NAJWYśSZA IZBA KONTROLI DELEGATURA w SZCZECINIE ul. Jacka OdrowąŜa 1, 71-420 Szczecin LSZ-41022-1-07 P/07/031 Szczecin, dnia stycznia 2008 r. Pan Maciej Bezulski p.o. Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego w Szczecinie WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli 1, zwanej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Szczecinie skontrolowała Drugi Urząd Skarbowy w Szczecinie, zwany w dalszej treści Urzędem, w zakresie opodatkowania w latach 2005-2007 (I półrocze) przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych (zwanych dalej nźp ). W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokole kontroli podpisanym w dniu 30.11.2007 r. NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 60 ust. 1 ustawy o NIK, przekazuje Panu Naczelnikowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. NajwyŜsza Izba Kontroli pozytywnie ocenia działania Urzędu w zakresie objętym kontrolą, mimo stwierdzenia nieprawidłowości i uchybień. W ocenie NIK obowiązujące w Urzędzie procedury nie zostały dostatecznie sprecyzowane i uszczegółowione w zakresie postępowania z informacjami o wydatkach poniesionych przez podatników (informacjami sygnalnymi). Dotyczyło to m.in. unormowań regulujących współpracę komórek organizacyjnych Urzędu w badanym zakresie, prowadzenia ewidencji informacji sygnalnych, a takŝe sposobu postępowania pracowników Urzędu w sytuacji wejścia w ich posiadanie. Obowiązujący w Urzędzie regulamin organizacyjny oraz Wytyczne Ministerstwa Finansów 2 nie normowały szczegółowo ww. zagadnień. Natomiast opracowana w Urzędzie Instrukcja regulująca tryb postępowania w sprawie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, nie została do dnia zakończenia kontroli zatwierdzona i przyjęta do realizacji. Skutkowało to m.in. tym, 1 j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701 2 Wytyczne Ministerstwa Finansów Departamentu Kontroli Skarbowej dla urzędów skarbowych i urzędów kontroli skarbowej dotyczące postępowania w sprawie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, grudzień 2004 r. (zwane dalej Wytycznymi MF),
2 Ŝe prowadzony w Urzędzie rejestr informacji o transakcjach podatników (ewidencja informacji), nie spełniał wymogów określonych w Wytycznych MF, w szczególności nie stanowił jednego zbioru. Informacje o transakcjach nie były gromadzone w ewidencji informacji w układzie alfabetycznym. RównieŜ w pomocniczym rejestrze alfabetycznym, nie zachowano pełnego układu alfabetycznego gromadzenia danych osobowych podatników. Zdaniem NIK taki sposób prowadzenia rejestru utrudniał identyfikację wszystkich informacji dotyczących jednego podatnika. Identyfikacja taka byłaby moŝliwa dopiero po prześledzeniu i dokonaniu analizy wszystkich zapisów w ewidencji informacji. W badanym okresie w ewidencji informacji ujęto 2.630 informacji sygnalnych, w tym 2.518 informacji (95,7%) pozyskanych zostało z systemu informatycznego czynności majątkowe (CZM). W toku kontroli stwierdzono opóźnienia zarówno we wprowadzaniu danych do systemu CZM, jak i przenoszeniu informacji sygnalnych z tego systemu do ewidencji informacji. Np. wg stanu na 10.09.2007 r. do CZM wprowadzono 164 informacje dotyczące kwot wydatków jednorazowo przekraczających 100 tys. zł, które wpłynęły do Urzędu w okresie od 1.06.2007 r. do 30.06.2007 r. (dane z aktów notarialnych). Spośród ww. informacji dwie (1,2%) zostały wprowadzone do CZM w terminie od 30 do 90 dni po ich wpływie do Urzędu, a 29 informacji (17,7%) zostało wprowadzonych po upływie 90 dni od ich wpływu. Na podstawie 25 informacji zaewidencjonowanych w CZM stwierdzono, Ŝe 7 informacji wprowadzono do tego systemu po 20 dniu miesiąca za miesiąc poprzedni (od 36 do 123 dni po ich wpływie do Urzędu). Stanowiło to naruszenie zaleceń Instrukcji obsługi programu komputerowego CZM Departamentu Podatków Lokalnych i Katastru MF z 23.08.2004 r., wg której informacje do systemu CZM naleŝało wprowadzać raz na miesiąc do 20 dnia kaŝdego miesiąca za miesiąc poprzedni. Dodatkowe badanie 90 informacji sygnalnych, tj. 3% zarejestrowanych w latach 2005-2007 (1.01.