Jeżeli dziecko źle czyta i pisze? Literatura: 1. Barbara Zakrzewska- Moje dziecko źle czyta i pisze, Czytanie- to radość!, Litery trudne- nietrudne! - wydawnictwo WSiP 1997r. 2. Jestem rodzicem dziecka z dysleksją - Polskie Towarzystwo Dysleksji- Wydawnictwo Pedagogiczne OPERON sp. z o. o. Gdynia 2007r. Nie wszystkie dzieci- mimo dobrej sprawności intelektualnej, niekiedy inteligencji powyżej wieku, a także różnych zainteresowań i zdolności- nie są w stanie nauczyć się czytać za pomocą powszechnie stosowanych w szkole metod. Jeżeli u dziecka nie stwierdza się wady wzroku i słuchu, ale zauważa się pewne opóźnienia rozwojowe w wąskim zakresie funkcji percepcyjno- motorycznych ( zwłaszcza wzrokowej, słuchowej, ruchowej), mówimy, że mają specyficzne trudności w czytaniu. Dla określenia tych trudności powszechnie stosuje się nazwę dysleksja ( z greckiego dys- trudny, zły, lichy, z łacińskiego lego- czytam). Zatem dysleksja jest to zaburzenie w opanowaniu umiejętności czytania. Dysleksja rozwojowa- to termin określający zespół specyficznych trudności w uczeniu się czytania i pisania. Określenie rozwojowa oznacza, iż opisane trudności występują w nasilonym stopniu od początku nauki szkolnej i widoczne są także przed jej rozpoczęciem. Dysleksja nabyta- utrata już opanowanej umiejętności czytania, co zdarza się w wyniku urazu mózgu, na przykład po wypadku. Zazwyczaj bowiem z trudnościami w czytaniu wiążą trudności w pisaniu- zarówno pod względem ortograficznym, jak i graficznym. Dysgrafia- trudności w opanowaniu pożądanego poziomu graficznego pisma. Dysortografia- specyficzne trudności z opanowaniem poprawnej pisowni ( nie tylko błędy ortograficzne). Trudności w czytaniu i pisaniu dzielą się na: 1. Niespecyficzne trudności występują w wypadku: Upośledzenie umysłowe, Inteligencja niższa niż przeciętna, Wady zmysłu/ wada słuchu, wzroku/, Zaniedbanie środowiskowe. 2. Specyficzne trudności Dysleksja rozwojowa - dysleksja, -dysgrafia, -dysortografia. Dlaczego dziecko źle czyta i pisze?
Najogólniej mówiąc, specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu są spowodowane nieharmonijnym ( nierównomiernym) rozwojem funkcji psychoruchowych, opóźnieniem ich w stosunku do wieku i intelektualnego poziomu dziecka. Czytanie jest umiejętnością bardzo złożoną, wymagającą współdziałania wielu funkcji równocześnie. Wystarczy obniżenie sprawności jednej z nich, aby czytanie było zaburzone. Opóźnienia funkcji psychoruchowych dotyczą percepcji słuchowej, percepcji wzrokowej oraz sprawności manualnej. I ich integracji. Opóźnienia i zaburzenia percepcji słuchowej Dziecko ma problem ze spostrzeganiem, różnicowaniem i określaniem zjawisk akustycznych. Można to zauważyć będąc z dziećmi na spacerze, na wycieczce, podczas zajęć umuzykalniających. Zaburzony słuch fonematyczny. Błędy w pisaniu ze słuchu: zamiana głosek o podobnym brzmieniu, np. b-p, d-t, g-k, w-f, z-s; nieprawidłowa pisownia głosek miękkich jedno- i dwuliterowych: ć- ci, ń- ni, ś- si, ź- zi; trudności w różnicowaniu podobnych głosek jedno- i dwuliterowych: c- cz, s- sz, z- dz; zamiana liter i- j; opuszczanie głosek. Przy głębokich zaburzeniach percepcji słuchowej uczniowie upraszczają i zniekształcają pisownię wyrazów do tego stopnia, że w efekcie powstają bezsensowne zlepki literowe. W pisaniu ze słuchu rejestrujemy u tych dzieci także błędy ortograficzne ( ó-u, rzż, ch-h) i poza ortograficzne ( np. zamiana b-d, g-p, a-o, m-n). Często