NAUCZANIE ORTOGRAFII KLASACH I - III

Transkrypt

1 NAUCZANIE ORTOGRAFII KLASACH I - III Podstawową umiejętnością w wieku wczesnoszkolnym jest umiejętność czytania i pisania. Podczas nauki pisania bardzo ważne jest, aby oprócz prawidłowego kreślenia znaków uczeń opanował ortografię i miał nawyk jej stosowania. Proces kształcenia umiejętności ortograficznych zależy od wielu czynników. Są to: sprawnie działający analizator wzrokowy i słuchowy, dobra koncentracja uwagi, pamięci, myślenia, sprawność ruchów ręki i narządów mowy. Dziecko zapisany wyraz spostrzega wzrokowo i wymawia go. Wymówiony wyraz kojarzy z akustycznym wyobrażeniem słuchowym i jego optycznym obrazem, a zapisanie wyrazy wzmacnia zapamiętanie obrazu graficznego i ruchowego. Przy takim połączeniu czynności powstają w umyśle dziecka skojarzenia pomiędzy spostrzeżeniami wzrokowymi, słuchowymi i ruchowymi narządów mowy oraz ruchów ręki. Muszą być one utrwalone poprzez ćwiczenia w dostrzeganiu i zapamiętywaniu wyrazów, aż do momentu wytworzenia u uczniów nawyku ortograficznego. Ogromną rolę odgrywa tu koncentracja. Dziecko musi dokładnie skupić się na danym wyrazie. Brak koncentracji powoduje niedokładne zapamiętanie wyrazu i popełnienie błędów podczas pisania. Potrzebne są do tego systematycznego ćwiczenia oraz znajomość zasad ortografii. Podczas ćwiczeń uczeń nabywa nawyku poprawnego pisania wyrazów. Wyniki nauczania zależą również od aktywności uczniów na lekcji. Ogromną rolę spełnia dobra motywacja, a więc pochwała, dobry stopień, ciekawe zajęcia, ćwiczenia budzące zainteresowania wśród uczniów (zagadki, krzyżówki, łamigłówki, zabawy, ) Podstawowym zadaniem nauki ortografii w klasach I III jest osiągnięcie przez uczniów umiejętności i nawyku poprawnego pisania oraz kontroli własnego tekstu. Poprawność ortograficzna dotyczy tych wyrazów, których pisownię wyjaśniają poznane zasady oraz tych, które muszą być przyswojone w sposób pamięciowy, ale przeznaczone dla danej klasy. Często uczniowie znają zasady ortograficzne, a nie umieją zastosować ich w zapisywanych wyrazach. Mówimy wtedy o zaburzeniach procesów psychicznych, tzn. uczeń może nie zapamiętać obrazu graficznego, nieuważnie słucha nauczyciela, nieumiejętnie przeprowadza kolejne operacje myślowe, nieprawidłowo postrzega. Czasami przyczyną są: - dysgrafia, która jest wynikiem zaburzenia motoryki, - dysortografia, gdy uczeń zna zasady ortografii, ale nie może poprawnie odtworzyć wyrazów o pisowni fonetycznej, - przyczyny zewnętrzne, które spowodowane są zaniedbaniami pedagogiczny mi, jak źle przeprowadzona obserwacja, mało ćwiczeń, pośpiech, brak systematyczności.

