Prezentacja jako nowa jakość wspomagania procesu nauczania

Prezentacja jako nowa jakość wspomagania procesu nauczania Copyright 2006 ROMAN ROŻEK

1. Wstęp. 2. Techniczne media edukacyjne. 3. Prezentacja jako środek dydaktyczny. 4. Korzyści wynikające z zastosowań multimediów w edukacji. 5. Prezentacja multimedialna jako środek dydaktyczny. 6. Możliwości zastosowań prezentacji multimedialnych. 7. Wymagania sprzętowe i programowe dla zastosowania prezentacji w nauczaniu i uczeniu się. 8. Przykład kompleksowego wykorzystania technologii informacyjnej w szkole. 9. Bibliografia. 1. Wstęp Zajęcia szkolne wymagają wprowadzenia takich form i metod kształcenia, które sprzyjają uczeniu się, rozwijają cechy osobowości przydatne w przyszłym życiu zawodowym i jednocześnie pozwalają nabytą wiedzę wykorzystać w praktyce. Oprócz klasycznych metod nauczania (tablica, wykład) oraz znanych technik prezentacji i wizualizacji (foliogramy, film, video) nowe możliwości stwarza wykorzystanie techniki komputerowej i dostęp do olbrzymich zasobów informacji. Nowe technologie informacyjne, które są bardzo atrakcyjne dla użytkownika, sprzyjają wdrażaniu aktywizujących metod nauczania. Wiadomo, że uczenie się przebiega najpełniej, gdy informacja do ucznia dociera wielokanałowo. Sam przekaz akustyczny pozwala człowiekowi na przyjęcie tylko 30% informacji, natomiast połączenie przekazu słownego i wizualnego zwiększa tę liczbę do 80%. 1 Myślę, że najlepiej w chwili obecnej odpowiadają temu kryterium multimedia, czyli technologia integrująca w sobie przetwarzanie tekstu, obrazu, grafiki, dźwięku mowy i muzyki, co umożliwia właśnie komputer. 2. Techniczne media edukacyjne Pojawienie się technicznych środków dydaktycznych a zwłaszcza audiowizualnych wywarło istotny wpływ na kształt teoretyczny i praktyczną realizację zasady poglądowości. W różnych fazach rozwoju technologii kształcenia były stosowane w nieco odmienny sposób. Początkowo stosowano je w nauczaniu zbiorowym. Były to diaskopy, gramofony, projektory filmowe, radio. W drugiej fazie rozwoju powstają i znajdują zastosowanie pierwsze środki techniczne dla potrzeb indywidualnego uczenia się. Bardzo poważnie rozwijano także środki do kształcenia zbiorowego. Dużą pomocą dydaktyczną stały się magnetofony, magnetowidy, telewizja a ponadto prowadzi się eksperymenty w zakresie stosowania komputerów dla celów kształcenia. 1 G.Łasiński : Strategia prezentacji w procesie efektywnego komunikowania się [w] W. Strykowski Media a Edukacja Poznań 1998, Wyd. empi, s. 84 2

