Rocznk, 2010 ISSN 1898-2255 Tom VI Jakość rządzena w krajach transformujących sę Wstęp W lteraturze przedmotu panuje konsensus, że bez odpowednego otoczena nstytucjonalnego dzałane bodźców rynkowych ne prowadz do optymalnej alokacj zasobów 1. Ponadto wele badań nad długookresowym wzrostem gospodarczym, prowadzonych m.n. przez D. Rodrka, A. Subramanana F. Trebb 2, a także D. Acemoglu, S. Johnsona J. A. Robnsona 3 oraz W. Easterly, R. Levne 4, potwerdza, że zmany nstytucjonalne są najważnejszą determnantą wzrostu gospodarczego 5. W szczególnośc mają one welke znaczene w przypadku krajów transformujących sę. Zmana nstytucjonalna jest bowem jednym z trzech obszarów dokonującej sę transformacj gospodarczej (obok stablzacj makroekonomcznej lberalzacj mkroekonomcznej), który pod pewnym względam 1 Por. A. Wojtyna, Nowe kerunk badań nad ekonomczną rolą państwa, Ekonomsta 2001, nr 1. 2 D. Rodrk, A. Subramanan, F. Trebb, Insttutons Rule: The Prmacy of Insttutons over Integraton and Geography n Economc Development, IMF Workng Paper, WP/02/189; D. Rodrk, A. Subramanan, The Prmacy of Insttutons (and what ths does and does not mean), Fnance & Development, June 2003. 3 D. Acemoglu, S. Johnson, J. A. Robnson, Reversal of Fortune: Geography and Insttutons n the Makng of the Modern World Income Dstrbuton, The Quarterly Journal of Economcs, November 2002; dem, The Colonal Orgns of Comparatve Development: An Emprcal Investgaton, The Amercan Economc Revew 2001, vol. 91, no. 5. 4 W. Easterly, R. Levne, Tropcs, germs, and crops: how endowments nfluence economc development, Journal of Monetary Economcs 2003, vol. 50, no. 1. 5 Ne wszyscy zgadzają sę z tym wnoskem. Jednym z głównych przecwnków tego stwerdzena jest J. D. Sachs, który wskazuje na nadrzędny wpływ geograf na tempo wzrostu gospodarczego rozwój nstytucj. Por. J. D. Sachs, Insttutons Don t Rule: Drect Effects of Geography on Per Capta Income, NBER Workng Paper 2003, no. 9490; J. L. Gallup, J. D. Sachs, A. Mellnger, Geography and Economc Development, Center for Internatonal Development at Harvard Unversty, CID Workng Paper, no. 1, 1999.
278 jak wskazują m.n. M. Dewatrpont G. Roland 6 jest najważnejszy. Badana nad wzrostem w okrese transformacj potwerdzają, że nstytucje są, obok poltyk stablzacj lberalzacj, najważnejszą zmenną wpływającą na jego tempo 7. Problemem podjętym w artykule jest pytane o konwergencję nstytucjonalną w krajach transformujących sę. Czy pod względem jakośc rządzena zblżają sę one czy oddalają od państw wysoko rozwnętych? Celem artykułu jest analza zman jakośc rządzena w krajach transformujących sę ocena dystansu wobec krajów OECD o wysokm dochodze. Analze poddanych zostane sześć zmennych składających sę na jakość rządzena (governance). Są to: głos obywatel rozlczalność rządzących (voce and accountablty), stablność poltyczna brak przemocy (poltcal stablty & absence of volence/terrorsm), efektywność rządów (government effectveness), jakość regulacj (regulatory qualty), rządy prawa (rule of law) kontrola korupcj (control of corrupton). Przedmotem analzy będze 27 krajów transformujących sę z Europy Środkowej Wschodnej oraz byłego ZSRR. Źródłem danych będze baza Worldwde Government Indcators Governance Matters. Okres analzy obejmuje lata 1996-2008. Do stwerdzena, czy nstytucje w krajach transformujących sę zblżają sę do tych z OECD, zostane użyta metoda wzorca. Znaczene nstytucj państwa Od lat 90. w welu pracach wskazuje sę na nstytucje państwa jako jedną z głównych determnant pozomu produkcj długookresowego wzrostu gospodarczego 8. Wyrazem tej tendencj jest włączane nstytucj do model wzrostu jako 6 M. Dewatrpont, G. Roland, Transton as a process of large-scale nsttutonal change, Economcs of Transton 1996, no. 1, s. 2. 