-10.09.) w ewidencji informacji wykazało, Ŝe 18 informacji (20%) zaewidencjonowano w CZM po upływie 30 dni od ich wpływu do Urzędu. Spośród ww. 90 informacji sygnalnych, 50 z nich (55,6%) zostało zarejestrowanych w ewidencji w terminie od 3 miesięcy do 1 roku po ich wpływie, natomiast 23 informacje (25,6%) zarejestrowano w ewidencji informacji po upływie 1 roku od ich wpływu. Prowadzona ewidencja informacji nie była kompletna, gdyŝ nie zawierała wszystkich dostępnych w Urzędzie informacji sygnalnych. W toku kontroli zbadano dokumentację 13 kontroli podatkowych osób fizycznych, tj. 17,6% liczby ww. kontroli przeprowadzonych w latach 2005-2007 (I półrocze). W 5 przypadkach informacje o poniesionych wydatkach podatników w łącznej kwocie 2.479,0 tys. zł nie zostały przekazane przez Dział Kontroli Podatkowej Urzędu (KP) na stanowisko zajmujące się sprawami opodatkowania nźp (DM-ROF).
3 W 4 przypadkach ww. informacje o wydatkach w kwocie 2.223,3 tys. zł nie zostały ujęte w ewidencji informacji, natomiast informacja o wydatku w kwocie 255,7 tys. zł została pozyskana i wprowadzona do ewidencji przed przeprowadzeniem przez Urząd kontroli podatnika. W jednej sprawie informacja o wydatkach w łącznej kwocie 1.740,3 tys. zł nie została przekazana do UKS. Według porozumienia z 4.01.2006 r. zawartego między urzędami skarbowymi, a UKS w zakresie planowania działań kontrolnych oraz przekazywania informacji w tym informacji sygnalnych dotyczących nźp, urzędy skarbowe do 15 dnia następującego po zakończeniu kaŝdego kwartału miały przekazywać UKS wyciągi z protokołów kontroli podatkowych dotyczących osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą, dokonujących sprzedaŝy lub nabycia składników majątkowych na łączną kwotę powyŝej 500 tys. zł. W toku kontroli stwierdzono równieŝ, Ŝe ewidencja informacji nie zawierała danych o wydatkach poniesionych w latach 2005-2006 w kwotach powyŝej 100 tys. zł z innych źródeł takich jak: 493 deklaracje PIT-38 złoŝone w latach 2005-2006, zawierające informacje o wydatkach na nabycie papierów wartościowych na łączną kwotę 1.078,4 mln zł, 157 oświadczeń PIT-2K o wysokości wydatków związanych z inwestycją słuŝącą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych na kwotę ogółem 32.538,8 tys. zł, deklaracje VAT-7 złoŝone za lata 2005-2007 (I półrocze) przez 304 podatników, w których wykazano wydatki w łącznej wysokości 123.392,3 tys. zł oraz deklaracje VAT-7K złoŝone w badanym okresie przez 9 podatników, w których wykazano łączną kwotę wydatków 1.743,5 tys. zł. W ocenie NIK dane zawarte w tych dokumentach nie były przez Urząd w dostatecznym stopniu wykorzystywane. Szczegółowe badanie m.in. 24 deklaracji PIT-38 złoŝonych przez podatników, którzy ponieśli koszty uzyskania przychodów w kwocie wyŝszej od 6.000 tys. zł (od 6.299,8 tys. zł do 191.757,3 tys. zł) wykazało m.in., Ŝe 3 podatników wykazało stratę (ogółem) za okres 5 lat poprzedzających rok poniesienia wydatku. Badaniem objęto równieŝ deklaracje PIT-38, w których wykazana strata była wyŝsza od 50 tys. zł. Stwierdzono m.in., Ŝe podatnik W.A. wykazał w deklaracji