PRACA KOMPENSACYJNO WYRÓWNAWCZA Z DZIEĆMI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I MŁODSZYM WIEKU SZKOLNYM 1. Zaburzenia rozwoju ruchowego. W młodszym wieku te zaburzenia możemy zauważyd, jeśli dziecko: Czynności samoobsługowe wykonuje bardzo wolno i bardzo niezręcznie; Niechętnie buduje z klocków; Źle koordynuje ruchy rąk; Niezręcznie schodzi po schodach, szuka przy tym opieki; Niechętnie bierze udział w zabawach ruchowych, boi się ich i unika. W grupie 6-letniej z tym zaburzeniem mamy do czynienia, jeśli objawy obserwowane w młodszym wieku nie ustąpiły, a wręcz się nasiliły oraz występują takie objawy jak: Zbyt silny nacisk na ołówek czy kredkę, Ruchy ręki są gwałtowne, kanciaste i mało płynne, W rysunkach przeważają linie proste. Zbyt mały nacisk może również świadczyd o zaburzonym rozwoju ruchowym. Przejawia się to w rysowaniu linii nikłych, ledwie widocznych. Takie dzieci częściej niż inne upuszczają różne przedmioty, nie mogą poradzid sobie z wycinaniem, jak gdyby nie miały siły do wycinania. Kolejnym symptomem jest niewłaściwa koordynacja obu rąk, czyli trudności przy zapinaniu guzików, chwytaniu piłki, a także nasilenie się współruchów przy wykonywaniu różnych czynności. Jeśli mamy dziecko z tego typu trudnościami angażujemy je do zajęd ruchowych i manualnych, zachęcamy, dbając o to, by nie było wyśmiewane. Chcę tutaj zwrócid uwagę, że nie możemy dawad dziecku niezliczonej ilości dwiczeo graficznych w liniaturze, jeśli jest ono mało sprawne manualnie. Zaczynajmy od: malowania farbą dużych kształtów na arkuszu papieru rozpiętego na sztaludze; kolorowania dużych płaszczyzn przechodząc do coraz mniejszych; stosujmy pisaki; wykorzystujmy kalkę techniczną, by dzieci kalkowały wzory od dużych, prostych do coraz bardziej precyzyjnych i literopodobnych; najpierw dajmy wycinad po liniach prostych, później łamanych, na koocu faliste; zwracajmy uwagę, aby podczas lepienia dziecko używało obu rąk; 1
Jeśli niezręcznośd całego ciała jest silnie zaburzona należałoby przekonad rodzica do wizyty u lekarza i uczęszczania na gimnastykę korekcyjną. W przedszkolu zaś można: organizowad zabawy wymagające zwiększonej aktywności ruchowej, improwizacje ruchowe, zabawy ze współdwiczącym (bardzo przydaje się tutaj metoda W. Sherbourne). 2. Fragmentaryczne zaburzenia funkcji poznawczych. Należą tutaj: zaburzenia percepcji wzrokowej, słuchowej, rozwoju mowy i myślenia. Zaburzona percepcja wzrokowa W młodszym wieku objawia się w: trudnościach odszukiwania takich samych elementów obrazka, niechęd do rysowania, budowania z klocków, spostrzegania. U 6-latków zaburzona percepcja wzrokowa to: ubogi opis ilustracji jednowyrazowy lub jednozdaniowy, źle odtwarzanym wzór, niezapamiętywanie spostrzeżeo wzrokowych. Wyrównywaniu tych zaburzeo służy kierowanie spostrzeżeniami wzrokowymi dziecka, zwracanie jego uwagi na szczegóły w otoczeniu. Pomocne tutaj będą następujące rodzaje dwiczeo: odwzorowywanie układów przestrzennych figur i brył geometrycznych; wyszukiwanie takich samych obrazków, przedmiotów i różnych ich układów wśród innych podobnych; wyszukiwanie różnic pomiędzy obrazkami, przedmiotami i ich układami; zapamiętywanie obrazków lub przedmiotów obserwowanych przez określony czas; graficzne odwzorowywanie kształtów geometrycznych, symetrycznych, asymetrycznych i linearnych, czyli popularnych szlaczków; dwiczenia koordynacji wzrokowo ruchowej, np. dwiczeo drobnych ruchów palców i dłoni; dwiczenia płynnych ruchów rąk, a następnie ruchu przerywanego z zachowaniem określonego rytmu; różnicowanie kształtów literopodobnych, zespołów liter i liter pojedynczych; analiza i synteza sylaby, analiza i synteza wyrazu oraz zdania; kojarzenie głoski z literą; tworzenie wyrazów dwusylabowych i jednosylabowych; 2