7 Podsumowane wynków badań znaleźć można w: I. Babetsk, N. F. Campos, Does Reform Work? An Econometrc Examnaton of the Reform-Growth Puzzle, The Insttute for the Study of Labor (IZA), Dscusson Paper, no. 2638, 2007; N. F. Campos, F. Corcell, Growth n transton: what we know, what we don t, and what we should, Journal of Economc Lterature, September 2002; E. Falcett, T. Lysenko, P. Sanfey, Reforms and growth n transton: Re-examnng the evdence, Journal of Comparatve Economcs 2006, no. 34; O. Havrylyshyn, Recovery and growth n transton: a decade of evdence, IMF Staff Papers, no. 48, 2001; O. Havrylyshyn, R. van Rooden, Insttutons matter n transton, but so do polces, IMF Workng Paper 2000, WP/00/70; B. Merlevede, Growth n transton economes. A revew of the lterature, http://www.econ.kuleuven. ac.be/lcos/dp/dp2000/dp93.pdf (7.02.2007). 8 R. E. Hall, C. I. Jones, Why do some countres produce so much more output per worker than others?, Quarterly Journal of Economcs 1999, vol. 144, no. 1; D. C. North, Structure and Change n Economc Hstory, W. W. Norton & Co., New York 1981; D. Rodrk, Where has all the Growth Gone? External Shocks, Socal Conflct, and Growth Collapses, Journal of Economc Growth 1999, no. 4; S. Djankov, R. La Porta, F. Lopez-de-Slanes, A. Shlefer, Courts, Quarterly Journal of Economcs 2003, vol. 118, no. 2.
Jakość rządzena w krajach transformujacych sę 279 jednej ze zmennych endogencznych. Z długookresowych analz wynka, ż kraje, które mały sprawnej dzałające nstytucje państwa, są obecne bardzej rozwnęte mają wyższy pozom PKB per capta, a stnene odpowednch nstytucj jest warunkem wejśca na śceżkę konwergencj 9. Instytucje państwa mogą wpływać pozytywne lub negatywne na wzrost gospodarczy. Dobre rozwązana nstytucjonalne poprzez obnżene kosztów transakcyjnych barer wejśca na rynek oraz efektywne funkcjonowane mechanzmu rynkowego promują aktywność gospodarczą, nnowacyjność dzałana zwększające produkcję 10. Umożlwają tym samym efektywne funkcjonowane rozwój przedsęborstw 11. Złe nstytucje powodują, że energa podmotów skerowana jest na zachowana neefektywne w skal całej gospodark (rent-seekng, korupcja), co przyczyna sę do stagnacj gospodarczej nedorozwoju ekonomcznego. Właścwe rozwązana nstytucjonalne są szczególne stotne w krajach słabo rozwnętych oraz przechodzących transformację gospodarczą. Dośwadczena tych państw wskazują, że bez odpowednego otoczena nstytucjonalnego reformy gospodarcze mające na celu ogranczene nflacj, zrównoważene fnansów publcznych, ogranczene nerównowag w wymane handlowej z zagrancą oraz lberalzację warunków prowadzena dzałalnośc gospodarczej ne przynoszą oczekwanych rezultatów, a często są po prostu skazane na porażkę 12. Znaczene nstytucj w krajach transformujących sę jest nezwykle stotne przynajmnej z klku względów. Zmana nstytucj jest przeceż obok stablzacj makroekonomcznej lberalzacj mkroekonomcznej jednym z obszarów dokonującej sę transformacj 13, a badana nad wzrostem gospodarczym w okre- 9 S. Johnson, A. Subramanan, Ad, Governance, and the Poltcal Economy: Growth and Insttutons, paper prepared for the Semnar on Foregn Ad and Macroeconomc Management, Chssano Conference Center, Maputo, March 14 15, 2005, http://www.mf.org/external/np/semnars/eng/2005/famm/pdf/johnso.pdf, s. 10 (4.11.2008). 10 Por. M. Bennedsen, N. Malchow-Møller, F. Vnten, Insttutons and Growth a Lterature Survey, Centre for Economc and Busness Research, Report 1, 2005, s. 10 11; D. A. Grgoran, A. Martnez, Qualty of Insttutons. What Do (Transton) Economes Have to Gan form the Rule of Law?, The World Bank, Europe and Central Asa Regon, Prvate and Fnancal Sectors Development Unt, Polcy Research Workng Paper, no. 2475, 2000, s. 4. 