jest również nienadążanie z pisaniem ze słuchu za pozostałymi uczniami w klasie. Słaba technika czytania. Przejście od głoskowania czy sylabizowania do czytania całościowego ( pełnymi zdaniami) odbywa się wyjątkowo opornie. Z obniżoną percepcją słuchową łączy się też zazwyczaj gorsza pamięć słuchowa. U dzieci obserwujemy trudności z przyswajaniem sobie nowych partii materiału, wyuczeniem się wierszyka, tabliczki mnożenia, niezbędnych reguł, zwrotów językowych. Opóźnienia i zaburzenia wymowy Dość często dzieci z zakłóconą percepcją słuchową stosunkowo późno i nieprawidłowo zaczynają mówić. Ich słownik jest ubogi, wypowiedzi skrótowe. Ponadto dzieci te mają kłopoty z zapamiętywaniem poleceń i innych tekstów mówionych. Do najczęstszych objawów zaburzeń wymowy utrudniających opanowanie czytania należą: Nieprecyzyjne wymawianie grup spółgłoskowych oraz opuszczanie niektórych w takich wyrazach, jak: gardło, furtka, jabłko. Słabe różnicowanie głosek dźwięcznych i bezdźwięcznych; b-p, g-k, w-f, d- t. Nieprawidłowe wymawianie dźwięków; c-cz, s-sz, s-z, r-l ( szosa- sosa, suszarka- susarka, rak- lak, rok- lok). Zaburzenia i opóźnienia percepcji wzrokowej
Globalne zaburzenia w tym zakresie dotyczą ogólnego kształtu liter. Ale również występują zaburzenia kierunkowe, które wpływają na położenie elementu literowego w stosunku do osi pionowej, np. w przypadku liter b- d; ma to związek z rozwojem orientacji przestrzennej dziecka. Ad.1 Dzieci mają trudności z całościowym ujmowaniem znaków graficznych: Mylą litery o podobnym kształcie, np. a-o, m-n, l-ł. Nie różnicują wyrazów o podobnej strukturze graficznej, np. rok- rak, smaksmok, długi- drugi. Nie spostrzegają wszystkich liter w wyrazie: zamiast furtka czytają furta, kratka- krata. Opuszczają drobne elementy liter: kreski, kropki, ogonki, znaki interpunkcyjne. Ad.2 Dzieci popełniają następujące błędy: Mylą litery o podobnym kształcie, a innym kierunku i położeniu; b-d, g-p, m- w, u-n. Przestawiają litery: zamiast koral czytają kolar, szosa- sosza. Powtarzają litery w wyrazach: kaloryfery- kaloryfery, kolor- kolol. Również dzieci mają problem z określeniem podobieństw i różnic między przedmiotami, obrazkami. Dziecko ma problem z konstruowaniem i układaniem kompozycji z klocków, figur geometrycznych ( najpierw bez wzoru, potem wg wzoru). Dziecko ma problem ze złożeniem części obrazka w całość. Zaburzenia w tym zakresie są przyczyną popełniania licznych błędów ortograficznych. Z powodu gorszej zazwyczaj pamięci wzrokowo- manualnej uczniowie z trudem utrwalają i zapamiętują obrazy graficzne wyrazów i ich prawidłową pisownię. Słaba percepcja wzrokowa wpływa niekorzystnie na rozwój myślenia konkretnoobrazowego, na kształcenie orientacji kierunkowo- przestrzennej. Powoduje trudności w nauce języków obcych, geometrii/ rysowanie, porównywanie figur/, geografii/ rozpoznawanie kierunków na mapie/. Na wyższym etapie nauczania- gdy rozpoznawanie pojedynczych liter nie sprawia już dziecku kłopotów- występują trudności z automatyzacją procesów czytania. Dziecko czyta po cichu, zazwyczaj wolniej niż rówieśnicy, czytanie bardziej je męczy, co często niekorzystnie odbija się na rozumieniu treści. Opóźnienia i zaburzenia rozwoju ruchowego Trudności w czytaniu i pisaniu współwystępują z zakłóceniami rozwoju ruchowego. Dziecko ma problem z toczeniem, rzucaniem piłek, obręczy, woreczków z piaskiem. Ma problem z czynnościami samoobsługowymi.