PIT-38 za 2005 r. koszty uzyskania przychodów w kwocie 495,4 tys. zł oraz stratę w wysokości 68.961 zł, podczas gdy w latach 2001-2005 nie osiągnął innych przychodów netto (strata za ten okres wyniosła 26.430,53 zł). Inny podatnik W.A. urodzony w 1975 r. w deklaracji PIT-38 za 2006 r. wykazał koszty w łącznej kwocie 4.143,2 tys. zł i stratę 262 tys. zł, podczas gdy przychody netto tego podatnika w l. 2001-2005 (PIT-37) wyniosły 32.518,4 zł. Wśród badanych szczegółowo 16 podatników, którzy w deklaracjach VAT-7 wykazali wydatki powyŝej 100 tys. zł, w przypadku 4 z nich poniesione wydatki w łącznej kwocie 2.674 tys. zł nie znajdowały pokrycia w ujawnionych źródłach przychodów za okres 5 lat poprzedzających rok ich poniesienia. Według Wytycznych MF
4 kontrolą powinny być objęte przede wszystkim osoby fizyczne dokonujące inwestycji na rynku nieruchomości, inwestujące znaczne sumy pieniędzy na giełdzie papierów wartościowych, osoby wykazujące stale stratę lub niskie dochody z działalności gospodarczej, osoby młode, nabywające nieruchomości i inne dobra o znacznej wartości. Ponadto zgodnie z pkt 4 Wytycznych MF Urząd przy zbieraniu materiałów informacyjnych powinien wykorzystywać m.in. dane wprowadzone do elektronicznych baz danych oraz będące w posiadaniu urzędu skarbowego zeznania i deklaracje złoŝone przez podatników i płatników. Niezadowalająca była sprawność rozpatrywania informacji o transakcjach. Pomimo rozpatrzenia w badanym okresie 521 informacji (w tym 94 w I półroczu 2007 r.), liczba informacji do rozpatrzenia w następnych latach wzrosła z 605 na koniec 2005 r. do 698 na koniec 2006 r. (tj. o 15,4%). Opóźnienia w zakresie pozyskiwania i rozpracowywania informacji spowodowane były zarówno znacznym ich wzrostem (1.271 w 2005 r., 901 w 2006 r. i 458 w I półroczu 2007 r.), jak równieŝ spadkiem liczby informacji rozpatrzonych (z 218 w 2005 r. do 209 w 2006 r. i 94 w I półroczu 2007 r.). Stosunek liczby spraw rozpatrzonych do podlegających załatwieniu wynosił 9,2% w 2005 r., 13,9% w 2006 r. i 8,1% w I półroczu 2007 r. Podjęte czynności nie skutkowały formułowaniem wniosków o przeprowadzenie kontroli w zakresie nźp (Urząd nie wszczynał postępowań kontrolnych w tym zakresie). Zmalała równieŝ liczba postępowań podatkowych wszczętych na podstawie art. 20 ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych 3, z 5 wszczętych w 2005 r., do 2 w 2006 r. oraz 2 wszczętych w I półroczu 2007 r. W konsekwencji w 2005 r. nie rozpatrzono z uwagi na przedawnienie 378 informacji (na łączną kwotę 67.202,1 tys. zł), natomiast w 2006 r. 312 takich informacji (na łączną kwotę 56.143,1 tys. zł). Według ustaleń kontroli niezadowalająca sprawność w zakresie pozyskiwania i rozpatrywania informacji sygnalnych, spowodowana była m.in. szczupłą obsadą kadrową stanowisk odpowiedzialnych za ww. zadania, wykonywaniem przez tych pracowników dodatkowych zadań, jak teŝ przyjętymi zasadami ewidencji informacji w trakcie wdraŝania systemu CZM (w pierwszej kolejności ewidencja informacji, które wpłynęły w 2004 r., a następnie tych, które wpłynęły do Urzędu przed 2004 r.). Wpływ na efektywność pozyskiwania i rozpatrywania informacji sygnalnych miał równieŝ brak oprogramowania wspomagającego stanowisko do wykonywania tych zadań w zakresie przetwarzania zgromadzonych informacji w innych podsystemach. Opóźnienia stwierdzono równieŝ w zakresie przekazywania informacji sygnalnych wg właściwości miejscowej do innych urzędów skarbowych oraz informacji o wydatkach 3 ustawa z 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (j.t. Dz.U z 2000 r., Nr 14, poz. 176 ze zm.)