11 O wadze rozwązań prawnych nstytucjonalnych funkcjonowana przedsęborstw śwadczą m.n. badana H. de Soto wynk raportów Dong Busness, publkowanych przez World Bank. Szerzej: H. de Soto, Tajemnca kaptału, Fjoł Publshng, Chcago Warszawa 2002; Dong Busness 2004. Regulacje ch znaczene, World Bank, Fundacja Ius et Lex, Warszawa 2004; Dong Busness n 2006. Creatng Jobs, World Bank. Por. także S. Djankov, C. McLesh, R. Ramalho, Regulaton and Growth, The World Bank, March 17, 2006. 12 J. Ahrens, Toward a Post-Washngton Consensus: The Importance of Governance Structures n Less Developed Countres and Economes n Transton, Journal for Insttutonal Innovaton, Development and Transton 2000, no. 4, s. 2. 13 L. Balcerowcz, Socjalzm, kaptalzm, transformacja. Szkce z przełomu epok, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 179.
280 se transformacj wskazują, że zmany nstytucj są stotną determnantą zman welkośc produkcj. Borąc pod uwagę skrajne różne cechy gospodark centralne zarządzanej rynkowej, należy stwerdzć, że transformacja gospodarcza wymaga ogromnych zman nstytucjonalnych 14. Dotyczą one równeż rol państwa w gospodarce, w kontekśce której zwraca sę w lteraturze uwagę na paradoks przystosowującego sę państwa (paradox of the adjustng state) 15. Paradoks ten dotyczy rol państwa w gospodarce, które z jednej strony mus wycofać sę z pełnonych w poprzednm ustroju gospodarczym funkcj, a z drugej pownno być na tyle slne efektywne, żeby realzować zadana wynkające z transformacj, tj. stablzować gospodarkę, lberalzować warunk dzałalnośc gospodarczej, prywatyzować przedsęborstwa zmenać otoczene nstytucjonalne. Zmany jakośc rządzena w krajach transformujących sę Istotna rola państwa w transformacj gospodarczej uzasadna zwrócene szczególnej uwag na jakość rządzena (governance) w krajach transformujących sę 16. W lteraturze można odnaleźć wele defncj tego pojęca 17. Po przeprowadzenu krytycznej analzy J. Ahrens zaproponował następującą defncję jakośc rządzena 18 : jest to zdolność formalnego neformalnego otoczena nstytucjonalnego (w którym dzałają zarówno gospodarstwa domowe, przedsęborstwa, grupy społeczne, organzacje pozarządowe, jak rząd odpowedzalny za poltykę gospodarczą) do wdrażana zapewnena przestrzegana poltyk gospodarczej oraz poprawy koordynacj w dzałalnośc gospodarczej sektora prywatnego. Lczne ba- 14 M. Bałtowsk, M. Mszewsk, Transformacja gospodarcza w Polsce, Wydawnctwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 25. 15 J. Ahrens, Toward a Post-Washngton Consensus, s. 9. 16 Na temat zman, jake musały zajść w sferze rządzena podczas transformacj, por.: E. Rce, Managng the transton. Enhancng the effcency of Eastern European governments, The World Bank Workng Papers, no. 757, 1991; A. Shlefer, Government n transton, European Economc Revew 1997, no. 41. 17 Por. np.: J.-J. Dether, Governance and Economc Performance: A Survey, ZEF, Dscusson Papers on Development Polcy, no. 5, Bonn 1999, s. 5; J. S. Hellman, G. Jones, D. Kaufmann, M. Schankerman, Measurng Governance, Corrupton, and State Capture. How Frms and Bureaucrats Shape the Busness Envronment n Transton Economes, The World Bank and European Bank for Reconstructon and Development, Polcy Research Workng Paper, no. 2312, 2000, s. 2 3; R. Nowak, Transparency and good governance n transton economes, paper presented to the Preparatory Semnar for the Nnth OSCE Economc Forum, Almaty, 2 3 November, 2000, s. 2. 18 J. Ahrens, Governance, condtonalty and the transformaton of post-socalst countres, [w:] H. W. Hoen (ed.), Governance structures n Central and Eastern Europe, CESS Harmone Paper Specal Issue, 2000, s. 47.