Ma problem z wykonywaniem niektórych ćwiczeń np. na zajęciach gimnastycznych- stanie i skakanie na jednej nodze, utrzymywanie równowagi idąc po ławeczce, z koordynacją całego ciała- jazda na rowerze. Jednym z najistotniejszych zaburzeń w rozwoju ruchowym z punktu widzenia pracy szkolnej jest obniżenie sprawności manualnej. Wpływa ona bardzo niekorzystnie na technikę pisania, na kształt graficzny poszczególnych liter. Gorsze są także prace plastyczne i techniczne. Jednym z aspektów rozwoju ruchowego jest proces lateralizacji, czyli przewagi stronnej czynności ruchowych w zakresie ręki, oka i nogi. Do anomalii z tego zakresu, które wiążą się bezpośrednio z trudnościami w pisaniu, należą: Oburęczność- powoduje nieprecyzyjność i zwolnienie tempa pisania. Często współwystępuje tu osłabiona orientacja kierunkowo- przestrzenna i zaburzenia w orientacji prawa- lewa strona własnego ciała. Dziecko, u którego napięcie mięśniowe jest równe po obu stronach ciała, nie czuje różnicy pomiędzy stroną prawą i lewą. Myli je. Daje się to zauważyć na lekcjach wychowania fizycznego- przy naśladowaniu ruchów nauczyciela stojącego naprzeciw grupy, wykonywaniu ćwiczeń ze zwrotami w prawo i lewo. Lewooczność- przy praworęczności wpływa niekorzystnie na koordynację wzrokowo- ruchową, dezorganizuje czynność pisania, powoduje błędy polegające na przestawianiu liter w wyrazie ( sanki- snaki) oraz ich odwracaniu ( b-d, g-p, m- w, n-u). Leworęczność- powoduje głównie techniczne trudności w pisaniu, obniżenie tempa pisania i poziomu graficznego pisma. Wywołuje męczliwość wynikającą z nieprawidłowości ułożenia dłoni i nadmiernego napięcia mięśni przedramienia. Nie należy zwalniać ucznia z obowiązku pracy nad problemem. Ale też nie stawiać zbyt dużych i nierealnych wymagań. Jak pracować żeby osiągnąć sukces? Dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania powinny uczestniczyć w zajęciach korekcyjno- kompensacyjnych, zwanych również terapią pedagogiczną. Ich istota sprowadza się do korekcji, czyli usprawniania zaburzonych funkcji poznawczych i ruchowych dziecka oraz poprawy ich współdziałania, a także do kompensacjiusprawniania funkcji dobrze rozwijających się w celu wspomagania słabiej rozwiniętych lub częściowego ich zastępowania. Celem terapii pedagogicznej jest stymulowanie ogólnego rozwoju ucznia i usprawnianie funkcji ważnych w procesie uczenia się czytania i pisania: Wzrokowo- przestrzennej- to jest skupianie uwagi wzrokowej, spostrzegania i pamięci wzrokowej, spostrzegania przestrzeni. Słuchowo- językowych- czyli skupiania uwagi słuchowej, spostrzegania i pamięci słuchowej, dźwięków mowy oraz funkcji językowych.
Motorycznych- to jest sprawności manualnej i ogólnego rozwoju ruchowego dziecka. Współdziałania ze sobą funkcji ( koordynacja wzrokowo- ruchowa podczas pisania, wzrokowo- słuchowa podczas czytania). Zakładamy od początku, że nasza praca z dzieckiem przyniesie sukces. Musimy spełnić jednak kilka warunków, przede wszystkim stworzyć klimat psychiczny, który umożliwiłby dziecku odreagowanie przykrych emocji powstałych w skutek niepowodzenia w nauce i dezaprobaty szkoły, a często także naszej. Trudności w czytaniu i pisaniu nie wynikają z mniejszej sprawności intelektualnej dziecka, z jego lenistwa lub złej woli. Dlatego: Unikamy negatywnych ocen i sformułowań związanych z pracą czy zachowaniem dziecka. Nie wypominamy jego niedociągnięć: No widzisz, znów ci się nie udało. Mówiłam, że tak będzie! Ty stale ten wyraz źle piszesz, naucz się w końcu., ponieważ paraliżuje to psychicznie dziecko, zmniejsza jego samokontrole i refleks, zniechęca do zmiany na lepsze- bo przecież stale jest źle. Uwagi na nie zastępujemy uwagami na tak, nie zamykając oczu na to, co jest jeszcze do zrobienia: No widzisz, jak poprawnie napisałeś ten trudny wyraz? Musisz jeszcze pracować nad innymi. Jak i ładnie i szybko przeczytałeś to długie zdanie. Musimy tylko poprawić interpunkcję. Nie szczędzimy dziecku pochwał. Nie robimy jednak tego bez pokrycia. Wychwytujemy takie sytuacje, kiedy dziecku się powidło: Nie mylisz już pisowni b-d., Nie wychodzisz poza linijkę. Jesteśmy wyczuleni na drobne nawet oznaki poprawy i starmy się je eksponować. Okazje do chwalenia dziecka znajdujemy także poza jego nauką (porządek w pokoju, czystość osobista, zakupy dla domu itp.). Stwarzamy dziecku możliwość przeżywania sukcesu. Uczeń, któremu nie wiodło się do tej pory w szkole, reaguje ze zmniejszoną wrażliwością na bodźce ambicjonalne i nieufnie podejmuje nowy wysiłek. Żeby przełamać barierę lęku i niewiary w siebie, na początku proponujemy zadania, którym dziecko bez trudu może sprostać. Uświadamiamy dziecku, że może zdobyć umiejętność czytania, ponieważ pozwala na to jego sprawność umysłowa, od której bardzo wiele zależy. A poza tym umie już bezbłędnie tyle przeczytać. Oczywiście dla jednych dzieci będą to pojedyncze łatwe wyrazy, dla innych wyrazy o trudniejszej strukturze. Ważne jest, by aktualny poziom czytania uznać za osiągnięcie. Z dzieckiem powinna pracować stale ta sama osoba, wykazująca cierpliwość i pogodę ducha.