Od ok. 1970 r. następuje dalszy rozwój metod, form i środków nauczania: nauczanie programowe, nauczanie blokowe, nauczanie zintegrowane. W naukowej organizacji procesu dydaktycznego zaczyna się już w znacznym stopniu korzystać z komputerów i multimediów. Pojawiają się nowe możliwości wykorzystania techniki komputerowej i Internetu w procesie nauczania. Wykorzystanie środków elektronicznych do celów edukacyjnych określa się jako czwartą rewolucję w oświacie i wychowaniu 2. 3. Prezentacja jako środek dydaktyczny Niewątpliwie najcenniejszym źródłem wiedzy są pokazy naturalnych zjawisk i rzeczy. Jednak nie jest to wykonalne w wielu przypadkach. I tu właśnie potrzebna a nawet konieczna czy wręcz niezastąpiona staje się prezentacja. By spełniała swe zadanie powinna: tak być zorganizowana, aby dokładnie obejrzeć pokaz, pozwolić uczniom na spostrzeganie przedmiotów różnymi zmysłami, wywrzeć jak największe wrażenie na widzach, pozwolić poznać rzeczy i zjawiska w ich rozwoju i działaniu 3. Dzięki rozwojowi elektroniki oraz informatyki w połączeniu z telekomunikacją nowoczesna prezentacja może spełniać te wymogi z dużym powodzeniem. 4. Korzyści wynikające z zastosowań multimediów w edukacji Stosując odpowiednie rozwiązania techniczne i demonstrując udane zastosowania jak poprzez właściwe wykorzystanie integracji mediów oraz multimediów można rozwiązywać różnorodne problemy. Do nich zaliczamy: komputery wyposażone w napędy CD-ROM lub DVD, kolorowe monitory, karty dźwiękowe programy komputerowe wykorzystujące grafikę, dźwięk, animację narzędzia programowe służące do realizacji prezentacji multimedialnych w sieci komputerowej oraz obsługujące transmisje tele- i videokonferencyjne. Wyniki przeprowadzonych w USA badań na temat efektywności procesu uczenia wykazują, że przy użyciu technik multimedialnych w procesie nauczania można zwiększyć stopień przyswojenia materiału od 50% do 400%. Ponadto u osób uczących się udaje utrzymać się pełną koncentrację uwagi do 54 minut zamiast dotychczasowych 21 minut w nauczaniu konwencjonalnym. Dzięki multimediom w procesie edukacji występują takie korzyści: skuteczność nauczania jest większa o 56%, zrozumienie tematu jest 56 60% wyższe, 2 W. Strykowski: Audiowizualne materiały dydaktyczne. PWN, Warszawa 1984, s. 8-9 3 W. Okoń: Zarys dydaktyki... s.200 3

nieporozumienia przy przekazywaniu wiedzy są o 20 40% rzadsze, oszczędność czasu wynosi 38 70%, tempo uczenia się jest o 60% szybsze, zakres wiedzy przyswojonej jest o 25 50% szerszy 4. Podsumowując możemy wymienić takie zalety programów multimedialnych: regulowanie tempem pracy, dostosowanie treści do poziomu swych możliwości, samokontrola bez stresu, symulacja zjawisk i procesów w celu podnoszenia poziomu wiadomości, zwiększanie motywacji do uczenia się i aktywizacja, elastyczność formy przekazu, konstruowanie własnych dokumentów w obrębie programu, szybki dostęp i przekaz informacji. 5. Prezentacja multimedialna jako środek dydaktyczny Prezentacja multimedialna posiada takie oto zalety, że integruje różne media łącząc i przenikając się oraz umożliwiając interakcyjny dostęp. Tym co wnosi prezentacja multimedialna do edukacji jest więc przede wszystkim zapraszanie dzieci i młodzieży do tworzenia oraz interakcji opartych na wykonywaniu różnorodnych zadań realizacyjnych. Stwarzają zatem szansę bycia twórczym. Ponadto taki przekaz ma zdolność wybiórczego przedstawiania rzeczywistości oraz rozkładania jej jak gdyby na czynniki pierwsze. Jeszcze innym atrybutem jest możliwość dynamicznego przedstawiania statycznych treści np. za pomocą animacji filmowej, co ma duże znaczenie dla rozwijania wyobraźni uczących się oraz ich myślowego aktywizowania. Rozwija nie tylko określone procesy instrumentalne, ale również uruchamiają pożądane z pedagogicznego punktu widzenia procesy uczuciowo-wolicjonalne uczniów przez co rozbudzają zaangażowanie, zaciekawienie i zainteresowanie materiałem nauczania. Istnieją oprócz aprobaty poglądy krytyczne na temat zastosowania multimediów w procesie kształcenia. Oceniają one na mniej skuteczne tego typu pomoce, gdy celem jest zrozumienie przyczyn i uzasadnienie zdarzeń, sformułowanie refleksji na temat przebiegu toczących się procesów, przedstawienie propozycji możliwych do wprowadzenia poprawek. Jednak badania nad efektywnością potwierdzają, że przekaz poglądowy wykorzystywany przy rozwiązywaniu problemu stwarza uczącym się dogodniejsze warunki dla wzrostu płynności, giętkości i oryginalności ich myślenia, aniżeli w przypadku zastosowania przekazu werbalnego, przyczynia się do lepszego opanowania umiejętności dostrzegania problemu, wytwarzania pomysłów rozwiązań. 4 G. Adams: Why Interactive? w Multimedia & Videodise Monitor, marzec 1992. 4