Jakość rządzena w krajach transformujacych sę 281 dana empryczne wskazują, że jakość rządzena wywera stotny wpływ na tempo wzrostu gospodarczego pozom produkcj 19, a nawet zadowolene z życa 20. Merzene jakośc nstytucj, także jakośc rządzena, stwarza pewne trudnośc. Wynkają one z jednej strony z dość szerokego zakresu tego pojęca, a z drugej są spowodowane przez to, że jakość rządzena jest zmenną neobserwowalną. Wnoskowane na temat pozomu jakośc rządzena mus węc odbywać sę na podstawe obserwacj pewnych zjawsk. W artykule posłużono sę danym na temat jakośc rządzena publkowanym przez Bank Śwatowy w ser raportów pt. Governance Matters, a udostępnanym w baze danych Worldwde Government Indcators Governance Matters 21. Okres analzy to lata 1996 2008. Badane kraje transformujące sę, zgodne ze stosowaną praktyką, podzelono na grupy ze względu na postęp transformacj gospodarczej. Wykorzystano przy tym podzał zaproponowany przez Europejsk Bank Odbudowy Rozwoju, w ser raportów Transton Report. Kraje transformujące swoje gospodark dzelone są na trzy grupy: Środkowowschodna kraje bałtycke 22, Połudnowowschodna 23, WNP 24. Bank Śwatowy defnuje jakość rządzena (governance) jako tradycje nstytucje, poprzez które sprawowana jest władza w kraju, a zalcza do nch: proces wyboru, kontrol zmany władz; zdolność władz do efektywnego formułowana wdrażana właścwej poltyk; szacunek obywatel władz dla nstytucj, które 19 H. W. Hoen, Takng stock on transformaton: market reform and democratzaton n Central and Eastern Europe, [w:] H. W. Hoen (ed.), Governance structures n Central and Eastern Europe, CESS Harmone Paper Specal Issue, 2000; S. Knack, Governance and Growth: Measurement and Evdence, Unversty of Maryland, Center for Insttutonal Reform and the Informal Sector, IRIS Dscusson Papers on Insttutons & Development, no. 5, 2002; M. Olson, N. Sarna, A. V. Swamy, Governance and Growth: A Smple Hypothess Explanng Cross-country Dfferences n Productvty Growth, Unversty of Maryland, Center for Insttutonal Reform and the Informal Sector, IRIS Workng Paper, no. 218, 1998; F. Rvera-Batz, Democracy, governance and economc growth: theory and evdence, http://www.columba.edu/cu/economcs/dscpapr/dp0102-57.pdf (15.10.2007). P. Trdco stwerdza nawet, że różnce w pozome rozwoju mędzy wschodną a zachodną częścą Polsk są wynkem różnc w jakośc rządzena. P. Trdco, Insttutonal Change and Governance Indexes n Transton Economes: the case of Poland, The European Journal of Comparatve Economcs 2006, no. 2, s. 198. 20 J. F. Hellwell, H. Huang, How s your government? Internatonal evdence lnkng good government and well-beng, NBER Workng Paper 2006, no. 11 988. 21 Zaletą danych z Banku Śwatowego jest to, że badana nad jakoścą rządzena ne mały charakteru jednorazowego, ale są cyklczne prowadzone najperw co dwa lata (1996, 1998, 2000, 2002), a od 2003 r. coroczne. 22 Czechy, Estona, Ltwa, Łotwa, Polska, Słowacja, Słowena Węgry. 23 Albana, Bośna Hercegowna, Bułgara, Chorwacja, Macedona, Rumuna Serba. W skład tej grupy pownna wejść równeż Czarnogóra, ale ze względu na brak danych ne wzęto jej pod uwagę w badanu. 24 Armena, Azerbejdżan, Bałoruś, Gruzja, Kazachstan, Krgstan, Mołdawa, Rosja, Tadżykstan, Turkmenstan, Ukrana Uzbekstan.