2 Zasady i metody nauczania ortografii Cele nauczania ortografii i właściwości psychofizyczne uczniów nauczania zintegrowanego narzucają konieczność stosowania określonych zasad dydaktycznych. Najważniejsze z nich to: 1. Zasada systematyczności wyraża się w planowaniu materiału nauczania ortografii i rytmicznym jego realizowaniu, stosowaniu systematycznej kontroli i oceny. 2. Zasada profilaktyki czyli zapobieganie błędom, polega na stałej trosce nauczyciela o poprawny zapis nowych i trudnych wyrazów, przyzwyczajaniu uczniów do zgłaszania swoich wątpliwości w pisaniu i wdrażanie ich do samokontroli własnego tekstu. Dąży się do tego, aby zapis każdego nowego wyrazu był poprawny, aby błędna forma nie utrwalała się w pamięci dziecka. 3. Zasada integracji ortografii z innymi działami nauczania wskazuje na konieczność łączenia ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczeniami językowymi. 4. Zasada stopniowania trudności -odnosi się do racjonalnego doboru i układu treści poszczególnych zagadnień ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od najłatwiejszych do trudniejszych form ćwiczeń w pisaniu, tj. przepisywania, pisania z pamięci i ze słuchu. 5. Zasada poglądowości wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystania środków dydaktycznych, które pomagają w skupieniu uwagi, w zapamiętywaniu obrazu wyrazów, a także formułowaniu zasad pisowni. 6. Zasada aktywności dotyczy tworzenia takich warunków, które zapewnią wszystkim uczniom aktywny i świadomy udział w zajęciach. Polega na różnicowaniu ćwiczeń ortograficznych w zależności od poziomu opanowania pisowni przez poszczególnych uczniów oraz zainteresowaniu ich treścią i sposobem wykonania. 7. Zasada kontroli i oceny postępów uczniów stosowana jest przede wszystkim w celu likwidowania niedociągnięć i braków w opanowaniu umiejętności ortograficznych. Aby nauczanie ortografii było skuteczne, należy nie tylko umiejętnie stosować wymienione zasady, ale również dobrać odpowiednie metody. Zależnie od przyjętych kryteriów różnie się je klasyfikuje. Jedna z propozycji to: 1. Metoda indukcji polega na gromadzeniu nowego materiału językowego, jego obserwacji, następnie na stopniowym dochodzeniu do uogólnień w postaci reguły ortograficznej. Wszelkie uogólnienia powinny być dokonywane ostrożnie i nie za wcześnie, aby uczniowie nie doszli do błędnych wniosków. Do sformułowania reguły ortograficznej, uczniowie dochodzą bądź sami, bądź przy pomocy nauczyciela.

3 2. Metoda dedukcji polega na podaniu reguły ortograficznej, a następnie na wyszukiwaniu wyrazów z tą samą zasadą ortograficzną (porównanie, analizowanie) oraz ich zapisaniu. Można ją stosować od czasu do czasu w klasie III. 3. Metoda analogii jest najczęściej stosowaną metodą nauczania ortografii w klasie I. Nauka poprawnej pisowni opiera się na porównaniu nowych ortografów z grupą już znanych, a podlegających tej samej zasadzie ortograficznej. Pewne szczególne podobieństwo materiału językowego umożliwia przenoszenie reguł i twierdzeń o jednym zjawisku językowym na inne. W okresie wczesnoszkolnym należy łączyć aktywność manipulacyjną z aktywnością poznawczą i rozwijaniem myślenia. Takie działanie jest najbardziej adekwatnym do właściwości psychicznych dziecka w tym okresie i najogólniej można nazwać je metodami działania językowego. Należą do nich: ćwiczenia poprawnej wymowy; analizowanie trudności ortograficznych; wyjaśnianie pisowni wyrazów; pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów; praca ze słownikiem ortograficznym; gry i zabawy dydaktyczne; kontrola własnoręcznie napisanego tekstu. Praca nad kształtowanie umiejętności poprawnego pisania to proces długotrwały, który powinien przebiegać według następującego planu: 1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym. 2. Utrwalanie tegoż materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy maksymalnie dużej aktywności uczniów. 3. Sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału. 4. Ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali opracowanego i utrwalanego wcześniej materiału. Należy zatem pamiętać, że wszelki materiał ortograficzny powinien: być ukazany uczniom kilka razy w przepisywaniu, wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci, znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie utrwalające, wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.

