Teresa Kusak doradca metodyczny edukacji wczesnoszkolnej CKPiDN w Mielcu

Transkrypt

1 Teresa Kusak doradca metodyczny edukacji wczesnoszkolnej CKPiDN w Mielcu

2 Wrażenia kinestetyczno-ruchowe powstają jednocześnie z wrażeniami dotykowymi i wzrokowymi. Możliwość wykonania czynności pisania jest zależna od prawidłowej współpracy analizatora ruchu, dotyku i wzroku. Rozwój tej koordynacji odbywa się od najwcześniejszych lat życia dziecka i jest rezultatem współdziałania czynników biologicznych oraz środowiskowospołecznych. Dzieci 6-, 7-letnie prawidłowo rozwinięte osiągają taki poziom dojrzałoci ruchowej, który umożliwia im podjęcie nauki w klasie pierwszej, a w tym nauki pisania.

3 Jest jednak grupa dzieci, która nie osiągnęła odpowiedniego poziomu pod względem sprawności ruchowej. Dotyczyć to może całego aparatu ruchowego względnie niektórych jego fragmentów. Z punktu widzenia nauki pisania najbardziej niekorzystne jest zaburzenie rozwoju sprawności rąk (zaburzenie sprawności manualnej). W szkole spotyka się dzieci z fragmentarycznie obniżoną sprawnością ruchową.

4 Obniżenie precyzji i szybkości ruchów docelowych. Dzieci z tym zaburzeniem piszą wolno i brzydko. Litery są nierówne, zbyt małe lub zbyt duże, wykraczają lub nie dochodzą do linii (tzw. pismo dysgraficzne). W cięższych przypadkach dziecko może mieć trudności z narysowaniem rombu, kwadratu, a nawet krzyżyka, kółka czy laseczki.

5 Współruchy (synkinezje), czyli dodatkowe ruchy, niepotrzebne z punktu widzenia celu i efektu wykonywanej czynności, na przykład dziecko przy pisaniu pomaga sobie ruchami nóg, tułowia, szyi czy języka. Wadliwa regulacja napięcia mięśniowego (tonusu), powodująca, że dziecko zbyt mocno lub zbyt słabo naciska pióro, ołówek czy długopis, w konsekwencji czego powstają nierówne linie, łuki i kąty liter. Niekiedy nacisk jest tak silny, że dziecko rozrywa kartkę zeszytu, w którym pisze. Często dochodzi do łamania przyrządów do pisania i niszczenia zeszytów.

6 Dziecko nie jest w stanie poprawić pisma bez odpowiednich ćwiczeń terapeutycznych likwidujących zakłócenia rozwoju ruchowego. Ponaglanie dziecka, omieszanie i karanie powoduje efekt odwrotny do zamierzonego wzrost napięcia emocjonalnego wpływa na wzrost napięcia mięśniowego, skutkiem tego wyniki pracy są coraz gorsze. Konsekwencje takiego postępowania to: zniechęcenie dziecka do pracy, unikanie znienawidzonych zajęć, a często także pojawienie się reakcji nerwicowych i negatywnych postaw emocjonalnych.

7 Ważnym elementem w rozwoju ruchowym dziecka jest prawidłowy przebieg procesu lateralizacji. Istota tego procesu polega na ustalaniu się funkcjonalnej dominacji w obrębie parzyście występujących narządów ruchu. Proces lateralizacji jest związany z względną przewagą rozwoju obu półkul mózgowych. Wiąże się z tym czynnościowa prawo- i leworęcznoć, czyli dominacja w zakresie sprawności jednych narządów nad drugimi.

8 Rozwój lateralizacji zależy także od oddziaływań środowiska, które w sposób zamierzony i niezamierzony wpływa na kształtowanie się przewagi stronnej dziecka. Proces ten u większości dzieci zostaje zakończony między 7 a 10 rokiem życia. Większoć ludzi jest zdominowana prawostronnie, mają oni sprawniejsze prawe oko, prawą rękę i prawą nogę. Pewien odsetek jest zlateralizowany po stronie lewej. Jednostki wyraźnie prawostronnie lub lewostronnie wykazują lateralizację jednorodną.

9 Zdarzają się jednak przypadki lateralizacji niejednorodnej, zwanej skrzyżowaną, uznanej w sytuacji szkolnej za niekorzystną. Drugim rodzajem niekorzystnej lateralizacji jest lateralizacja nieustalona (brak dominacji). Lateralizacja skrzyżowana może przybierać różne kombinacje: lewooczność praworęczność lewonożność, prawooczność leworęczność prawonożność itp.