282 wyznaczają ramy ch gospodarczych społecznych relacj 25. Na podstawe tej defncj jakość rządzena analzowana jest w sześcu obszarach: głos obywatel rozlczalność rządzących, stablność poltyczna brak przemocy, efektywność rządów, jakość regulacj, rządy prawa kontrola korupcj, z których perwsze dwa charakteryzują proces wyboru, kontrol zmany władz, kolejne dwa zdolność władz do efektywnego formułowana wdrażana właścwej poltyk, a ostane dwa szacunek obywatel władz dla nstytucj. Wartość maksymalna wskaźnka w każdym z sześcu obszarów to 2,5, a mnmalna 2,5. Im wyższa wartość, tym lepsza jest jakość rządzena. Zmany jakośc rządzena w krajach transformujących sę przedstawono na wykrese 1. Głos obywatel rozlczalność rządzących merzy wpływ obywatel kraju na wybór władz, oraz wolność słowa, stowarzyszana sę wolność medów. Zarówno w tym obszarze jakośc rządzena, jak w pozostałych kraje Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke osągają najlepsze wynk, a kraje WNP najgorsze. W badanym okrese tylko państwa Europy Połudnowowschodnej w znaczący sposób polepszyły swój wynk w tym obszarze, natomast kraje WNP zanotowały spadek tego wskaźnka. Ten obszar jakośc rządzena jest równeż obszarem, w którym państwa WNP osągnęły swój najgorszy wynk z sześcu obszarów jakośc rządzena, a kraje Europy Połudnowowschodnej odnotowały tutaj swój najlepszy wynk. Stablność poltyczna brak przemocy merzy postrzegane prawdopodobeństwa destablzacj lub obalena rządu w sposób nekonstytucyjny lub przy użycu przemocy. We wszystkch grupach krajów przechodzących transformację zanotowano w badanym okrese poprawę tego wskaźnka, przy czym w krajach WNP w latach 1996 2004 zmnejszał sę on, żeby w kolejnych latach szybko wzrosnąć. Mało to zwązek z tak zwanym kolorowym rewolucjam, które doprowadzły do zmany władz w Gruzj w 2003 roku ( rewolucja róż ), na Ukrane w 2004 roku ( pomarańczowa rewolucja ) w Krgstane w 2005 roku ( rewolucja tulpanów ). Stablność poltyczna brak przemocy jest jednocześne tym obszarem jakośc rządzena, w którym kraje WNP w roku 2008 osągnęły swój najlepszy wynk. Efektywność rządów merzy jakość usług publcznych, jakość służby cywlnej stopeń jej nezależnośc od presj poltycznej, jakość procesu formułowana wdrażana poltyk oraz warygodność zobowązana władz do jej realzacj. W tym obszarze we wszystkch grupach krajów przechodzących transformację następowała w badanym okrese powolna poprawa. 25 D. Kaufmann, A. Kraay, P. Zodo-Lobatón, Governance Matters, The World Bank, Development Research Group Macroeconomcs and Growth, World Bank Insttute Governance, Regulaton and Fnance Polcy Research Workng Paper, no. 2196, 1999, s. 1.