6. Możliwości zastosowań prezentacji multimedialnych Dość wcześnie zaczęto wykorzystywać sieć do wspomagania procesu nauczania. Pojawiły się inicjatywy polegające na przygotowaniu w sieci różnego rodzaju pomocy dla nauczycieli i uczniów. Wśród nich znajdują się prezentacje z różnych przedmiotów przydatne do wykorzystania na lekcjach. Większemu wykorzystaniu komputerów w edukacji posłużyły między innymi programy Ministerstwa Edukacji Narodowej: Pracownia komputerowa w każdym gimnazjum i Sokrates. Dzięki temu wiele szkół w latach 1999-2002 zostało wyposażonych w pracownie komputerowe z dostępem do Internetu. Reforma edukacji otwiera nowe możliwości stosowania prezentacji i programów multimedialnych w nauczaniu. Wykaz MEN obejmuje różne multimedialne środki dydaktyczne w ramach podstawowego etapu edukacyjnego z nauczaniem zintegrowanym. Są to interaktywne prezentacje typu prostych zabaw dla najmłodszych w rysowanie kształtów czy rozpoznawanie obrazów i kolorów; bajki i programy do tworzenia animacji. Nieco starszym dzieciom i młodzieży proponuje się multimedialne encyklopedie i leksykony tematyczne, które wyposażone są w animacje przyciągające wzrok np. lotu ptaków czy interaktywnych map świata. Oferowane są programy ułatwiające naukę i tworzenie muzyki a nawet reżyserowanie przedstawień animowanych i dźwiękowych. 7. Wymagania sprzętowe i programowe dla zastosowania prezentacji w nauczaniu i uczeniu się Jednym z najpowszechniejszych programów komputerowych umożliwiającym tworzenie prezentacji jest PowerPoint lub darmowy pakiet biurowy OpenOffice. Do prawidłowej pracy z tym programem wystarczy typowy zestaw multimedialny, np: komputer PC z procesorem już od 500 MHz, dysk twardy 20 40 GB, napęd CD-ROM x32, karta graficzna pracująca w trybie High Color, karta dźwiękowa może być zintegrowana z płytą główną, karta sieciowa może być zintegrowana z płytą główną, system operacyjny Windows 98, kolorowy monitor o rozdzielczości 640x480 i wyższych, głośniki lub słuchawki, mysz lub inne urządzenie wskazujące. Ponadto materiały i sprzęt potrzebne do prezentacji w przedmiotowych pracowniach szkolnych to: folie, rzutnik multimedialny, 5