10 Szczególnie negatywny wpływ na naukę szkolną dziecka ma skrzyżowanie lateralizacji w zakresie oka i ręki, ponieważ utrudnia kształtowanie się koordynacji wzrokowo-manualnej. Lateralizacja nieustalona manifestuje się obniżeniem sprawności w zakresie obu rąk, powoduje opóźnienia w rozwoju orientacji przestrzennej oraz koordynacji wzrokowo-ruchowej, których przejawy są podobne jak przy zaburzonym kierunkowym spostrzeganiu. Zaburzenia lateralizacji, zwłaszcza w połączeniu z innymi rodzajami zaburzeń, mogą być przyczyną niepowodzeń szkolnych dziecka.

11 W czytaniu i pisaniu występują symptomy zaburzeń orientacji kierunkowej, jak mylenie liter i cyfr o podobnym kształcie, a innym ułożeniu w przestrzeni: b-d, b-p, d-g, n-u, 9-6 itp., a także odwracanie kształtów liter i cyfr. Zjawisko to nazywamy INWERSJĄ STATYCZNĄ. Występuje ona głównie podczas czynności pisania (zaburzone odtwarzanie kształtów liter) oraz w czytaniu (błędne rozpoznawanie liter asymetrycznych).

12 W czytaniu i pisaniu występuje INWERSJA DYNAMICZNA, która polega na przestawianiu kolejności liter i cyfr, np.: kot-tok, sok-kos, itp.; przestawianiu liter w dwuznakach: sz-zs, zmianie kolejności sylab w wyrazach: mata-tama lub zmianie kolejności całych wyrazów. Połączenie obu zjawisk (inwersji statycznej i dynamicznej) powoduje w szczególnych przypadkach pismo lustrzane, które polega na odwróceniu zarówno kształtu, kolejności, jak i kierunku kreślenia liter (od strony prawej ku lewej).

13 Najczęściej jednak u dzieci z zaburzoną koordynacją wzrokowo-manualną spotykana jest pisownia, w której występują odwrócone lustrzanie pojedyncze litery, zmiany kolejności liter w sylabach i sylab w wyrazach obok poprawnie napisanych wyrazów. Niezliczona ilość skreśleń i poprawek świadczy o refleksji i kontroli wzrokowej, nie zawsze skutecznej. Trudnościom tym towarzyszy zwykle obniżony poziom graficzny pisma. Jeli nawet sprawność manualna jest w normie, koncentracja na prawidłowości zapisu nie pozwala dziecku skupić się na estetyce pisma.

14 Trudności tego typu występują niekiedy w wieku przedszkolnym lub na początku nauki pisania u dzieci z niewielkimi opóźnieniami rozwoju, lecz ustępują szybko pod wpływem oddziaływań pedagogicznych. Jeśli jednak utrzymują się przez dłuższy czas i nie poddają się zabiegom terapeutycznym, należy je traktować jako patologię.

15 Lateralizacja lewostronna jednorodna jest nieco korzystniejsza przy uczeniu się pisania i czytania, ale nastręcza trudności natury technicznej, związanej z koniecznocią pisania lewą ręką od strony lewej ku prawej. Jest to pozycja niewygodna, męcząca, zwłaszcza, że większość dzieci leworęcznych ma nieprawidłowo ułożoną rękę wygiętą w nadgarstku. Należy od początku zwrócić uwagę na prawidłowe ułożenie ręki dziecka leworęcznego tzn. tak, ażeby przedramię, dłoń i narzędzie piszące znajdowały się w jednej linii, poniżej linii pisma.

16 Dziecko leworęczne może być narażone na konflikty emocjonalne, czuć się gorsze od praworęcznego kolegi. Jego leworęcznoć nie zawsze jest akceptowana przez otoczenie. Powstaje wówczas problem przestawiania dziecka na prawą rękę. Takie działania prowadzą do powstawania poważnych zaburzeń emocjonalnych dziecka, nawet nerwic. Ingerencja rodziców polegająca na przestawianiu ręki lewej na prawą może być przyczyną nocnego moczenia się dziecka, jąkania itp.

17 1. Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjnokompensacyjne w szkole, WSiP Warszawa 1989 r. 2. Gąsowska T., Pietrzak-Stępkowska Z., Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, WSiP Warszawa 1978 r. 3. Zakrzewska B., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu, WSiP Warszawa 1976 r.