Jakość rządzena w krajach transformujacych sę 283 Głos obywatel rozlczalność rządzących Stablność poltyczna brak przemocy 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP -1,0-1,0-1,5-1,5 Efektywność rządów Jakość regulacj 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP -1,0-1,0-1,5-1,5 Rządy prawa Kontrola korupcj 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Środkowowschodna kraje bałtycke Połudnowowschodna WNP -1,0-1,0-1,5-1,5 Wykres 1. Jakość rządzena w krajach transformujących sę w latach 1996 2008 Źródło: opracowane własne na podstawe danych Worldwde Government Indcators Governance Matters, http://www. govndcators.org. Jakość regulacj merzy zdolność rządu do formułowana wdrażana właścwej poltyk oraz regulacj, które umożlwają ułatwają rozwój sektora prywatnego. Równeż w tym obszarze odnotowano poprawę w trzech analzowanych grupach krajów. Była ona wększa nż w obszarze efektywność rządów, a szczególne duża w państwach WNP (średn wskaźnk tej grupy krajów wzrósł z 1,12 do 0,58). Jakość regulacj to równeż obszar, w którym kraje Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke w roku 2008 osągnęły swój najlepszy wynk ze wszystkch sześcu obszarów jakośc rządzena. Rządy prawa to obszar jakośc rządzena, w którym merzone jest zaufane podmotów do polcj sądów, a także reguł społecznych oraz ch przestrzegane, w szczególnośc w odnesenu do realzacj kontraktów. Ponadto brane jest równeż pod uwagę prawdopodobeństwo popełnena przestępstw gwałtów.
284 W badanym okrese sytuacja w tym obszarze ne była jednoznaczna. Kraje Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke poprawły swoje wynk, ale w państwach WNP sytuacja pod tym względem pogorszyła sę, a w krajach Europy Połudnowowschodnej, mmo że wskaźnk rządów prawa neznaczne wzrósł, to jednak osągnęły one swój najgorszy wynk ze wszystkch sześcu obszarów jakośc rządzena. Kontrola korupcj merzy zakres, w jakm władza publczna jest wykorzystywana do osągana prywatnych korzyśc, a także zakres zawładnęca państwem przez elty grupy nteresu. W tym obszarze następowała w badanym okrese poprawa sytuacj, szczególne zauważalna w krajach Europy Połudnowowschodnej. Był to też obszar, w którym w roku 2008 kraje Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke odnotowały swój najgorszy wynk. Odległość od wzorca W celu porównana dystansu mędzy krajam transformującym sę a państwam OECD o wysokm dochodze posłużono sę metodą odległośc od wzorca 26, będącą sposobem lnowego porządkowana zboru obektów 27. Metoda ta opera sę na zmennych syntetycznych, w stosunku do których ustala sę wzorzec 28, czyl obekt modelowy charakteryzujący sę pożądanym cecham. W metodach wzorcowych zakładamy stnene obektu wzorcowego, w którym zmenne wejścowe przyjmują optymalne wartośc. Wartośc zmennych wejścowych dla obektu wzorcowego mogą być ustalane na podstawe ogólne przyjętych norm, opn ekspertów oraz na podstawe obserwacj ch wartośc w porządkowanych obektach 29. Oblczając dystans w zakrese wybranych wskaźnków nstytucjonalnych, należy wybrać wzorzec kraju spełnającego określone cechy. Możlwe są trzy wzorce: 1) wrtualnego kraju, który łączy najwyższe możlwe (optymalne) wartośc ndeksów; 26 Podobne jak w pracach: P. Janowsk, Warunk prowadzena dzałalnośc gospodarczej. Jak daleko Europe Środkowowschodnej do lderów?, [w:] L. Zenkowsk (red.), Co sprzyja rozwojow gospodarczemu, Wydawnctwo Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 61 82; A. B. Czyżewsk, M. Kolasa, Knowledge Economy jak daleko Polsce do Un Europejskej?, [w:] L. Zenkowsk (red.), Wedza a wzrost gospodarczy, Wydawnctwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003. 27 Szerzej na temat metod porządkowana obektów por. T. Panek, Statystyczne metody welowymarowej analzy porównawczej, Ofcyna Wydawncza SGH, Warszawa 2009, s. 57 104. 28 Ponerem metod wzorcowych był Z. Hellwg, Zastosowane metody taksonomcznej do typologcznego podzału krajów ze względu na pozom ch rozwoju oraz zasoby strukturę wykwalfkowanych kadr, Przegląd Statystyczny 1968, z. 4, s. 307 327. 29 T. Panek, op. ct., s. 58.