5 w kwocie przekraczającej 250 tys. zł. Analiza 10 losowo wybranych informacji (na łączną kwotę 1.590,4 tys. zł) spośród 986 przesłanych w badanym okresie do innych urzędów wykazała, Ŝe zostały one przekazane w terminie od 321 do 414 dni licząc od daty zarejestrowania ich w systemie CZM. Analiza losowo wybranych 5 informacji przekazanych do UKS (na łączną kwotę 4.430,9 tys. zł spośród 1.287 przesłanych w badanym okresie) wykazała, Ŝe zostały one przekazane w terminie od 193 do 398 dni licząc od daty zarejestrowania ich w systemie CZM. Zgodnie z ww. Porozumieniem urzędy skarbowe miały comiesięcznie przekazywać do UKS informacje zgromadzone w CZM. Na podstawie badań przeprowadzonych na próbie 60 informacji dotyczących transakcji o najwyŝszych kwotach stwierdzono, Ŝe w okresie objętym kontrolą Urząd nie podjął Ŝadnych czynności w 19 sprawach (31,7%), w których wykazana kwota transakcji wyniosła 15.678,0 tys. zł. Spośród ww. 19 spraw, w 7 przypadkach poniesione przez podatników wydatki w łącznej kwocie 2.440,5 tys. zł były wyŝsze od przychodów netto osiągniętych przez podatników w ciągu 5 lat poprzedzających dokonanie wydatku. W 5 przypadkach strata podatników za ww. okres wynosiła od 14,1 tys. zł do 423,4 tys. zł, w jednym przypadku Urząd nie posiadał informacji o osiągniętych przychodach przez podatnika (zarejestrowany był w innym urzędzie skarbowym ze względu na prowadzenie działalności). W kolejnym przypadku (podatnik A.ś.) nadwyŝka wydatków na przychodami netto wyniosła 876,8 tys. zł. NIK negatywnie ocenia przekazanie na stanowisko DM-ROF deklaracji PCC-1 (dot. udzielonych poŝyczek przez A.ś. na łączną kwotę 600,0 tys. zł) w dniu 29.10.2007 r., tj. po ponad 2 latach od ich wpływu do Urzędu (18.05.2005 r.). W toku kontroli ustalono równieŝ, Ŝe z ww. grupy 41 informacji przeanalizowanych przez Urząd, w 7 przypadkach poniesione przez podatników wydatki w łącznej kwocie 1.297,0 tys. zł, były wyŝsze od przychodów netto osiągniętych przez podatników w ciągu 5 lat poprzedzających dokonanie wydatku. W 3 przypadkach strata podatników za ww. okres wynosiła od 25,1 tys. zł do 302,3 tys. zł, w pozostałych 4 przypadkach nadwyŝka wydatków (z uwzględnieniem szacunkowej wartości nabytych środków pojazdów) nad przychodami netto wyniosła od 49,5 tys. zł do 284,0 tys. zł. Ponadto ustalono, Ŝe podatnik I.A. (ur. w 1975 r.) poniósł w 2004 r. wydatki w łącznej kwocie 152,2 tys. zł, natomiast jego przychody netto za lata 1999-2004 r. wyniosły 2,4 tys. zł. NIK negatywnie ocenia zaprzestanie przez Urząd czynności zmierzających do ustalenia źródeł pokrycia ww. wydatków przez podatnika. Po przeprowadzeniu w grudniu 2005 r. analizy ww. sprawy oraz skierowaniu pisma o złoŝenie wyjaśnień (pismo nie zostało odebrane przez podatnika), do dnia kontroli NIK nie podejmowano w tej sprawie innych czynności.
