającej zarówno prowadzenie zajęć w wirtualnych klasach, jak i kontrolowany dostęp do materiałów dydaktycznych wraz z analizą postępów studenta korzystającego z wykładu i ćwiczeń w postaci materiałów elektronicznych. Skuteczne wdrożenie tych zmian to warunek podstawowy, decydujący nie tylko o sensie doskonalenia dydaktyki, ale także warunkujący konkurencyjność polskich uczelni. Abstract This article presents results and experiences in international researches projects about e-learning technology applications: TRIMAR, EUROM@STER. The new projects education via Internet are presented too: Languages for ecommerce (Foreign Language Communication on ecommerce web sites), Business Game. We discuss constrains in implementation of e-learning solution in our universities and propose organizational modifications and changes in legal regulations determined effective realization of e-learning courses in high education in Poland. BIBLIOGRAFIA: 1. Billewicz A., Gołuchowski J., Kania K., Ziemba E., Mullins R.: On-line Intelligent Training System for Internet Marketing by SME's. In: Business Information Systems. Ed.by W.Abramowicz. AE. Poznań 2004. 2. European Master in e-commerce and Cyber-Communication - EUROM@STER Leonardo da Vinci National Agency/European Commission, Pilot project Final Report 3. Gołuchowski J., Pańkowska M., Smolarek M.: Euromaster in e-business and Cyber-communication - The Distance Learning Project, Distance Learning 9

Workshop The Fourth International Meeting on New Technologies of e-learning Systems and Network Environments, Distance Learning Centre and Department of Computer Systems, Institute of Informatics, in University of Silesia, Poland, Sosnowiec, June 2004. 4. Gołuchowski J., Ziemba E.: Inteligentny system szkolenia w zakresie e-marketingu jako narzędzie wzbogacania wiedzy decydentów w MŚP. W: Zastosowania informatyki i analizy systemowej w zarządzaniu. Pr. zb. pod red. J.Studzińskiego, L.Drelichowskiego, O.Hryniewicza. PAN. IBS. Warszawa, 2003. 5. Rocki M. Macioł S.: O kierunkach studiów I standardach kształcenia. Głos w dyskusji nad propozycjami Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego. e-mentor, 2004 październik nr 4 (6). 6. Ziemba E., Gołuchowski J.: Case Based Learning oraz Case Based Reasoning w inteligentnym systemie szkoleniowym TRIMAR. W: Informatyka ekonomiczna. Pr. zb. pod red. J. Golińskiego, D.Jelonek i A.Nowickiego. AE Wrocław 2004. 7. Ziemba E.: Zastosowanie elektronicznego nauczania do szkolenia pracowników w zakresie e-marketingu. W: Systemy wspomagania organizacji SWO 2003. Pr. zb. pod red. T. Porębskiej Miąc i H. Sroki.AE Katowice 2003. 10