4 W kształceniu zintegrowanym stosowane są różne rodzaje ćwiczeń ortograficznych: 1.Przepisywanie. 2.Pisanie z pamięci. 3.Pisanie ze słuchu (wprowadzające, utrwalające, sprawdzające). 4.Pisanie z komentowaniem. 5.Dyktando twórcze. Przepisywanie ma na celu wyćwiczenie połączenia czynności ruchowej z pamięcią wzrokową. Uczeń zapamiętuje obraz graficzny wyrazu jako całość a następnie reprodukuje go w poprawnej postaci. Tego typu ćwiczenia stosuje się u dzieci młodszych ze względu na ich predyspozycje. Pisanie z pamięci to pośrednia forma między przepisywanie a pisaniem ze słuchu. Polega ona na zapamiętywaniu obrazu graficznego pojedynczego wyrazu lub zdania, które następnie zapisuje z pamięci. Wyobrażenia, które powstają w trakcie pisania z pamięci (wzrokowe, słuchowe i ruchowe) rozwijają spostrzegawczość, uwagę oraz świadomość ortograficzną. Pisanie z pamięci obejmuje dwa etapy czynności: pierwszy polega na przygotowaniu problemu ortograficznego (a więc odczytaniu i omówieniu występujących trudności ortograficznych) przez nauczyciela i uczniów; drugi etap to zapisanie zapamiętanego tekstu przez uczniów, następnie sprawdzenie go i ewentualna korekta. Przed przystąpieniem do pisania należy uprzedzić uczniów, aby zwracali uwagę na występujące trudności. Pisanie ze słuchu czyli dyktando to ćwiczenie, które ma na celu usłyszenie słowa mówionego przez nauczyciela, następnie rozłożenie go na dźwięki i przyporządkowaniu odpowiednich znaków graficznych, a następnie zapisanie go. W procesie nauczania ortografii występują następujące rodzaje dyktand: dyktando wprowadzające dyktando utrwalające dyktando sprawdzające.

5 PRAKTYCZNE WSKAZÓWKI Lekcja, która poświęcona jest nauce zasad ortografii powinna być tak zorganizowana i przeprowadzona, ażeby zaangażowane zostały w jej trakcie receptory: wzroku, słuchu i ruchu. Chodzi tu o istotną rolę jaką odgrywa pamięć, która obejmuje trzy procesy: zapamiętywanie informacji, przechowywanie ich i przypominanie. W bardzo dużym stopniu uwaga ułatwia procesy pamięciowe i myślowe. A w ścisłym związku z uwagą pozostaje spostrzeganie, które musi przebiegać w sposób świadomy, systematyczny i planowy. Wprowadzając reguły ortograficzne należy przestrzegać następujących zasad: 1. Reguła ortograficzna powinna być krótka, jednoznaczna i łatwa do zapamiętania. 2. Sformułowanie powinno być w formie twierdzącej, nie przeczącej. 3. Reguła powinna być poprzedzona obserwacją zjawiska językowego, którego dotyczy. 4. Wyjątki wprowadzamy tylko wtedy, gdy stwierdzimy, że uczniowie umieją stosować poznane reguły. Bibliografia: 1. Baczyńska H. Metodyka nauczania języka polskiego w klasach I III.WSiP 2. Jedut A., Pleskot A. Nauczanie ortografii w klasach I III. WSiP 3. Malendowicz J. Nauczanie ortografii w klasach I III. PZWS 4. Polański E. Dydaktyka ortografii i interpunkcji. WSiP 5. Gawdziuk W. Ortografia na wesoło, Warszawa 1969, Instytut Wydawniczy PAX PROPOZYCJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

6

7 * Podpisz obrazki.

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18

19 Propozycje ćwiczeń ortograficznych wykorzystałam z książki pt.: Uczymy się ortografii D. Klimkiewicz, M. Kwiecień Wydawnictwo Skrzat, Kraków 2000.