6 W ocenie NIK postępowania podatkowe i egzekucyjne związane z opodatkowaniem przychodów z nieujawnionych źródeł prowadzone były zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa 4. W badanym okresie wydano 2 decyzje ustalające podatek w łącznej kwocie 156,1 tys. zł, z tego podatnicy wpłacili 146,1 tys. zł. W latach 2005 2007 (I półrocze) prowadzone były 3 postępowania egzekucyjne dotyczące decyzji wydanych przez Naczelnika Urzędu na łączną kwotę 106.375 zł. Ponadto prowadzono 16 postępowań egzekucyjnych dotyczących decyzji wydanych przez dyrektora UKS, z tego w 2005 r. 2 postępowania na łączną kwotę 129.744 zł, 12 postępowań w 2006 r. na łączną kwotę 2.592.915 zł oraz 2 postępowania w 2007 r. (I półrocze) na łączną kwotę 2.432.024 zł. W badanym okresie wyegzekwowano 523.414 zł zaległych naleŝności. Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnioskuje o: 1. Zatwierdzenie i wdroŝenie Instrukcji regulującej tryb postępowania w sprawie przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, 2. Prowadzenie zbioru informacji sygnalnych zgodnie z Wytycznymi MF (np. rozwaŝenie moŝliwości prowadzenie rejestru informacji o wydatkach podatników w formie elektronicznej). 3. Usprawnienie organizacji pracy na odpowiedzialnych stanowiskach prowadzące do: a) wyeliminowania opóźnień we wprowadzaniu danych do aplikacji CZM i ewidencji informacji oraz przekazywaniu informacji sygnalnych do innych organów, b) ograniczenia ilości niezałatwionych na koniec danego roku kalendarzowego spraw z zakresu przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych, c) niedopuszczania do przedawnienia informacji sygnalnych. 4. Wykorzystywanie na etapie wewnętrznego gromadzenia informacji o transakcjach podatników danych ze wszystkich dostępnych źródeł. 5. Wyeliminowanie przypadków nieobejmowania badaniem wszystkich informacji sygnalnych o wydatkach podatników niewykazujących źródeł dochodów na pokrycie tych wydatków, w tym przeprowadzenie odpowiednich działań (czynności kontrolnych lub postępowań podatkowych) wobec podatników, w stosunku do których w toku kontroli NIK ustalono przekroczenie kwoty poniesionych wydatków nad uzyskanymi dochodami). 4 ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (j.t. Dz. U. z 2005 r., Nr 8, poz. 60 ze zm.)
7 NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Szczecinie, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, oczekuje przedstawienia przez Pana Naczelnika, w terminie 14 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia, informacji o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków, bądź o działaniach podjętych w celu ich realizacji lub przyczynach niepodjęcia takich działań. Stosownie do art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od dnia otrzymania niniejszego wystąpienia, ma Pan prawo zgłosić do Dyrektora Delegatury NIK w Szczecinie umotywowane zastrzeŝenia w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania ostatecznej uchwały właściwej komisji NIK.