Jakość rządzena w krajach transformujacych sę 285 2) wrtualnego kraju, który łączy najkorzystnejsze faktyczne osągnęte wartośc ndeksów; 3) kraju (względne grupy państw) odnotowującego przecętne najlepsze welkośc wskaźnków rozwoju nstytucjonalnego. Na potrzeby nnejszego badana przyjęto jeden wzorzec, tj. średną dla krajów OECD o wysokm pozome dochodu 30. Uzasadnenem tego wyboru jest fakt, że jest to grupa krajów najwyżej rozwnętych charakteryzujących sę wysoką jakoścą rządzena, do której asprują kraje transformujące sę. W badanu zastosowano marę odległośc mejskej o zmodyfkowanej forme: d(x, y) = (x y ), gdze x y to wartośc ndeksów odpowedno dla przyjętego wzorca oraz badanego kraju. Zmodyfkowanej formy odległośc mejskej używa sę wówczas, gdy badany obekt może być lepszy nż wzorzec 31. 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 1,00 0,00 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kontrola korupcj Rządy prawa Jakość regulacj Efektywność rządów Stablność poltyczna brak przemocy Głos obywatel rozlczalność rządzących Wykres 2. Odległość państw Europy Środkowowschodnej krajów bałtyckch od średnej dla krajów OECD pod względem jakośc rządzena w latach 1996 2008 Źródło: opracowane własne na podstawe danych Worldwde Government Indcators Governance Matters, http://www. govndcators.org. 30 Zgodne z defncją Banku Śwatowego są to: Australa, Austra, Belga, Dana, Fnlanda, Francja, Grecja, Hszpana, Holanda, Irlanda, Islanda, Japona, Kanada, Korea Połudnowa, Luksemburg, Nemcy, Norwega, Nowa Zelanda, Portugala, Stany Zjednoczone, Szwajcara, Szwecja, Welka Brytana, Włochy oraz Czechy, Słowacja Węgry, których jednak ze względu na cel badana ne wlczono do średnej. 31 P. Janowsk, op. ct., s. 64.
286 Wykres 2 (zob. s. 285) przedstawa odległość państw Europy Środkowowschodnej krajów bałtyckch od krajów OECD. Odległość ta zmnejszyła sę (z 4,9 do 3,61), jednak w badanym okrese podlegała ona slnym wahanom. Najmnejsza odległość występuje w odnesenu do procesu wyboru, kontrol zmany władz, czyl w obszarach: głos obywatel rozlczalność rządzących oraz stablność poltyczna brak przemocy, a w latach 1996 2008 jeszcze sę ona zmnejszyła. Zmnejszene różnc było wdoczne równeż w odnesenu do efektywnośc rządów, ale różnca w jakośc regulacj chocaż newelka zwększyła sę. W obszarach rządy prawa kontrola korupcj zmnejszyła sę odległość od krajów OECD, ale jednocześne w tych właśne obszarach była ona najwększa. Jak wynka z danych przedstawonych na wykrese 3, równeż odległość krajów Europy Połudnowowschodnej od państw OECD uległa w badanym okrese zmnejszenu, a od roku 2000 obserwujemy jej systematyczne zmnejszane. Ponadto odległość zmnejszyła sę we wszystkch obszarach jakośc rządzena, najbardzej w odnesenu do efektywnośc rządów. Państwa tej grupy, podobne jak kraje Europy Środkowowschodnej państwa bałtycke, mają najmnejszą odległość od krajów OECD w obszarach odnoszących sę do procesu wyboru, kontrol zmany władz, a najwększą pod względem szacunku obywatel władz dla nstytucj, które wyznaczają ramy ch gospodarczych społecznych relacj (rządy prawa kontrola korupcj). 14,00 12,00 10,00 Kontrola korupcj Rządy prawa 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Jakość regulacj Efektywność rządów Stablność poltyczna brak przemocy Głos obywatel rozlczalność rządzących Wykres 3. Odległość państw Europy Połudnowowschodnej od średnej dla krajów OECD pod względem jakośc rządzena w latach 1996 2008 Źródło: opracowane własne na podstawe danych Worldwde Government Indcators Governance Matters, http://www. govndcators.org.