układanie wyrazów; układanie zdao. Zaburzona percepcja słuchowa Możemy mied z nią do czynienia, jeśli w młodszych grupach wiekowych występował: Nieprawidłowy rozwój mowy szczególnie mowa późna, długo utrzymujące się agramatyzmy, mały zasób słów; Szybkie nużenie się podczas słuchania, szukanie obrazków ilustrujących opowiadanie; Dziecko nie mogło zapamiętad wierszyka czy piosenki. U 6-latka natomiast pojawiają się następujące objawy: Prymitywne zdania podczas opowiadania zdarzeo lub treści ilustracji Jednowyrazowe odpowiedzi na pytania; Trudnośd w odtwarzaniu rytmów dźwiękowych, w zabawach tanecznych. W zaburzonej percepcji słuchowej pracujemy głównie nad: Umuzykalnianiem dziecka tzn. częste śpiewanie, gra na instrumentach perkusyjnych, a w szczególności: Dwiczenia różnicujące dźwięki; Odtwarzanie dźwięków; Dzielenie zdao na wyrazy, a wyrazu na sylaby; Wysłuchiwanie głosek w nagłosie, śródgłosie, wygłosie; Różnicowanie wyrazów fonetycznie podobnych; Dwiczenia kształtujące pamięd (nauka wierszy, a nawet fragmentów prozy). Zaburzony rozwój mowy i myślenia Należy przeanalizowad czy w młodszym wieku przedszkolnym występowały takie objawy jak: Opóźnienia w rozwoju mowy, Bogate słownictwo, ale wypowiadane bez zrozumienia, Niedostrzeganie związków treściowych. U sześciolatka będą występowały te same objawy, a ponadto: Błędne wymawianie niektórych głosek; Nierozumienie historyjek obrazkowych, nieumiejętnośd rozwiązywania zagadek; Trudnośd w rozumieniu zasad i prawideł gier i zabaw dydaktycznych czy planszowych. 3
Aby wyrównad te zaburzenia należy: a) Prowadzid częste rozmowy z dzieckiem, czytamy i opowiadamy sprawdzając czy zrozumiało daną treśd; b) Stawiamy pytania; c) Zachęcamy do wypowiedzi; d) Organizujemy dwiczenia klasyfikujące przedmioty ze względu na rodzaj, użytkowanie, materiał, barwę, kształt; e) Wypowiadanie się na temat zaobserwowanych zjawisk w przyrodzie, technice, najbliższym otoczeniu; f) Opowiadanie dotyczące treści obrazków, ilustracji, zdjęd itp. 3. Zaburzenia rozwoju emocjonalno uczuciowego Należy tu bardzo ostrożnie wyrażad swoje opinie. Musimy pamiętad, że każde dziecko jest indywidualnością i jego zachowanie kształtują różnorodne czynniki środowiskowe. Korzystając z osiągnięd psychologii rozwojowej wiemy, iż dzieci w wieku przedszkolnym dopiero kształtują swoje emocje i budują uczucia. Niemniej jednak można już u najmłodszych dzieci zaobserwowad pożądane i niepożądane zachowania, które należy umacniad bądź eliminowad. Postawienie prawidłowej diagnozy w rozpoznaniu tego rodzaju zaburzeo wymaga wnikliwej obserwacji i zastosowania wielu technik poznania dziecka. Wyrazem zaburzeo rozwoju emocjonalno uczuciowego w młodszym okresie rozwojowym może byd płaczliwośd, kapryszenie, zmiennośd nastrojów, częste reakcje agresywne, reakcje lękowe. U 6-latka ww. objawy oraz reakcje nieadekwatne do sytuacji, nie umiejętnośd opanowania reakcji pozytywnych jak i negatywnych, częste obrażanie się, agresja z błahych powodów mogą byd przejawem infantylizmu. U dziecka infantylnego zauważamy także małą samodzielnośd, uporczywe poszukiwanie pomocy, ogromny lęk przed nową sytuacją, wielki stres przed rozstaniem z rodzicem, a wręcz niemożnośd rozstania. Postępowanie z dzieckiem infantylnym wymaga współpracy z rodzicami oraz specjalistami. Konieczna jest tutaj terapia. Na gruncie przedszkolnym możemy: stwarzad dziecku sytuacje, w których doznaje pozytywnych emocji; dostarczad wzorów właściwego postępowania; stopniowe oswajanie się z problemami, niepowodzeniami; usamodzielnianie dziecka, powierzanie mu zadao na forum grupy, świadczących pomoc nauczycielowi lub innym dzieciom. Należałoby jeszcze wspomnied o dzieciach zahamowanych, które cechuje nadmierna wrażliwośd w kontaktach społecznych, nadmierna wstydliwośd, unikanie kontaktów 4
z rówieśnikami te objawy zauważamy już w młodszym wieku, a u 6-latka ponadto mała aktywnośd, dalsza nieśmiałośd, przy nakłanianiu do jakiegokolwiek działania dziecko stawia opór, bardzo wrażliwe na ocenę innych, szybko się męczą. Bardzo ważne w tego typu zaburzeniach jest to, by otwarcie rozmawiad z o problemach, jakie ma dziecko. Nie wolno nam jednak pozostawid dziecka samemu sobie. 5