slajdy 35 mm, wideo, odtwarzacz DVD. Dogodnym rozwiązaniem jest też połączenie komputerów w pracowni komputerowej przez sieci LAN. Realizacja zastosowania prezentacji w dydaktyce jest możliwa, gdy spełnione są następujące warunki techniczne i organizacyjne: 8. Prezentacja dydaktyczna a działania twórcze podsumowanie i wnioski Wytworzenie sytuacji dydaktycznej motywującej do uczenia się wymaga uwzględnienia następujących reguł postępowania przy projektowaniu programu komputerowego czy prezentacji: 1. Treść zadań realizowanych w trakcie prezentacji, warunki ich wykonania oraz decyzja o postawieniu zadania, powinny utwierdzać uczącego się w przekonaniu, że to on poszukuje i rozwiązuje problemy. Zasada ta jest czasami trudna do zrealizowania w praktyce, gdyż wymaga od nauczyciela szeregu dodatkowych zabiegów przed przystąpieniem do tworzenia programu, w trakcie tworzenia i po jego wykorzystaniu. 2. Program powinien wyrabiać pozytywny stosunek uczącego się do zadań w nim zawartych. 3. Pobudzać ciekawość poznawczą uczącego się. Można to osiągnąć poprzez prezentowanie treści: ważnych i ciekawych dla uczącego się, nowych zarówno merytorycznie, jak i organizacyjnie, zawierających pierwiastek niepewności lub dwuznaczności podczas prezentowanych sytuacji dydaktycznych. W procesie edukacyjnym często obserwuje się stymulowanie do współzawodnictwa. Przynosi to dobre efekty wszędzie tam, gdzie program komputerowy jest wykorzystywany do utrwalania umiejętności. Natomiast współzawodnictwo nie jest wskazane w przypadku, gdy chcemy uzyskać efekty w obszarze myślenia twórczego. Korzystniej jest tu, podczas przechodzenia przez poszczególne elementy programu zapewnić uczącemu się - możliwości tzw. "potwierdzania się" przeżywania przygody intelektualnej. Inaczej mówiąc program komputerowy sprzyjać powinien zwiększaniu u uczącego się poczucia własnej wartości. Należy pamiętać, że zwiększenie pewności siebie ma silny związek z uwolnieniem umysłu i wyobraźni od zbędnych lęków, co znacznie zwiększa efektywność uczenia się. Potrzeba osiągnięć ma swoje korzenie nie tylko w poczuciu własnej wartości, ale także może być spowodowana dążeniem do osiągnięcia sukcesu jako celu samego w sobie. Uczący się wykazuje zainteresowanie nie tylko samą wiedzą, lecz tym, że owa wiedza jest środkiem do osiągnięcia wyższych celów. Dążenie do osiągnięć to stawianie sobie coraz wyższych wymagań. Proces ten odbywa się na zasadzie określanej przez psychologów jako "napięcie - utrzymanie lub wzmocnienie napięcia". Czynnikiem wzmacniającym jest w tym przypadku występowanie pewnego określonego poziomu trudności w zadaniu zawartym w programie komputerowym. Występuje tu zasada, która mówi, że czynnik ten nie może być stały. Oznacza to konieczność takiej konstrukcji programu, która stworzy możliwość przesuwania pułapu trudności. 6

Prezentacja komputerowa wzmagająca aktywność twórczą powinna charakteryzować się różnorodnością treści. Komputerowe programy dydaktyczne winny być źródłem lub przekaźnikiem dużej liczby wiadomości o znacznym stopniu zróżnicowania. Bogactwo i różnorodność są bowiem koniecznymi warunkami skuteczności myślenia twórczego. W projektowaniu zajęć z udziałem multimedialnego programu komputerowego należy uwzględnić także umiejętności odbiorców do wizualnego odbioru i przetwarzania wiadomości. Wykorzystana w procesie kształcenia komputerowa prezentacja dydaktyczna powinna pobudzać do powstawania wyobrażeń słuchowo-wzrokowych. Prezentując komputerowy program dydaktyczny tworzy się określoną przestrzeń wirtualną, w której powinna istnieć możliwość powstania różnych interpretacji danego zagadnienia, w zależności od indywidualnych cech odbiorcy. A - METODY AKTYWIZUJĄCE R - różnorodność H - hierarchizacja N - nowe rozwiązania S - samodzielność P - przestrzenność W - wizualizacja W P R A S H N 7

Literatura: 1. Adams G.: Why Interactive? w Multimedia & Videodise Monitor, marzec 1992. 2. Komputer Świat: Test programów. nr 26/2002 3. Kozielecki J.: Koncepcja transgresyjna człowieka. PWN. Warszawa 1987 4. Lippmann Ch.: Praca przy monitorach. ENTER nr 12/92 5. Łasiński G.: Strategia prezentacji w procesie efektywnego komunikowania się [w] 6. Nelson L. S.: Microsoft Power Point 2000. Microsoft Press Mikom, Warszawa 1999 7. Okoń W.: Zarys dydaktyki ogólnej. Warszawa 1970 8. PC World Komputer :Testy PCWK LAB. nr 12/2002 9. Siemienicki B.: Komputer w edukacji. Marszałek A, Toruń 1996. 8