Jakość rządzena w krajach transformujacych sę 287 Na wykrese 4 przedstawono dane charakteryzujące odległość państw WNP od krajów OECD. Oczywśce, odległość ta jest znaczne wększa nż w przypadku wcześnej analzowanych grup krajów transformujących sę. W latach 1996 2004 zwększała sę ona, a późnej, aż do 2008 roku, zmnejszała sę, tak że na końcu badanego okresu jej pozom był nższy nż na początku. Ne we wszystkch obszarach jakośc rządzena nastąpła poprawa. Odległość od krajów OECD zwększyła sę pod względem głosu obywatel rozlczalnośc rządzących oraz rządów prawa. Najwększa odległość występowała w odnesenu do rządów prawa kontrol korupcj (czyl podobne jak w pozostałych grupach państw), ale na podobnym pozome była ona równeż w obszarze głos obywatel rozlczalność rządzących. Zdecydowane najmnejsza odległość wystąpła pod względem stablnośc poltycznej braku przemocy. 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00 1996 1998 2000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kontrola korupcj Rządy prawa Jakość regulacj Efektywność rządów Stablność poltyczna brak przemocy Głos obywatel rozlczalność rządzących Wykres 4. Odległość państw WNP od średnej dla krajów OECD pod względem jakośc rządzena w latach 1996 2008 Źródło: opracowane własne na podstawe danych Worldwde Government Indcators Governance Matters, http://www. govndcators.org. Zakończene Przeprowadzona analza pozwolła na sformułowane następujących wnosków. 1. Najbardzej zblżone do krajów OECD pod względem jakośc rządzena są kraje Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke. Najmnej zaawansowana pod tym względem jest transformacja w krajach WNP.
288 2. W badanym okrese następowała konwergencja nstytucjonalna krajów Europy Środkowowschodnej krajów bałtyckch oraz państw Europy Połudnowowschodnej do państw OECD. 3. Kraje WNP w badanym okrese tylko w newelkm stopnu zblżyły sę do krajów OECD, a poprawa jakośc rządzena była newelka. 4. Państwa Europy Środkowowschodnej kraje bałtycke oraz Europy Połudnowowschodnej mają najwększe problemy w obszarach jakośc rządzena charakteryzujących szacunek obywatel władz dla nstytucj, które wyznaczają ramy ch gospodarczych społecznych relacj (rządy prawa kontrola korupcj). Najmnejsza różnca występuje natomast w odnesenu do procesu wyboru, kontrol zmany władz, czyl w obszarach: głos obywatel rozlczalność rządzących oraz stablność poltyczna brak przemocy. 5. W państwach WNP najwększa różnca w porównanu do krajów OECD występuje podobne jak w pozostałych grupach państw przechodzących transformację w odnesenu do rządów prawa kontrol korupcj. Jednak równeż w obszarze głos obywatel rozlczalność rządzących dystans dzelący kraje WNP od OECD jest znaczący. Z tej przyczyny wydaje sę, że najmnejsza różnca, która ma mejsce w obszarze stablność poltyczna brak przemocy, ne może stanowć powodu do satysfakcj. Prawdopodobne oznacza ona wyłączne, że reżmy poltyczne, które ne słuchają głosu swoch obywatel, są jednocześne na tyle slne, że ne ma perspektyw na zmanę władzy. The qualty of governance n transton countres Summary The purpose of ths paper s to analyze changes n governance n transton countres and to evaluate ther dstance from hgh-ncome OECD countres. Sx varables that mpnge on governance were analyzed. Accordng to many authors nsttutons are the most mportant determnant of longterm economc growth, especally n transton countres. Insttutonal changes are one of three man areas of economc transton (the others are macroeconomc stablzaton and mcroeconomc lberalzaton). Economc research on economc growth durng economc transton confrms that nsttutons wth stablzaton and lberalzaton are the most mportant determnants. The conclusons of ths paper are that n Central Eastern Europe and the Baltc states and n South Eastern Europe there s nsttutonal convergence. However, the Commonwealth of Independent States n the analyzed perod only slghtly shortened ther dstance from OECD countres.